Yrd.Doç.Dr. EDA AKBA Ş B EUN ZSYO Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü PSİKİATRİ VE MENTAL HASTALIKLARDA EGZERSİZ Protokol Örnekleri ve Kanıta Dayalı Araştırmalar.

... konulu sunumlar: "Yrd.Doç.Dr. EDA AKBA Ş B EUN ZSYO Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü PSİKİATRİ VE MENTAL HASTALIKLARDA EGZERSİZ Protokol Örnekleri ve Kanıta Dayalı Araştırmalar."— Sunum transkripti:

1 Yrd.Doç.Dr. EDA AKBA Ş B EUN ZSYO Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü PSİKİATRİ VE MENTAL HASTALIKLARDA EGZERSİZ Protokol Örnekleri ve Kanıta Dayalı Araştırmalar

2 MENTAL HASTALIKLAR KOGN İ T İ F ( Mental Retardasyon Down Sendromu Otizm) PSiKOTiK Major Depresyon Bipolar Bozukluk Ş izofreni Travma Sonrası Stres Bozuklu ğ u Demans

3 Son 20 senede ne öğrendik? Aktif ya ş am tarzının sa ğ lıklı olmak için temel te ş kil etti ğ inden yola çıkarak egzersiz tıpta koruyucu yakla ş ım olarak kabul gördü. Egzersiz yan etkilerinin olmaması ve ilaçlara, ameliyatlara ve hastane masraflarına gerek olmadan tedavi ve önleyici amaçlı kullanılabilen bir “polypill” Metabolik ve kardiyovasküler hastalıklarda fiziksel e ğ itim ve aktif ya ş amın olumlu etkileri kanıtlandı. Hayvanlar üzerinde yapılan deneylerle egzersizin nörogenesis, kognitif ve davranı ş sal fonksiyonlarda potansiyel geli ş im sa ğ ladı ğ ı görüldü. Çalı ş malar kognitif, davranı ş sal ve fonksiyonel geli ş meler ortaya koyarken, muhtemel nörobiyolojik mekanizmaları ara ş tıran çok az çalı ş ma var. Daha iyi bir fonksiyonel kapasite ve aktif ya ş am tarzının nörodejeneratif hastalıkların, ruh ve anksiyete bozukluklarının geli ş me riskini azalttı ğ ı gösterilirken fizyolojik mekanizmalar bilinmiyor. Deslandes, Andrea Camaz. "Exercise and mental health: what did we learn in the last 20 years?." Frontiers in psychiatry 5 (2014).

4 M İ TOKONDR İ (POWERHOUSE) Kimyasal enerji (ATP) Cell survival ROS ↑ İ nflamatuvar proses ↓ Ya ş lanma ↓ Metabolik ve Mental hastalıklar ↓ Oksidan ve antioksidan enzim aktivasyonu Artmı ş metabolik fonksiyon Hücre yenilenmesi

5 Metabolizma ve Protein Sentezi Trofik faktörlerin ve nörotransmitterlerin üretiminin tetiklenmesi Presinaptik sinyallerin uyarılmasıNörotransmitter Sinaptik transmisyon ↑ Nöroplastisite Nörogenesis Anjiogenesis Sinaptogenesis CASPASE’ların inhibisyonu

6 Egzersiz Tipleri 1-Aerobik egzersiz: Kasların uzatılmı ş zaman aralıklarıyla, yüksek kalp atım oranının korundu ğ u egzersizleri içerir. Ko ş ma, yüzme vs – İ sometrik kontraksiyon olur, kısa sürer –Egzersiz sırasında: kas Glikojeni yakılır. –Çok a ş ırı güç harcanır, Oksijen yakılır 2-Anaerobik egzersiz: Hücrenin enerji ihtiyacını oksijenden ba ğ ımsız olarak gördü ğ ü egzersiz çe ş itlerine i ş aret eder. Yüksek yo ğ unlukta –Halter, a ğ ırlık kaldırma vs – İ sotonik kasılma olur, uzun sürebilir –Egzersiz sırasında: Kas glikojeni + karaci ğ er glikojeni + ya ğ asitleri kullanılır. 3-Germe egzersizleri: Kasların ve/veya eklemlerin hareket aralı ğ ını arttırmak amacıyla

