Jeomekanik Dersi nin Projelendirme ve Uygulamadaki Yeri Prof. Dr. Mahir VARDAR Doç. Dr. Yılmaz MAHMUTOĞLU Uzm. Dr. Müh. Kayhan DEVELİ Ar. Gör. Y. Müh.

... konulu sunumlar: "Jeomekanik Dersi nin Projelendirme ve Uygulamadaki Yeri Prof. Dr. Mahir VARDAR Doç. Dr. Yılmaz MAHMUTOĞLU Uzm. Dr. Müh. Kayhan DEVELİ Ar. Gör. Y. Müh."— Sunum transkripti:

1 Jeomekanik Dersi nin Projelendirme ve Uygulamadaki Yeri Prof. Dr. Mahir VARDAR Doç. Dr. Yılmaz MAHMUTOĞLU Uzm. Dr. Müh. Kayhan DEVELİ Ar. Gör. Y. Müh. Gökhan ŞANS

2 Evrende bir galaksinin oluşumu Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

3 Samanyolu galaksisinde güneş ile gezegenlerin güneşe göre yörüngeleri Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

4 Güneş ve gezegenlerin güneşe göre dizilimi Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

5 Güneşten dünyanın görünümü Dünyadan güneşe bakış Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

6 Yeryuvarının katmanları ve bazı özellikleri Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

7 Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

8 Okyanusal ve kıtasal kabuk Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

9

10 Magmada konveksiyon akımları ve olu ş um ş ekli Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

11 Diverjan ve konverjan levha hareketleri Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

12 Konverjan levha hareketleri ve volkanizma Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

13 Levhalar arasındaki bağıl hareket (B, C, D). A; dokanak halindeki iki levha [a, b], B; birbirinden uzaklaşan iki levha (diverjan levha sınır), C; birbirine yaklaşan ve birbiri üzerine bindiren iki levha (konverjan levha sınırı), D; birbiri yanından kayarak uzaklaşan levhalar (transform faylı levha sınırı). Yeryuvarında kıta ve levhalar Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

14 Litosferde levha sınırları Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

15 Litosferde levhaların birbirlerine göre bağıl hız ve yönleri (hızlar cm/yıl dır) Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

16

17

18

19 Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010 Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

20

21

22 Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

23 Deniz altı rift vadilerinde volkanik aktivite ile deniz altı taban yayılması ve sediman havzalarının oluşumu Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

24 İç ve dış olaylar etkisinde jeolojik birimlerin oluşumu Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

25 Yerbilimlerinden teknik girişime kadar uzanan çalışmalar Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

26 Mühendislik ve Mimarlık çalışmaları Her ögesiyle doğanın insanın ve insanlığın yaşamsal beklenti ve gereksinimlerin bulunulan ortamdaki koşul ve olanakların her türlü doğal ve yapay malzemenin insan ve doğa yararına kullanılabilecek önlem, işlem, yöntem ve yönetimlerin anlaşılmasına, tanınmasına ve bilinmesine dayalıdır. Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

27 AMAÇ, HEDEF ve BEKLENTİLERİN TANIMI A PROJE NİTELİKLERİNİN SAPTANMASI ve TANIMI B HEDEF İLKELERİ-SEÇENEKLERDEN KARAR ÜRETİMİ C ELEMAN VE EKİP NİTELİĞİ D GÖREV GRUPLARI E BİLGİ KÜMELERİNİN OLUŞTURULMASI F RAPOR VE PAFTALARIN SUNUMU G Planlama ve Projelendirme Süreçleri Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

28 AMAÇ, HEDEF ve BEKLENTİLERİN TANIMI Yaşam Standardı Olanakları Beklentileri Sayısı Birikimi Sistem içindeki yeri, payı Planlama ve Projelendirme A ş aması Hedef Kitlenin Tanımı 1 A Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

