BBY 367 Tıpta Bilgi Yönetimi 6: Bibliyografik Denetim: Bilgi Erişim Kaynakları, Veri Tabanları Nazan Özenç Uçak.

... konulu sunumlar: "BBY 367 Tıpta Bilgi Yönetimi 6: Bibliyografik Denetim: Bilgi Erişim Kaynakları, Veri Tabanları Nazan Özenç Uçak."— Sunum transkripti:

1 BBY 367 Tıpta Bilgi Yönetimi 6: Bibliyografik Denetim: Bilgi Erişim Kaynakları, Veri Tabanları Nazan Özenç Uçak

2 Bibliyografik denetim Tıp literatüründe bilgi erişim kaynaklarının hazırlanması 19.yy. da başlamış ve 20. yy. da gelişimi devam etmiştir. Tıp literatüründe yayınların hızlı artışı, zamanla ikincil kaynakların hazırlanması ve değişik teknik ve yöntemlerin bu amaçla kullanılmasına neden olmuştur.

3 A-Indeksler Tıp literatüründe ilk indeks oluşumu 1865 yılında Shaw Billings’in çalışmalarıyla başlamıştır. Billings “Surgeon General’s Office” kütüphanesinin koleksiyonunu “Index-Catalogue” adlı bir eserde toplamıştır. Bu çalışma bugün çok iyi tanınan “Index Medicus” un temelini oluşturmaktadır.

4 Index Medicus (1879-2004) İlk 1879 yılında yayınlanmaya başlamıştır. Başlangıçta kitap ve süreli yayınlar aynı kaynakta toplanmıştır. 1960 sonrası indekslemede değişiklikler yapılarak, süreli yayınlar “Index Medicus” da; kitap ve monograflar ise “National Library of Medicine Catalog” ve “National Library of Medicine Current Catalog” da indekslenmeye başlamıştır. İndekslenecek dergiler NLM bünyesinde oluşan bir komite tarafından seçilmektedir. Indeks Medicus bugünkü haliyle 1960 da yayınlanmaya başlamıştır.

5 Tıp ve sağlık konularındaki tüm konuları kapsamaktadır. Konu ve yazar girişi vardır. Konu yaklaşımı ile makalelerin İngilizce başlığına, yazar adına, derginin kısaltılmış adına, cilt, sayı, sayfa ve yıl bilgilerine ulaşılmaktadır. İndekslemede denetimli indeksleme dili kullanılmaktadır. Bu amaçla MeSH den yararlanılmaktadır. Aylık olan çıkan sayılar yıl sonunda “Cumulative Index Medicus” adıyla toplu olarak yayınlanmıştır. Toplu ciltlerde yazar, konu indeksinden ayrı olarak “List of Journal Indexed” başlığı altında süreli yayınların listesi verilmiştir. Ayrıca Review makaleler “Bibliography of Medical Reviews” adı altında listelenmiştir.

6 2. Abridged Index Medicus NLM 1970 yılından bu yana aylık olarak “Abridged Index Medicus” u (AIM) yayınlamaktadır. 117 civarında tıp dergisini indekslemektedir. AIM yıllık olarak “Cumulative Abridged Index Medicus” adıyla çıkmaktadır. IM a göre daha ekonomik ve dar kapsamlıdır. Küçük bilgi merkezleri için uygundur. Basılı versiyonu en son 1997 yılında çıkmıştır. Çevrimiçi erişimi vardır.

7

8 3. Current Contents Connect Çok disiplinli güncel duyuru veri tabanı Bilgiler günlük olarak güncellenmekte CC kapsamındaki hakemli dergiler basılmadan önce taranarak makaleler duyurulmakta En son araştırmaların izlenmesi, Kısa sürede farklı disiplinleri bir arada tarama, Yüksek etki faktörlü dergilere erişim, Yeni araştırma alanlarından haberdar olma amacıyla kullanılmaktadır.

9 Dergilerin içindekiler sayfası, özet ve bibliyografik künyeye erişim olanağı vermekte eFirst aracılığı ile kullanıcının alanına ilişkin bilgileri günlük izlemesi bulunan künyelerin tam metinlerine erişim mümkün.

10 CC kapsam 100 farklı disiplin 8.000 hakemli dergi 1.900 kitap 7 farklı konuda edisyonu ve 2ayrı koleksiyonu var.

11 Current Contents Connect

12 Edisyonları 1.Life Sciences (1.360 dergi) 2. Clinical Medicine (1.225 dergi) 3. Engineering Computing & Technology (1.600 dergi) 4. Agriculture, Biology & Environmental Sciences (1.120 dergi) 5. Physical, Chemical & Earth Sciences (1.170 dergi) 6. Social& Behavioral Sciences (1.720 dergi) 7. Art & Humanities (1.120 dergi).