7 Cevapsız Sorular Süresi Frekansı Tipi Yo ğ unlu ğ u PROTOKOL

8 Sağlık ve Klinik Mükemmellik Ulusal Enstitüsü (NICE) Sa ğ lık ve Klinik Mükemmellik Ulusal Enstitüsü (NICE) fiziksel aktiviteyi depresyonla ba ş etme yöntemlerinden biri olarak tanımlıyor. 3/Hafta 45dk-1 saat Önce dü ş ük yo ğ unlukta/Sonra orta veya yüksek yo ğ unlukta 10-14 hafta Ayrıca mental sa ğ lık için, Haftada 150dk/Orta yo ğ unlukta Haftada 75 dk/Yüksek yo ğ unlukta 3-5/Hafta Seans en az 25 dk. National Institute for Health and Clinical Excellence. Depression:the treatment and management of depression in adults [updated edition].Leicester, UK: British Psychological Socaity 2010.

9

10 Bulgular Egzersizin en çok yararlı oldu ğ u: Depresyon, panik ve genel anksiyete, ş izofreni, konversiyon somatik a ğ rı sorunları, alkol yoksunlu ğ u, uyku bozuklu ğ u Yüksek anksiyete hassasiyeti olan hastalarda fiziksel aktivite daha dü ş ük.Aeorbik ve anaerobik egzersiz kognitif/davranı ş sal terapi kadar etkili Panik atak hastalarında yürüyü ş ve ko ş ma 8 hafta sonunda semptomlarda azalma sa ğ lamı ş.Kognitif/davranı ş sal terapi egzersize oranla tedavi sonrası 12. ayda daha etkin. Egzersiz sonrası ve 3 ayın sonunda sosyal fobisi olan bireylerde anksiyete ve depresyon bulguları azalırken, esenlik geli ş iyor. Düzenli aerobik egzersizin bipolar bozuklu ğ u olan hastalarda stres, depresyon ve anksiyete bulgularını azalttı ğ ı gösterilmi ş Bulimia hastalarında egzersiz kognitif/davranı ş sal terapi kadar etkili, 18 ay takip sonunda egzersiz daha etkili Alzheimer hastalarında ileti ş im performansını geli ş tirir.Mini mental durum de ğ erlendirmesinde, konu ş ma akıcılı ğ ında, yıkıcı davranı ş larda, GYA ba ğ ımsızlıkta ve demans bulgularında olumlu yönde geli ş im.

11 DEPRESYON Kronik Prevalansı yüksek (Kadınlarda % 5-13, erkeklerde % 2-8) Psikiyatrik hospitalizasyonun % 70’ ini, intiharların % 60’ ını olu ş turuyor. 1990-2010 yılları arasında % 37 artı ş. WHO’ya göre depresyon 2020 senesinde erken ölümlerin ve özrün nedeni olarak 2. sırada kar ş ımıza çıkacak Di ğ er hastalıkların tedavisini komplike hale getiriyor. Psikoterapi, antidepresanlar Hastaların %19-34 antidepresan tedavisine yanıt vermiyor. Hastaların % 29-46’ sında tam bir iyile ş me sa ğ lanamazken, % 50’ sinde hastalık nüks ediyor. Yan etki, maliyet Alternatif tedavilere ihtiyaç do ğ uyor!!!

12 ALTERNATİF TEDAVİ YÖNTEMLERİ Akupunktr Tai-chi Yoga Qigong Meditasyon Bibliyoterapi Bilgisayar tabanlı tedavi Diyet deste ğ i Masaj Egzersiz Gev ş eme teknikleri Müzikle terapi Hipnoterapi Aromaterapi Fototerapi Anyon terapisi

13 DEPRESYON Depresyon ve anksiyete, psikolojik travma ve kronik stres dahil, nörotransmiter, norepinefrin, seratonin eksikli ğ i ve hipotalamo-hipofiz-adrenokortikal i ş lev bozuklu ğ u gibi birçok etiyolojik nedene ba ğ lıdır. Egzersiz biyolojik ve psikolojik sistemler gibi davranarak bu bozuklukların belirtilerini etkili biçimde azaltarak sinerjik uyumlara neden olur.

