Sınıraşan sular konusunda uzman bazında teknik kapasite ve bilgi birikiminin arttırılması ile ülkemizin sınıraşan sularına yönelik benimsediği yaklaşımların.

... konulu sunumlar: "Sınıraşan sular konusunda uzman bazında teknik kapasite ve bilgi birikiminin arttırılması ile ülkemizin sınıraşan sularına yönelik benimsediği yaklaşımların."— Sunum transkripti:

1

2 Sınıraşan sular konusunda uzman bazında teknik kapasite ve bilgi birikiminin arttırılması ile ülkemizin sınıraşan sularına yönelik benimsediği yaklaşımların geliştirilmesine ve geleceğe yönelik oluşturacağı yol haritasının sürdürülebilir ve etkin bir şekilde oluşturulmasına katkı sağlanmasıdır.

3  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları  Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

4  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları  Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

5 Sınıraşan Su; kaynağından döküldüğü noktaya kadar birden fazla ülkenin sınırları içerisinden geçen sulardır. Terimsel anlamda sınır oluşturan suları da içine almaktadır. Kullanılan Diğer Terimler  Uluslararası Su  Paylaşılan Su  Uluslararası Su Yolu Coğrafi anlamlar yerine siyasi anlamlar yüklenerek farklı terimler kullanılmaya çalışılmaktadır. Bunun önüne geçilmesi maksadıyla kullanılabilecek en iyi terim sınıraşan sular terimidir. Dolayısıyla, ülkemiz tarafından uluslararası metinlere yönelik verilen görüşlerde “shared/international water” ifadelerinin “transboundary” olarak düzeltilmesi talep edilmektedir.

6 Sınıraşan Sulara İlişkin Bilgiler  Dünyadaki yerüstü suların %60’ı sınıraşan niteliktedir.  Ülkelerin %75’i sınıraşan sulara sahiptir.  14 ülkenin sularının %75’inden fazlası sınırları dışından gelmektedir. 25 ülkede ise bu oran %50-%75 arasındadır.  Dünya nüfusunun yaklaşık %40’ı sınıraşan su havzalarında yaşamını sürdürmektedir.

7  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları  Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

8 19. yy’ın başlarından itibaren suların ulaşım dışı kullanımının artması devletlerin sosyo-ekonomik kalkınmaları kapsamında sulardan faydalanma durumunu kendilerini destekleyen doktrinler ileri sürmesi Doktrinler  Hakça ve Makul Kullanım Doktrini -Kıyıdaş Ülkeye Önemli Zarar Vermeme İlkesi  Mutlak Ülke Egemenliği Doktrini  Doğal Durumun Bütünlüğü Doktrini  Ön Kullanım Üstünlüğü Doktrini  Kıyıdaş Devletler Topluluğu Doktrini

9  Helsinki Kuralları (1966) -Hakça ve Makul Kullanım Doktrini  Berlin Kuralları (2004) -Bütüncül Nehir Havzası Yönetimi  1992 Helsinki Sözleşmesi  1997 BM Sözleşmesi Ortak Komisyonların KurulmasıTaraflara bırakılmıştır Mevcut anlaşmaların sözleşmeye göre düzenlenmesi Şart koşulmamakla birlikte taraflara bırakılmıştır Anlaşmazlıkların çözümü UAD ya da tahkim Mümkün olan en iyi teknolojinin kullanılması Bilgilendirme prosedürü (18 ay bekleme ve faaliyetin reddi ihtimali) Avrupa’ya özgü bölgeselDünya geneli Tüm ülkeler tarafından kabul görebilecek bir uluslararası anlaşma henüz oluşturulamamıştır!

10 Uluslararası Konferans ve Forumlar  1972 BM İnsan Çevresi Konferansı (Stockholm Konferansı)  1992 Çevre ve Kalkınma Konferansı  2012 Rio+20 Konferansı  2013 Dünya Su Zirvesi (Budapeşte)  Dünya Su Forumları (1997-her 3 yılda bir) -2009-İstanbul -2012-Marsilya -2015-Daegu & Gyeongbuk (G.Kore) -2018-Brazil (Brezilya)

11 Su kaynaklarının yönetiminde uluslararası manada sürdürülebilir ve akılcı yaklaşımların benimsenmesi Çevre, toplum ve ekonomik kalkınmanın birlikte ele alınması gerektiği kararlaştırılarak sürdürülebilir kalkınma teriminin benimsenmesi

12  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları  Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

13 Sınıraşan Sularda Yönetim Yaklaşımlarını Etkileyen Etmenler  Coğrafyadaki su potansiyeli  Coğrafi konum (memba-mansap durumları)  Askeri, ekonomik ve politik güç  Su arz güvenliğini sağlama durumu  Kıyıdaş ülkeler arasındaki tarihi ve ikili ilişkiler

14  Mansap ülkeler kadim haklarını savunurken, memba ülkeler su kaynaklarını geliştirmek ve projelerini yapmak ihtiyacındadır.  Ülkeler, ulusal egemenliklerine müdahaleden dolayı hazırlanan uluslararası anlaşmalara yönelik geri planda kalmaktadır. Birçok ülke kısıtlanmak istememektedir. İşbirliği faaliyetleri kısıtlı kalmaktadır. Sınıraşan suların yönetimi dünya genelinde ikili ya da çok taraflı işbirliği anlaşmaları çerçevesinde sağlanmaktadır. 263 sınıraşan nehir havzasının 158 tanesinde (yaklaşık %60) işbirliği sağlanamamış durumdadır. Kapsayıcı ve kucaklayıcı yaklaşımların oluşturulmasına ihtiyaç vardır!

15 Sınıraşan Sulardaki Yaklaşımların Çevresel Etkileri Çevresel zararlar ülke sınırlarını dikkate almamaktadır  Ulaşım dışı kullanımların artmasıyla birlikte suların, tarımsal, evsel ve endüstriyel amaçlarla kullanımının ciddi oranda artması  Sınıraşan nehir havzalarında ülkelerin sınıraşan sularını mansap ülkeleri düşünmeksizin aynı ulusal sularıymış gibi kullanması  Kıyıdaş ülkeler arasındaki işbirliği eksikliği çevreyi ve kıyıdaş ülkeyi olumsuz yönde etkilemiş ve etkilemeye devam etmektedir Ulusal sulara yönelik yaklaşımların yanında sınıraşan sulara yönelik uygulanacak yönetim yaklaşımları da önem arz etmektedir!