29 PROJEDE AMAÇ VE HEDEFLERİN BELİRLENMESİNDEN SONRA İZLENEN YOL ORTAM VE KOŞULLARIN TANIMI VERİ ÜRETİMİ ORTAM VE KOŞULLARIN TANIMI VERİ ÜRETİMİ VERİLERDEN BİLGİ ÜRETİMİ VERİLERDEN BİLGİ ÜRETİMİ BİLGİLERDEN SONUÇ ÜRETİMİ BİLGİLERDEN SONUÇ ÜRETİMİ TOPOĞRAFİK - MORFOLOJİK - METEOROLOJİK - KLİMATOLOJİK - JEOLOJİK - HİDROLOJİK - HİDROJEOLOJİK – ARKEOLOJİK – BİTKİSEL - ZOOLOJİK– AGRAKÜLTÜREL DEMOLOJİK - SOSYOLOJİK - EKONOMİK TOPOĞRAFİK - MORFOLOJİK - METEOROLOJİK - KLİMATOLOJİK - JEOLOJİK - HİDROLOJİK - HİDROJEOLOJİK – ARKEOLOJİK – BİTKİSEL - ZOOLOJİK– AGRAKÜLTÜREL DEMOLOJİK - SOSYOLOJİK - EKONOMİK DOĞAL VARLIK VE ZENGİNLİKLER YAPAY VARLIK VE ZENGİNLİKLER DOĞAL VARLIK VE ZENGİNLİKLER YAPAY VARLIK VE ZENGİNLİKLER OLANAKLAR - BİRİKİMLER KOŞULLAR - BEKLENTİLER OLANAKLAR - BİRİKİMLER KOŞULLAR - BEKLENTİLER DOĞAL SORUNLAR YARARLAR YAPAY SORUNLAR DOĞAL SORUNLAR YARARLAR YAPAY SORUNLAR ÖNLEM – İŞLEM ÇÖZÜM YÖNTEM - YÖNETİM Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

30 Türü Niteliği Niceliği Devreye girmesi gereken zaman Beklenen ömür Hedef Hizmetin / Ürünün / Yapının Tanımı Yönetsel (Yönetim sorumluluğu ve yetkiler) Yasal Parasal Teknik Zamansal - Taktik Stratejik Yaptırım Olanakları - Gerçekleştirilebilme Koşullarının Belirlenmesi 2 3 Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

31 Proje Kriterlerinin Belirlenmesi 4 Projenin Önem Derecesi Az Önemli A Orta B Çok Önemli C Ortam ve Ko ş ulların Zorluk Derecesi Kolay I Normal II Zor III Çok zor III Kısıtların Sıralanması Sınır Koşullarının Saptanması 5 6 Proje Ömrünün Belirlenmesi 7 Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

32 Projelerde kullanılmakta olan gerçek güvenlik sayısı Jeolojik belirsizliklerin giderilmesinde kullanılan Gsh çarpanı projenin önemi ve çalışan ekibin deneyim, bilgi ve öngörü yeteneğine bağlı olarak 1 ila 3 arasındaki değerleri almaktadır Bu değerlerin iletildiği jeomekanik (zemin mekaniği veya kaya mekaniği) grubu bu kez kayaç niteliklerinin, davranışlarının ve gerilme durumlarının belirlenmesi yorumu ve modellenmesi sırasında da güvenliği artırmak için jeomekanik parametrelerin azaltılmasına yönelik yeni bir Davranışlardaki Belirsizlikleri Giderici çarpandan (Ggm) yararlanmaktadır. Bu değerler 1.1 ila 4 arasında değişmektedir Geoteknik modellemelerde de can güvenliği ve maddi riskleri gözeterek 1.2 ila 2.0 arasında değişen bir Risk çarpanı (Ggt) devreye girmektedir. Son aşamada ise, kullanılan bağıntıların içerdiği hata ve eksiklikleri giderme düşüncesiyle Bağıntı ve Varsayımların Dengelenmesi için statik çarpanı (Gst) kullanılmaktadır. Gs= Gmj x Ggm x Ggt x Gst Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