14 Egzersiz&Depresyon İlişkisi Çalı ş malar iki temele dayanır; Monoaminler: Antidepresan ilaçlar ile aynı i ş levi gördü ğ ü varsayılan monoaminlerin sinaptik iletisinin fiziksel aktivite tarafından artırılmasına dayanır. Endorfinler: Fiziksel aktivitenin endojen opiyatların yani endorfinler (endojen morfinler), temel olarak da beta endorfinin salınımına neden olmasına dayanır. Bu kimyasalın merkezi sinir sistemi üzerine baskılayıcı etkisi, egzersiz ile ili ş kili olarak, sakinlik durumunun olu ş ması ve ruhsal durumun iyile ş mesinden sorumludur. Di ğ er spekülasyon, fiziksel aktif bireylerin egzersizi bırakmaları sonrası endorfin yoklu ğ u durumunda, artmı ş huzursuzluk, sinirlilik ve hayal kırıklı ğ ı arasındaki olası ili ş kidir.

15

16 İleri Yaşta Depresyon Ya ş lılarda depresyona ba ğ lı stigma fazla Genetik faktörlerin yanı sıra, ya ş a ba ğ lı de ğ i ş en nörobiyolojik ve kognitif de ğ i ş iklikler ve strese neden olan deneyimler depresyon riskini artırıyor Subklinik kognitif bozukluklar, i ş lem hızında azalma, yürütme disfonksiyonları gibi problemler ya ş lılarda objektif de ğ erlendirmeyi güçle ş tiriyor. Ya ş lılar medikal tedavilerin yan etkilerine gençlere oranla daha fazla maruz kalıyor.

17

18 Tartışma Çalı ş maların ço ğ unda egzersiz grubunda kontrol grubuna göre pozitif bulgular mevcut. Nörobiyolojik etkiler. Endorfin ve monoamin seviyelerinde artı ş, beyin kortizol seviyelerinde azalma. Egzersiz antidepresanlara oranla hipokampal nörogenesisde daha güçlü bir etkiye sahip. Egzersizde minimum etki dozu ve doza ba ğ lı etkiler ara ş tırılmamı ş. Placebo- kontrol çalı ş malara ihtiyaç var Antidepresanla kar ş ıla ş tırıldı ğ ı çalı ş malar yetersiz.

19

20

21 Sonuçlar Egzersiz tedavisi hafif ve orta ş iddetli depresyonda hiç tedavi almayan gruba göre etkili. Antidepresan ve kognitif davranı ş terapisine benzer etkinlikte. Kanıt düzeyi 1++

22 AĞIR MENTAL HASTALIKLAR A ğ ır mental hastalıklarda mortalite oranı genel populasyonun 2 katıdır ve genel populasyonda bu oran sürekli azalırken, mental hastalıklarda de ğ i ş im sa ğ lanamamaktadır. Bu ki ş ilerin ya ş am süresi 11-18 yıl kısalmaktadır. Ş izofreni hastalarında yüksek oranda görülen bozuluklar; Kardiyovasküler hastalıklar Metabolik hastalıklar Diyabet Respiratuvar hastalıklar Ş izofreni hastalarında sıklıkla görülen ek sa ğ lık problemlerinin altında yatan sebepler kompleks ve multifaktöriyeldir.

23 Risk Faktörleri Genetik Ya ş am stili Çevresel faktörler Sigara Obezite Kötü beslenme Dü ş ük fiziksel aktivite Tedaviden kaynaklanan yan etkiler

24 Her çalı ş ma kardiyovasküler egzersiz ve direnç e ğ itimini içeren farklı tipte bir aerobic egzersiz kullanmı ş Yürüme (41,43,44) Genel aerobik ve kardiyovasküler egz (42,45,46,47) Bisiklet (48) Çalı ş maların frekansı ve süresi de ğ i ş ken. Egzersizin frekansı haftada 2-4 arasında de ğ i ş irken süresi 10-24 hafta Bütün hastalara egzersize ek olarak egzersizle ilgili bilgilendirme yapılmı ş. 2 çalı ş mada sa ğ lıklı beslenme ve stres kontrolü ile ilgili seminerler. 8 çalı ş manın 7’ sinde egzersiz orta yo ğ unlukta belirtilirken Methapatara ve ark. Egzersizin spesifik miktarını açıklamı ş. Sadece 42 kardiyovasküler ve kas kuvvetlendirme egzersizlerini içeren standardize bir program kullanmı ş. Sadece 44 egzersiz aktivitesinin miktarı ve dozunu açıklamı ş.

