MÂUN SÛRESİNİN TEFSİRİ

... konulu sunumlar: "MÂUN SÛRESİNİN TEFSİRİ"— Sunum transkripti:

1 MÂUN SÛRESİNİN TEFSİRİ
BURSA MERKEZ ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ TEFSİR DERSLERİ METİN NOTLARI MÂUN SÛRESİNİN TEFSİRİ

2 SÛRENİN GENEL TANITIMI
İniş sırasına göre on yedinci, mushaftaki sıraya göre yüz yedinci sûredir. Tekâsür sûresinden sonra Kâfirûn sûresinden önce Mekke'de inmiştir âyetlerin Medine'de münafıklar hakkında indiğine dair rivayet de vardır. Sûre adını son âyetinde geçen "mâûn" kelimesinden almıştır. "Eraeyte, Era-eytellezî, Dîn, Tekzîb, Yetîm" adlarıyla da anılmaktadır.

3 KONUSU Sûrede, biri Allah'ın nimetlerini ve hesap gününü inkâr eden nankör, diğeri amellerini gösteriş İçin yapan riyakâr olmak üzere iki tip insandan söz edilmektedir.

4 اَرَاَيْتَ الَّذى يُكَذِّبُ بِالدّينِ (1) فَذلِكَ الَّذى يَدُعُّ الْيَتيمَ (2) وَلَايَحُضُّ عَلى طَعَامِ الْمِسْكينِ (3) فَوَيْلٌ لِلْمُصَلّينَ (4) اَلَّذينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ (5) اَلَّذينَ هُمْ يُرَاؤُنَ (6) وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ (7) 1. Dini (âhirette yargılanmayı) yalanlayanı görüyorsun, değil mi? 2. İşte o, yetimi itip kakar; 3. Yoksulu doyurmaya teşvik etmez; 4. Yazıklar olsun şu salât edenlere ki, 5. Onlar (yaptıklarını sandıkları) ibadetlerinden habersizdirler. 6. Onlar gösteriş yapanlardır, 7. Hayra da engel olurlar. DİKKATLI BİR ŞEKİLDE İZLEYİP VE DİNLEYİNİZ.

5 SÛREDE BULUNAN KELİMELER
اَرَاَيْتَ : Görüyorsun, değil mi, Gördün mü, Gördün değil mi, Fark ettin değil mi, Düşünebilir misin; الَّذى يُكَذِّبُ: Yalanlayanı; الدّينِ : Din, Ahirette yargılanmak, Tevhid, Hüküm, Kanun, Taat, İtaat, Boyun bükmek, âdet, Gelenek, Nizam, Yol, Fıtrat, Tabiat kanunu, Borç, Din edinmek; يَدُعُّ: İtip kakar; لَايَحُضُّ : Teşvik etmez, Önayak olmaz; عَلى طَعَامِ: Doyurmak üzere, Yemek yedirmek üzere; الْمِسْكينِ : Yoksul, Günlük yeyip içeceği olmayan.

6 فَوَيْلٌ : Yazıklar olsun; لِلْمُصَلّينَ : İbadet yapanlar için, Namaz kılanlar için, Dua edenler için, Yaslananlar için, Salâtını ıslık çalmak ve el çırpmaktan ibaret tutanlar için; سَاهُونَ : Habersizdirler, Gafillerdir, içini, hakikatini, değerini bilmeyenler, hatırlamayanlar, vakitlerini takip etmeyenler, namazı terk edenler; يُرَاؤُنَ : Gösteriş yapanlar; يَمْنَعُونَ : Engel olurlar, Alıkoyarla, Engel oluyorlar; الْمَاعُونَ : Hayır, Zekât, Sadaka, Küçük iyilikler, Hayır hasenat.

7 Mâ’ûn, zekât vermek yahut bir şeyi geçici olarak kullanması için birine vermek şeklinde yardım demektir. Âlimlerin çoğuna göre tamamı Mekke'de inmiştir, 7 (yedi) âyettir. Dini yalanlayan, iyilikten uzak duran kimseler hakkında inmiştir.

8 Rahmân ve Rahîm (olan) Allah'ın adıyla.
Mâ’ûn Sûresinin Kureyş Sûresiyle anlam ilişkisi son derece açıktır. Kureyş Sûresinde Yüce Allah’a kulluk yapması özellikle istenen Kureyşin ileri gelenlerinin nasıl bir nankörlük içerisinde bulundukları, gösterişten öte herhangi bir olumlu tutumlarının bulunmadığı da Mâ’ûn Sûresinde ele alınmaktadır. Bu Sûrede, ahreti yalanlayanların sahip olduğu davranış bozuklukları ve sahte ibadet gösterileri el alınıp kınanmaktadır.

9 اَرَاَيْتَ الَّذى يُكَذِّبُ بِالدّينِ
"Dini yalan sayanı gördün mü?” (Mâûn, 1) Bu ayetle ilgili birkaç mesele vardır: Bu ifadenin manası, "ceza gününü yalanlayan kimsenin kim olduğunu biliyor musun, öğrendin mi? Eğer bilmiyorsan, bil ki, yetimi şiddetle iten kimsedir." .

10 Bil ki, bu ifade, her ne kadar şeklen bir istifham cümlesi ise de, ancak ne var ki, bu gibi ifadelerin maksadı, alabildiğine bir taaccüb manasını ifade etmektir. Ve bu tıpkı senin, "Gördün mü, falanca ne yapmış! Kendisini neye duçar kılmış!.." demen gibidir. Ayrıca bu hitabın Hz. Peygamber (S.A.V.)'e yapıldığı ileri sürüldüğü gibi, bu hitabın aklı olan herkese yapıldığı da ileri sürülmüştür.