13 Koleksiyonları 1. Businness Collection (230 dergi) 2. Electronics & Telecommunications Collection (200 dergi)

14 4. Science Citation Index ISI tarafından hazırlanmıştır. Tıpla ilgili konuların yanı sıra, fen ve teknoloji konularını da kapsamaktadır. Indekslediği dergiler “Source Index” le birlikte listelenmekte ve ayrıca “ Science Citation Index Guide and List of Source Publications” adı altında yayınlanmaktadır. Online olarak “Web of Science”dan erişilebilir.

15 B-Abstraktlar Tıp literatüründe abstraktlar, geniş tıp literatürünü gözden geçirmede ve farklı dillerde yazılan makalelerin İngilizce özetlerine erişebilmede yararlı olmuştur. Tıp alanında ilk abstrakt 1840-1901 yılları arasında 123 cilt olarak yayınlanan “Braithwate’s Retrospect of Practical Medicine and Surgery” dir. Genel Tıp alanında geliştirilen abstraktlara örnek ise, birinci dünya savaşı sonrasında British Medical Association tarafından (1947- 1977) oluşturulan “Abstract of World Medicine” dır.

16 1. Excerpta Medica Tıpla ilgili dünya çapında kapsamlı bir abstraktdır. 1947 yılından itibaren yayınlanmaktadır. Çevrimiçi erişim EMBASE veri tabanı ile sağlanmaktadır. Uluslararası bir kuruluş olan ve kar amacı gütmeyen “Excerpta Medica” vakfı tarafından yayınlanmaktadır. Her konu ayrı bölümler halinde yayınlanmaktadır. Makalelerin İngilizce özetlerinin verilmesi, farklı dillerdeki yazıların özetlerinin okunmasında yardımcıdır. Makaleler birden fazla konuyla ilgili ise ilgili oldukları bölümlerde ayrıca indekslenmektedir. Yazar ve konu indeksi vardır.

17

18

19 2. Pascal Centre National de la Recherche Scientifique (Paris) tarafından 1940 yılında yayınlanmaya başlamıştır. 5000 in üzerinde süreli yayını kapsayan uluslararası bir abstrakttır. Kaynak tıp dışındaki konuları da kapsamaktadır. (Yaklaşık 1/3 ü tıpla ilgili). Bölümler halinde yayınlanan kaynağın her bölümü bir konuya ayrılmıştır.

20

21

22 3.Chemical Abstracts American Chemical Society tarafından çıkarılmaktadır. Elektronik versiyonu SciFinder kullanılabilir. Kimyacıların olduğu kadar mikrobiyoloji tıp farmakoloji alanında çalışan araştırmacılarında bilgiye erişiminde yardımcıdır.

23

24 4.Biological Abstracts Bioscience Information Service tarafından hazırlanmaktadır. Bugün Thomson Reuters tarafından hizmete sunulmaktadır. Doğrudan tıp konusuyla ilgili olmasa da, biyofizik, immunoloji, beslenme ve genetik gibi tıbbın alt alanlarını içermektedir. Elektronik versiyonu BIOSIS dir.

25 5.Diğer kaynaklar Africa Index Medicus (Afrika) German Medical Abstracting Journal – GMAJ- (Almanya) Index Medicus Latino- Americano (Latin Amerika) Minerva Medico- Bibliografica (İtalya) Meditsinskij Referativnyi Zhurnal (Rusya) Referativny Zhurnal VINITI (Rusya) China Medical Abstracts (Çin) Korean Medical Abstracts (Kore) Indice Medica Espanol (İspanyol)

26

27 C-VERİ TABANLARI Tıp alanında yayın sayısının fazlalığı bu alanda veri tabanlarının da fazla ve çeşitli olması sonucunu yaratmaktadır. Bu alandaki veri tabanlarının bazıları doğrudan tıpla ilgili olurken, bazıları sağlık bilimleri ve diğer ilgili konularda olabilmektedir. Bu veri tabanlarının belli başlıları şunlardır;

28 MEDLINE: oluşumu, gelişimi İlk bilgisayara dayalı veri tabanı olan MEDLARS (Medical Literature Analysis and Retrieval System) 1963 yılında oluşturulmuştur. 1964 yılında off-line tarama olanağı sağlanmıştır. İndekleme kapasitesi, kapsanan makale sayısı MEDLARS ile artmıştır. Konu başlıkları geliştirilmiştir. Tarama hizmeti ve geriye dönük bibliyografya hazırlama hizmeti kolaylaşmıştır.