16 birbiriyle çelişen talepleri ortak bir zemine oturtulması ülkeler arası diyalogların başlamasını ve işbirliğinin oluşturulmasına imkan sağlanması kadim hak yerine ihtiyaçların dikkate alınması Suların hakça ve makul kullanımı Önemli zarar vermeme Faydaların paylaşımı yukarı kıyıdaş ülkenin “tek taraflı kullanım ve geliştirme/egemenlik” talebi aşağı kıyıdaş ülkenin “tarihsel/kadim hak” talebi

17 Bütüncül Nehir Havzası Yönetimi (mevcut yaklaşım)  ZZ Hidrolik Model (1990’lı yıllara kadar) Arz yönetimi Su miktarı öncelikli Merkez odaklı Bütüncül Su Yönetimi (2000’li yıllar itibariyle) Talep Yönetimi Su kalitesi öncelikli Çok paydaşlı ve katılımcı AB & ABD &Türkiye

18  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları  Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

19  120 nehir havzasından 71’i sınıraşan nitelikte  Birlik topraklarının %75’i sınıraşan nehir havzası içerisinde  Malta hariç tüm AB ülkelerinde sınıraşan nehir havzası mevcut  Birçok ülkenin suları kıyıdaş ülkelerden gelmektedir (Örn:Macaristan&Slovakya %95, Hollanda %90) AB’de sınıraşan suların yönetimi önem arz etmektedir. ulusal faaliyetlerin yanında ülkeler arasında ortak bir anlayış ve yaklaşımın benimsenmesi hayati önem taşımaktadır. Su Çerçeve Direktifi

20  AB’deki sınıraşan sular dahil tüm suların “iyi su durumu”na erişmesi hedeflenmekte  28 AB ülkesini kucaklayıcı mahiyette  Su kaynaklarının hidrolojik özelliklerine göre havza bazlı yönetimi -Nehir Havzası Yönetim Planları -Uygulama Döngüsü (6 yıl) -Uygulama Takvimi (2009-2027)

21 Su Çerçeve Direktifi Kapsamında Sınıraşan Suların Yönetimi  Sınıraşan sular ile ulusal sular ayırt edilmeksizin yönetilmekte bütünlük sağlanarak farklı uygulamaların önüne geçilmekte karışıklık ve anlaşmazlıklar önlenmekte  Sınıraşan (Uluslararası) Nehir Havzası Yönetim Planı -Su Çerçeve Direktifi (Madde 3&13) -Ortak Komisyonların Kurulması (1992 Helsinki)

22 Birlik Sınırları İçerisinde Sınıraşan Nehir Havzası Birlik Sınırlarını Aşması Ortak NHYP Ayrı NHYP -Sınıraşan NHYP -Nehir havzası bazında ortak çevresel hedefler - Önlemler programının koordineli bir şekilde ortak hazırlanması ve uygulanması -Havzanın kendi sınırları içerisinde bulunan kısmına yönelik ulusal NHYP’nin hazırlanması -Kıyıdaş ülke ile koordineli çalışılması -Planların yayımlandıktan 3 ay içerisinde kıyıdaş ülkeler ile paylaşılması -Ortak bir Sınıraşan NHYP’nin oluşturulması için çaba sarf edilmesi -Oluşturulamazsa üye ülke, havzanın kendi sınırları içerisinde bulunan kısmına yönelik ulusal NHYP oluşturulması -Kıyıdaş ülke ile koordineli çalışılması Ortak bir Sınıraşan NHYP oluşturulması zorunlu değil, ülkelerin inisiyatifinde !

23 Sınıraşan Suların Yönetiminde Mevcut Durum  Sınıraşan havzaların yalnızca yaklaşık %15’inde ortak bir sınıraşan NHYP oluşturulmuştur.  Daha ziyade, ulusal NHYP oluşturma yoluna gidilmiştir (yaptırım zayıf!) Uluslararası işbirliği zayıf 2015 hedefi ? 2027 hedefi ?

24 SÇD’nin Uygulanma Durumu ve Direktifin 2015 Hedefi İspanya’nın 25 Nehir Havzası’ndan 8’inin NHYP’si nihaileşmedi Yunanistan’ın 12 Nehir Havzası’ndan 2’sinin NHYP’si nihaileşmedi

25 SÇD’nin Uygulanma Durumu ve Direktifin 2015 Hedefi  4. Değerlendirme Raporu (Mart 2015) -İyi su durumuna erişim %53  2009-2015 arası 6 yılda %10 gelişme  Ülkeler tarafından muafiyetler alınmakta  Son tarih olan 2027 yılında hedefin tutturulması zor  Sınıraşan sularda işbirliğinin %15’lerde kalması en büyük etmenlerden Yeni eylemlerin alınması gerekli SÇD’de Sınıraşan NHYP’lerin oluşturulması zorunlu tutulmalı !

26  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları  Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

27 AB’nin yüzölçümünün %10’u (en büyük havza) 10 AB, 9 AB üyesi olmayan ülkeden geçmektedir Dünyanın en uluslararası nehir havzası

28  1994 Tuna Nehri’nin Korunması Sözleşmesi -Sınıraşan suların yönetimindeki esaslar  1998 Tuna Nehri’nin Korunması için Uluslararası Komisyon -Sözleşmenin uygulanması -Taraf ülkelerden 5’er temsilci -Komisyon her yıl 1 kere toplanmakta -Toplantılarda 2/3 çoğunluk sağlanması halinde idari kararlar alınabilmekte -Alınan kararlar taraf ülkeleri bağlayıcı -Komisyon başkanlığı her yıl değişiyor

29  Anlaşmazlıkların ilk çözüm yeri Uluslararası Komisyon, çözülemez ise Uluslararası Adalet Divanı  Ülkeler tarafından her yıl Tuna Nehri ile ilgili faaliyetlerini içeren raporların Uluslararası Komisyon’a sunulması  Veri talep etmesi durumunda verinin talep eden ülkeye verilmesi gerekmekte  Bilgilendirme prosedürü - Sınıraşan etkisi muhtemel bir faaliyet planlanıyor ise ilgili ülke uygulamaya geçmeden önce kıyıdaş ülkeler ile yapacağı istişarelerin sonucunu beklemek zorundadır. (1997 BM Sözleşmesine benzer)

30 Darboğazlar  Atıksuların arıtılmadan alıcı ortama bırakılması -Romanya, Ukrayna, Bulgaristan ve Slovenya %30-40 -Hırvatistan, Bosna-Hersek, Sırbistan ve Karadağ %80  Tehlikeli, evsel ve sanayi atıkların ayrıştırılmadan kontrolsüz depolanması, depolanma sahalarında atıklardan sızan sular  Taşkınlar

31 Darboğazların giderilmesi Çözüm: Sınıraşan Nehir Havzası Yönetim Planı (2009)  Atıksuların arıtılmadan alıcı ortama bırakılması Öncelikli maddeler, belirli (spesifik) kirleticiler ÇKS ve Deşarj Standartları  Tehlikeli, evsel ve sanayi atıkların ayrıştırılmadan kontrolsüz depolanması, depolanma sahalarında atıklardan sızan sular Düzenli katı atık depolama alanları (landfill)  Taşkınlar  17 noktaya yönelik taşkın eylem planları (2009)  Nehir boyunca erken uyarı sistemi (EFAS) (2012)  Taşkın Direktifi’nin uygulanması Ön taşkın riski değerlendirme çalışması Taşkın risk ve tehlike haritaları  Taşkın Risk Yönetimi Planı (son tarih: 22.12.2015)

32  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları  Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

33  Kıta genelinde 39 sınıraşan su  Sınıraşan sular kıtanın %40’ını kaplamakta  ABD-Kanada -Kolombiya -St. Lawrance -Milk -St. Mary  ABD-Meksika -Rio Grande -Kolorado -Tijuana Sınıraşan sularda işbirliği 1900’lü yıllara dayanmakta ABD’nin söz konusu havzalarda uyguladığı yaklaşımlar doktrin halini alarak diğer ülkeler tarafından benimsenmiştir -Harmon Doktrini -Ön Kullanım Üstünlüğü Doktrini

