Geçen Hafta Bilimsel araştırma süreci

... konulu sunumlar: "Geçen Hafta Bilimsel araştırma süreci"— Sunum transkripti:

1 Geçen Hafta Bilimsel araştırma süreci
Bilimsel araştırmalarda kullanılacak temel kavramlar Araştırma konularının seçiminde dikkate alınması gereken ölçütler Bir konuyu araştırılabilir hale getirme Araştırma önerisinin hazırlanması

2 Bugün Eleştirel kaynak incelemesinin önemi
Araştırma sorusu ve amaçlarının oluşturulması Hipotez geliştirilmesi Uygun araştırma stratejisinin belirlenmesi Hipotez geliştirme Uygun Araştırma Stratejisinin Belirlenmesi Değişkenler ve ölçekler Araştırma türleri

3 BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
Eleştirel Kaynak İncelemesi Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

4 Klasik ve Güncel Kaynakların Taranması
Araştırma planının, amaçlarının, yöntemlerinin geçmişte yapılan çalışmalara dayandırılması Mevcut bilgiler ışığında seçilen konuda neler yapılabilir? Geçmişte nasıl, nerede ve ne tür çalışmalar?

5 Kaynaklar Kitaplar Sürekli yayınlar Tezler Araştırma raporları
Konferans makaleleri ve özetler Faaliyet raporları Kişilere özel çalışmalar Tutanaklar Gazeteler Televizyon-radyo İnternet kaynakları CD’ler, kasetler vd. manyetik ortamlar Yayınlanmamış metinler …..

6 Bilimsel Yazı Kritiği Araştırma konusu, kapsamı nedir?
Ele alınan temel kavramlar? Temel tanım, terim ve kısaltmalar Yer, zaman, toplum, örneklem Amaç ve problem? Koşul, kısıt, sınırlılık Değişkenler, veri toplama yöntemi Veri özetleme, analiz yöntemleri Araştırma ve istatistik hipotezleri Sonuçlar, benzerlik ya da farklılık gösteren diğer kaynaklar Öneriler

7 Klasik Kaynakların Kritiği
Konunun klasik yapısının pekiştirilmesi Bilgi birikiminin güncellenmesi Hangi yönüyle klasik? Ekoller arası farklılıklar ve tartışmalar Kavram ve terimler Ders kitapları, ansiklopediler, el kitapları, yıllıklar

8 Güncel Kaynakların Kritiği
Bölümler Özet (önce okunur) Giriş ve amaçlar Gereçler ve yöntemler Bulgular ve analizler Sonuç, kaynaklar Dergiler, periyodikler, makaleler, yıllıklar, uzman raporları, teknik raporlar Yazım kuralları APA, ASA, Harvard, MLA……

9 Güncel Yayın İnceleme ve Kayıt

10 Eleştirel İnceleme Gerekçeli onama veya reddetme
Objektif değerlendirme İlgili eserlerin/çalışmaların da etkisi altında bir bireysel/grup değerlendirilmesi

11 Eleştirel Kaynak İncelemesi
Geçmişte yapılan çalışmaların incelenmesi Çalışmanın kapsamına uygun derinlikte inceleme Kaynak elde etmenin zorlukları Uzun süreli kaynak inceleme içgüdüsü Kes-yapıştır içgüdüsü Sistematik ve Eleştirel mantıktan uzak Kaynakları üst üste yığmak yerine sınıflandırmak Sistematik, tutarlı şekilde organize edilmeli

12 Araştırmacı “Gerçekler arasındaki ilişkileri belirler ve açıklar
Geliştirilen kavram ve kuramlar yardımıyla Kuramlar geçmiş bilgileri özetleme ve geleceğe rehberlik misyonunu taşır Kayıp fikirlerin ortaya çıkmasını sağlar Bilginin geleceğe taşınmasının sağlar ….” [Verma ve Beard (1981) ve Bell (1987)]

13 Eleştirel Kaynak İncelemesi
Araştırma konusunun özele indirgenmesini Araştırılabilir hale getirilmesini Birbirinin aynısı veya çok benzeri çalışmalardan kaçınmayı Önceki çalışmalarda kullanılan yöntemler hakkında fikir edinmeyi Sonuçların yorumlanmasına ilişkin ipuçları yakalamayı SAĞLAR