29 MEDLINE MEDLINE, MEDLARS ın çevrimiçi versiyonu ve çevrimiçi veri tabanlarına ilk örnektir. 1971 yılında önce ABD de sonra Avrupa ve tüm dünyada kullanımı yaygınlaşmıştır. MEDLINE’ın kapsamı; Index Medicus, International Nursing Index (INI) Index to Dental Literature (IDL) gibi daha önce ayrı basılan indeksleri kapsamaktadır.

30 Konu yaklaşımında MeSH’den yararlanılmaktadır. Bazı versiyonları MeSH’in yanı sıra doğal dille tarama olanağı da vermektedir. Farklı servisler tarafından erişilebilmektedir (OVID, Silver Platter, EBSCO, EMBASE + MEDLINE, Proquest, OCLC vb.) PubMed arayzü ile Internet üzerinden bazı yayınlara ücretsiz erişimi mümkündür.

31 Kullanım özellikleri Etkili tarama için ön bilgi gerekmektedir. Gerekli başlık ve sınıflamaların yapılamaması çok sayıda yayına erişime ve seçim zorluğuna neden olmaktadır. MeSH konu başlıklarından yararlanarak tarama stratejisini oluşturmak tarama başarısını artırmaktadır. Önemli bulunan bir makaleden “ilgili makaleler” başlığına tıklanarak aynı konudaki makalelere erişim sağlanabilmektedir.

32 Kapsam Klinik uygulamalar, halk sağlığı, sağlık uygulamaları, sağlık politikaları, sağlık eğitimi, biyotıp, moleküler biyoloji, biyokimya gibi yaşam bilimlerini ilgilendiren tüm konuları kapsar. ABD ve bilimsel dergi ağırlıklı, % 90 ı İngilizce. Yaklaşık 5000 dergi indeksleniyor. Kapsanan yayınlar bir komite tarafından değerlendiriliyor (Literature selection Technical review Committe).

33

34 Tarama seçenekleri Basic searching Advanced searching Search specific journals Search MeSH terms vb. ** Bu tarama seçenekleri ve olanakları servis sağlayıcının ve arayüzün özelliklerine göre farklılık gösterebilmektedir. **Kütüphanenin sağladığı olanaklara göre derste ProQuest veri tabanının arayüzü üzerinden erişim tanıtılacaktır.

35 MEDLINE

36

37

38

39

40 Yayın türleri alanın özelliklerine göre çok çeşitlidir. Gerekli yayın türü seçilerek çalışma sınırlandırılabilir

41 Yaş, cinsiyet, yayıntürü, dil, çalışma tipine göre sınırlamala yapılır

42

43

44

45

46

47

48 EBSCO MEDLINE

49 MEDLINE Advance Search

50 Konuyla ilgili yayınlar…

51 Makale..

52 Makale atıfları Aldığı atıflar

53 İlgili kitaplar ve diğer veriler..

54 PubMed NLM nin oluşturduğu bir veri tabanıdır. 1950 yılına kadar geri giden bir koleksiyonu ve 19 milyonun üzerinde kaydı içermektedir. Tıp, biyotıp ve diğer sağlık bilimleri kapsamına giren yayınları indeksler. Tam metin makale ve dokümanlara bağlantı verir. Moleküler biyoloji, kanser gibi konularda önemli bazı kitaplara tam metin erişim sağlar. Erişim ücretsizdir.

55 Özellikleri PubMed kapsamındaki dergilerin bir MEDLINE tarafından da indekslenen, bir kısmı henüz MEDLINE tarafından kabul edilmemiş yayınlardır. MeSH konu başlıkları kullanılmaktadır. Dergi kısaltmalarının açılımları “Journal Database” den bulunabilir. Künyeler “Single Citation Matcher” dan doğrulananbilir ve künyede yer alan unsurlardan tarama yapılabilir. Klinik sorgu “Clinical Queries” ile filtrelenmiş kanıta dayalı veriler, genetik tıp konusundaki makalelere erişilebilir.

56 PubMED Central

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66 Ödev Daha önce MeSH de aradığınız hastalık adını yazar, dergi, yaş, cinsiyet, farklı konu ve alt başlıklarla birleştirerek PubMed’den ve MEDLINE’dan arayınız. PubMed tutorial’ı kullanrak tarama özelliklerini izleyiniz. MEDLINE ve PubMed tarama özelliklerini karşılaştırınız.