11 Buna göre mana, "Ey akıllı, bunca deliller ortaya çıktıktan ve bu husus apaçık, ayan beyan izah edildikten sonra, şu din gününü yalanlayanı gördün mü? O bunu, herhangi bir gaye uğruna olmaksızın mı yapmıştır? Öyleyse, akıllı kimseye, gayesiz ya da, neticesinde dünyalık bir şey bulunmadan, ebedi bir cezayı kendisine celbetmesi uygun olur mu? Akıllı kimsenin, baki ve çok olan şeyi, fani ve az olan şeyle değiştirmesi yakışık alır mı? Söyle bakalım..." şeklinde olur.

12 KİMLER HAKKINDA NAZİL OLDUĞU
Bu ayet hakkında şöyle iki görüş ileri sürülmüştür: 1) Bu ayet, belli şahıslar hakkında da inmiş bir ayettir. Bu görüşte olanlar, bu şahısların şunlar olduğunu ileri sürmüşlerdir: İbn Cüreyc, bu sûrenin, Ebû Süfyan hakkında nazil olduğunu; zira Ebû Süfyan'ın, her hafta iki deve kestiğini; kendisine bir yetim gelip de et istediğinde, onu sopasıyla kovup ittiğini söylemiştir.

13 Mukatil ise, bu ayetin, Âs ibn Vâil es-Sehmî hakkında nazil olduğunu; zira kıyameti yalanlamak ile kötü fiiller yapmanın bu adamın özelliği olduğunu söylemiştir. Süddî, bu ayetin Velid ibn Muğîre hakkında nazil olduğunu söylerken, Maverdî, bu ayetin Ebû Cehil hakkında nazil olduğunu nakletmiştir. Rivayet olunduğuna göre Ebû Cehil, bir yetimin vasîsi idi. Derken, bu yetim, Ebû Cehil'e, kendi malından bir şey istemek için, çıplak olarak gelmişti.

14 Ama Ebû Cehil, onu kovmuş ve onun bu durumuna aldırmamıştı
Ama Ebû Cehil, onu kovmuş ve onun bu durumuna aldırmamıştı. Derken bu çocuk, ümitsizliğe kapılmış ve üzülmüştü. Bunun üzerine, Kureyş'in ileri gelenlerinden birisi ona, "Muhammed'e söyle, o senin için şefaatçi olur" dedi. Hâlbuki bunu söyleyen Kureyşlinin maksadı alay etmekti. Fakat o yetim çocuk, bu sözün kendisine, alay için söylendiğini anlayamadı. Hz. Peygamber (s.a.s)'e geldi ve ondan bu hususta yardım istedi. Hz. Peygamber (s.a.s) ise, hiçbir muhtacı geriye çevirmezdi.

15 Bu çocuğu alıp, Ebû Cehil'e gitti
Bu çocuğu alıp, Ebû Cehil'e gitti. Ebû Cehil, ona yer verdi; çocuğun malını da, çocuğa teslim etti. Bunun üzerine Kureyş, onu ayıplayarak, "Aşık oldun, sevdin, yer verdin!.." deyince, o, "Allah'a yemin ederim ki, sevmedim. Ne var ki, onun sağında ve solunda, dediğini yerine getirmemem halinde bana vurup beni öldürecek olan bir mızrak gördüm..." dedi. İbn Abbas’tan rivayet olunduğuna göre bu ayet, cimrilikle riyakârlığı birlikte yaşayan bir münafık hakkında nazil olmuştur.

16 2) Bu, din gününü yalanlayan herkesi içine alan bir ifadedir
2) Bu, din gününü yalanlayan herkesi içine alan bir ifadedir. Bu böyledir, zira insanın, taatlarda bulunmaya yönelmesi, yasaklardan kaçınması, bu kimsenin mükâfat elde etmeye olan arzusundan ve ilahi cezadan sakınma korkusundan kaynaklanır. Bunun için, bir kimse kıyameti inkâr ederse, şehevî ve lezzetli şeyler namına hiçbir şeyden geri durmaz. Böylece, kıyametin inkâr etmenin, bütün küfür ve günah çeşitlerinin temelinde yattığı sabit olmuş olur.

17 DİN KELİMESİNİN ANLAMI
“Din’in” ne demek olduğu hususunda da şu izahlar yapılabilir: 1) Bu ifadeyle, "dinin ve İslâm'ın bizzat kendisini yalanlayan..." kimse kastedilmiştir. Bu, bu kimsenin ya, Yaratıcıyı yahut nübüvveti ya da kıyamet gününü, yahutta sert hükümlerden herhangi bir şeyi inkâr etmesinden dolayıdır.

18 DİNSİZ KİMSE OLUR MU? Buna göre şayet, "Herkesin mutlaka bağlı olduğu bir din bulunduğuna göre, ayeti bu manaya hamletmek nasıl mümkün olur?" denilirse, buna da şu açılardan cevap verebiliriz: a) Ehl-i İslâm'ın ve Kur'ân'ın ıstılahına göre, mutlak manada zikredilen din kelimesi ile İslâm kastedilir. Nitekim Cenâb-ı Hak da, "Allah katında (muteber) din, İslâm’dır" (Al-i İmrân, 19) buyurmuştur. Diğer inanışlara gelince, bunlar ancak, mesela Yahudilik, Hıristiyanlık dini gibi, bir tür kayıtla din adını alırlar.