34  Tarihsel çekişmeler  Güvensizlik ortamı gibi sorunlar mevcut değil  Resmen tanımama Politik, sosyal ve ekonomik anlamda iyi tarihi ilişkiler Ülkeler birbirine karşı açık, işbirliğine ve bilgi paylaşımına hazır

35  Dünyadaki su potansiyeli en yüksek nehir havzaları  Sınırın %40’ı sınıraşan su Anlaşmazlıklar  1902-1909 ABD’nin Milk, Kanada’nın St. Mary Nehri’nin sularının sulama amaçlı akış yönünü değiştirme girişimi Çözüm: 1909 Sınır Suları Sözleşmesi ile anlaşmazlıkların çözüme kavuşturulması -Harmon Doktrini Odaklı (taraflara mutlak tasarruf hakkı tanınmıştır)  1955 Kanada’nın Kolombiya Nehri’nin sularının akış yönünü değiştirme girişimi Çözüm: Harmon Doktrinin’den vazgeçerek faydaların paylaşımı yaklaşımı

36 Su kirliliği yaşanmamasından dolayı genelde miktar bazlı işbirliği Su kalitesine yönelik ayrı anlaşmalar Eyaletlerin farklı uygulamalarının engellenmesi Ortak komisyon üyeleri: 3 ABD (Başkan tarafından)-3 Kanada (Vali tarafından) -Komisyon doğrudan karar alıp uygulayabilmekte Memba-mansap ilişkisi gözetmeksizin sulardan optimum yarar (faydaların paylaşımı) Sınır Suları Anlaşması (1909) Uluslararası Ortak Komisyon (1909) Nehir Havzası Bazlı Anlaşmalar Yönetim Yaklaşımı

37 Drenaj alanı: %15 Kanada, %85 ABD 1961 Kolombiya Nehri Anlaşması -Hidroelektrik ve taşkın kontrolü -Barajların inşası (ortak karar verilmekte!) -Çeşitli çevre konuları üzerine her yıl detaylı yönetim planları oluşturulmaktadır -Yetkili kurumlar, sularda yaşanacak bir sıkıntıya dair diğer kurumu, sıkıntının nedeni ve ne kadar süreceğine ilişkin bilgilendirmek zorundadır Faydaların paylaşımı Miktarsal paylaşım ve enerjilerin dağılımı yapılmıştır. Kanada toplam 96 milyar m 3 suyun 19 milyar m 3 ’ünü (%20) depolayabilecek 2024 yılına kadar taşkın koruma için ABD 64,4 milyon Dolar para ödedi Kanada’da 3 barajdan elde ettiği enerjiden gelen kazancın yarısını ABD’ye vermekte.

38  Anlaşmazlıkların çözümü -Ortak Komisyon, 3 ay içerisinde karar almakta (hızlı mekanizma!) -karar alınamazsa tahkim -tahkimin başkanı belirlenemezse başkanı UAD belirliyor (UAD doğrudan yargılayamıyor!)  Daimi temsilcilik kurulu -ülkelerden 4’er temsilci -su verilerindeki farklılıkların giderilmesi -teknik anlamda anlaşamama durumunda teknik destek  Halkın katılımı -proje onayları, baraj yapımı, raporlar -uygulama aşamasında halk ile düzenli toplantılar yapılarak denetim sağlanıyor (denetim mekanizması !)

39 Nehir Havzaları -Rio Grande -Kolorado -Tijuana Darboğazlar  Sınıra yakın bölgede nüfus artışı -24 milyon  Su miktarı sıkıntısı  Su kirliliği Çözüm 1: 1944 Su Sözleşmesi -Tüm nehirlerin miktarsal paylaşımı -ABD 3 nehirden toplam 19,7 milyar m 3 suyu kullanacak, Meksika 1,8 milyar (%11) -Fazla gelen su Meksika’ya bırakılacak, kurak dönemlerde ise her iki ülkenin payından düşürülecek (dış etmenler dikkate alınmakta!) -Baraj inşası, işletmesi ve bakımı ortak kararlaştırılmakta Çözüm 2: Tali bölge oluşturulması (1983) (100 km tampon bölge) -kirliliğin önlenmesi, su, hava ve katı atık gibi çalışma grupları oluşturulmuştur.

40 Su sözleşmesi tüm nehirleri kapsamakta Anlaşma su miktarı üzerine olsa da su kirliliğinden dolayı kaliteye yönelik maddeler de mevcut Komisyonda kararlar hükümete gönderildikten sonra onaylanıyor (nispeten uzun süreç!) Anlaşmazlıkların çözümü: sorun yaşayan taraf doğrudan kendi hükümetine resmi olarak bildirmekte (çözüm hükümetler arası-uzun süreç ve anlaşmaya varılmasının tehlikeye sokulması!) Su Sözleşmesi (1944) Uluslararası Sınır ve Su Komisyonu Yönetim Yaklaşımı

41  Drenaj alanı:%52 ABD, %48 Meksika  Su katkısı: %50 ABD, %50 Meksika  Sınırın önemli su kaynağı Anlaşmazlıklar -ABD tarımsal sulama için nehrin yatağını değiştirmesi (1895) (Harmon Doktrini)! -Kanada’nın ABD’ye aynı şekilde yaklaşmasından sonra esnetildi -1944 Su Sözleşmesi Meksika, 2,68 milyar m 3 potansiyelden 74 milyon m 3 (%2,8) su almakta (katkı eşit olmasına rağmen meksika çok az su almakta  askeri ve ekonomik güç!)

42 AB ÜlkeleriABD-KanadaABD-Meksika Yönetim yaklaşımıKalite odaklıMiktar odaklıMiktar ve kalite odaklı Nehir havzası bazlı Tali bölge bazlı SÇD-NHYP ortak komisyon Ülkeler arası genel anlaşma havzaya özgü anlaşma ortak komisyon Ülkeler arası genel anlaşma ortak komisyon Karar alma yapısıOrtak komisyon Hükümetler Anlaşmazlıkların çözümü Tahkim ya da UADOrtak Komisyon ya da Tahkim Hükümetler Yaklaşımlar bölgeden bölgeye ihtiyaçlar ve koşullar çerçevesinde değişmektedir !