14 Eleştirel Kaynak İncelemesi
Ön tarama Araştırma yapılacak konuyu En geniş sınırlarıyla da olsa belirlemek Dar kapsamlı da olsa bir kaynak taraması yapmak gerekmektedir Sürekli Geliştirme Ön taramadan sonra kaynak taramanın çalışma boyunca yapılması ve geliştirilmesi gerekmektedir Bilgi boşlukta oluşmaz ve yapılan çalışma öncekilerle ilişkili olduğunda değerlidir (Jankowicz, 1955:128-9)

15 Eleştirel Kaynak İncelemesi Yapılması
Araştırma sorularına Amaçlarına ve hipotezlerine odaklı bir kaynak incelemesi “Önceki çalışmalar benim sorularıma ne kadar cevap verebiliyor?” Eksik kısımlar yapılan araştırmanın gerekçesidir “Kaynaklarım, hipotez ve amaçlarımla ne kadar ilişkilidir?” Gerekirse yeni kaynaklar edinme

16 Eleştirel Kaynak İncelemesi Süreci
Araştırma soru ve amaçlarını-hipotezlerini tam olarak geliştirmeden önce daha genel bir yaklaşım benimse Ana fikirleri kısaca takdim et Konu ile ilgili başlıca çalışmaların uyuşan ve çatışan boyutlu bir şekilde ifade et Bu çalışmalardan, konu ile ilgili olanları belirle Doğrudan ilişkili çalışmaların bulgularını ayrıntılı tartış Yapılacak araştırmanın öncekilerden farkını belirt

17 Eleştirel Kaynak İncelemesi Süreci: İpuçları
Küçük iyi organize edilmiş kaynak incelemesi birçok çalışmayı içeren, iyi organize edilmemiş incelemeden daha iyidir. Çok çalışılmış sahalar hazır kaynakça sağlar. En son kaynakçadan başlamak avantajlıdır. Yeni veya az çalışılmış sahalardaki her çalışmaya değinmek gerekir. Her çalışma ile ilgili özet tutmak zaman kaybını önler. Fazla inceleme ve kabarık kaynakça kaliteli araştırma anlamına gelmez.

18 Kaynakların Hazırlanması
Kütüphaneler ve ilgili kuralları Araştırılan konuyu doğrudan ilgilendiren kaynaklar? Genel kaynaklar Kütüphaneler dışındaki kaynak noktaları? İnternet kaynakları ve on-line veri tabanları Danışman, meslektaş ve arkadaş destekleri

19 BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
Araştırma Amaçlarının Belirlenmesi Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

20 Araştırmanın Amaçları
Kaynak taramasından sonra Araştırma planının değerlenmesi Ön amaçların değerlendirilmesi İlk amaçların düzeltilmesi Yeni amaçlar eklenmesi Bazılarının çıkarılması

21 Araştırma Amaçlarının Özellikleri
Güncel, orijinal Bilim ve uygulamaya katkısı Toplumu tanımlama, sorunu çözme Yapılabilirlik Bilgi, araç-gereç, veri, denetleme, test edilebilme Objektif Analiz edilebilir (İstatistik) Etik kurallara uygun Özellikleri taşımayan, tartışma yaratmayan amaç çıkarılmalıdır.

22 Amaç Cümlesi yapılacak olan bu araştırmanın sonucunda aşağıdaki sorulara yanıt bulunması amaçlanmaktadır: ilaç firmalarının ege bölgesinin konaklama turizmi girdilerine anlamlı bir girdi sağlayıp sağlamadıkları ? ilaç firma temsilcilerinin konaklama turizmi tüketici tercihlerini neye göre belirledikleri ?

23 Amaç/Problem İlişkisi
Araştırma ile ne bulmak isteniyor? Maddeler Soru cümleleri Basit, açık, belirgin Sezgisel ya da deneysel olasılıklı Eşitlik, benzerlik, büyüklük, küçüklük, ilişki Test edilecek öğeler Metafizik, teolojik, filozofik sorular içermemeli

24 Problem Cümleleri Değişkenlerin tanıtsal bilgileri:
X, Y, … değişkenlerinin belirtici istatistikleri nedir? X, Y, … değişkenlerinin A, B,… faktörlerinin düzeylerine göre istatistikleri nelerdir? X, Y, … değişkenlerinin dağılımları nelerdir? İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişki: X ve Y değişkenleri ilişkili midir? X ve Y ne kadar ilişkilidir? İlişkinin yönü nedir? C ve D koşulları altında X ve Y nasıl ilişki içindedir? İlişkinin yönü ve büyüklüğü nedir? Açıklama: Yüzyüze eğitim eğitimde başarıyı arttırır mı? X aşısı Y aşısına göre H hastalığına karşı bireyleri daha yüksek oranda korur mu?