25

26

27 BMI, vücut a ğ ırlı ğ ı, hastalı ğ ın negatif veya pozitif semptomları, anksiyete, depresyon bulguları veya hastanın ya ş am kalitesinde tedavi sonrası fark yok.Sadece 6 dk. yürüme mesafesinde anlamlı artı ş. Mütevazi bir etki SONUÇLAR

28 Tartışma Egzersiz programı olarak pek çok de ğ i ş ik yöntem kullanılmı ş Ço ğ unda egzersizin miktarı veya yo ğ unlu ğ u ölçülmemi ş Fiziksel aktivite yeterince yo ğ un de ğ il Süre de ğ i ş im sa ğ layabilecek kadar uzun de ğ il Sigara kullanım oranının yüksek olması, kilo problemleri, ve e ş lik eden di ğ er problemler fiziksel aktivitenin üst seviyelerinin ba ş arılmasına engel olmu ş olabilir. Bu populasyonda obezite ve metabolik problemlerin yüksek oranda olması çalı ş malara diyet ve kilo kontrolüne yönelik önerilerin eklendi ğ i çalı ş maların yapılmasına neden oluyor. Tek ba ş ına fiziksel aktivitenin etkinli ğ ini görmek zorla ş ıyor. Bu yüzden mental hastalı ğ ı olan bireylere yönelik en uygun ve etkili programı ortaya koymak mümkün de ğ il.

29 DİKKAT EKSİKLİĞİ /HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) Dikkat eksikli ğ i/ hiperaktivite bozuklu ğ u dikkatsizlik, a ş ırı aktivite, dikkat da ğ ınıklı ğ ı, dü ş ünmeden hareket etme gibi semptomları mevcut Farmakolojik tedaviler etkin olmakla birlikte yüksek maliyet ve potansiyel yan etkiler nedeniyle alternatif yöntemlere ihtiyaç var.

30

31

32

33 Sonuçlar Orta yo ğ unlukta tek seans egzersizin DEHB’ li çocuklarda nanfarmakolojik tedavisine katkı sa ğ ladı ğ ı görülmü ş. 20 dakikalık orta yo ğ unlukta aerobik egzersizin ardından hem sa ğ lıklı hem de DEHB li çocuklarda dikkate yönelik inhibitör kontrol, uyaran sınıflandırılması ve i ş lem hızında seçici geli ş me sa ğ lanmı ş.

34 Alkol Bağımlılığının Tedavisinde Egzersizin Yeri

35 Alkol Bağımlılığında Egzersizin Yeri Egzersiz yapmanın, nöroplastisiteyi artırarak beyin sa ğ lı ğ ını olumlu etkiledi ğ i, bu ş ekilde psikiyatrik hastalıklardan koruma sa ğ ladı ğ ı dü ş ünülmektedir. Bu etkilerinin yanı sıra; egzersiz, dopaminerjik ödül yolaklarını aktive etti ğ i için, madde kullanımını önlemekte ek fayda sa ğ layabilir. Daha fazla fiziksel aktivite yapan gençlerde, alkol ba ğ ımlılı ğ ı, nikotin ba ğ ımlılı ğ ı ve di ğ er madde ba ğ ımlılıklarının prevalansının daha dü ş ük oldu ğ u gösterilmi ş tir. Düzenli egzersizin gençlerde alkol entoksikasyonu sıklı ğ ı, alkolle ili ş kili sorunlar ve madde kullanımı açısından koruyucu etkisi oldu ğ u bildirilmi ş tir.

36 Brown ve arkada ş ları, egzersizin ba ğ ımlılık tedavisindeki faydalarını, ş u ba ş lıklar altında gruplamaktadır. 1-Egzersiz, madde yardımı olmaksızın olumlu bir duygulanım sa ğ lar 2-Egzersiz, bili ş sel i ş levler ve uyku açısından faydalıdır 3-Egzersiz, depresif belirtilerin kontrolünde etkilidir 4-Egzersizin yarattı ğ ı öz-yeterlilikte artı ş relaps riskini azaltmaya katkıda bulunur

