SÜRDÜRÜLEBİLİR TÜKETİM VE TÜKETİCİ

... konulu sunumlar: "SÜRDÜRÜLEBİLİR TÜKETİM VE TÜKETİCİ"— Sunum transkripti:

1 SÜRDÜRÜLEBİLİR TÜKETİM VE TÜKETİCİ
Prof. Dr. MÜBERRA BABAOĞUL HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ AİLE VE TÜKETİCİ BİLİMLERİ

2 18. yüzyılda sanayileşme ile başlayan ve günümüze dek uzanan süreçte ülkeler, ekonomik gelişme sonucu doğal kaynakları kayıtsızca kullanarak üretim ve tüketim düzeyini artırmışlar, refah düzeyini yükseltme ve daha fazla gelişme çabasını temel almışlardır. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra yaşanan hızlı nüfus artışı, gıda maddeleri ve enerji kaynaklarının kullanımını artırmış ve buna bağlı olarak da toplam tüketim hızlı bir artış göstermiştir.

3 Dünya nüfusu hızla artmakta fakat nüfusa yetecek doğal kaynaklar aynı oranda artmamakta, sınırlı kalmakta hatta yok olmaktadır. Ülkemizin nüfusunun, 2025’de 90,2 milyona, 2050 yılında nüfusu 100,8 milyona çıkması beklenmektedir. Ayrıca Türkiye’nin, dönemindeki yıllık yüzde 1,2 oranındaki nüfus artış hızıyla, nüfusu en hızlı artan üç ülkeden (Hindistan ve İrlanda’nın yanında) biri haline geleceği ifade edilmektedir.

4 4

5 Tüketim toplumu Bireyselleşmiş yerleşim alışkanlıkları,
her aktivite ya da iş için özel olarak üretilen eşyalar, ortak kullanılan televizyon, bilgisayarlar gibi pek çok araç ve eşyanın kullanımının bireyselleşmesi, endüstriyel üretim sonucu ürün fiyatlarındaki hızlı düşüşler, bireysel otomobil kullanımının hızla artması teknolojik gelişmelerin hızı nedeni ile eşyaların yenilenme süresinin kısalması

6 İnsan, var oluşundan bu yana yaşamını, çevresini değiştirerek sürdürmüştür.

7 İnsanların tercihleri yani tüketim biçimleri ile ekolojik denge arasındaki etkileşim dünya geneli düşünüldüğünde ürkütücüdür. İnsanı anlayabilmek, hastalık ve sağlığını değerlendirebilmek için onu çevresi ile bir bütün olarak kavrayabilmek ve çevre ile arasında olan etkileşimi anlamak ve bilmek gerekir.

8 Şekil 1. Doğal Çevre ve Üretim-Tüketim Etkileşimi Modeli.
Ürünler Üretim Çevresi Tüketim Çevresi Ham Maddeler Atık Atık Tüketim Doğal Çevre Üretim Ham Maddeler Ürünler Şekil 1. Doğal Çevre ve Üretim-Tüketim Etkileşimi Modeli.

9 Sorun??? 26.04.2017 Nüfus artışı Gıda ihtiyacı Enerji talep artışı
Çevre sorunları; su, toprak ve hava kirliliği; aşırı tüketim ve yok olan türler…

10 Sanayi devrimiyle başlayan ve küreselleşmeyle gelişerek yaygınlaşan olağanüstü tüketim ve üretim süreci sonucu karbon salınımı %31’lik bir artış göstermiştir.

11 Karbon Ayak İzi Küresel ısınmanın başlıca sorumlusu olarak gösterilen, sera etkisine yol açan gazların oluşumuna neden olan ve fosil yakıtların kullanımıyla atmosfere yayılan karbondioksit (CO2) salınımının bireyin ve şirketlerin doğrudan veya kullandığı ürünlerin üretimi açısından enerji kullanımıyla dünyaya bıraktıkları zarar anlamına gelmektedir.

12

13

14 1970’lere kadar yalnızca bireylerin yaşam düzeylerinin artırılmasını hedefleyen ekonomik gelişmeye odaklanan insanoğlu, 1970’li yılların basında çevre konusunda da bilinçlenmeye başlamış ve 1972 yılında Roma Kulübünün “Büyümenin Sınırları” adlı raporunun yayınlanması ile başlayan süreç, 1987 yılında “Sürdürülebilirlik” düşüncesinin literatüre girmesi ile hız kazanmıştır. Sürdürülebilirlik kavramı 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu (World Commission of Environment and Development-WCED) tarafından resmi önem kazanmaya ve tartışılmaya başlanmıştır.