33 Güvenlik Sayısı Amaç ve hedef Projenin Önem Derecesi (Zorluk Derecesi) Açıklamalar Az Önemli I Orta II Çok Önemli III Gsta Jeostatik dayanım güvencesi için İzlenebilen yüzeyler üzerinde kayma olasılıklı alçak şevler veya hidrojeolojik koşulları belirli olan orta yükseklikteki şevler Karmaşık kaya dokusu ve belirsiz hidrojeolojik koşulları olan yüksek gerilmeler altında zorlanan şevler Kemer barajların dayanakları, çok yüksek şevler, belirgin heterojenlik Parantez içindeki değerler kayanın deprem etkisi altında kaldığı durumlar içindir. Kırılma emniyetine göre; a)Yakla şı m hesaplar ı nda 2.6 (4.0)2.8 (5.0)3.0 (6.0) b)Basitleştirilmiş hesaplarda 2.1 (3.3)2.3 (4.2)3.5 (5.0) c)Karşılaştırılmalı hesaplarda 1.8 (2.7)1.9 (3.3)2.0 (4.0) d)Model deneylerin de kullan ı ld ığı karşılaştırmalı hesaplarda 1.3 (2.0)1.4 (2.5)1.5 (3.0) Kayma, akma ve büyük deformasyonlara göre a)Yaklaşım hesaplarında2.0 (2.2)2.0 (2.4) b)Basitle ştirilmiş hesaplarda1.6 (1.9)1.6 (2.0) c) Karşılaştırılmalı hesaplarda1.3 (1.5)1.3 (1.6) d)Model deneylerin de kullanıldığı karşılaştırmalı hesaplarda 1.0 (1.1)1.0 (1.2) Gmj Ortam ı homojenleştirmek için Tam homojen ortam Belli, belirsiz heterojenlik, farklı ölçüde ayrışma izleri Gelişmiş ezilme ve örselenme zonları, çok ayrışmı kayaç 1.02.03.0 Ggm Gözlem ve ölçümlerdeki belirsizlikleri karşılamak için In-situ büyük ölçekli deneyler Yeterli olmayan büyük ölçekli in-situ deneyler, sonuçlardan geriye dönüşlü hesaplarda Karşılaştırma ve tahminler Verilen güvenlik sayısı değerlerine göre kayacın dayanım parametreleri azaltılmalıdır Çok sayıda deney veya gözlem (>50 ) Orta sayıda (12 adet) Az sayıda (3 adet) 1.1 1.3 1.6 - 1.8 2.5 - 2.5 4.0 Ggt En olumsuz koşullar ı %98 olasılıkla kar şı lamak üzere Hayati tehlike bulunmayan, küçük maddi hasar doğurabilecek önemsiz çalışmalarda 1.2-1.3 Felakette orta dereceli hasar beklenen durumlarda 1.4-1.6 Çok önemli yapılarda, yıkılmalı çok büyük hasar beklenen ve çok sayıda insan hayatının tehlikeye girebileceği durumlarda 1.7-2.0 Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

34 PROJE NİTELİKLERİNİN SAPTANMASI ve TANIMI »İşlevsel Yeterlilik »Biçimsel Yeterlilik »Malzeme Yeterliliği Amaca Uygunluk Tanımı 1 »Örnekler »Standartlar »Normlar »Duraylılık (dinamik, statik) »Malzeme Kalitesi »İmalat Kalitesi »İşlevsel Bütünlük Nitelik Tamlığının Tanımı SIA 118, SIA 162, SIA 162/1, SIA 191, SIA 215.001, SIA 220, SIA 280, SIA 281, SIA 196, SIA 199, DIN 4014, DIN 4016, DIN 4017, DIN 4018, DIN 4019, DIN 4021, DIN 4023, DIN 4024, DIN 4025, DIN 4084 2 B Jeomekanik Vardar – 8 Şubat 2010

35 »Boyut »Biçim ve »Miktarlar Nicelik Tanımı »Çevre Koşulları »Çevre Estetiği »İç Bünye Uyumluluğu Uyumluluk 3 4 Planlama ve Projelendirmede Mühendislik Jeolojisi Vardar – Kasım 2009

36 HEDEF İLKELERİ-SEÇENEKLERDEN KARAR ÜRETİMİ »Basitlik »Rahatlık »Kolaylık »Hızlılık »Ekonomiklik »Risksizlik »Mevcut Olanaklara Yatkınlık »Mevcut Ortama Uyumluluk Çevre - Etki »Denetlenebilirlik İmalat ve İnşaat Aşaması (Yapım Aşaması) Beklentileri 1 C Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

37 »Gereksinim Azlığı Bakım-Tutum Onarım Yenilenme »Denetlenebilirlik »Risksizlik »Geliştirilebilirlik Yapım Sonrasında (İşletim Aşaması) Beklentileri 2 Her aşamada Özel Gereksinimlerin Azlığı »Özel Eleman-Uzman »Özel Malzeme (Gereç) »Özel Araç »Özel Çözüm »Özel Zaman 3 Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

38 ELEMAN VE EKİP NİTELİĞİ »Etik değerlere sahip ve duyarlı »Bilgili- Deneyimli »Ortak çalışmaya yatkın - Uyumlu »Denetime ve yeniliklere açık »Sorumluluk alabilen »Yetki kullanabilen »Sonuç Alıcı »Görgülü »Yetenekli - Becerikli »Yapıcı -Yaratıcı »İyi niyetli - Sakin-serinkanlı Yeterlilik ve Uygunluk Tanımı D Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

39 Değer, konfor, güven, keyif Bilgi Görgü Deneyim Beceri Yetenek Sezgi Yaratıcılık, yapıcılık, koruyuculuk Yaşama bilinci ve sevinci

40 Yararlılığa dayalı bireysel ve toplumsal keyif ve mutluluk, uygar bireylerin niteliklerinin, kazanım ve birikimlerinin sonucudur. Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

