ERGENLERDE MADDE KULLANIM BOZUKLUĞU

... konulu sunumlar: "ERGENLERDE MADDE KULLANIM BOZUKLUĞU"— Sunum transkripti:

1 ERGENLERDE MADDE KULLANIM BOZUKLUĞU
Doç. Dr. Evrim Aktepe SDÜ Tıp Fakültesi Çocuk-Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı

2 TANIM Madde kötüye kullanımı; yasal olmayan bir maddenin (örn. esrar) kullanılmasını ya da yasal olan bir maddenin (örn. alkol) zarar verici boyutta kullanılmasını ifade eder

3 TANIM Madde kullanım bozuklukları; bilişsel, davranışsal ve fizyolojik belirtilerin olduğu bir kümedir Belirgin maddeye bağlı sorunlara karşın kişi kullanmaya devam eder

4 TANIM Madde kullanım bozukluğunda altta yatan özellik beyin döngüsünde ortaya çıkan değişikliktir Zaman içinde tolerans gelişimi nedeniyle maddelerin istenen etkileri azalır ve istenmeyen etkiler, bağımlılık süreci ortaya çıkar

5 YÜKSEK BAĞIMLILIK POTANSİYELİ OLAN MADDELER
1) Opiyatlar: Morfin, Eroin 2) Uyarıcılar: Kokain, Ecstasy 3) Esrar ve benzerleri 4) Halüsinojenler:LSD 5) Sentetik kannabinoidler

6 MADDE KULLANIM SIKLIĞI VE TİPLERİ
yılları arasında ülkemizde lise öğrencilerinde yapılan çalışmalarda saptanan madde kullanım sıklığı: Esrar: % 4-5.1 Uçucu: % 4-8.6 Ecstasy: % Eroin: %

7 MADDE KULLANIM SIKLIĞI VE TİPLERİ
İstanbul’da 2006 yılında lise öğrencilerinde madde kullanım sıklığı % 14.3, 2012 yılında yapılan çalışmada ise; birden fazla madde kullanımı %9.7, sürekli esrar kullanımı %3.8 Ülkemizde yapılan çalışmalarda uçucu madde kullanım oranları değişik illerde %8.9-%12 oranları arasında

8 MADDE KULLANIM SIKLIĞI
Türkiye’de öğrencilerle yapılan araştırmalar, madde kullanımının yaygınlığının bölgelere ve maddenin türüne göre değişmekle birlikte genel olarak artış gösterdiğini ortaya koymuştur (2012) Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre yaş grubunda kazalar, intiharlar ve cinayete bağlı ölümlerin dörtte üçüne madde kullanımı sebep olmaktadır

9 Ergenlerin %70’inin çoğul madde kullanıcısı olduğu ve en çok lise çağında bu sorunu yaşadıkları bildirilmektedir. Kullanıcıların tercih ettikleri maddeler yıllar içinde değişiklik göstermektedir. Esrar yasadışı maddeler arasında en yaygın olarak kullanılan maddedir. Bir diğer sık kullanılan madde; uçucu maddeler (bali, tiner, benzin)

10 ERGENLERİN MADDE KULLANIM NEDENLERİ
Eğlenmek Heyecan aramak Sosyal ve duygusal gereksinimlerini gidermek Sorunlarından uzaklaşmak

11 ERGENLERDE MADDE KULLANIM ÖZELLİKLERİ
Ergenlerde madde kullanımı bir grup eylemidir Diğerlerine sunulan bir performans göstergesidir Davranışın diğerleri tarafından algılanış şekli önemlidir

12 ERGENLERDE MADDE KULLANIMINI TETİKLEYEN GELİŞİMSEL DAVRANIŞLAR
Bağımsız bir kimlik oluşturma çabası Değişik yaşam tarzlarını ve davranışları deneme Arkadaş grubunda kendisini kabul ettirme isteği Erişkin gibi görünmeyi isteme

13 Yaşanılan sorunlar nedeniyle madde kullanımı devam eder
Madde kullanmaya başlama Okuldan uzaklaşma, başarısızlık, ailesiyle çatışmalar, çalışıyorsa işyerinde sorunlar Yaşanılan sorunlar nedeniyle madde kullanımı devam eder Ergenin çevresinde zaman içinde sadece madde kullanan arkadaşlarının kalması Arkadaş grubunun madde kullanmaya devam etmesi de ergenin maddeden uzaklaştırılmasını zorlaştırmakta

14 MADDE KULLANIMINA YOL AÇAN ETKENLER
Arkadaş grubuna bağlı etkenler Aile ve ebeveyne bağlı etkenler Kişiye bağlı etkenler Biyolojik etkenler Toplumsal, Kültürel, Sosyal etkenler