15 Sürdürülebilirlik Gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama olanağını ortadan kaldırmadan, bugünün ihtiyaçlarını karşılamaktır

16 Sürdürülebilirlik, ekolojik denge ile ekonomik büyümeyi birlikte alan, hem doğal kaynakların etkin kullanımını sağlayan ve çevresel kaliteye önem veren hem de gelecek kuşakların kendi ihtiyaçlarını tehlikeye sokmaksızın bugünkü ihtiyaçlarını karşılayabilen bir modeldir.

17 Sürdürülebilirlik, toplumsal hayatta insanların ihtiyaçlarını karşılamak için nasıl yaşadıklarına bağlıdır. Sürdürülebilir olan kalkınma şekli; üretimin bağlı olduğu ekosistemin canlılığı ve kalitesini, iş gücünün fiziksel ve zihinsel sağlığını, ayrıca üretimin içinde yer aldığı sosyal ve yapısal çevreyi korur

18 Sürdürülebilirliği sağlamak için “3-R”

19

20 Sürdürülebilir tüketim
…dünya kaynaklarının sürdürülebilirlik sınırları içerisinde kullanılmasını temel alan ve doğal yasama verilen zararı en aza indiren yolları arayan tüketim biçimidir.

21 Norveç Çevre Bakanlığı tarafından yapılan tanımlama;
gelecek kuşakların gereksinimlerini dikkate alarak, yaşam döngüsü bakışı ile doğal kaynakların, toksik maddelerin atık salınımlarının ve çevreyi kirletici maddelerin kullanımını en aza indirgerken temel gereksinimleri karşılayan ve daha iyi bir yasam kalitesi sunan malların ve hizmetlerin kullanımıdır

22 Sürdürülebilir tüketim
1992 yılında Rio’da düzenlenen Dünya Zirvesi’nin sürdürülebilir gelişme eylem planı çerçevesinde yer alan 21. gündem maddesinde yer alarak literatüre girmiştir. Rio zirvesinin sonucunda “sürdürülebilir gelişmeyi sağlamak ve insan faaliyetlerinin ekolojik çevreye karsı olumsuz etkilerini en aza indirmek için tüketim kalıplarını değiştirmek insanoğlunun en büyük mücadelelerinden biridir” denilmektedir.

23 Sürdürülebilir tüketim çevre alanındaki küresel politikaların iş dünyasına ve tüketiciye yansıyan uygulamalarının önemli bir parçası olarak değerlendirilmeye başlanmıştır ve sürdürülebilir gelişme paradigmasına bağlı olarak geliştirilmiştir. Sürdürülebilir gelişme paradigması hem sürdürülebilir tüketimi hem de sürdürülebilir üretimi içermektedir. Çoğu kez sürdürülebilir üretim ve tüketim faaliyetleri, sürdürülebilir tüketim kavramı altında birleştirilmektedir

24 Sürdürülebilir gelişme sürecinin başarıya ulaşabilmesi için, pazarlama ve tüketim eylemlerinin de aralarında yer aldığı pek çok eylemin gözden geçirilmesi ve bu eylemlerin sürdürülebilir gelişmeyle uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Sürdürülebilir gelişme düşüncesinin tüketim alanına yansıması, “sürdürülebilir tüketim” düşüncesidir.

25 Sürdürülebilir tüketim, bireylerin özel tüketim davranışlarında yapacakları politik ve çevreci tercihleri ile elde edecekleri ekolojik yurttaşlığın uygulanmasına ilişkin bir araçtır. Ekolojik yurttaşlık ise, günlük yaşantımızda yaptığımız davranışların diğerleri üzerindeki ekolojik etkilerini azaltmayı hesap eden ve nasıl yaşamamız gerektiğini sorgulayan bir kavramdır.

26 Gelişmiş ülkelerdeki çevresel sorunların %30 ile %40’ının bireysel tüketim davranışlarından kaynaklandığı düşünüldüğünde, bireysel tüketim davranışlarının çevre sorunları üzerinde ne denli etkili olduğu ortaya çıkmaktadır. Toplumu oluşturan bireylerin tüketim davranışları, doğrudan doğal kaynakların (kömür, petrol, doğalgaz vb.) tüketilmesi veya ürünlerin tüketilmesi ile dolaylı olarak doğal kaynakların tüketilmesine ve ekolojik çevrenin bozulmasına neden olmaktadır.

27

28 Gelişmiş toplumlarda sürdürülebilir tüketimle ilgili araştırmalar, çevre duyarlılığı, ekolojik ürünlere ilgi, yerel ekonomiyi destekleme gibi konularda bilinç düzeyinin yüksek olmasının yanı sıra, tüketicilerin bu bilinci gündelik alışkanlık ve davranışlarına yansıtmakta aynı derecede tutarlı olamadıklarını göstermektedir.