25 Bir sonraki adım Amaç cümleleri içinde yanıt bekleyen sorular
Amaçların probleme dönüşümü Araştırma hipotezleri İstatistiksel hipotezler

26 BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
Hipotez Geliştirme Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

27 Hipotezlerin Oluşturulması
Hipotez: Araştırmacının, araştırma probleminin değişkenleri arasındaki ilişkiye dair beklentiler Değişkenler net ve ölçülebilir olmalıdır Araştırmacının önsezileri ve yapılan kaynak taraması sonucunda şekillenir Eksik/gereksiz veri tehlikesi Analizler sonucunda kabul/red edilir

28 Kuram-Hipotez Doktora tezinde “Yabancı Sermayenin Gelişmekte Olan Ülke Ekonomilerine Etkisi” konusunu işleyen araştırmacı, bu alanda yaygın olarak tartışılan “Bağımlılık” kuramını test etmeye karar verdi. Kuramın belli iddiaları arasında, yabancı firmaların aslında sermaye transferi yapmadıkları, bunun yerine genellikle yerli bankalardan kredi aldıklarını; eski teknolojilerini transfer ettikleri, çalışanları sömürdükleri ifadeleri yer almaktaydı. Buna dayalı olarak geliştirilebilecek hipotezler:……???

29 Hipotezlerin Özellikleri
Önceki çalışmalarla tutarlı olmalı Aksi halde kuramsal altyapı iyi hazırlanmalı Makul bir gerekçeye dayanmalı Zaman ve kaynak kısıtı Açık ve öz ifade edilmeli Sınanabilir olmalı Ölçeklerin kullanılması

30 Örnek Hipotez H1:Bir ülkede ekonomik gelişmişlik seviyesi yükseldikçe yolsuzluk azalır.

31 Amaç-Problem-Hipotez
Her amaç en az 1 hipotezle test edilir. AMAÇ: Günlük içilen sigara sayısı ile kanser görülme sıklığı arasındaki ilişkiyi belirlemek PROBLEM: Günlük içilen sigara sayısı arttıkça kanser riski artmakta mıdır? Hiç içmeyen, günde 1-4 sigara içen, 5-9 sigara içen, sigara içen ve 20+ sigara içen gruplarda kanser görülme sıklığı sigara sayısı arttıkça artmakta mıdır? HİPOTEZLER: Günlük içilen sigara sayısı arttıkça, kanser riski geometrik olarak artar Kanser riski ile günlük içilen sigara sayısı arasında ilişki yoktur Kanser riski ile sigara içme ve içmeme arasında bir ilişki vardır. Günlük içilen sigara sayısının önemli rolü yoktur.

32 Örtülü Hipotezler Bazı çalışmalarda hipotezler kapalı bir şekilde ifade edilirler ve istatistiksel olarak sınanamazlar Ya başka yazarlardan alıntı yapılarak ya da araştırmacı, kendi düşüncelerini belirterek hipotezi doğrulamaya çalışır. İFADE “Küreselleşme ile birlikte rekabetin giderek yoğunlaştığı günümüz iş dünyasında, firmaların yaşayabilmeleri, ancak çevresel değişiklikleri doğru yorumlayabilme ve yönetebilme yeteneklerine bağlıdır.” ÖRTÜLÜ HİPOTEZLER H: Küreselleşme rekabetin yoğunlaşmasına sebep olur. H: Firmaların ayakta kalabilmesi, çevreyi yönetebilme yeteneklerine bağlıdır.

33 Hipotez Türleri Araştırma hipotezleri
Değişkenler arasında beklenen ilişki ve farklılığın ifadesi Doğrulanması umulan ilişkinin ifadesi Yön Belirtmeyen Araştırma Hipotezleri H: “X ve Y Değişkenleri arasında anlamlı bir fark vardır” Yön Belirten Araştırma Hipotezleri H: “X değişkeni Y değişkeninden daha fazladır”

34 Hipotez Türleri İstatistiksel hipotezler
Değişkenler arasında bir ilişki ve fark olmadığını ifade eder (sıfır hipotezi) H0: “X ve Y Değişkenleri arasında anlamlı bir fark yoktur” Sıfır hipotezinin zıttı(tümleyeni), alternatif hipotez olarak ifade edilir H1: “X ve Y Değişkenleri arasında anlamlı bir fark vardır”

35 BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
Araştırma Stratejileri Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