15 ARKADAŞ GRUBUNA BAĞLI ETKENLER
Kişinin arkadaşlarının madde kullanması Arkadaş grubunun madde kullanımı ile ilgili tutumları: Madde kullanımına sıcak bakan arkadaş grubu olan kişilerde madde kullanımı daha sıktır

16 Ergenlerde madde kullanımında arkadaş etkisi
Hem kızlarda hem de erkeklerde arkadaş etkisi madde kullanım riskini arttırmaktadır

17 Ergenlerde Madde Kullanımında Arkadaş Etkisi
Ergenlik döneminde Ailelerinden ayrışma Arkadaşlarına yakınlaşma Dahil olduğu grubun özellikleriyle özdeşleşme Grup davranışlarına benzer davranış gösterme

18 MADDE KULLANAN ERGENLERİN ARKADAŞ GRUBU ÖZELLİKLERİ
Madde kullanımı açısından arkadaş grubu ergen için ne ölçüde risk etkeni oluşturmakta? Ergeni riskli arkadaş grubuna yönlendiren etkenler nelerdir? Örneğin; olumsuz davranışları olan ergenler mi olumsuz davranışları olan arkadaşlar edinmekteler? Ergenin riskli arkadaş grubunun yapısı incelenmeli

19 MADDE KULLANAN ERGENLERİN ARKADAŞ GRUBU ÖZELLİKLERİ
Kimlik arayışı içinde olma Okulda yalnız bırakılma ve arkadaşları tarafından dışlanma Bu ergenler toplumsal kurallara aykırı davranışlar gösteren ergen grupları içinde kimlik bulabilirler ve bu gruplar tarafından kabul görebilirler

20 AİLE VE EBEVEYNE BAĞLI ETKENLER
Aile bireylerinden birinin madde kullanması Ebeveynlerin madde kullanımına sıcak bakması Ebeveyn kontrolü ve gözetiminin yetersiz olması

21 ANNE BABA MADDE KULLANIYORSA
Rol model kavramı: Gençlik çağı gençlerin yaşadığı toplumdan, özdeşim örneklerinden en çok etkilendiği, öğrenmede model olmanın önemli rol oynadığı dönemdir Çocuklarda madde kullanımına yönelik olarak olumlu düşüncelerin gelişimi Çocukların ev ortamında maddeye ulaşma olanakları daha kolay olmakta

22 AİLE VE EBEVEYNE BAĞLI ETKENLER
Ebeveynlerin madde kullanımı ve sapkın davranışlara gösterdiği toleransın fazla olması Ebeveyn ve çocuk arasındaki yakınlığın ve bağlılığın olmaması, aile içi ilişkilerin yetersizliği

23 AİLE VE EBEVEYNE BAĞLI ETKENLER
Ebeveynlerin çocuğun yaşamı ile ilgili olmaması Aile içinde uygun olmayan disiplin yöntemlerinin varlığı Ailenin sosyoekonomik düzeyi

24 MADDE KULLANIMINDA SOSYOEKONOMİK YAPI FARKLILIĞININ PAYI
Sosyoekonomik düzeyi düşük olan toplumlarda hangi faktörler ergeni madde kullanımına yönlendirebilmektedir? Yaşam koşullarının ağırlaşması Ekonomik sıkıntılarla gelen aile içi sorunlar Bireylerin baş etme becerilerindeki yetersizlikler Gelecek için beklenti kaybı

25 MADDE KULLANIMINDA SOSYOEKONOMİK YAPI FARKLILIĞININ PAYI
Yüksek sosyoekonomik düzeye sahip ailelerdeki ergenleri madde kullanımına iten sebepler Ergenlere daha toleranslı davranılması İstediği her şeyi elde etmesi nedeniyle tatminsizlik duygusu yaşama Maddi olanaklar nedeniyle maddeye ulaşım kolaylığının olması

26 AİLE VE EBEVEYNE BAĞLI ETKENLER
Ebeveynlerin ruhsal hastalığı: Depresif belirtilerin varlığı Ailenin eğitim düzeyi Aile içinde sosyal desteğin az oluşu, aile içi çatışmalar

27 AİLE VE EBEVEYNE BAĞLI ETKENLER
Aile içinde sıcaklık ve şefkatin olmaması İlişkilerin düşmanca ve kopuk yaşanması Anne babaların ilgisiz, aşırı izin verici, reddedici ve ihmalkar olması