19 b) "Bu batıl sözler, din değildir
b) "Bu batıl sözler, din değildir. Çünkü din, Allah'a boyun eğmek, inkıyad etmek demektir. Ama bu inanışlar ise, şehvete ve şüpheye boyun eğmek demektir" denilebilir. 2) Müfessirlerin ekserisinin görünüşe göre, ayetin bu ifadesiyle, "Hesabı ve işlerin karşılığını yalanlayanı gördün mü?" manası kastedilmiştir. Müfessirler şöyle demektedirler. Ayetin ifadesini bu manaya almak daha evladır. Çünkü İslâm'ı inkâr eden kimse de, kıyameti ve öldükten sonra dirilmeyi kabul etmesi halinde, güzel işler yapabilir ve çirkin şeylerden sakınabilir. Ama hiç aldırmaksızın, her türlü kötülüğü yapan kimselere gelince, bu kimseler, ancak öldükten sonra dirilmeyi ve kıyameti inkâr eden kimseler olabilirler.

20 YETİMİ HORLAYANLAR. فَذلِكَ الَّذى يَدُعُّ الْيَتيمَ (2) وَلَايَحُضُّ عَلى طَعَامِ الْمِسْكينِ (3) "İşte yetimi şiddetle iten, yoksulu doyurmayı teşvik etmeyen odur.“ (Mâun,2-3) Bil ki, Allah Teâlâ, din gününü yalanlayanı tarif ederken, belirlerken, onun hakkında şu iki vasfı zikretmiştir: Bunlardan birincisi, yapmak ile ilgili olup, bu, Cenâb-ı Hakk'ın, "işte yetimi şiddetle iten..." ayetinin ifade ettiği husustur.

21 İkincisi ise, yapmamakla ilgili olup, bu da, "Yoksulu doyurmayı teşvik etmeyen..." ayetinin anlattığı husustur. فَذلِكَ İfadesinin başındaki fâ, sebebiyle olup, "Bu kimse kâfir ve din gününü yalanlayan kimse olduğu için, onun küfrü, yetimi itip kakmasına sebep olmuştur..." demektir. Cenâb-ı Hak, "Din gününü yalanlayandan, işte bunlar sadır olur" manasında olmak üzere, bu iki sıfatı zikretmekle yetinmiştir. Çünkü biz, din gününü yalanlayanın, bu iki şeyle yetinmeyeceğini, tam aksine bu ifadenin, teşbih yoluyla böyle getirildiğini bilmekteyiz.

22 Buna göre Hak Teâlâ adeta, bunları zikretmek için, bu iki kısımdan her biri hakkında tek bir misal getirmiştir. Yahutta bu, bu iki özelliğin, şeriata göre, çirkin ve kötü şeyler olduğu gibi, kişiliğe ve insaniyete göre de kötü ve hoş olmayan şeyler olmasından dolayıdır. Cenâb-ı Hakk'ın, يَدُعُّ الْيَتيمَİfadesine gelince, bunun manası, "O, o yetimi itip kakar, kaba davranır" şeklinde olup, bu tıpkı "O gün onlar, şiddetli bir biçimde cehenneme itilir ve kakılırlar" (Tur, 13) ayeti gibidir.

23 Yetimi itip kakma hususunda bir sözün özü şudur:
1)Yetime, malını ve hakkını zulmederek vermek. 2) Her ne kadar herhangi bir kimseye sahip çıkmak farz değilse de, sahip çıkmamak. Çünkü kişi, bazen nafileleri yapmamak yüzünden de kınanabilir. Hele hele bu kişinin münafık ve dinsiz olduğu söyleniyorsa... 3) Yetimi dövüp kovmak ve onu küçümsemek..

24 Bu ifade, "terk ediyor" manasında, يَدَعُ şeklinde de okunmuştur ki bu durumda ayet, "O, yetimi davet etmiyor, yani herkesi davet ederken, yetimi terk ediyor" demektir. Kaldı ki Hz. Peygamber (s.a.v) ماَ مِنْ مَائِدَةٍ اَعْظَمَ مِنْ مَائِدَةٍ عَلَيْهَا يَتِيمٌ "Başında yetimin bulunduğu sofradan, daha büyük (faziletli) sofra yoktur" buyurmuştur.

25 Yine bu kelime, يَدْعُ الْيَتِيمَ yani "yetimi, riya olsun diye davet eder ama ona, (doğru-dürüst) yedirip-içirmez. Onu ancak hizmet etsin diye yahut ezilsin diye yahut da iyilik ediyor gözüksün diye çağırır" şeklinde de okunmuştur.

26 Bil ki bu kelimeyi şeddeli olarak يَدُعُّ şeklinde okumanın şu faydası var: Bu şekilde okumak, bahsedilen kişinin, bu işi alışkanlık haline getirdiğini ifade eder. Bunun için bu tehdid, kendisinden böyle bir iş sadır olan, ama yaptığından pişmanlık duyan kimseleri kapsamaz. Hak Teâlâ şöyle buyurmuştur:

27 الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَإِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَىٰ Ufak tefek kusurları dışında, büyük günahlardan ve edepsizliklerden kaçınanlara gelince, bil ki Rabbin, affı bol olandır. O, sizi daha topraktan yarattığı zaman ve siz annelerinizin karınlarında bulunduğunuz sırada (bile), sizi en iyi bilendir. Bunun için kendinizi temize çıkarmayın. Çünkü O, kötülükten sakınanı daha iyi bilir. (Necm:32) ayeti de böyledir.