43  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları  Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

44  1960’larda dünyanın 4. büyük nehri.  Seyhun Nehri (Syr Derya) -Kırgızistan,Tacikistan,Özbekistan, Kazakistan  Ceyhun Nehri (Amu Derya) -Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan

45 Darboğazlar  Su kıtlığı değil suların yanlış yönetimi!  Aşırı tarımsal sulama  Verimsiz sulama teknikleri  Ortak bir yönetim yaklaşımı yok  Ülkeler arası anlaşmaların uygulanmaması (evrensel değerlerden uzaklar)  Ülkeler arası güven eksikliği  Ülkeler arası asimetrik güç ilişkisi

46 Kanalların açılması Özbekistan&Kazakistan Pamuk üretimi Türkmenistan Karakum Kanalı -1.100 km -Dünyanın en büyük yapay nehri Kanalların açılması Türkmenistan Çölleşme ile mücadele

47 Çevresel Etkiler  Çernobil’den sonra en büyük çevre felaketi  Yüzey alanının %74’ü kurumuş  Su miktarının %90’ı azalmış durumda  Bataklık ve tuzlu kum çölü  Çöldeki tuzların ve toksik maddelerin rüzgar ile taşınması ile birlikte sağlık sorunları  Birçok canlının nesli tükendi, balıkçılık tükenme noktasında  Sosyo-ekonomik zarar

48 Çözüm Temel hedef; göle giden su miktarının arttırılması ve su kalitesinin iyileştirilmesi  Ortak bir sınıraşan Nehir Havzası Yönetim Planı (bir sürü proje yerine tek bir kapsayıcı projeye odaklanılması!)  Planın oluşturulmasından sorumlu, tam yetki sahibi uluslararası komitenin kurulması  Ülkelerin ortak NHYP oluşturulması için faydaların paylaşımı yaklaşımı ile ikna edilmesi -Kazakistan ve/veya Özbekistan’ın Kırgizistan ve Tacikistan’a petrol ve kömürü makul fiyatlara vermesi  3. tarafların müdahalesinin önlenmesi  Sulama altyapılarının iyileştirilmesi ve modern sulama tekniklerinin uygulanması

49  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları –Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

50 Sınıraşan Nehir Havzası Kıyıdaş ÜlkelerTürkiye’deki Havza Alanı (km 2 ) Türkiye’nin Toplam Kullanılabilir Su Potansiyeline Oranı (%) Fırat-DicleSuriye, Irak184.91828,5 ÇoruhGürcistan 19.872 3,4 Kura-ArasGürcistan, Azerbaycan 27.548 2,5 Meriç-ErgeneBulgaristan, Yunanistan 14.560 0,7 AsiLübnan, Suriye 7.796 0,6 Toplam254.69435,7

51 Sınıraşan Suların Türkiye Açısından Önemi  Su kıtlığı çekmesi muhtemel bir ülkeyiz (1.430 m 3 /kişi) - 2030’da su kıtlığı çekeceğiz (<1.000 olduğunda su kıtlığı)  Hidroelektrik potansiyelimizin yalnızca %36’sını kullanmaktayız -Enerjide dışa bağımlılığın azaltılması! -ABD (%86), Japonya (%78), Norveç (%72)  Su potansiyelimizin %36’sı sınıraşan su niteliğinde  Sosyo-ekonomik kalkınma  Arz yönetiminden talep yönetimine geçişin sağlanması (AB uyum süreci) Sınıraşan sularımız dahil tüm sularımızın etkin ve verimli kullanılması önem arz etmektedir !

52 Gelişmeler Kıyıdaş ülkeler: Suriye,Irak  1946 yılında Türkiye-Irak “İyi Niyet Komşuluk ve Dostluk Anlaşması” -Fırat-Dicle sularının regüle edilmesi -Bu sayede mansabın taşkınlardan korunması -Irak’ın yapılacak harcamalara katkı sağlamayı kabul etmesi  60’lı yıllar ile birlikte havzadaki ülkelerin kalkınma projeleri -Türkiye Keban, Karakaya Barajı -Suriye Tabka Barajı -Irak Haditha Barajı, Tartar kanalları (560 km)  Tartar Gölü  Suların hakça ve makul kullanımı için Ortak Teknik Komitenin oluşturulması (1980)  1984 OTK’da hakça ve makul kullanım ilkesi çerçevesinde ülkemizin sunduğu “3 aşamalı plan”

53 Gelişmeler (devamı)  1983 Atatürk Barajı’nın inşasına başlanması  1987 KEK Protokolü -Atatürk Barajı dolana kadar geçici bir anlaşma olarak imzalandı -Mansaba ayda ortalama 500 m 3 /sn’den fazla su verilmesi  1990 Suriye-Irak Anlaşması -Mansapta Fırat sularının %58’i Suriye, %42’si Irak’ın  1990 Atatürk Barajı’nın dolumu -23 Kasım 1989-13 Şubat 1990 arasında mansaba ortalama 510 m 3 /sn su bırakıldı (taahhüt sağlandı!) Sonuç olarak: ülkemizde inşa edilen barajlar sayesinde mansap ülkelerin yaşadığı ciddi taşkınlar engellenmiş ve Fırat ve Dicle’nin düzensiz akış rejimleri düzene sokularak mansaba düzenli su sağlanması ile kuraklığın önüne geçilmiştir

54 Darboğazlar  Mansap ülkelerin suyu verimli kullanamamasından dolayı yaşadığı su sıkıntısının, ülkemizin su bırakmadığı yönünde algı oluşturularak giderilmesi  Bu anlamda uluslararası platformlarda yanlış kamuoyu oluşturulması  Mansap ülkelerin rasyonellikten uzak bir şekilde doğrudan su paylaşım anlaşmasının yapılmasının talep edilmesi  Mansap ülkelerin işbirliğindeki niyet eksikliği Çözüm: Ülkemizin dünya genelinde kabul gören bir yaklaşım olan suların hakça ve makul kullanılması ilkesi çerçevesinde hazırladığı ve mansap ülkelere sunduğu 3 aşamalı planın uygulanması !

55 Nehir Yıllık Ortalama Debi (milyar m 3 ) Ülkelerin Suya Katkısı (milyar m 3 ) Ülkelerin Tüketim Hedefleri (milyar m 3 ) TürkiyeSuriyeIrakTürkiyeSuriyeIrak Fırat35 31,6 (%90) 3,4 (%10) 0 18,42 %52 11,2 %32 22,8 %65 Dicle49 25,4 (%52) 0 23,6 (%48) 7,00 %14,3 2,6 %5,4 45,3 %92,5 Toplam8457 (%68)3,4 (%4) 23,6 (%28) 25,42 %30,3 13,8 %16,4 68,1 %81 Tablo Fırat-Dicle Havzası’nda Ortalama Yıllık Akımlar, Kıyıdaş Ülkelerin Katkıları ve Tüketim Hedefleri

56 Gelişmeler Kıyıdaş ülke: Gürcistan  8 Ocak 1927 Türkiye Cumhuriyeti ile SSCB arasındaki Protokol -Çoruh Nehri -Posof Çayı -Kura Nehri -Arpaçay -Aras Nehri Sınırda talveg hattının bozulmaması Sınır oluşturan nehirlerden ortak yararlanılması Ölçüm istasyonlarının kurulması  7 Mart 1990 Türkiye-SSCB arasındaki anlaşma -Çoruh Nehri, Arpaçay & Posof Çayı -akarsu yataklarının değiştirilmesi ve düzenlenmesinde ülkelerin işbirliğinde yapılması Havzada sınıraşan suların yönetimi, Gürcistan ile dostane ilişkiler çerçevesinde iyi bir şekilde yürütülmektedir