28 AİLE VE EBEVEYNE BAĞLI ETKENLER
Aile sistem yaklaşımına göre; ergenin madde kullanmasının aile için bir işlevi bulunmakta ve ergen madde kullanarak aile üyelerinin hepsinin dikkatini anne-babanın evlilik çatışması gibi sorunlardan uzaklaştırarak madde kullanımına yöneltmektedir

29 MADDE KULLANAN ERGENLER NE TARZ AİLE ORTAMINDA YAŞAMAKTADIRLAR?
Ebeveynlerin fiziksel ve psikolojik eksikliğinin hissedildiği aile ortamı Çocuğun ebeveynleri tarafından red deneyimlerinin yoğun yaşadığı aile ortamı Çocuğa yönelik ilginin, sevginin, şefkatin, takdirin olmadığı aile ortamı

30 MADDE KULLANAN ERGENLER NE TARZ AİLE ORTAMINDA YAŞAMAKTADIRLAR?
Ebeveyn kontrolü ve gözetiminin yetersiz olduğu aile ortamı Ebeveyn ergen arasında iletişim kopukluğunun olduğu, düşmanca ve destekten yoksun, bütünlük ve işbirliğinden uzak aile ortamı Boşanma, ölüm gibi sebeplerle oluşan tek ebeveynli aile ortamı

31 KİŞİYE BAĞLI ETKENLER Ergenin erken çocukluk döneminde davranım sorunlarının olması Ergenin içine kapanık olup duygularını ifade etmede güçlük çekmesi Düşük benlik saygısına sahip olunması Okulu sevmeme, akademik alanda başarısızlık gösterme

32 KİŞİYE BAĞLI ETKENLER Fiziksel-cinsel, duygusal istismar öyküsüne sahip olunması Ebeveyn kaybı (baş edebilme stratejisi olarak madde kullanımı) Sorun çözme yetisinin düşük olması

33 KİŞİYE BAĞLI ETKENLER Dürtülerini ve öfkeyi kontrol edememe
Stresle başa çıkmada zorluk çekme Çevre baskısına karşı koyamama Benlik saygısını artırma isteği

34 KİŞİYE BAĞLI ETKENLER Kendini tehlikeye atma ve risk alma eğilimi
Özgürlük ihtiyacı Daha büyük görünme isteği Medyada görünen hoşa giden kişilere benzeme isteği Akademik/sportif performansı artırma isteği

35 KİŞİYE BAĞLI ETKENLER Ruhsal hastalığa sahip olma:
Depresyon, Duygudurum bozuklukları, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, Anksiyete Bozuklukları Ergenler zemindeki ruhsal sorunların belirtilerini bastırmaya yönelik olarak madde kullanırlar. Okula daha az bağlı olma: Yoğun devamsızlık sonucu boş zamanlarını arkadaşlarıyla madde kullanımı ile geçirmek

36 BİYOLOJİK ETKENLER Genetik yüklülük
Özellikle erkeklerde kalıtım önemli bir rol oynamaktadır

37 TOPLUMSAL-KÜLTÜREL-SOSYAL ETKENLER
Nüfusun çok ve fiziksel şartların kötü olduğu toplumlar Yüksek suç işleme oranı olan ortamlarda yaşama Maddeye ulaşmanın kolay olması Yaygın madde kullanımı olan ortamlarda yaşama

38 TOPLUMSAL-KÜLTÜREL-SOSYAL ETKENLER
Toplumun kültürel ve ahlaki yapısı İşsizlik, fakirlik Ergenin yaşadığı mahallede madde kullanımının hoş görülmesi Yaşanan çevrede suç işleme oranının yüksek olması

39 TOPLUMSAL-KÜLTÜREL-SOSYAL ETKENLER
Toplumun madde kullananlara bakış açısı Madde kullanımının yasaklanması ile ilgili kanunların varlığı ve uygulanabilirliği Madde bağımlılığı probleminin medyada ele alınış biçimi

40 MADDE KULLANIMI İLE İLGİLİ ÇEVRESEL KORUYUCU FAKTÖRLER
Aile ile bağların güçlü olması Ailenin ergeni okulda başarılı olabilmesi için desteklemesi Ergenin davranışlarının aile tarafından izlenmesi ve uygun rehberliğin sağlanması

41 Ergeni akran etkisi ile madde kullanımından koruyan etkenler
Kendine güven Karar verme becerisi Okulu sevme Akademik başarı Okulda ders dışı etkinliklere katılma

42 ERGENLİKTE MADDE KULLANIMININ YETİŞKİNLİK DÖNEMİNE YANSIMASI
Aynı düzen ve dozda madde kullanımına devam edilmesi Madde kullanımının azaltılması/kesilmesi Giderek kullanılan madde miktarının artması ve farklı maddelere geçilmesi