28 Mü'minin bu tür küçük günahlarına "lemem" denilmiştir
Mü'minin bu tür küçük günahlarına "lemem" denilmiştir. Çünkü bunlar, insanları hayal-meyal sarıp, sürekli olmayan günahlardır. Zira mü'min, bu tür günahları işler işlemez, hemen pişman olur. Mükezzib (yalanlayıcı) ise, bu günahlarda, ısrar eden, bunlara aldırmayandır.

29 YOKSULU DOYURMAMANIN CEZASI
Hak Teâlâ'nın وَلَايَحُضُّ عَلى طَعَامِ الْمِسْكينِ "Yoksulu doyurmayı teşvik etmeyen" ifadesi ile ilgili olarak, şu iki izah yapılır: a) Bu, "kişi, kedisini yoksulları yedirmeye teşvik etmiyor" manasına der. "Taam" (doyurma)nın, "miskin" (yoksula) izafesi ise, bu doyurmanın, fakirin hakkı olduğunu gösterir. Buna göre bu kimse, âdeta yoksulu, hakkından alıkoymuş gibidir ki bu da, bu kimsenin son derece cimri, katı kalbli ve bozuk karakterli olduğunu gösterir.

30 b) Bu, "O, başkalarını yoksulun doyurulmasına teşvik etmez" manasınadır. Böyle yapmasının sebebi, bunda herhangi bir mükâfatın olmadığına inanmasıdır. Velhasıl Allah Teâlâ, kıyameti yalanlamanın alametini, güçsüzlere eziyet edip, marufu (iyi işleri) engelleme olarak belirtmiştir.

31 Bunun için bu, "Bir kimse ceza-kıyamet gününü tasdik edip de, ilgili tehditlere yakînen inanacak olursa, ondan böylesi günahlar sadır olmaz. Öyle ise, ondan bu günahın meydana gelmesinin sebebi, onun Kıyamete inanmamasıdır" demektir. Bir kimse, yetime, hakkını vermediğine göre, yoksula, kendi malından nasıl yedirip-içirir.

32 Hatta bu kimse, başkalarının malları hususunda bile cimridir
Hatta bu kimse, başkalarının malları hususunda bile cimridir. Bunun için böyle bir kimse, alabildiğine cimri ve kıskançtır. O yüzden kendi malı hususunda, haydi haydi cimri olur. Bu ifadenin zıddı ise, Mü'minleri övmek için kullanılan, "Merhameti tavsiye ederler, hakkı tavsiye ederler; sabrı tavsiye ederler" (Beled,17; Asr, 3) gibi ifadelerdir.

33 NAMAZIN ŞUURUNDA OLMAYANLAR.
فَوَيْلٌ لِلْمُصَلّينَ (4) اَلَّذينَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ (5) "İşte o namaz kılanların (ibadet edenlerin) vay haline ki onlar namazlarından (ibadetlerinden) gafildirler" (Mâun, 4-5). Bu ayetlerle ilgili birkaç mesele var: Önceki Kısımla Münasebeti Bu ayetlerin, kendinden öncekilerle münasebeti hususunda şu izahlar yapılabilir ve gelecek ayette Müşriklerin ibadetleri şöyle anlatılıyor:

34 وَمَا كَانَ صَلَاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ اِلَّا مُكَاءً وَتَصْدِيَةً فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ Onların Kabenin yanındaki ibadetleri de ıslık çalmak ve el çırpmaktan başka bir şey değildir. (Ey kâfirler!) İnkâr etmekte olduğunuz şeylerden ötürü şimdi azabı tadın. (Enfal:35) Bu ayette Müşriklerin nasıl ibadet yaptığı gösterilmiştir. Buna göre لِلْمُصَلِّينَ kelimesine “ibadet edenlerin” diye tercüme edilmesi daha uygundur.

35 1) Yetimlere eziyet edip, yedirip-içirmemek, kişinin münafıklığını gösterir, huşûsuz ve huzursuz kılınan namaz (yapılan ibadet), münafıklık olduğunu gösterir. Çünkü eziyette bulunup, yedirmemek, insanlara karşı yapılan bir muameledir. Namaz ise, Allah'a karşı yapılan bir hizmettir.

36 2) Hak Teâlâ yetime eziyetten ve insanın yedirip-içirmeye teşvik etmemesinden bahsedince, sanki birisi, اُتْلُ مَا اُوحِيَ اِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ وَاَقِمِ الصَّلٰوةَ اِنَّ الصَّلٰوةَ تَنْهٰى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللّٰهِ اَكْبَرُ وَاللّٰهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ "Sana vahyedilen Kitabı oku ve namazı kıl. Muhakkak ki namaz hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah'ı anmak elbette en büyük ibadettir. Allah yaptıklarınızı bilir." (Ankebût, 45) demiş de, Cenâb-ı Hak ona,"Riya ve gafletten kurtulamayan bir namaz, insanı nasıl kötü işlerden alıkoyabilir"diye cevap vermiştir.