29 UNESCO tarafından 2000 yılında 24 ülkedeki 5000’den fazla genç tüketicinin sürdürülebilir tüketime yönelik yaklaşımları hakkında yapılan bir araştırmaya göre, gençlerin gelecekle ilgili en büyük kaygıları arasında çevre kirliliği ve gelir uçurumlarındaki artış bulunmaktadır. Ancak aynı çalışma gençlerin sürdürülebilir tüketime katkılarının satın alma sırasında değil, satın aldıkları ürünlerin tüketimi ve elden çıkarılması, geri dönüşümü vb. gibi aşamalarda olabileceğini düşündüklerini de göstermiştir. Bir diğer deyişle, birçok ülkede gençlerin henüz sürdürülebilir tüketimi satın alma kararlarını da içine alan bir yaşam biçimi olarak benimsemediklerini söylemek mümkündür

30 Dünyada var olan tüketimle ilgili birbirine zıt iki temel sorun bulunmaktadır. Bunlar; aşırı tüketim ve yetersiz tüketimdir Bu yüzden, sürdürülebilir tüketim kavramı “gelişmiş ve “gelişmekte-az gelişmiş” ülkeler için farklı anlama gelmektedir. Örneğin, dünyanın en zengin çeyreği, tüm tüketimin % 86’sını; en fakir çeyreği ise % 1.3’ünü gerçekleştirmektedir. Bu şekilde dünyanın bir bölümü tüm kaynakları kayıtsızca tüketirken, bir başka bölümü ise temel gereksinimlerini bile karşılayamamaktadır. İşte sürdürülebilir tüketim, dünya üzerindeki bu eşitsizliği gidermeyi amaçlamaktadır.

31

32 SÜRDÜRÜLEBİLİR TÜKETİMİN KAPSAMI
Tüketimden kaçınmak Tüketimi niceliksel olarak azaltmak Diğerlerine oranla daha ekolojik olan ürünleri tüketmek Bir ürünün en az ekolojik etkisi olan çeşidini tüketmek

33

34 1 ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri dönüştürüldüğü ve kağıt üretiminde tekrar kullanıldığı zaman; 12400 m³ havadaki sera gazı olan karbon dioksitin bertaraf edilmesi, 12400 m³ oksijen gazının üretilmeye devam etmesi, 34 kişinin oksijen ihtiyacını sağlayan 17 yetişkin ağacın korunması, Ayda 3 ailenin tükettiği 32 m³ su tasarrufu, Kış aylarında ısınma amacı ile iki ailenin tüketeceği 1750 litre fuel-oil tasarrufu, 2,4 m³ çöp depolama alanından tasarruf, 20 ailenin bir ay süreyle tüketeceği 4100 kW/sa elektrik enerjisinden tasarruf edilebilmesi mümkündür.

35

36 SÜRDÜRÜLEBİLİR TÜKETİMİN PAYDAŞLARI
Sürdürülebilir tüketim hareketinin yaygınlaşması için, bu hareketi oluşturabilecek veya sürece destek olacak paydaşların eylemlerine gereksinim duyulmaktadır. İşletmeler, Hükümetler, Tüketiciler, Uluslararası kuruluşlar, Sivil toplum kuruluşları

37 Ne yapılmalı??? Sürdürülebilir tüketimi sağlamak ve kaynakları etkin kullanmak için tüketici davranışlarını belirleyen etkenleri anlamak, sürdürülebilirliği sağlamada var olan tüketim alışkanlıklarını iyiye doğru değiştirmek için doğru bir başlangıç noktası olacaktır.

38 Doğal kaynakların üretim sürecine dahil edilip işlenerek tüketime sunulması ve tüketim sonrasında ortaya çıkan atıkların çevreye, üretim için kullanılacak kaynaklara zarar vermemesinin sağlanması ve hatta yeniden üretim sürecine sokularak tüketime sunulması ile tüketimin sürdürülebilirliğini sağlamak mümkündür.

39

40 Sürdürülebilir yaşam ve gelişim süreci büyük ölçüde bilinçli tüketici davranışlarına odaklanmaktadır. Tüm bu etkenler göz önüne alındığında; bilinçli tüketim davranışlarının kazandırılmasında önemli yeri olan “tüketici eğitimi” kavramı günümüzde evrensel bir konu olarak ortaya çıkmıştır.

41 Tüketici eğitimi “çocukluktan yetişkinliğe kadar devam eden süreçte tüketicilerin bilgi ve tecrübelerinin gelişmesine yardım eden pazar ortamında üstlendikleri etkili rolü benimsetmeye çalışan bir eğitimdir.”