43 MADDE KULLANIMI İLE BİRLİKTE GÖRÜLEN ERGENLERDEKİ RİSKLİ DAVRANIŞLAR

44 MADDE KULLANIMI VE RUH SAĞLIĞI
Ergenlik döneminde maddenin ilk kullanımından tedavi için başvurmaya kadar geçen süre ay olarak bildirilmektedir Bu durum Madde Kullanım Bozukluğu olan gençlerde ilk belirtilerin ebeveyn gözünden kaçtığının ya da yok sayıldığının göstergesidir İlk deneme döneminde sorunun saptanması koruyucu ruh sağlığı girişimleri açısından önemlidir

45 AİLE ERGENİN MADDE KULLANDIĞINI NASIL ANLAYABİLİR?
En kesin yöntem idrar testidir

46 AİLE ERGENİN MADDE KULLANDIĞINI NASIL ANLAYABİLİR?
Madde kullanımının belirtileri Ergen aile ilişkilerini azaltır Her zamankinden daha fazla para harcamaya başlar Yeni arkadaşlar edinmeye başlar

47 AİLE ERGENİN MADDE KULLANDIĞINI NASIL ANLAYABİLİR?
Kendine olan özeni azalır Çevre ve arkadaşlar eski önemini yitirir Hafif uykulu ve yorgun görünebilirler Yeme alışkanlıkları bozulur, kilo kaybedebilirler Daha sinirli olabilirler

48 MADDE KULLANAN BİR GENCİN AİLESİNİN YAPMASI GEREKENLER
Onun farklı olduğunu kabullenmeli Duygularını kontrol etmek: Kabahat kimsede değil, çocuk-aile arası ilişkide sorunlar olabilir

49 MADDE KULLANAN BİR GENCİN AİLESİNİN YAPMASI GEREKENLER
Sınırları koymak Sorumluluğunu almasını sağlamak Beklentilerini düşürmek

50 MADDE KULLANAN BİR GENCİN AİLESİNİN YAPMASI GEREKENLER
Onu anlamak: Eleştirilmesi gereken ergen değil davranışlarıdır Ergenle iletişimin kalitesini arttırmak: İyi iletişim için iyi dinlemek gerekir. Çocuğunuzu dinlediğinizi ve anladığınızı gösterin

51 MADDE KULLANAN BİR GENCİN AİLESİNİN YAPMASI GEREKENLER
Yeni beceriler kazanmak: Çatışmaları çözme yöntemleri geliştirilmeli İlk adımı atan olmak: Öncelikle anne baba değişmeli, sonrasında ergen de değişmeye başlar

52 MADDE KULLANAN BİR GENCİN AİLESİNİN YAPMASI GEREKENLER
Hayatı sürdürmek: Anne baba hayatını çocuğun üzerine odaklamamalıdır. Bir yandan çocuğuyla ilgilenirken kendi yaşamlarını da sürdürmelidirler Çatışmaları çözmek: Öfkeliyken çatışma çözümü yapılmaz. Çatışmalar tartışmayla ya da kavgayla çözülmez Onu desteklemek: Madde kullanan ergenin de doğru yaptığı şeyler vardır. Olumlu davranışlar fark edilmeli ve övülmelidir

53 MADDE KULLANAN BİR GENCİN AİLESİNİN YAPMASI GEREKENLER
Dinleyin: Problemlerinizi ve iyi vakitlerinizi paylaşın Onunla konuşun: Düşüncelerine saygı gösterin. Nasihat dili kullanmadan kendi hatıralarınızı aktarın Hayır demesini öğretin: Verdiği kararlarda arkadaş baskısı rol oynadığında yaşayabileceği olumsuz sonuçları ergen fark edebilmeli

54 MADDE KULLANIMINI ÖNLEMEK İÇİN AİLE NE YAPMALIDIR?
Örnek olun: Çocuğunuzun kötü alışkanlıklar edinmesini istemiyorsanız davranışlarınızla ilk önce onlara örnek olun Teşhis koymayın: Size bir sıkıntısından bahsettiğinde hemen etiket koymaya çalışmayın Arkadaşlarını tanıyın: Gencin özel hayatına dikkat ederek arkadaşlarını tanıyın

55 MADDE KULLANAN BİR GENCİN AİLESİNİN YAPMASI GEREKENLER
Konferans vermeyin: Deneyimlerinizi çocuğunuzla paylaşın fakat nasihat tarzında olmasın Tehdit etmeyin: Kısa süreli olarak çocuğunuzu korkutmaya yarar ama etkili olmaz Ahlak dersinden kaçının: Yaptığının ne gibi olumsuz sonuçlara yol açtığını ve ne gibi duygular uyandırdığını çocuğunuzla paylaşın