36 Araştırma Stratejisinin Belirlenmesi
Benimsenen yaklaşım bakımından Pozitivist Yorumlayıcı (Fenomenoloji) Karma yaklaşım Araştırma yöntemi bakımından Deneysel araştırmalar Anket araştırmalar Örnek olay araştırması Kapsadıkları süre bakımından Anlık araştırmalar Süreli araştırmalar Amaçları bakımından Keşfedici araştırmalar Tanımlayıcı araştırmalar Sebep-Sonuç araştırmaları

37 Strateji Belirleme: Yaklaşımlar
Pozitivist: Sübjektif değerlendirmeden uzak Tümevarım;kuram, kendisinin sınanabileceği nitelikte verilerle sınanır Değişkenler arasındaki nedensel ilişki Nicel veriler Hipotezlerin sınanması mantığı Yorumlayıcı (Fenomenoloji): Olguların yaşandığı biçimde açıklanmaya çalışılması Sosyal olaylar fen bilimleri gibi izah edilemez Sübjektiflik gerekebilir: İnsan davranışını anlama ve yorumlamak “Ne, niçin oluyor” sorularının cevabını arar Daha az gözlem ve nitel araştırma Karma yaklaşım Bir araştırmada her iki yaklaşımın da kullanılması

38 Pozitivist ve Yorumlayıcı Yaklaşımın Karşılaştırılması
Pozitivizm Yorumlayıcı Üstünlük Çok sayıda verinin ekonomik olarak toplanması Başlangıçtan itibaren net bir kuramsal odaklanma Araştırma süreci üzerinde daha fazla kontrol Kolayca karşılaştırılabilen veri Nasıl ve niçini anlamayı kolaylaştırır Araştırma sürecinde meydana gelen değişiklikleri takip şansı Sosyal süreci daha iyi anlama imkanı Zayıflık Esnek değil: Veri toplama sürecinden sonra değişiklik yapılamaz Sosyal süreci anlamada zayıf İnsanların sosyal olguya atfettikleri ilişkileri açığa çıkaramaz Veri toplamak zaman alıcı olabilir Veri analizi zordur Açık sonuçlar olmadıkça araştırmacı belirsizliklerle savaşır Araştırmacı olmayanlar tarafından genellikle daha az bilimsel bulunur

39 Araştırma Stratejisi: Süre Bakımından
Anlık araştırmalar Araştırılan olgu veya olguların anlık durumu Birincil verinin kullanıldığı akademik amaçlı araştırmalar Genellikle anket yöntemi Tutum ve eğilim ölçen araştırmalar Süreli araştırmalar Olguya ilişkin zaman içindeki değişim ve gelişim İkincil veri kaynakları Milli ve milletlerarası kurumların düzenli olarak yayınladıkları veriler “…… süresinde değişkenimizde herhangi bir değişiklik oldu mu?”

40 Araştırma Stratejisi: Yöntem Bakımından
Deneysel araştırmalar Ağırlıklı fen bilimlerinde Psikoloji gibi kısmen sosyal bilimlerde Kontrol, kontrol grubu ve deney grubu Anket araştırmalar İşletme, iktisat ve diğer sosyal bilimlerde yoğun kullanım Standardize ve kolay elde edilebilir veriler Resmi, ticari ve akademik kurumlarca sıklıkla başvuru Tasarım ve pilot uygulama: ZAMAN Örnek olay araştırması Az sayıdaki denekle yapılan ayrıntılı çalışma Anket, mülakat, gözlem formu Önyargı ve genelleştirme zorluğu:TEHLİKE Gözlemci görmek istediğini görür:BİLİMSEL ZAAF

41 Deneysel Araştırma “Kendi kendine performans değerlemenin (öz değerlendirmenin) çalışan morali üzerine etkisi” Bağımsız Değişkenler: Performans Değerleme Yöntemleri Kendi kendine değerleme Üst tarafından değerleme Eşleştirme Bağımlı Değişken: Çalışanların Morali DENEY İki grup çalışana bütün diğer çalışma şartlarının eşit olduğu bir ortamda farklı değerleme yöntemleri uygulanır. Belli bir süre sonra çalışanların moralleri ölçülür.