37 c) Hak Teâlâ sanki "Kişinin yetime eziyete yönelmesi ve yetimi doyurmaya teşvik etmemesi, Allah'ın yarattıklarına karşı şefkatli olma konusunda bir kusur; namazında (ibadetinde) gaflet etmesi ise, Allah'ın emrine saygı konusunda bir kusurdur. Bunun için kişiden, bu iki konuda böyle kusurlar meydana gelince, bu kişinin şakiliği (eşkıyalığı) doruk noktaya varmış olur. İşte bu yüzden Hak Teâlâ,"Vay haline" buyurmuştur.

38 Bil ki "veyl" (vay haline, yazıklar olsun) kelimesi, çok ileri derecede bir suçun işlenmesi halinde kullanılır. Mesela, Hak Teâlâ, "Ölçekte ve tartıda hile yapanlara veyl olsun" (Mutaffifin, 1); "Ellerinin kazandığı şeyden, yaptıkları şeyden Ötürü onlara veyl olsun " (Bakara, 79) ve "Arkadan çekiştirmeyi yüze karşı eğlenmeyi ve ayıplamayı adet haline getirenlere veyl olsun” (Hümeze, 1) buyurmuştur.

39 Rivayet olunduğuna göre herkes cehennemde, suçuna göre bağırıp-çağırıp ağlayacak. Mesela birisi, "Şan ve şerefin peşinde koşmamdan ötürü veyl bana, yazık bana" diye ağlarken; bir başkası "Cahili taassubdan ötürü veyl bana..", bir başkası, "Namazımdaki (ibadetindeki) kusurumdan ötürü veyl bana, vay halime" deyip ağlar. İşte bu yüzden, bu gibi ayetleri dinlerken kişinin, "Eğer Cenâb-ı Hak beni bağışlamazsa, veyl bana, vay halime" demesi müstehab olmuştur.

40 MAHRUMLUK SEBEPLERİ 1) Namazdan (ibadetten) gafil olmak,
Bu ayet şu üç şeyi yapma yüzünden, büyük bir tehdidin meydana geleceğine delalet eder: 1) Namazdan (ibadetten) gafil olmak, 2) Riyakârlık, 3) Milletin ihtiyacı olan, kap-kacak, alet-edevat gibi şeyleri vermemek... Bütün bunlar, kişinin günahkâr olmasını, gerektiren hususlardır. Dolayısıyla da kişi bunları yapmakla münafık olmaz. Öyle ise Cenâb-ı Hak niçin, bu fiilleri yapanlar için böyle büyük bir tehdid yöneltmiştir? İşte bu problemden ötürü, müfessirler şu izahları yapmışlardır:

41 KÂFİRLER VE ŞER’İ AMELLER
a) Ayetteki, فَوَيْلٌ لِلْمُصَلّينَ ifadesinin mânası, "Bu fiilleri yapan münafık namaz kılanlara (ibadet yapanlara) veyl olsun" şeklindedir. Buna göre ayet, kâfirin, şeriatın yasakladığı işleri yapıp, şeriatın emrettiği şeyleri yapmaması sebebiyle, cezasının daha fazla olacağına delalet eder. Bu da, İmam Şafiî'nin, "Kâfirler de, şeriatın hükümlerinden mesuldürler" sözünün doğruluğuna delalet eder. İşte itimada şayan cevap budur.

42 NAMAZDAN GAFLETİN DOĞRU TEFSİRİ
b) Atâ, İbn Abbas (r.a)'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: Eğer Allah Teâlâ, سَاهُونَ فِي صَلَاتِهِمْ "Namazlarında (ibadetlerinde) gâfil olanlara.." demiş olsaydı, bu tehdid, mü'minler hakkında olurdu. Fakat Hak Teâlâ سَاهُونَ عَنْ صَلَاتِهِمْ "Namazlarından (ibadetlerinden) gâfil olanlara..." demiştir. “Namazdan (ibadetten) gafil olan, namazı (ibadeti) hatırlamayan ve namaza (ibadete) boş veren kimsedir." Bu görüş, zayıftır.

43 Çünkü "namazdan (ibadetten) gâfil olma", namaz kılmama (ibadet etmeme) ve terk etme namazına alınamaz (ibadetine). Zira Hak Teâlâ, ayetin başında, "İşte o namaz kılanların (ibadet edenlerin) vay haline..." demek suretiyle, zaten bahsedilen bu kişilerin namaz kıldıklarını (ibadet yaptıklarını) belirtmiştir. Namazdan (ibadetten) gâfil olma, namazı (ibadeti) terk manasına olsa bile, bunu yapan, bundan dolayı ne münafık olur, ne de kâfir olur.

44 Bunlardan 1. itiraza şu şekilde cevap vermek mümkündür: Allah Teâlâ, şekle nazaran, bunlara "namaz kılanlar" demiş, batına ve gerçek hallerine nazaran da, "namazdan (ibadetten) gâfil olduklarına, yani namaz kılmadıklarına (ibadet yapmadıklarına) hükmetmiştir.” Bu tıpkı, اِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَاِذَا قَامُوا اِلَى الصَّلَوةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاؤُنَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللّهَ اِلَّا قَلِيلًا "Namaza kalktıkları zaman, tembel tembel kalkarlar, insanlara riya olsun diye namaz kılarlar ve Allah'ı hiç zikretmezler” (Nisa, 142) ayetinde anlatıldığı gibidir.

45 "Sâhûn" kelimesinin sözlük anlamı "unutanlar" olup bu bağlamda "namazlarını (ibadetlerini) vaktinde kılmayanlar" şeklinde yorumlayanlar bulunmuş olsalar da Taberî "sâhûn" kelimesini "namazı (ibadeti) ciddiye almayanlar, başka şeylerle meşgul olmayı namaz kılmaya (ibadet yapmaya) tercih edenler" şeklinde anlamanın daha isabetli olduğunu, bunun vaktinde kılınmayan veya büsbütün terk edilmesiyle ilgili yorumu da kapsadığını belirtmiştir.