56 BAĞIMLILIKLA MÜCADELENİN TEMEL ŞARTI KORUNMADIR

57 BAĞIMLILIKTAN KORUMA YAKLAŞIMLARI
Madde kullanımına yönelik olarak yapılan aile temelli önleme programlarının ergenlik öncesinde başlamak gerekmektedir Anne-baba-çocuk ilişkileri ve aile ilişkilerini geliştirmek amacıyla önleyici programların hazırlanması erken çocukluk döneminden itibaren olmalıdır Ergenlerin olumlu benlik imajlarına sahip olmaları, kendilerini tanımaları ve problem çözme becerisine sahip bireyler olmaları için çalışılmalı

58 BAĞIMLILIKTAN KORUMA YAKLAŞIMLARI
Okul içi ve çevresine maddelerin zararları hakkında bilgilendirici broşürler asılması Madde bağımlılığı ile ilişkili toplumun tümüne yönelik epidemiyolojik çalışmalar yapılmalı Uyuşturucu maddelerle mücadelede yasal ve cezai önlemler alınmalı ve toplumsal duyarlılık sağlanmalı

59 Yapılan bir çalışmada madde kullanımına yönelik okul için alınabilecek tedbirler açısından öneriler;
Travmatik bir olay yaşayan, Ebeveyn kaybı olan, Ailesinde madde bağımlılığı olan, Okula mazeretsiz olarak devamsızlık yapan öğrencilerin okul sağlık hizmetleri kapsamında daha yakından izlenmesi ve desteklenmeleri

60 MADDE KÖTÜYE KULLANIMINDA GİDİŞ VE SONUÇ
Kötü prognostik özellikler: Erken başlangıç Ağır maddelerin kullanımı Komorbid durumlar

61 MADDE KÖTÜYE KULLANIMINDA GİDİŞ VE SONUÇ
Olumlu prognostik faktörler: Ailenin tedaviye katılması Pratik problem çözme becerilerinin oluşu Akademik yardım ve hobilerin sağlanması

62 MADDE KÖTÜYE KULLANIMINDA GİDİŞ VE SONUÇ
Olumlu prognostik faktörler: Yüksek zeka seviyesi Pozitif özsaygı Normlara ve değerlere inanma Madde kullanımı konusunda tutarlı rol modelleri Geleneksel değerleri benimsemiş arkadaş grubuna sahip olma Başarıyı yakalama şansı sunan ve ergeni kucaklayan okul yapısı

63 OLGU SUNUMU 16 yaşında ergen
Başvuru şikayetleri: sinirlilik, sabırsızlık, okula devamsızlık, ders başarısında düşme, yalan söyleme Yakınmaların öyküsü: Lise-1’de aile ve öğretmenlerine karşı gelme, derse odaklanmada zorluk, derslerde başarısızlık, giyim tarzında değişme, eve geç gelme

64 AİLE ÖYKÜSÜ Anne baba ayrılmış
Anne depresif bozukluk tanısıyla psikiyatrik tedavi almakta Babayla düzenli görüşme yok

65 AKADEMİK ÖZELLİKLER İlkokul döneminde dikkat sorunları, dersi dinlememe Ortaokul döneminde akademik problemler Müziğe yetenekli, gitar eğitimi almış, güzel sanatlar lisesini kazanmış

66 MADDE KULLANIMI ÖYKÜSÜ
Lise 2. sınıfta 1 yıldır esrar kullandığı anlaşılmış ve anne tarafından tedavisi için getirilmiş Ergen: “Arkadaş ortamında esrar kullanıyorum, bağımlılık yapmaz ki herkes kullanıyor” Son 3 aydır her hafta sonu esrar kullanımı mevcut

67 Psikiyatrik değerlendirme sonucu olgunun aldığı tanılar:
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu Depresif bozukluk Alkol/madde kullanımı bozukluğu

68 ÖZETLE Madde kullanımı toplumu tehdit eden en önemli halk sağlığı sorunlarından birisidir Ergenler en önemli risk grubunu oluşturmaktadır Ergenlerde madde kullanımı en sık atlanan durumlardan birisidir

69 ÖZETLE Zararlı madde kullanımını azaltmak için erken dönemde kullanımın önlenmesi gerekmektedir Ergenin aile, okul ve çevresi gibi yaşamını etkileyen tüm elementlerin koordinasyonunun sağlandığı çok yönlü tamamlayıcı yaklaşımla gerekli önlemler alınmalıdır

70