57 Gelişmeler Kıyıdaş ülkeler: Gürcistan, Azerbaycan, Ermenistan  8 Ocak 1927 Türkiye Cumhuriyeti ile SSCB arasındaki Protokol  26 Ekim 1973 Türkiye Cumhuriyeti ile SSCB arasındaki Protokol -Arpaçay Nehri üzerinde baraj kurulması  Arpaçay Barajı 1986’de tamamlandı -Serdarabat regülatörü -Türkiye-Ermenistan ortak yararlanmakta -Ortak Teknik Komite çalışmaları yürütmekte  7 Mart 1990 Türkiye-SSCB arasındaki anlaşma  2012’de Kura Nehri üzerinde sınırda ortak baraj yapılması kararlaştırılmış olup, Bakanlar arasında bir tutanak imzalanmıştır. Çalışmalar devam etmektedir Havzada sınıraşan suların yönetimi, kıyıdaş ülkeler ile diyalog ve işbirliği içerisinde sorunsuz bir şekilde yürütülmektedir

58 Gelişmeler Kıyıdaş ülkeler: Bulgaristan, Yunanistan Yunanistan  1934 Anlaşması -nehir üzerindeki faaliyetlerin işbirliği içerisinde yapılması  1963 Protokolü -tarımsal sulama yapılması maksadıyla iki tarafın su alma tesisleri inşa etmesi  14 Mayıs 2010 Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi -Ortak bildirinin imzalanması -Bildiri kapsamında ortak bir komisyonun kurulması (ilk toplantı 30 Mayıs 2011)

59 Gelişmeler (devamı) Bulgaristan  1968 Anlaşması -nehir üzerinde inşa edilecek ve işletilecek tesisler ile ülkelerin birbirine önemli zarar vermemesi -taşkınlar konusunda bilgi alış- verişinin en kısa şekilde yapılması -hidrolojik ve meteorolojik veri teatisi taahüt edilmiştir.  1975, 1990, 1992 ve 2002’de çeşitli protokol ve anlaşmalar imzalandı  20 Mart 2012 Ortak Bildiri imzalandı -ortak taşkın riski yönetim planlarının oluşturulması ya da ayrı ayrı planların oluşturularak koordineli çalışılması -taşkınların önlenmesi ve zararların azaltılması yönünde işbirliği yapılması kararlaştırılmıştır.

60 Darboğaz Bulgaristan’ın barajlarında yeteri kadar taşkın hacmi bırakmamasından dolayı taşkınların yaşanması ve ülkemizin ciddi anlamda etkilenmesi (önemli zarar vermeme ilkesine uymamakta!)

61 Çözüm  Bulgaristan’ın mansaba bırakılan suyun belli bir miktarı geçmeyecek şekilde Meriç, Arda ve Tunca üzerindeki barajların işletme programlarının hazırlanması (dolu savak çalıştırılmaması!)  Yeterli taşkın depolama hacminin olmaması halinde yeni bir taşkın önleme barajının inşa edilmesi (taşkının kontrollü bir şekilde mansaba bırakılması)  1968 anlaşması gereğince kararlaştırılan ve projesi tamamlanan Tunca Barajı’nın inşa edilmesi  Meriç Nehri yatağının ülkeler tarafından temizlenmesi ve ıslah edilmesi

62

63 Gelişmeler Kıyıdaş ülkeler: Suriye, Lübnan  1939 Protokolü -Asi Nehri, Afrin Nehri ve Karasu Çayı’nın talveg hattının sınır kabul edilmesi -sınır boyunca bu sulardan iki tarafında eşit bir şekilde yararlanması  1994 Anlaşması -Lübnan ile Suriye arasında -Toplam potansiyel 400 milyon m 3 kabul edilip Lübnan’a 80 milyon m 3 (%20) tahsis edildi  2009 Asi Nehri Üzerinde Dostluk Barajı yapılmasına ilişkin Anlaşma -2011 yılında temelleri atıldı fakat askıya alındı

64 Darboğazlar  Memba ülkelerin tarımsal sulamadan dolayı suyu verimsiz kullanması  Ülkemize yalnızca suların %10’unun gelmesi -Türkiye havzaya %48 oranında katkı sağlamakta (hakça ve makul kullanıma uymamakta !)  Zaman zaman gelen suyun miktarı %3 olması ve Akdeniz’e bile ulaşamaması  Ülkemize gelen suyun miktarı ve kalitesi oldukça düşük olması  Amik ovası’nın sulanamaması ve ülkemizin sosyo-ekonomik kaybı (önemli zarar vermeme ilkesine uymamakta!) Çözüm: memba ülkelerin hakça ve makul kullanım ilkesi çerçevesinde suları mansaba bırakması ve kirlilik önleme çalışmalarını uygun bir şekilde yapmaları

65 Türkiye’nin Su Politikası Ülkemiz; gerek ileriki yıllarda yaşaması muhtemel su kıtlığı, gerekse ülkemizin kalkınma hedefleri kapsamındaki sosyo-ekonomik kalkınması ve özellikle enerjide dışa bağımlılığın azaltılması çerçevesinde hidroelektrik enerjiyi daha fazla kullanması gerektiği bilinciyle su kaynaklarını sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasını sağlaması açısından hem ulusal sularda hem de sınıraşan sularda suyunun verimli bir şekilde kullanılması yönünde politikalar belirlemektedir. Bu itibarla, sınıraşan sular politikamız, suyun ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkınması, su ve gıda güvenliği açısından önceliklerimiz, AB ile tam üyelik müzakereleri ve bölgesel gelişmeler göz önünde bulundurularak oluşturulmakta ve değişen şartlara göre gözden geçirilmektedir.

66 Türkiye’nin Sınıraşan Sular Yaklaşımı  Hakça ve makul kullanım hakkı benimsenmekte olup, aşağı kıyıdaş ülkelere önemli zarar vermeme ilkesi esas alınmaktadır  Sınıraşan sular kıyıdaş ülkeler arasında anlaşmazlıktan ziyade, bir işbirliği unsurudur.  Suyun yararlarının paylaşılması hedeflenmelidir.  Anlaşmazlıklara yönelik kıyıdaş ülkeler arasında çözüm aranmalı, üçüncü tarafların arabuluculuk girişimleri desteklenmemektedir.  Suların tahsisi ve kullanımında tabii hidrolojik ve meteorolojik şartlar dikkate alınmalıdır. Dolayısıyla, kesin rakamlar veya miktarlar üzerinden su paylaşımı söz konusu olmamalıdır.

67 Türkiye’nin Sınıraşan Sular Yaklaşımı  Fırat ve Dicle Nehirleri’nin “iki nehir tek havza” yaklaşımı Türkiye için vazgeçilmezdir. Bu bağlamda iki nehrin toplam su potansiyelinin kıyıdaş üç ülkenin ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olduğu değerlendirilmektedir.  Fırat ve Dicle Nehirleri’nin sularının bütün kıyıdaş ülkelerce etkin bir biçimde kullanımı önem taşımaktadır. Bu kapsamda aşağı kıyıdaş ülkelerin; -suyu etkin bir biçimde kullanmaları, -su tasarrufu için yeni sulama sistemlerini devreye sokmaları -suyun kirlenmesini önlemek suretiyle kendilerine düşeni yapmaları gerekmektedir  1992 Helsinki ve 1997 BM anlaşmalarına taraf değiliz.