41 Uygar bireyin sahip olması gereken EVRENSEL NİTELİKLER Bilişsel Nitelikler Kurumsal – Organizasyonel – Yönetimsel Nitelikler Bilimsel Bilgi Birikimi Mesleki Gelişmede Sürekliliğin Sağlanması Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

42 Bilişsel nitelikler Yaşama sevinci ve bilinci (Varoluşu sürdürme ve geçmişin değerlerini geleceğe taşıma dürtüsü) Etik davranış (Vicdanlı, ölçütlü, yaşam hakkına saygılı olma) Bireysel farkındalık ve bilinç (sınırlarının farkında olma, geliştirmeye açık olma) Algısal açıklık (estetik duyarlılık, sosyal duyarlılık, çevresel duyarlılık) Araştırıcılık, yaratıcılık, keşfedicilik, atılımcılık Esneklik ve açık görüşlülük, (yeniliklere açık olma ve uyumlanma yeteneği) Bilgiyi bütünleştirme yeteneği (entegrasyon) Bireysel uzak görüşlülük (vizyon) Sağduyu (araçsız ve aracısız doğruyu ve iyiyi duyumsayabilme yeteneği) Bireysel disiplin (iş sonuçlandırma yeteneği, dakiklik, sözünde durma vb) Rekabetçi yaklaşım (Rekabet konusu toplumlara göre farklı algılanmaktadır. Amerikan toplumu rekabeti olmazsa olmaz olarak belirtir ve bu “bireysel öne çıkma” niteliğini mutlaka arar. Japon ve Türk toplumları gibi bu anlayışın kabul görmediği birçok doğu toplumunda ise bu yaklaşım genelde“rekabete hazırlıklı olma” anlamında algılanmaktadır Bu nedenle bireysel değil kurumsal boyutu öne çıkmaktadır.) Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

43 Kurumsal, Organizasyonel, Yönetimsel Nitelikler Vizyon yaratma, kurumsal hedef, strateji koyma becerisi Etik davranma ve Kurum kültürü oluşturma becerisi Uyumlu Çalışmaya Yatkınlık-Koordine çalışabilme becerisi, bu tür ortamları yaratabilme becerisi İşbirliği becerisi / Kooperasyon Kurumsal adaptasyon ve esneklik becerisi Liderlik, girişimcilik ve organizasyon yeteneği Hızlı karar verebilme yeteneği Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

44 Bilimsel Bilgi Birikimi Canlı yaşam - İnsan bilgisi Cansız varlıklar bilgisi - Doğa ve çevre bilgisi Mesleki bilgi (İş, kuram, önlem, işlem ve yöntem bilgisi) Yeni teknolojiler ve buluşlar bilgisi Yönetsel bilgi / Operasyonel bilgi Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

45 Mesleki ilerleme ve gelişmede Süreklilik Bilgi akışında/iletiminde süreklilik Bilgi güncellenmesinde/yenilenmesinde süreklilik (doğru ve güncel bilgiyi izleme Bilgiye erişim kolaylığı, bilgi ortamında bulunma Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

46 DEĞİŞİK PROJE AŞAMALARINDA ARAŞTIRMALARIN ÖZELLİKLERİ GRUPPROJE AŞAMASIARAŞTIRMANIN TÜRÜ A 123123 GENEL PLANLAMA ÖN FİZİBİLİTE FİZİBİLİTE BÖLGESEL (REJYONAL) - NİTELİKSEL YERSEL (LOKAL) - NİTELİKSEL YERSEL - NİCELİKSEL B 456456 KESİN UYGULAMA İŞLETİM - DENETİM NOKTASAL - NİCELİKSEL Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

47 GÖREV GRUPLARI »Yönetim-Organizasyon-Yönlendirme »Denetim-Bilişim-İletişim »Yasal-Sosyal İş ve İlişkiler »Finansman »Yaratım-Tasarım (Dizayn) »Hesaplama-Boyutlandırma (2-3 Boyutta Statik ve dinamik hesap yöntemleri, Deprem analizleri) »Çizim-Yazım-Sunu (Pafta, Rapor, Maket) »Kazı-Sağlamlaştırma İş,İşlem ve Yöntemlerinin İrdelenmesi »Üretim ya da İnşaat ve İmalat tekniklerinin irdelenmesi »Teknik Donanım-Tesisat-Havalandırma-Su Atımı-Yangın Emniyeti »Çevre-Etki Analizi E Trafik Hava Kirliliği YeraltıSuyu Demolojik Ekolojik Yönetsel Teknik 1 2 Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

