Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Savunma eylemcileri ve üretilmeleri 2015-2016, Bahar, Trakya Üniv Tıp Fak 6. Kurul, 25.02.2016 Neşe Akış, PhD, Tıbbi.

... konulu sunumlar: "Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Savunma eylemcileri ve üretilmeleri 2015-2016, Bahar, Trakya Üniv Tıp Fak 6. Kurul, 25.02.2016 Neşe Akış, PhD, Tıbbi."— Sunum transkripti:

1 Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Savunma eylemcileri ve üretilmeleri 2015-2016, Bahar, Trakya Üniv Tıp Fak 6. Kurul, 25.02.2016 Neşe Akış, PhD, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı akisn@trakya.edu.tr http://personel.trakya.edu.tr/akisn

2 Tehlikeliler 1

3 Dışarıdan gelen tehlikeliler Mikrop Toksin/kimyasal, çevresel partikül

4 Dışarıdan giriş yerleri Akciğere: İnhalasyonla, partiküle asılı olabilir Sindirime: Gıda ve sıvı ile, ağızdan, gıda hijyensiz ise Ürogenital yola: Hijyensizlik, cinsel temas Deriden: Temas, konjuktivadan Kana: Açık yaradan, parenteral yol

5 Dışarıdan giriş tekniği Kendi uğraşarak bariyerde delik açarak giriyor İmmün sistem eylemcileri içeri alıyor Bariyerde yetersizlik veya yara var

6 İçeriden gelen tehlikeliler Hücre içinde: –Tümör –Hücre içinde biriken atık –Mikroorganizma –Genoma entegre yabancı genom Dokuda ve dolaşımda: –Biriken atık, yanlış katlanan protein yığını –Haptene taşıyıcılık yapan moleküllerimiz –Oyuklarda saklanan mikroorganizmalar

7 Bariyerler 2

8 Bariyer Plazmada çözünmüş eylemciler Saldırıya uğrayan hücre Hafızasız/Hafızalı lökositler (bebekte henüz hafızalı hücre yok iken erişkinlerde her karşılaşılan antijenlere karşı hafızalı hücre bulunur) TEHLİKELİ ANTİJENLERE KARŞI SAVUNMA EYLEMCİLERİ

9 Cilt ve Mukozalar Bariyer Bölgelerdir Mide İnce bağırsak ve ileum Akciğer solunum yolları

10 DERİ BARİYERİNİN DIŞTA SAVUNMA DÜZENEKLERİ Kimyasal bariyer Biyolojik bariyerFizik bariyer

11 MUKOZA BARİYERLERİNİN SAVUNMA DÜZENEKLERİ Kimyasal bariyer Biyolojik bariyer Fizik/mekanik bariyer Peristalsis Öksürme ve hapşırma refleksleri Nötralizan fikolin-spermin

12 DERİ ve MUKOZA BARİYERİNİN İÇTE SAVUNMA DÜZENEKLERİ (şekil sadece deridekileri göstermektedir) Sıvısal eylemciler Hücresel eylemciler

13 ÇAPRAZ BULMACA: BARİYER - ETKİ MEKANİZMASI Yıkama pH Eritme Nötralizasyon Opsoninleme ve fagositoz Kayganlaştırma ve partiküleştirme  Süpürme KİMYASAL –Ter, tuz, asitler, safta tuzları, surfaktan, lizozim, amilaz, lipaz, peptidaz, sebum, mukus, kulak yağı, Rnaz FİZİKSEL –Mekanik: Kıl, Nazal kıvrım, cilt- mukoza epitel tabakası, siliar hareket-peristalsis-göz kapağı, öksürük-aksırık-hapşırık, idrar- tükürük-göz yaşı-ürogenital akıntı, –Kuru yüzey, suda erimiyor BİYOLOJİK –Komensal filmleri  Yağ asidi

14 Hangi Bariyer Defektinde Hastada Hangi Şikayetler Gelişir? Nasıl saptanır? Yıkama pH Eritme Nötralizasyon Opsoninleme ve fagositoz Kayganlaştırma ve partiküleştirme  Süpürme KİMYASAL –Ter, tuz, asitler, safta tuzları, surfaktan, lizozim, amilaz, lipaz, peptidaz, sebum, mukus, kulak yağı, Rnaz FİZİKSEL –Mekanik: Kıl, Nazal kıvrım, cilt- mukoza epitel tabakası, siliar hareket-peristalsis-göz kapağı, öksürük-aksırık-hapşırık, idrar- tükürük-göz yaşı-ürogenital akıntı, –Kuru yüzey, suda erimiyor BİYOLOJİK –Komensal filmleri  Yağ asidi

15 Plazmada çözünmüş hem reseptör hem eylemci elemanlar 3

16 Bariyer Plazmada çözünmüş eylemciler Saldırıya uğrayan hücre Hafızasız/Hafızalı lökositler (bebekte henüz hafızalı hücre yok iken erişkinlerde her karşılaşılan antijenlere karşı hafızalı hücre bulunur) TEHLİKELİ ANTİJENLERE KARŞI SAVUNMA EYLEMCİLERİ

17 ANTİ-MİKROBİYALLER, ENZİMLER, NÖTRALİZANLAR KAN

18 ANTİMİKROBİYALLER: 1. Doğal Antibiyotikler mikrop içine difüze olarak organel ve kromozoma kimyasal zarar veren zehirlerdir (fikolinler gibi..) 2. Deterjanlar tehkikeli yüzeyini eriten zehirlerdir (sürfaktanlar gibi..)