68 Avrupa Birliği’ne Uyum Çalışmaları  3 Ekim 2005-Müzakerelerin başlaması  21 Aralık 2009-Çevre Faslının müzakerelere açılması  17 Ekim 2012-Su Havzalarının Korunması ve Yönetim Planlarının Hazırlanması Hakkında Yönetim Planlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik  Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından 25 Nehir Havzası’nın Havza Koruma Eylem Planlarının tamamlanması  18 Haziran 2013-Havza Yönetim Heyetlerinin Teşekkülü, Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Tebliği (20 Mayıs 2015’de revize edildi)  Aralık 2014-2017-Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına Dönüştürülmesi Projesi (AB destekli) -4 Havzamızın NHYP’lerinin oluşturulması

69 Avrupa Birliği’ne Uyum Çalışmaları  AB’nin desteklediği proje kapsamında; -Meriç-Ergene Havzası’nın NHYP’si hazırlanmaktadır -Türk, Bulgar ve Yunan uzmanlardan oluşacak 3 adet ortak çalışma grubu toplantısı öngörülmektedir. Öte yandan; Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından imza edilen ülkeler arası anlaşma metinlerde; -“havza düzeyinde su kaynaklarının yönetimi”, -“deşarj standartlarının oluşturulması ve çevresel kalite standartlarına geçiş”, -“kirleten öder” gibi kavramların kullanılması SÇD’nin içerdiği kavram ve terminolojinin kullanıldığını yansıtmaktadır

70

71  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları –Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

72 AB’de suların iyi su durumuna getirilmesi kapsamında su kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi çalışmaları  Aralık 2008-Çevresel Kalite Standartları Direktifi (2008/105/EC)  Ağustos 2013-Çevresel Kalite Standartları Direktifi(2013/39/EU) Öncelikli maddelerin ÇKS’leri belirlenmiş durumda Ülkelere özgü belirli kirleticilerin ÇKS’lerinin belirlenmesi gerekmektedir 45 öncelikli madde belirlenmiştir Ülkelere özgü belirli (spesifik) kirleticilerin belirlenmesi gerekmektedir Deşarj standartlarının belirlenerek uygulanması Su kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi

73 AB Ülkelerinin Belirli Kirletici ve ÇKS’lerini Belirleme Durumu Ülkeler çoğunlukla havza bazında, kıyıdaş ülkeden bağımsız bir şekilde belirli kirletici belirlemiş durumda Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Fransa, İrlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg ve Polonya ise çoğunluktan farklı olarak tüm havzalarında tüm belirli kirleticilerini uygulamaktadır. Öte yandan, Malta, Hırvatistan ve Estonya belirli kirleticilerin belirlenmesine yönelik çalışmalarını devam ettirmektedir. ÇKS’ler ülke genelinde ortaya konulmaktadır. Belirleme Yaklaşımı Yalnızca 8 ülke (Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, İrlanda, Hollanda, Slovakya, Slovenya, İsveç ve İngiltere) SÇD’nin ilkelerine uygun olarak ÇKS belirlemiş durumda, 15 ülkenin ise (Avusturya, Belçika, GKRY, Danimarka, Fransa, Almanya, Macaristan, İtalya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Polonya, Romanya, İspanya ve Yunanistan) ÇKS’lerini belirlerken hangi yöntemi uyguladığı belli değildir Bulgaristan’ın ise ÇKS’lerini SÇD’nin ilkeleri çerçevesinde belirlememiştir AB ülkeleri henüz oturmuş ve tutarlı bir belirli kirletici ve ÇKS belirleme yaklaşımı benimseyememiş ve havza bazında koordinasyon kurulamamış durumdadır.

74 Belirli kirleticilerin ve ÇKS’lerin belirlenmesi, iyi su durumuna ulaşılması noktasında en önemli çevresel hedeflerden birisidir. SÇD 3. Madde’nin 4. Paragrafı; “Member States shall ensure that the requirements of this Directive for the achievement of the environmental objectives established under Article 4, and in particular all programmes of measures are coordinated for the whole of the river basin district.” Avrupa Komisyonu Ortak Araştırma Merkezi’nin (JRC) 2010 yılında yayımladığı teknik raporunda; sınıraşan nehir havzalarında havzayı paylaşan ülkeler arasında belirli kirleticilerin ve ÇKS’lerin nehir havzası bazında ortak ve koordineli bir şekilde belirlenmesinin havzadaki su kütlelerinin iyi su durumuna erişmesinde önemli bir unsur olduğu belirtilmektedir Belirli kirleticilerin ve ÇKS’lerin havza bazlı ortak belirlenmesi faydalı olacaktır !

75 Sınıraşan havzaları paylaşan kıyıdaş ülkelerin birbirinden bağımsız bir şekilde belirlediği farklı ÇKS’lerine göre deşarj standartlarını getirmesi ve sularına bu kapsamda deşarj yapması kirleticiye yönelik olarak düşük ÇKS belirlemiş mansap ülkeyi olumsuz yönde etkilemesi ÇKS’nin sağlanamaması ve iyi su durumuna ulaşma noktasında risk teşkil edecektir! RİSKİN İNCELENMESİ TUNA NEHRİ HAVZASI MERİÇ-ERGENE HAVZASI

76  Tuna Nehri Havzası’ndaki toplamda 694 yerüstü su kütlesinin yalnızca %28’i “iyi su durumu”nda,  Ülkelere özgü değerlendirme; Almanya, Avusturya ve Slovenya’nın sularının genel anlamda iyi durumda olduğunu (memba!), Slovakya, Sırbistan, Bulgaristan ve Romanya’nın ise havza içerisinde kalan sularının iyi durumda olmadığını (mansap!) ifade etmek mümkündür.

77 Ülkeler tarafından havzaya özgü 7 belirli kirletici belirlenmiş durumda olup, her ülke farklı ÇKS belirlemiş durumdadır. ÇKS değerleri (µg/L) ArsenikKromBakırÇinkoToluenKsilenMCPA Almanya----10 0,1 Çek Cumhuriyeti1118142,05,0-0,1 Avusturya248,51,17,8-10- Slovakya7,0128,23,174185- Macaristan20 1075--- İtalya107,0--5,0 0,5 Slovenya7,59,01,17,8100100,1 Bulgaristan101005,030--- Romanya7,22,51,311,810 0,1 ÇKS’ler arası farklar mevcut. -Ksilen (5-185) 37 kat -Toluen (5-100) 20 kat

78 Kütle Dengesi Çalışması Varsayımlar -Ülkelerden gelen sularda kirleticiye yönelik her ülkenin belirlediği ÇKS değerinde kirletici konsantrasyonun olduğu -Kirleticilerin nehir boyunca herhangi bir mekanizmalardan etkilenmediği ve doğrudan suda kaldığı -Kirleticiye yönelik ÇKS belirlenmedi ise ülkelerinde mevcut olmadığı yönünde değerlendirme yapılarak kirleticiye yönelik deşarj yapılmadığı

79

80 Yapılan hesaplamalar çerçevesinde Komisyon’un 2015 4. Değerlendirme raporunda, mansapta kalan Sırbistan, Bulgaristan ve Romanya’nın sularının iyi durumda olmadığı, hatta Tuna’nın denize döküldüğü ülke olan Romanya’nın bu ülkeler arasında en kirli suya sahip olduğu belirtilmektedir. Bu da yapılan kütle dengesi çalışmalarının doğrulayıcısı olarak değerlendirilebilir. Hırvatistan, Sırbistan ve Bosna-Hersek’in ÇKS’lerini belirlemesi ile kütle dengesine katılacak ve risk artacaktır. Ülkelerin ÇKS’si sağlayacak şekilde deşarj etmesi de AB değerlendirme raporlarından öğrenildiği üzere mevcut durumda uygulanabilir bir durum değildir. Bu durum da mansap ülkenin riskini arttıracaktır.