42 BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
Değişkenler ve Ölçekler Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

43 Giriş Değişkenler ölçülebilir olmalıdır
Tutumlar, değerler ve algılara kesin değerler atfetmek kolay değildir Örneğin, ölçülen “motivasyon ile performans arasındaki ilişki” ise Performans ölçütü olarak parça/saat alınabilir Motivasyon nasıl ölçülecek? (Dolaylı) Ölçme: Önceden tespit edilen belirli kurallara göre nesnelerin ve kişilerin özelliklerine sayılar veya semboller atamak Bir büyüklüğü kendi cinsinde standart kabul edilen bir büyüklükle karşılaştırmak Ölçek: Deneklerin belli veriler baz alınarak sınıflandırıldıkları araç veya mekanizmalar

44 Değişken/Veri Tipleri
Nitel-Nicel Değişken Nitel: bir niteliği belirtiyorsa Nicel: ölçülebilir, tartılabilir bir nicelik belirtiyorsa Kesikli-Sürekli Değişken Kesikli: nicel ve tamsayı Sürekli: nicel ve reel sayı Bağımlı-Bağımsız değişken Bağımsız: rasgele oluşan ve ölçüm hatası olmayan, etkileyen, tahmin eden Bağımlı: değerleri başka değişkene bağlı, etkilenen,

45 Değişken/Veri Tipleri
Veri setinde yer alan ölçümlere göre Kullanılan ölçeklerin ürettiği sayısal değerlerin anlamı bakımından Nominal/İsimsel/Sözde Ordinal/Sıralı Interval/Aralıklı/Aralı Rasyo/oran/oranlı

46 Ölçme ve Ölçek Düzeyleri
Ölçüm Düzeyi Temel Karşılaştırma Tipik Örnekler Ölçülen Değer Nominal/Sözde Kimlik Cinsiyet Göz/Saç Rengi Meslekler Araba plakaları Sporcu forma numaraları Mod Ordinal/Sıralı Sıra/Sıralama Marka tercihi Toplumsal sınıf Bölüm tercihi 500 büyük firma Medyan İnterval/Aralı Aralıklar Sıcaklık ölçeği Başarı puanı Markaya karşı tutum Aritmetik Ortalama Rasyo/Oranlı Mutlak Büyüklükler Satış miktarı Müşterilerin sayısı Ağırlık Zaman Bütün İşlemler

47 Ölçek Türleri Sürekli Ölçekler Tekli Ölçekler Çoklu Ölçekler
Kategorili Ölçekler Grafiksel Ölçekler Sıralama Ölçekleri Sabit-toplam Ölçekleri Çoklu Ölçekler Likert Ölçeği Semantik Farklar Ölçeği

48 Sürekli Ölçekler Cevaplayıcının, iki uç arasında uzanmakta olan bir çizgi üzerinde uygun bir yere işaret koyması Net ölçekleme ve değer tespiti sonradan yapılır Skorların belirlenmesi zor ve güvenilirliği düşük

49 Tekli Ölçekler Kategorili Ölçekler Sıralama Ölçekleri
Önem sırasına göre sıralama Sabit Toplam Ölçekleri Deneklere 100 puan verilip seçeneklere dağıtması istenmektedir Grafiksel/Şekilsel Ölçekler Cevaplar kelimeler ile değil şekiller ve grafikler ile verilir Okuma yazma bilmeyenler vs. İkili Karşılaştırma Ölçekleri İkililer arasında seçim yapmak

50 Çoklu Ölçekler: Likert
Rennis Likert tarafından geliştirilmiş 5,7,9,11’li olabilir, 5’li çok yaygındır Likert ölçeğinin seçenekleri “katılıyorum-katılmıyorum” şeklindeki cevaplardan ibarettir Daha çok kişi tutum ve eğilimlerini ölçmek için kullanılır Oluşturma, doldurma ve uygulama açısından avantajlıdır Likert Ölçeğinin Değerlendirilmesi Her ifade ayrı ayrı değerlendirilir, ifadeler arası ilişki ve korelasyon incelenebilir Ölçekte yer alan tüm ifadelere ait skorların toplanmasıyla elde edilen sonuç üzerinde değerlendirme yapmaktır Likert, Toplamalı ölçek olarak da bilinir

51 Çoklu Ölçekler: Semantik Farklar
İncelenmek istenen nesne/marka/ürüne ait çeşitli özelliklere ilişkin nitelendirmeler zıt kutuplara gelecek şekilde yedi noktalı bir doğru etrafına yerleştirilir UcuzI….I….I…..I….I….I….I….Ipahalı Deneklerden her bir özelliğe ait doğru üzerinde kendi değerlendirmelerine uygun bir yere işaret koyarak seçmeleri istenir Amaç aralık seviyesinde ölçüm yapabilmek Mamul, marka ve firma imaj çalışmalarında yaygın kullanım Semantik farklar 1-7, -3+3, -5+5 şeklinde de ölçeklendirilebilir (Stapel Ölçeği) Fiyat Uygunluğu