46 2. İtiraza da şöyle cevap verilir: Namazı (ibadeti) unutmak, kişinin namazın (ibadetin) tüm parçalarında, Allah'ın zikrini unutup kalması manasına gelir ki böyle bir namaz (ibadet), ancak namazın (ibadetin) hiçbir faydası olmadığını düşünen münafığın kıldığı namaz (yaptığı ibadet) olur.

47 Namazda (ibadette) açık bir fayda olduğuna inanan Müslüman’ın ise, namazın (ibadetin) hiçbir parçasında din, sevab, ikab işlerini hatırlamaması imkânsızdır. Aksine namazının (ibadetinin) bazı kısımlarında gafil olup, başka düşüncelere dalması manasında, mü'min için, namazda (ibadette) bazen gaflet hali meydana gelebilir. Böylece namaz (ibadet) kılarken sehv etmek, yani bazen gaflete düşmenin, Mü'minin hallerinden; namazdan (ibadetten) gaflete düşmenin de kâfirin hallerinden olduğu sabit olur.

48 c) Ayetteki "sâhûn" (gafil) kelimesinin manası, "Namazlarının (ibadetlerinin) vakitlerine ve şartlarına uymazlar" şeklinde olabilir. Buna göre ayet, "O, namaz (ibadet) kılıp, kıl mamaya aldırmaz" manasında olur. Bu, Sa'd b. Ebû Vakkâs (r.a), Mesrûk, Hasan el-Basrî ve Mukâtil'in görüşüdür.

49 HZ. PEYGAMBER (S.A.V) HAKKINDA SEHİV MÜMKÜN MÜ?
Âlimler, Hz. Peygamber (s.a.v)'in namazda, sehvedip etmediği konusunda ihtilaf etmişler ve çoğu; "Hz. Peygamber (s.a.v), hiç sehv etmemiştir. Fakat Allah Teâlâ, bu hükmü fiilen (pratik olarak) beyan olsun diye, bu hususta, Hz. Peygamber (s.a.v)'in, sehv eden (unutan-gafil olanın) yaptığı gibi yapmasına izin vermiştir. Çünkü bir şeyi fiilen (pratik olarak) açıklamak, daha kuvvetlidir.”

50 Hz. Peygamber (s.a.v)'den yanılmanın gafletin olduğunun farz edilmesi durumunda "sehv" şu üç kısma ayrılır: a) Hz. Peygamber (s.a.v)'in ve sahabenin sehvi... Bu, bazen sehiv secdesiyle, bazen de sünnet ve nafilelerle onarılır. b) Namazdaki (ibadetteki) gaflet, namaza (ibadete) ve niyetine hazırlıklı olmamadır. c) Namazı (ibadeti), kazaya bırakmaksızın büsbütün terk etmek ve vaktini geçirmek... Münafığın namazı (ibadeti) böyledir ve bu namazı (ibadeti) terk etmeden daha şerli bir harekettir. Çünkü münafık kıldığı bu namazı (yaptığı ibadeti) ile âdeta dinle eğlenmektedir.

51 اَلَّذينَ هُمْ يُرَاؤُنَ (6) وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ (7)
RİYAKÂRLAR اَلَّذينَ هُمْ يُرَاؤُنَ (6) وَيَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ (7) "Onlar, riya yapanların ta kendileridir ve onlar mâûnu da vermezler” (Mâûn,6-7). Bil ki münafıkla riyakâr arasındaki fark şudur: Münafık zahiren iman etmiş görünüp, içinde küfrü saklayan kimsedir. Riyakâr ise, kendisini görenler dindar olduğuna inansınlar diye, kalbinde olmadığı halde, alabildiğine bir huşu gösteren kimsedir. Yahut şöyle de diyebiliriz: Münafık, kimsenin olmadığı, görmediği yer ve zamanda namaz kılmayan (ibadet yapmayan); riyakâr ise, en güzel namazı (ibadeti) insanların yanında kılan (yapan) kimsedir.

52 Bil ki namaz ve zekât gibi farz ibadetleri açıktan yapmak vacibtir
Bil ki namaz ve zekât gibi farz ibadetleri açıktan yapmak vacibtir. Çünkü bunlar, İslâm'ın alametlerindendir. Bunları terk edenler, lanete müstahak olurlar. Bunun için bunları açıktan yapmak suretiyle, insanın, hakkında oluşabilecek töhmetleri bertaraf etmesi gerekir. Gizli yapma ise, nafileler için söz konusudur. Fakat nafileler de, açıktan yapılınca, başkalarına örnek olacağı umulursa, açıktan yapılır. Birisi, mescidde şükür secdesi yapan ve bunu çok uzatan bir adam görmüş, "Bu ne güzel şey, keşke bunu evinde yapsaydı!" demiştir.