81 Yapılan hesaplamalar çerçevesinde ÇKS belirlemiş olan her bir ülkede, kendi sınırları içerisinde o kirleticiye yönelik hiçbir deşarj yapılmasa bile membadan gelen sulardan dolayı, ÇKS’lerden en az 1’ini sağlayamama ihtimalinin yüksek olduğu görülmektedir. Dolayısıyla havzayı paylaşan ve SÇD gereksinimleri kapsamında ÇKS’sini belirleyen ülkelerden hiçbirinin iyi su durumuna erişememe ihtimali vardır. sınıraşan nehir havzalarını paylaşan ülkelerin ortak bir yaklaşım benimseyerek belirli kirleticilerini ve ÇKS’lerini havza bazında tespit etme noktasında işbirliği yapması gerekmektedir 1.Ortak belirli kirleticilere yönelik ortak (aynı) ÇKS’lerin belirlenmesi 2.İşbirliği yapılamıyorsa memba ülkenin ÇKS’si dikkate alınarak mansap ülke tarafından kademeli ve tutarlı ÇKS’lerin belirlenmesi

82 Türkiye Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın Projeleri kapsamında; 250 maddelik taslak belirli kirletici listesi ve taslak ÇKS’lerini belirlendi Bulgaristan 18 belirli kirletici ve ÇKS’sini belirlemiş durumda Yunanistan 60 belirli kirletici ve ÇKS’sini belirlemiş durumda

83 UYGULANAN METODOLOJİ  3 ülkenin kirleticileri karşılaştırılarak ülkemiz ile ortak olanları belirlendi Bulgaristan ile 11, Yunanistan ile 25 ortak kirletici, 5 kirletici ise 3 ülkede de belirlenmiştir  Ülkemizin 3 projesi neticesinde belirlenen ayrı ÇKS değerlerinin karşılaştırılarak seçimi Bulgaristan’ın belirlediği belirli kirleticilerin hangi sularda belirlendiği bilgisine erişilmiştir. Bulgaristan ile ortak olan 6 kirleticiye yönelik olarak, ülkemizdeki taslak ÇKS değerleri, Bulgaristan’ın hangi sularda ÇKS belirlediği ve ülkemizdeki projelerin hangi sulara yönelik olduğu dikkate alınarak seçilmiştir. Yunanistan’ın belirlediği ÇKS değerlerine özgü bir bilgi paylaşılmamıştır. Bu nedenle Yunanistan’ın 20 kirleticisi için güvenli tarafta olmak adına, projelerimizde belirlenen ÇKS’lerden en sıkı olanı alınmıştır 3 ülke tarafından da belirlenen 5 kirletici için ise, Bulgaristan’ın su verisi daha güvenilir olduğu için Bulgaristan’a yönelik uygulanan metodoloji benimsenmiştir.

84 Havzadaki Ortak Belirli Kirleticiler ÇKS (µg/L) 1 Bulgaristan YunanistanTürkiye KirleticilerKIYITEMATMKK BİKOP Arsenik10,030,01,053*- Azinfos-metil-0,0050,0420,01- Bakır5,023,01,61+AP30,0- Bentazon-0,1--4,5 Çinko30,075,02,14+AP100- Demeton-0,050,1 - Demir500-36,10,56- Dimethoate-0,5--15,0 Fenantren1,3-1,40,7- Fenitrothion-0,0031,173,5- Fenthion-0,0010,05 - Kalay-2,212,820,0- Kobalt-20,00,333,0- Krom1009,01,64+AP50- Linuron-0,52,00,3- Malathion-0,01--2,0 Methamidophos -0,1--0,2 m-Ksilen-10,023,41,6- O,O-Dimetil S-metilkarbamoylmetil fosforootiate -0,1--16,0 o-Ksilen-10,023,413,0- Paration-metil-0,01 -- 1,4 Poliklorlubifeniller0,0005 - 1,250,025- Poli (acrylic acid-co-hypophosphite) sodyum tuzu -0,1--6 Prometrin1,0 - --0,50 Propazin0,25 - --0,30 Vanadyum10,0 - 4+AP10,0- 1,3-Diklorobenzen-10,00,7457,39- 1,4-Diklorobenzen20,010,037,410- 2,4,5-Triklorofenoksi asetik asit -0,1--1,2 2,4-Diklorofenoksi asetik asit -0,1--5,3 4-Kloroanilin-0,050,005--

85 UYGULANAN METODOLOJİ (devamı) Ülkelerin ÇKS’leri karşılaştırılarak ülkemizdeki taslak ÇKS’den yüksek ÇKS değerine sahip kirleticiler belirlenmiştir. Bulgaristan -11 kirleticinin 3’ü (krom, demir ve prometrin) -Demir 900 kat yüksek (0,56-500 µg/L) Yunanistan 25 kirleticiden 5’i (1,3 diklorobenzen, 4-kloroanilin, linuron, m-ksilen ve kobalt) -Kobalt 60 kat yüksek (0,33-20 µg/L) Risk oluşturan toplam 8 kirletici Diğer 23 kirleticinin ÇKS’si ülkemizin taslak ÇKS’sinden düşük

86 UYGULANAN METODOLOJİ (devamı) Söz konusu 8 kirleticinin ÇKS’leri ve Arda, Meriç, Tunca, Kızılçay ve Ergene Nehirlerinin debileri dikkate alınarak ülkemizde belirlenen 4 noktaya yönelik kütle dengesi hesaplaması yapılmıştır NoKonum Nokta’da suya katkı sağlayan nehir ve dikkate alınan kirletici sayıları Toplam Debi (m 3 /sn) 1Yol Üstü MevkiiTunca (BG 3)21,0 2 Edirne Şehir Merkezi Arda (BG 3+YN 5)+Meriç (BG 3) +Tunca (BG 3) 184,9 3Uzunköprü Mevkii Arda (BG 3+YN 5)+Meriç (BG 3) +Tunca (BG 3)+ Kızıl Nehir (BG 3+YN 5) 221,6 4İpsala MevkiiArda (BG 3+YU 5)+Meriç (BG 3) +Tunca (BG 3)+ Kızıl Nehir (BG 3+YN 5)+Ergene (TR 8) 262,6