19 ENZİMLER: 1. Molekül kesen/yıkan/parçalayan eriten enzimler tehlikeli yüzeyinde yara açarlar (proteaz, lipaz, nükleaz, gibi..) 2. Kompleman sistemleri enzim sistemleridir ve enzimatik reaksiyon şelalesi ile mikrop membranında delik açarlar

20 KOMPLEMAN ŞELALESİnde MEMBRANA DELİK AÇMA KOMPLEKSİ gelişir

21 NÖRTALİZANLAR tehlikelinin yüzeyine bağlanarak mikrobu felç eden, ayrıca, tehlikelinin vücut hücrelerine bağlanmasını bloke eden yapışkanlardır NÖRTALİZANLAR: 1Kompleman sistemlerinin ilk elemenları (C3b, C4b ve C1q) 2Lektinler ( onlarca çeşit var: pentraksin, kollektin, fikolin, AFR, CRP) 3Antikorlar

22 PLAZMADAKİ NÖTRALİZANLAR ANTİJENİ SARARAK İŞLEV ve HAREKETLERİNİ BLOKE EDER MİKROPLAR ve TOKSİNLER YAPIŞMA MOLEKÜLLERİ/UÇLARI ile HÜCRELERE İLİŞİRLER. NÖTRALİZANLAR Bakteri Konak hücre Nötralizan Yapışma molekülü Mikrop reseptörü

23 OPSONİNLER tehlikelinin yüzeyine bağlanarak onu tehlikeli olarak işaretlerler. İşareti tanıyan eylemci bağlanır ve tehlikeliyi tahrip eder OPSONİNLER 1Kompleman sistemlerinin ilk elemenları (C3b, C4b ve C1q) 2Lektinler (onlarca çeşit var: pentraksin, kollektin, fikolin, AFR, CRP) 3Antikorlar

24 Bir tehlikeli molekül antikorla opsoninlendiğinde ortaya çıkan antijen-antikor bileşik molekülüne immün kompleks adı verilir. İmmün kompleks dolaşımda ise dolaşan immün kompleks adını alır. Dolaşan immün kompleksler genellikle komplemanla da opsoninlenerek eritrositlere yapışır. Eritrositler bunları karaciğere götürür. Karaciğerde eritrositlerden alınan immün kompleksler burada tahrip edilir. İmmün kompleks dev bir moleküldür ve dolaşım esnasında böbreklere takılarak burada yığılabilir. Bir tehlikeli molekül dokuya yapışık ise bundan dolaşmayan immün kompleks gelişir. Doku yüzeyindeki bu komplekslerin hemen orada tahribi gerekir. Antikorla opsoninlenme

25 Saldırıya uğrayan hücre kendi savunmasını yapar 4

26 Bariyer Plazmada çözünmüş eylemciler Saldırıya uğrayan hücre Hafızasız/Hafızalı lökositler (bebekte henüz hafızalı hücre yok iken erişkinlerde her karşılaşılan antijenlere karşı hafızalı hücre bulunur) TEHLİKELİ ANTİJENLERE KARŞI SAVUNMA EYLEMCİLERİ

27 Saldırıya uğrayan her hücre kendini savunabilir: Saldırıya uğrayan her hücre kendini savunabilir: Hücrelerde STRESe karşı savunma ve saldırma refleksi 84 adet STERS PROTEİNLERİ aracılığıyla başlatılır HSP90 aile üyeleri HSP70 aile üyeleri HSP60 aile üyeleri HSP40 aile üyeleri Diğer protein katlandırıcı ve detekte ediciler

28 STRESe Hücreden Yanıtlar Hücre işleyişinde sorun belirince protein katlanmasında hatalar başlar, bu da stres proteini ifadesini artırır. Stres proteini hücre dışına salgılanır. Salgı hedef hücrede aktiflenmeye yol açar. Stres proteinleri Mukus IL1, IL6, TNF üretimi salgılanması Dış düşmanı felç ederMakrofaj ve yangı uyarılır, yöreye kandan nötrofil gelir Epitel hücre Monosit/makrofaj