48 BİLGİ KÜMELERİNİN OLUŞTURULMASI »Yer seçimi- Güzergah Seçimi-Yerleşim »Yerüstü Yapıları-Kaya Yapıları-Madenciliği »Yeraltı Yapıları-Kaya Yapıları-Madenciliği »Yardımcı Yapı ve çalışmalar »Sanat Yapıları »Durum ve Koşullar (İlk Durum, Bulunuş ve Ortam Özellikleri) Topoğrafik-Morfolojik Koşullar, Meteorolojik-Hidrolojik-Hidrojeolojik Koşullar, Sosyo-ekonomik Koşullar »Yerleşimler (Mevcut yerleşimler, Altyapı,Tarihi eserler, Doğal varlıklar) »Mühendislik Jeolojisi Parametreleri (Zemin, Kaya, Geçiş Kayacı, Özel Zonlar, Fay v.b.) »Depremselliği »Davranış Parametreleri (Geomekanik ve Çevresel) »Örneklemeler, Arşiv Bilgileri, Özel Notlar F Yarma ve şevler Kemer Baraj Dayanakları Konu Grupları Her Konu Grubu için 1 2 Tünel-Metro Şaft Kavernler İstasyonlar Fizikomekanik özellik ve parametreler Zaman etkisi ve değişimler (Sünme, erime-kabarma-şişme-ayrışma-oturma-sıkışma v.b) Teknik, Coğrafi, Ekonomik, Ekolojik Teknolojik (Kazılabilirlik, patlatılabilirlik, sıkıştırılabilirlik, drene edilebilirlik vbg.)

49 Mühendislik Jeolojisinde Ortamlar Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

50 JEOTEKNİK ÖLÇÜM VE GÖZLEMLERİN AMAÇ VE ANA HEDEFLERİ AŞAMA AMAÇ YAPIM ÖNCESİ I YAPIM ÖNCESİ I ARAŞTIRMA AŞAMASI Ölçüm, Gözlem, Deney ORTAMLARIN TÜR, DURUM, NİTELİK, NİCELİK, KOŞUL VE DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ HEDEF YER SEÇİMİ - PRİMER STABİLİTE GEÇİRİMSİZLİK - YAPI TÜRÜ SEÇİMİ MALZEME SEÇİMİ - BOYUTLANDIRMA YAPIM SIRASI II YAPIM SIRASI II UYGULAMA AŞAMASI Ölçüm, Gözlem, İzlem,Uyarı YÖNTEM, İŞ, İŞLEM, ÖNLEM ve TEKNOLOJİNİN İZLENMESİ STABİLİTENİN VE GEÇİRİMSİZLİĞİN KORUNMASI VE SAĞLANMASI - İMALATIN, ORGANİZASYONUN VE KALİTENİN MÜKEMMELLEŞTİRİLMESİ STABİLİTENİN VE GEÇİRİMSİZLİĞİN KORUNMASI VE SAĞLANMASI - İMALATIN, ORGANİZASYONUN VE KALİTENİN MÜKEMMELLEŞTİRİLMESİ YAPIM SONRASI III YAPIM SONRASI III İŞLETİM AŞAMASI Ölçüm, İzlem, Uyarı TERSİYER DEĞİŞİMLERİN İZLENMESİ, YAPININ YETERLİLİĞİNİN VE İŞLEVSELLİĞİNİN DENETLENMESİ RİSKSİZLİĞİN KANITLANMASI RİSKSİZLİĞİN KANITLANMASI Jeomekanik Vardar – 26 Eylül 2011

51 RAPOR VE PAFTALARIN SUNUMU »Gerekli »Zorunlu »Kaçınılmaz G Öğeleri içermeli İçerik Kapsam 1 »Tasarım-Çizim »Boyutlandırma-Hesap »Bilgilendirme-Açıklama »Yapım (Üretim)Yöntemi »Personel Gereksinimi »Makine-Ekipman »Maliyet- (olabilirse) Finansman »İş, İşlem, Önlem sırası ve ilişkisi »İş Programı (CPM, PERT vbg) »Organizasyon Pla 2 Nitelik »Yeterli »Tam (eksiksiz) »Ünivok (Tek anlamlı) »Trivial (alışılagelmiş-basit çözümlü) »Yalın (karmaşık değil, aşırı veriden arındırılmış) »Belirtilendirilmiş (önem ve öncelik açısından sıralanmış) »Temiz, güzel, kalıcı, dayanıklı (Kağıt, dosya, disket, videofilm,CD-ROM) 3