87

88 Bulgaristan’dan ülkemize gelecek demir, krom ve prometrin, Yunanistan’dan gelecek kobalt, 1,3 diklorobenzen ve 4-kloroanilin kirleticilerine yönelik ülkemize gelen sularda hâlihazırda ülkemizin taslak ÇKS’lerinden daha yüksek kirletici konsantrasyonunun olduğu söz konusu kirleticilere yönelik havzada taslak ÇKS değerlerin sağlanmasının riskli olduğu tespit edilmiştir. Yunanistan’dan gelen linuron ve m-Ksilen’in ülkemize gelecek konsantrasyonunun ülkemizin belirlediği taslak ÇKS’lerden düşük olduğu tespit edilmiştir. (seyrelme) Ayrıca, taşkın olması durumunda söz konusu kirleticilere yönelik ülkemize gelecek kirlilik yükünün artması muhtemeldir. ülkelerin ortak bir yaklaşım benimseyerek ÇKS’lerini tespit etme noktasında işbirliği yapması faydalı olacaktır 1.Bulgaristan ve Yunanistan ile görüşülerek ortak ÇKS’lerin belirlenmesi 2.İşbirliği yapılamıyorsa memba ülkenin ÇKS’si dikkate alınarak aynı ya da tutarlı ÇKS’lerin belirlenmesi

89  Kavramsal Çerçeve ve Genel Bilgiler  Sınıraşan Suların Yönetiminde Yaşanan Gelişmeler –Uluslararası hukuk oluşturma çabaları –Sınıraşan Suların Yönetiminde Uygulanan Yaklaşımlar –Avrupa Birliği’nde uygulanan yaklaşımlar Tuna Nehri Havzası –ABD, Kanada ve Meksika arasındaki yaklaşımlar Kolombiya ve Rio Grande Nehir Havzaları –Aral Gölü Havzası’nda uygulanan yaklaşımlar  Türkiye’nin Sınıraşan Suları ve Politikaları  Sınıraşan Nehir Havzalarında Belirli Kirleticilerin ve Çevresel Kalite Standartlarının Havza Bazlı Belirlenmesinin Değerlendirilmesi –Tuna Nehri Havzası –Meriç-Ergene Havzası  Sonuç ve Öneriler

90  Su konusunda tüm ülkeleri kapsayıcı uluslararası anlaşmanın oluşturulması zordur.  Suların miktarsal paylaşımından ziyade, ülkelerin, enerji, tarım ve su sektörleri arasındaki bağlantıyı dikkate alarak faydaların paylaşılması anlamında anlaşma sağlanması yönünde ülkelerin işbirliğine ikna edilmesi mümkündür.  Anlaşmalarda, miktarsal bir paylaşımın yerine, oransal paylaşım yapılması ve anlaşmalara iklim değişikliği ve nüfus artışı gibi etmenlerden kaynaklanacak debisel değişimlerin dikkate alınması gerektiği ifadesinin eklenmesi önemlidir.  Havza Yönetim Heyetleri’nin, sınıraşan nehir havzalarımızda tüm havzayı kapsayacak şekilde kıyıdaş ülkelerin temsilcilerinin de katılımlarıyla genişletilmesi faydalı olacaktır.  Ülkelerin paylaştığı verilerin doğruluğunun ve biribiri ile mukayesesisinin yapılması maksadıyla kıyıdaş ülkelerin temsilcilerinden oluşan bağımsız bir teknik kurulun veya kurulların kurulması uygun olacaktır.

91  Fırat-Dicle Havzası’nda sorunların çözülmesine yönelik, ülkemizin sunduğu 3 aşamalı planının hayata geçirilmesi ve bu plan çerçevesinde kıyıdaş ülkelerin işbirliği sağlaması önem arz etmektedir.  Aral Gölü Havzası’nda, havzayı paylaşan ülkelerin ortak bir NHYP hazırlamaları ve bu kapsamda ortak kirleticiler ve alıcı ortam standartları belirleyerek bütüncül su yönetimini sağlamaları gerekmektedir.  SÇD’nin sınıraşan nehir havzalarına yönelik uyguladığı yaptırımlar yeterince katı değildir. Bu kapsamda, SÇD’de 2019 yılında yapılacak olan güncellemede, sınıraşan havzalarda ortak NHYP’lerin hazırlanmasının zorunlu tutulması ve belirli kirleticilerin ve ÇKS’lerinin ortak ve havzaya özgü belirlenmesi gibi daha katı hükümlerin getirilmesi gerekmektedir.

92  Avrupa Komisyonu tarafından ülkelere özgü belirlenen belirli kirleticilere ve ÇKS’lerin belirleme yönteminin ve metodolojisinin her ülke tarafından aynı şekilde uygulanmasının sağlanması gerekmektedir. Özellikle ÇKS’lerin belirlenmesi aşamasında havzayı paylaşan ülkeler tarafından ortak modelleme çalışmalarının yapılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.  Sınıraşan nehir havzalarında havza bazında ortak ÇKS’lerin belirlenmesi, bunun yapılamadığı durumlarda ise, mansap ülkelerin, memba ülkelerin belirlediği ÇKS’leri dikkate alarak ÇKS’lerini belirlemesi ile, mansap ülkenin daha sıkı ÇKS belirleyerek hem standardı sağlayamama durumu hem de standartı sağlamak için gereksiz mali yükün altına girmesi önlenecektir.

93  Meriç-Ergene Havzası’nda Bulgaristan ve Yunanistan’dan gelmesi muhtemel krom, demir, prometrin, 1,3-diklorobenzen, 4-kloroanilin ve kobalt kirleticilerine yönelik Bulgaristan ve Yunanistan ile ortak bir ÇKS belirleme yaklaşımının belirlenmesi ya da söz konusu ülkelerin ÇKS’leri dikkate alınarak ülkemizdeki taslak ÇKS’lerin nihaileştirilmesi önem arz etmektedir. Bu anlamda, kütle dengesine göre daha gelişmiş modelleme çalışmaları yapılarak kademeli ve tutarlı ÇKS değerlerinin belirlenmesi faydalı olacaktır.  Yunanistan ve Bulgaristan’ın belirli kirletici olarak belirleyip de ülkemizin taslak kirletici listesinde bulunmayan 36 kirleticinin, ülkemizde Meriç-Ergene Havzası’na yönelik oluşturulan izleme programlarına dâhil edilmesi faydalı olacaktır.  Memba konumunda olduğumuz Fırat-Dicle, Çoruh ve Kura-Aras Havzaları’nda, miktarsal paylaşımın yanında, ileriki dönemde su kalitesi bazlı işbirliği çalışmalarının yapılması durumunda, Meriç-Ergene Havzası’nda uygulanacak belirli kirletici ve ÇKS belirleme çalışmaları ile ülkemizin bu çalışmalara hazır olunması sağlanacaktır.

94  Meriç-Ergene Havzası’nda, taşkınların kontrol edilebilmesi maksadıyla; Bulgaristan’ın baraj işletme programlarının hazırlanarak oluşan taşkınların kontrollü olarak mansaba bırakılması gerekmektedir. barajlara taşkın hacmi ilavesi için bir revizyona gidilmesi, uygun yerlerde yeni bir taşkın önleme barajı ya da yapay bir taşkın önleme rezervuarı tesisi inşa edilmesi, Tunca Barajı’nın da hayata geçirilmesi, Karaağaç Tahliye Kanalı ve Çömlekköy Barajı Projesi’nin hayata geçirilmesi önem arz etmektedir.

95 ARZ EDERİM

96