42 Amaçları Tüketicilerin gelirlerini en iyi şekilde kullanmalarına yardımcı olmak, Piyasadaki mal ve hizmetler hakkında bilgisini artırarak akılcı kararlar verebilme kapasitesini geliştirmek, Ekonomiyi ve gelişen ekonomik şartları anlamasına imkan tanımak, Aile ve ülke kaynaklarının daha iyi kullanılmasını sağlamak, Talebi düzenleyerek enflasyonu önlemek, Devletin tüketiciyi koruma amacına dönük harcamalarının düşmesini sağlamak

43 Temel amaç Tüketim davranışlarını (sürdürülebilir tüketime doğru) değiştirmek Tüketim düzeyini azaltmak. İlk çözüm, çevreye daha duyarlı tüketim davranışları sergilenmesini, bir başka deyişle var olan tüketim davranışlarının daha sürdürülebilir bir biçime kavuşturulması gerektiğini belirtmektedir. Örneğin; daha az kaynak kullanılarak üretilen, tüketim aşamasında enerji gereksinimi daha az olan ve neredeyse tamamı geri dönüştürülebilir malzemeden yapılan ürünlerin tüketilmesi bu çözüme yönelik eylemleri açıklamaktadır

44

45 Nasıl bir eğitim? Çevre ile uyumlu satın alma,
Ekoverimlilik-endüstriyel verimlilik, Geri dönüşüm, Atık azaltma, Endüstriyel ekoloji, Yaşam döngüsü analizi, Çevre yönetim sistemleri, Eko-etiketleme , konularında üreticilere ve tüketicilere yönelik eğitsel araçların geliştirilmesine ihtiyaç vardır.

46 Hükümetler?? Sürdürülebilir üretim ve tüketim kalıplarının desteklenmesi amaçlı politikalar ve önlemler geliştirmek ve uygulamak ; Ürün ve hizmetlerin iyileştirilmesi için üretim ve tüketim politikaları geliştirmek, Tüm ülkelerde sürdürülebilir üretim ve tüketim kalıplarının önemi üzerine, özellikle gençlere ve ilgili gruplara yönelik farkındalık geliştirme programları hazırlamak,

47 Hükümetler?? Uygun olduğu yerlerde iradeye bağlı olarak, sürdürülebilir üretim ve tüketim ile ilgili, insan sağlığı ve güvenliği konularını içerecek şekilde etkin, şeffaf, doğrulanabilir, yanlış yönlendirmeyen ve ayrımcı olmayan tüketici bilgilendirme araçları geliştirmek ve benimsetmek,

48 Üreticiler?? Ürünlerin üretimi sırasında doğadan alınan hammaddelerin işlenerek satılabilir bir mal haline getirilmesi aşamasında oluşan atıkların doğaya geri dönmesi, ürünlerin paketlenmesi ve taşıma gibi faaliyetler sonucunda oluşan çevresel etkiler, ürünlerin tüketimi sonucu oluşan atıkların çevreye etkileri, geri dönüşüm konuları sürdürülebilir tüketim açısından önem taşımaktadır.

49 Tüketiciler?? Tüketiciler ihtiyaç önceliklerini saptayarak gerçekçi ve planlı satın almayı benimsemelidirler. Böylece para, zaman ve enerji tasarrufu sağlanabilir. Tüketiciler satın alma sırasında ürünlerin etiketlerine, içerdikleri maddelere dikkat ederek, doğaya zarar vermeyen, fazla ve zararlı atık oluşturmayan ve yeniden kullanılabilen maddelerden yapılmış ya da bu tür maddelerle ambalajlanmış ürünleri tercih etmelidirler (Ambalajda “yeşil nokta” uygulaması tüketicileri bu konuda uyarmak açısından önemlidir.)

50 Evsel atıkları azaltmak ve verimli hale getirmek gerekmektedir
Evsel atıkları azaltmak ve verimli hale getirmek gerekmektedir. Örneğin; boşalan cam, plastik ve kağıt ambalajlar saklanarak ya da diğer atıklardan ayrı toplanarak yeniden kullanılabilir. Ailelere çocuklarının bilinçli bir tüketici olarak sosyalleşmesinde önemli sorumluluklar düşmektedir. Aile bu sorumluluğunu çocuğun çevre koruma olgusunu anlamasını ve bilinçlenmesini sağlayarak yerine getirmelidir.

51 Son Irmak Kuruduğunda, Son Ağaç Kesildiğinde, Son Balık Tutulduğunda, Beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak!!! Cree Kabilesi 51

52