29 Hücre işleyişinde sorun nedeniyle hatalı katlanan proteinler mikrop veya tümörden de kaynaklanır Stres proteini nükleusa girer ve stres genlerine bağlanarak hücreyi aktifleşir Tip-I IFN salgılanır Stres proteini yanlış katlanmış proteine bağlanır Hücreiçi Komşu hücrede enzimler iç enzimler aktiflenir Kompleks hücre yüzeyine çıkarak hücrelere sunulur Kompleks salgılanır İçten İşgal Edilme Stresi Alan Hücrenin Stres Yanıtı Stres proteini salgılanır

30 Lökositler (AKYUVARLAR, BEYAZ KÜRECİKLER) 5

31 Bariyer Plazmada çözünmüş eylemciler Saldırıya uğrayan hücre Hafızasız/ Hafızalı lökositler (bebekte hafızalı hücre henüz pek yapılmamıştır. Erişkinler geçmişte karşılaştıkları antijenlere karşı bol hafızalı hücre yapmıştır) TEHLİKELİ ANTİJENLERE KARŞI SAVUNMA EYLEMCİLERİ

32 PERİFERAL KAN SAVUNMA HÜCRELERİ beyaz renkte ve eritrositlerden hafiftir DOKUdaki SAVUNMA HÜCRELERİnin oturduğu veya dolaştığı dokular

33 LÖKOSİTLER BİRBİRİNDEN 2 farklı yolla AYIRT EDİLİR 1.MORFOLOJİK AYIRIM: Tek çekirdekli (PBML) ve granüllü çok çekirdekli hücreler (PMNL) 2.YÜZEYEL MOLEKÜLLERİNE GÖRE AYIRIM: Yüzey molekülleri numaralandırılmıştır: CD1, CD2, CD3 gibi.. Bunlar herhangi bir reseptör veya lökosite özgü moleküllerdir.

34 Y: yangı uyarısı F: fagositoz S: degranülasyonla/ salgıyla sitotoksisite T: tuzak A: apoptozla sitotoksisite P: damara, lökosite veya mikroba yapışma G: Ag tanıma reseptör geni mevcut So: Ag tanıma reseptör geni yok, sonradan somatik olarak üretiliyor PMNL: Granülosit; PBML: Kan tek çekirdekli akyuvarları B1 ϒ δ T Mast hücre MZ B Plazma- Sistoid DH DOĞAL İMMÜNİTEde yer alan lökositler

35 İşlev tanımları Fagositoz: Eylemci hücrenin tehlikeliyi içine alıp tahrip etmesi Yangı uyarısı: Tehlike varlığını çevreye haber verme Sitotoksisite: Tehlikeliyi barındıran vücut hücresini öldürme Apaptoz: Tehlikeliyi barındıran vücut hücresini intahara sokma

36 Dendritik hücre iki çeşittir: 1- Geleneksel dendritik hücreler edinsel immüniteye yardım ederler 2- Plazmasitoid dendritik hücreler viral enfeksiyonlarda saldırıya uğrayan hücreye yardım ederler Lenf düğümünde Lenfatiklerde Vücudu dolaşırken

37 MONOSİTLER farklı vücut bölgelerinde farklı isim alırlar Monositler ve makrofajlar edinsel immüniteye profesyonel antijen sunucu hücre olarak da hizmet ederler (retiküloendotelyal hücre)

38 Toksinlerin immün kompleks formunda temizlenmesi kupfer hücrelerince yapılır 1 2 3 Toksinle oluşan dolaşan immün komplekste antikora C1q bağlanır C1q ile başlayan enzim şelalesinde ortaya çıkan ara ürünlerden C3b antijenlere ve C42b3b antikorlara bağlanır C3b reseptörü taşıyan eritrositler devleşen immün komplekse bağlanır ve karaciğere taşır 4 Dalak ve karaciğerdeki fagositler immün kompleksi C42b3b ve ayrıca antikor ile tanır, alır ve fagosite eder Ag Antikor

39 H: Yardımcı hücre (İngilizce helper), yönlendirici A: Apoptozla sitotoksisite So: Ag tanıma reseptör geni yok, sonradan somatik olarak üretiliyor NOT: CD8+ T lenfositleri sitotoksik olduğundan CTL veya STL olarak da isimlendirilirler CD4+ T reg B2 EDİNSEL İMMÜNİTEde yer alan PBML CD4+ ThCD8+ TCD4+Th17

40 İnsan kanındaki lenfositlerin %80'i T lenfositidir (T hücresidir) B1 B2

41 6 LÖKOSİTLERİN ÜRETİLMELERİ (LÖKOGENEZ)

42 Kemik iliği hematopoez oraganıdır

43 Kemiklamelleri LÖKOSİTLER KEMİKİLİĞİNDE OLGUNLAŞIR ve dolaşıma çıkar

44 akciğer kalp timus Timus kesitinde trabekula ile birbirinden ayrılmış çoklu loblar Olgunlaşan T lenfositleri

45 LENFATİK KORTEKS MEDULLA HEV Lenfositler kanla gelir ve HEV’e yapışanlar timusa girer