67 MedlinePlus Ansiklopedik bilgi, terimlerin karşılıklarını, doktorlara ve sağlık kuruluşlarına ait bilgileri, sağlık alanındaki güncel gelişmeleri duyurmaktadır. Sağlık çalışanların basit bilgi ihtiyaçlarına cevap verir. NLM tarafından hazırlanmaktadır.

68 Kapsamı Hastalıklar, organlar, demografik gruplar, tedavi yöntemleri gibi sağlıkla ilgili 750 farklı başlığı içermektedir. “Sağlık konuları”, “Tıp ansiklopedisi”, “Video ve eğitim araçları”, “İlaç bilgileri”, “Güncel sağlık haberleri” ve “Rehberler, sağlıkla ilgili linkler” başlıklarından tarama yapılabilir.

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79 EMBASE (Excerpta Medica 1973-) Excerpta Medica’ nın çevrimiçi versiyonu olan EMBASE, biyotıp ve temel klinik bilimleri konusundaki literatürü indekslemektedir. Biyokimya konusunda detaylı bilgi içermektedir. Yaklaşık 3500 dergiyi taramaktadır. MEDLINE’ a göre daha fazla Avrupa’da çıkan dergiler indekslenmektedir.

80 EMBASE: EMTREE / MALIMET EMBASE sınıflama ve konu erişimi için 1987 den buyana EMTREE’ yi kullanmaktadır. Bu sistem MeSH’e benzer ve ağaç yapıda organize edilmiştir. Ayrıca MALIMET (Master List of Medical Terms) 200.000 konu başlığı, 40.000 ilaç ve kimya terimi, 250.000 eşanlamlı kelimeden oluşan bir liste ile erişimde kolaylık sağlanmaktadır.

81 EMBASE: EMTAGS Sınıflamada kullanılan bir diğer liste EMTAGS dır. Bu liste, yaş, cinsiyet, çalışma türü, deney hayvanları ve ilaç kullanım yollarıyla ilgilidir. Tarama yaparken bu üç listeden Boolean mantığı içinde ilişkilendirerek yararlanmak mümkündür. EMBASE’ e çevrimiçi olarak farklı servisler aracılığıyla erişim sağlamak mümkündür. EMBASE “Medical Science Weekly” ile güncel duyuru hizmetini vermektedir.

82 Tarama seçenekleri Hızlı tarama Gelişmiş tarama Alan taraması Hastalık adıyla tarama İlaç taraması Makale taraması

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94 EMBASE+MEDLINE EMBASE ve MEDLINE ın ortak bir arayüzle taranması Bazı yayınla her iki veri tabanı tarafından indekslenmektedir. 20 milyona yakın kayıt içermektedir. Günlük olarak güncellenmektedir. MeSH ve EMTREE ile uyumlu tarama olanağı, Duplikasyonu önler. Güncel duyuru hizmeti sağlar.

95

96

97 Web of Science 230 farklı disiplin 38 milyon kayıt Her yıl 1.5 milyon kayıt 23 milyon atıf ilavesi Haftalık güncelleme Etki faktörü yüksek hakemli dergiler Atıftan tarama yapma olanağı Geriye dönük tarama olanağı (Century of Sciences 1900-1944) Farklı tarama olanakları

98 Kapsamı Science Citation Index Expanded 1900- Social Science Citation Index 1956- Art & Humanities Citation Index 1975- Index Chemicus 1993- Curret Chemical Reactions 1985-

99

100 Yazar, yayın veya konu taraması için “Basic Search” seçeneğini tıklayınız.

101 Yazar adını Makale başlığını Ve gerekli sınırlamaları ilgili boşluklara yazınız ve “search” seçeneğini tıklayınız.

102 İlgili konuda çıkan makale

103 Yapılan atıfları görmek için “Cited Reference Search” seçeneğini tıklayınız.

104 Yazar adını Eğer spesifik bir dergiden yapılan atıflara ulaşmak isteniyorsa dergi adının kısaltmasını (dergi adlarının kısaltması için “journal abbreviation list” seçeneğini kullanabilirsiniz) yazınız. “Search” seçeneğini tıklayınız.

105 İlgili makaleleri seçiniz Makaleye yapılan atıfları görmek için “View Record” seçeneğini tıklayınız. Atıfları görmek için «finish search» butonuna tıklayınız.