37 Sonuç olarak; Ne yazık ki, egzersiz giri ş imlerinin craving (a ş erme), ayık kalma, relaps ve di ğ er psikolojik de ğ i ş kenler üzerine etkisini ara ş tıran, metodolojik açıdan sa ğ lam çalı ş malar henüz yeterli sayıda de ğ ildir. Alkol ba ğ ımlılı ğ ının kronik süreci dü ş ünüldü ğ ünde egzersizin uzun dönemde ba ğ ımlılık parametreleri üzerine etkisini ara ş tıran daha fazla sayıda, iyi planlanmı ş ve standardize edilmi ş çalı ş maya ihtiyaç vardır. Ş imdiye kadar yapılan çalı ş malarda egzersiz tedavisinin ba ğ ımlılık tedavisine eklenmesinin maliyet-yarar analizine rastlanılmamı ş tır. Sonuç olarak, alkol ile ili ş kili sorunların tedavisinde, egzersizin standart tedaviye ek olarak kullanılması umut vadetmektedir. Ancak uygulanacak egzersizin türü, sıklı ğ ı, süresi ve bunların ba ğ ımlılık de ğ i ş kenlerine uzun dönem etkilerini inceleyen daha fazla çalı ş maya ihtiyaç vardır.

38 FİZİKSEL AKTİVİTE VE RUH SAĞLIĞI Düzenli fiziksel aktivite (egzersiz), esenlik, fiziksel sa ğ lık, ya ş amdan tatmin olmak ve kavramsal i ş levlerin iyile ş mesi ile uyumludur. Klinik ve epidemiyolojik çalı ş malar fiziksel aktivite ile anksiyete ve depresyon semptomlarının azalması arasında anlamlı ili ş ki oldu ğ unu göstermi ş tir. Depresyon durumunda enerji düzeyi azalabilece ğ inden, depresyonun fizik aktivite düzeyini azaltma olasılı ğ ı vardır. Genel olarak, yüksek doz egzersiz sa ğ lı ğ a yararlı katkı sa ğ lar, fakat bu ili ş ki her zaman do ğ rusal olarak geli ş mez. “Egzersiz oburları” ve üst düzey dayanıklılık sporcuları arasında yıkıcı fiziksel ve mental sa ğ lık bulguları rapor edilmi ş tir. Egzersiz, psikiyatrik sorunu olmayanlarda ya da anksiyete ve depresyon gibi psikiyatrik hastalıkların önlenmesinde ve tedavisinde etkili bir yöntem olarak kabul görür.

39 DEPRESYON F İ Z İ KSEL AKT İ V İ TE TERS ORANTI

40 Sosyal etkile ş im Kendine yeterlilik İ lgiyi da ğ ıtma olarak HİPOTEZLER

41 Hayatta beka, ancak hareketle kaimdir. Guyau Muhtemel nörofizyolojik ve sosyal mekanizmalarla depresyon ve anksiyete bulgularını azaltır. Kognitif ve bili ş sel becerileri artırır. Demansı azaltır. Ba ğ ımlılıkları kontrol altına alır. Uyku kalitesini artırır. İş tahı ve yeme alı ş kanlıklarını düzenler. Dayanıklılık ve enerjiyi arttırır, yorgunlu ğ u azaltır. Cinsel iste ğ i ve tatmini arttırır. Mental ve fiziksel ya ş am kalitesini yükseltir.

42 Egzersiz, kognitif ve psikotik mental hastalıkların tedavisinde ve önlenmesinde standart tedavilere ek olarak kullanılabilen basit, ucuz ve etkili bir yöntem Muhtemel nörofizyolojik mekanizmalar insanlar üzerinde yapılan deneysel çalı ş malara ihtiyaç var Mental hastalıklarda kullanılacak egzersizin tipi, frekansı, yo ğ unlu ğ u ve süresi konusunda görü ş birli ğ i yok Metadolojik açıdan kalite düzeyi yüksek çalı ş malar yeterli sayıda de ğ il Mental hastalıklarda sıklıkla görülen ek bulgular, egzersizin etkili düzeyde planlanmasının ve objektif olarak de ğ erlendirilmesini güçle ş tiriyor. Sonuç olarak her egzersiz tedavi protokolünde oldu ğ u gibi, egzersiz reçetesi düzenlerken ki ş inin daha önceki fiziksel aktivite düzeyi, egzersiz alı ş kanlıkları ve kendi e ğ ilimi göz önüne alınarak mümkün oldu ğ unca hastanın kendi hayatının içine adapte edebilece ğ i makul ve kademeli artı ş içeren egzersiz programları planlanmalıdır.

43 Bedenim dinlendiği zaman kafam en tehlikeli düşüncelerle yorgun. Bedenim en tehlikeli işlerle uğraşırken zihnim dinleniyor. Özdemir Asaf