53 Fakat âlimler şöyle demektedirler: Nafileler, utanmadan dolayı terk edilemeyeceği gibi, riyakârane de yapılmamalıdırlar. Çünkü nafilelerde riyadan kaçınmak zordur. İşte bundan ötürü, Hz. Peygamber (s.a.v) اَلرِّيَاءُ اَخْضَى مِنْ دَبِيبِ النَّمْلَةِ السَّوْدَاءِ فىِ اللَّيْلَةِ الظَّلْمَاءِ عَلىَ الْمَسْحِ الْاَسْوَدِ "Riya, siyah karıncanın, kapkaranlık gecede, siyah bir zemin üzerindeki hareketinden daha gizlidir" buyurmuştur. Buna göre eğer, "Ayetteki يُرَاؤُنَ fiili ne manaya gelir?" denirse, biz deriz ki: Bu, "irâe" (gösterme) masdarından, müfâ'ale'sidir.

54 Çünkü mürâî, yaptığını insanlara gösteren kimsedir
Çünkü mürâî, yaptığını insanlara gösteren kimsedir. Böylece insanlar da onu görünce, överler ve ona takdirlerini sunarlar. Bil ki "Onlar namazlarından gafildirler” (Mâûn, 5) ayeti şu iki şeyi ifade eder: a) Namazın vaktini geçirmeyi; b)İnsanın namazda iken gaflette olmasını.. "Onlar, riya yapanların ta kendileridir" ayeti de, riyakârlığı anlatır. Böylece namazın, bu üç durumdan hali olması gerektiği anlaşılır. c) Namazlarının özünden uzak olmaları. d) İbadetlerinde halka gösteriş yapmaları.

55 MÂÛN Hak Teâlâ, namazın (ibadetin) durumunu anlatınca, peşi sıra bağışta bulunmayı zikrederek, الْمَاعُونَ وَيَمْنَعُونَ "Onlar mâûnu da vermezler" demiştir. Burada şu izahlar yapılır: 1) Hz. Ebû Bekir, Hz. Ali, İbn Abbas (r.a), İbnu'l-Hanefiyye, İbn Öber (r.a), Hasan el-Basrî, Sa'id b. Cübeyr, İkrime, Katâde ve Dahhâk'a göre, ayetin bu kelimesi ile zekât kastedilmiştir. Ubeyy (r.a)'in hadisinde şu yer almaktadır: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ غَفَرَ اللهُ لَهُ اِنْ كَانَ لِلزَّكاَةِ مُؤَدِّياً "Kim, Eraeyte (mâûn) sûresini okursa, eğer bu kimse zekâtını da veriyorsa, Allah onu bağışlar."

56 İşte bu ifade, sûredeki "mâûn" ile zekâtın kastedildiği düşüncesini vermektedir. Bir de Allah Teâlâ, bu ifadeyi, "namaz" (ibadet) ile ilgili ayetin, peşinden getirmiştir. Bunun için bununla zekâtın kastedilmesi gerekir.

57 2) Müfessirlerin çoğunun görüşüne göre, "mâûn", örfen verilmesi gereken, verilmemezlik edilmeyen, fakir-zengin herkesin birbirinden istediği şeylerin adıdır. Böyle şeyleri vermeyenler, kötü huylu ve cimri diye nitelenirler. Bu şeyler, balta, kazan, kova, bakraç, tencere, çengel, kalbur ve keser gibi, kap-kacak, alet-edevattır. Bunlara, tuz, su ve ateş (kibrit vs.) gibi şeylerin verilmesi de girer.

58 Çünkü şöyle rivayet edilmiştir
Çünkü şöyle rivayet edilmiştir. ثَلاَثَةٌ لاَ يَحِلُّ مَنْعُهَا الْمَاءُ وَالنَّارُ وَالْمِلْحُ "Üç şeyin verilmemesi helal değildir: Su, ateş ve tuz'un... " Konusunun, fırında (tandırında) ekmek pişirmeyi istemesi veya bir günlüğünü,yarım günlüğüne bir eşyasını senin yanına koyması da ayetin hükmüne girer. Zekata da "mâûn" denmiştir. Çünkü zekat, malın kırkta biri olarak alınır. Bunun için zekât, çok şeyden az olarak alınan şey demektir. Örfte balta, bıçak gibi şeylere de "mâûn" denmiştir. Bu manaya göre ayet, bu basit, ufacık, önemsiz şeyler hususunda insanları cimrilik etmekten menetmektedir.

59 Çünkü bunlar hususunda cimrilik etmek, son derece düşüklük ve basitliktir. Ki münafıklar da böyle basit insanlardı. Çünkü Hak Teâlâ, اَلَّذينَ يَبْخَلُونَ وَيَاْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَيَكْتُمُونَ مَا اتيهُمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِه وَاَعْتَدْنَا لِلْكَافِرينَ عَذَابًا مُهينًا "Bunlar cimrilik eden ve insanlara da cimriliği tavsiye eden, Allah'ın kendilerine lütfundan verdiğini gizleyen kimselerdir. Biz, kâfirler için alçaltıcı bir azap hazırladık." (Nisa, 37) ve "O, hayrı alabildiğine engelleyen, haddi aşan ve çok günah işleyendir" (Kalem, 12) buyurmuştur. Âlimler, bir kimsenin evinde, komşularının ihtiyaç duyacağı şeyleri çokça bulundurmasının fazilet olduğunu söylemişlerdir.

60 3) Ferrâ da şöyle demektedir: "Araplardan birinin, "mâûn, su demektir" dediğini duydum.” Belki de Cenâb-ı Hak, bulunmadığında en kıymetli, bulunduğunda ise en ucuz şey oluşundan ötürü özellikle bu ayette, "mâûn" diye suyu zikretmiştir. Bir de su, cehennemliklerin, "Üzerimize su dökün" (A'raf, 50) deyişi gibi, ilk isteyecekleri şey "Rableri onları temiz bir içecekle savardı" (İnsan, 21) ayetinde ifade edildiği gibi, cennetliklerin ilk tadacakları lezzettir.

61 4) Mâûn, inkiyâd etmektir. Nitekim "Sana itaat etsin" manasındadır
4) Mâûn, inkiyâd etmektir. Nitekim "Sana itaat etsin" manasındadır. Bil ki evla olan "mâûn"un, yapılması kolay ve basit her türlü taat manasına alınmasıdır. Çünkü bu manaya almak, daha fazla fayda (mana zenginliği) sağlar.

62 5) Taberî, "insanın yararına olan her şey" şeklinde tanımlar ve kelimenin âyetteki anlamının "zekât, farz olan sadaka, hakkı ödenmeyen mal, insanların kendi aralarında birbirinden yararlandıkları nimetler, hak, ödünç, mal" gibi anlamlara geldiğine dair görüşler naklettikten sonra kendisi "mâûn" kelimesinin bu bağlamda insanlara iyilik, hayır, nimetlerin paylaşılması gibi anlamlan kuşatan genel bir ifade olduğunu belirtir.

63 Muhakkak alimler, buradaki, "Onlar riyâ yapanların ta kendileridir" ifadesi ile "Onlar mâûn da vermezler" ifadesi arasındaki münasebet hususunda şöyle derler: "Hak Teâlâ adeta, "Namaz (ibadet) benim için, mâûn ise halk içindir. Bu nedenle Benim için yapılması gereken şeyi, bu riyâkarlar, halka sunup, gösteriyorlar; halkın hakkı olanı ise, onlara vermiyorlar" demek istemiştir. Buna göre sanki bu riyakarlar, hem Hakka hem halka, olması gerekenin tersine muamele ediyorlar.

64 Eğer, Cenâb-ı Hak niçin din gününü yalanlayan ve (bu sıfatlara sahip olan) kimsenin ismini açıkça zikretmemiştir? Eğer sen, "O kimseyi teşhir etmemek için..." diyecek olursan, ben de derim ki: "Peki o zaman, Cenâb-ı Hak niçin, Hz. Adem (a.s)'i teşhir etti de.” "Adem Rabbine asi oldu.” (Taha, 121) buyurdu. denilirse, şöyle cevap verilir: Allah Teâlâ, Hz. Âdem (a.s)'in hatasını, ölümünden sonra, evlatları için bir lütuf olsun diye, tevbe ettiğini de belirtmek suretiyle zikretmiştir. Çünkü Allah Teâlâ, o ufacık zelleden (hatadan) ötürü, onu cennetten çıkarmıştır.

65 Peki, onun evlatları daha nasıl, bunca büyük günahları işledikleri halde, oraya gelmeyi umabilirler. Bir de bu hatanın, bu şekilde açıkça anlatılması, Hz. Âdem (a.s)'in kadru kıymetinin yüceliğini belirtmektir. Çünkü Hz. Âdem (a.s), kedisinden bu tek hata sadır olan, ama buna da böylesine tevbe ve yakarışta bulunan bir yiğittir.

66 Şimdi bu sûreyi şöyle bir dua ile sona erdirelim: "Ey Allahımız, bu sûre münafıklar hakkında; bundan sonraki sûre ise, Hz. Muhammed (S.A.V.) ve ashabının derecesine erişemediysek de, bu kötü fiillerde, o münafıkların derekesine düşmedik. Bunun için Ey Rabbimiz, Ey Erhame'r-Râhimîn fazlınla bizi affet. Salât ve Selam efendimiz Hz. Muhammed'e, onun âline ve ashabına olsun” (âmin)

67 MÂ’ÛN SÛRESİNİN GENEL MESAJLARI
1-Dini (hesabı ve sorgulanmayı) inkâr eden, yetimi itip kakan, yoksulların doyurulması için insanları teşvik etmeyen, bilinçsizce ibadet yaptığını sanan, davranışlarını gösterişe kurban eden ve en küçük bir yardımı dahi insanlardan esirgeyenler, İslâm inancının evrensel güzelliklerinden yararlanmayanlardır.

68 2-Dinin insana kazandırmayı amaçladığı kardeşlik ve beraberlik duygusunun zedelemeyip, şekil ve sembolden ileriye, ötelere geçerek inananlardan dinin hakikatlerine ulaşması istenmektedir. Gösterişin, yapılan olumlu davranışları ve ibadetleri yok edeceği, ayrıca toplumsal yardımlaşmanın her boyutunun önemli olduğu yine bu sûrede işlenmektedir. Rabbimiz, bizleri bu tür yanlışlıklardan uzak, Kendisine yaklaştıracak davranışların sahibi ve devamlı uygulayıcısı eylesin.

69 KAYNAKLAR 1.Fahreddin Er-Râzî, Tefsîr-i Kebîr (Mefâtihu’l-Gayb)
2.Mevdudi, Tefhimu’l-Kur’ân. 3.Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 4.Mehmet OKUYAN, Kısa Sûrelerin Tefsiri. 5.Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim Meâli. 6.Diyanet Vakfı Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli.

70 MESLEK DERSLERİ ÖĞRETMENİ DİNLEDİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER EDERİM
HAZIRLIYAN MUSTAFA GÜLEÇ BURSA MERKEZ ANADOLU İMAM HATİP LİSESİ MESLEK DERSLERİ ÖĞRETMENİ DİNLEDİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER EDERİM