52 Türetilmiş Değişken/Veri
Belirli yöntemlerle elde edilen Anlamlı Gerçek karşılığı olmayan veriler Ana bileşen skorları Faktör skorları

53 Türetilmiş Aralıklı Ölçek
Geçerliliği ve güvenilirliği kanıtlanmış testlerden elde edilen veriler Skorlar, puanlar Yaklaşık aralıklı ya da aralıklı veri kabul edilir Likert, Thurstone, Guttman, Osgood, Q tipi

54 Skor Veri/Değişken Geçerliliği ve güvenilirliği test edilmiş
K sayıda soru bulunan bir ölçme aracından elde edilen K>10 Gerçek dünyadan bir olguyu işaret eder.

55 Frekans Veri Sınıflandırılmış ve frekans tablosu haline getirilmiş frekanslar Sınıflandırılmış ham verilerden farklı

56 Dönüştürülmüş Veri İstatistiksel işlemlere uygun hale getirme
Normal dağılıma dönüştürme Karekök alma Tersine çevirme Z score, arcsin(X), log(X), 1/X, √X Probit: Doz-cevap türü sorular Logit: nitel verilerden elde edilen oransal değerlerin dönüşümü Farklı formüller (örn: -loge(P/Q)

57 Benzerlik/Farklılık Verileri
İlişki/benzerlik, Uzaklık/farklılık Nicel değişkenler Euclidean, Squared euclidean, Chebychev, Block, Cosine, Minkowski, Pearson correlation Nitel değişkenler Chi-square İkili nitel değişkenler Euclidean, Squared euclidean, pattern difference, variance, size difference, Lance and Williams Karışık ölçekli karma değişkenler Euclidean, Squared euclidean distance, Gower distance

58 Sıralama Puanları Ranklar
Gerçek değer yerine veri setindeki sıralama puanı

59 Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar
Kategori sayısı, Fazla kategori az çarpıklık yüksek korelasyon eğilimi Gelenekselde 5-9 kategori Ölçeklerde denge Olumlu ve olumsuz kategoriler birbirine eşitse dengeli Tek veya çift sayıda kategori Orta nokta tarafsızlığı temsil eder (tercih tek sayılı kategorileme) Zorlanmış veya zorlanmamış ölçek “Fikrim yok” seçeneği yoksa zorlanmış ölçektir Kategorilerin yapısı ve yazılı gösterimi Sayısal, kelime, resimli ve grafikli gösterimden uygun olanı seçmek Ölçeğin fiziksel formu Yatay veya dikey ölçeklendirme, kutucuklar, sürekli çizgi vs.

60 Verilerin İnandırıcılığı: Geçerlilik
Geçerlilik I: Bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen şeyi ölçme derecesi Geçerlilik II: Ölçüm değerlerindeki gözlemlenen farklılığın, sistematik veya tesadüfi hatadan kaynaklanmaktan ziyade, ölçülen özellikler açısından, nesneler arasındaki gerçek farklılığı yansıtma derecesi İçerik Geçerliliği: Anketin yeterli sayıda ve ölçülmek istenen olguyu temsil edebilecek soruları içerdiğinden emin olmak için yapılır

61 Verilerin İnandırıcılığı: Geçerlilik
Yapısal Geçerlilik: Ölçeğin hangi kavram veya özellikleri ölçtüğünün belirlenmesini inceler Araştırmacı ölçeğin neden doğru olduğunu ortaya koymaya çalışır Yakınsak geçerlilik: Söz konusu ölçek aynı yapıyı ölçen diğer ölçütlerle ne derece örtüşür? (Yüksek korelasyon beklenir) Ayırt edici geçerlilik: Bir yapıya ilişkin ölçekle farklı yapıları ölçen ölçekler arasında zayıf ilişkinin olması (düşük korelasyon) Geçerli bir ölçek hem yakınsak hem de ayırt edici geçerliliğe sahip olmalıdır

62 Verilerin İnandırıcılığı: Güvenilirlik
Bir testin veya ölçeğin, ölçmek istediği şeyi tutarlı ve istikrarlı biçimde ölçme derecesidir Güvenilir bir test, benzer şartlarda tekrar uygulandığında benzer sonuçlar verir. Kullanılan ölçüm aracı farklı şartlar altında benzeri sonuçlar veriyor mu Farklı araştırmacılar tarafından farklı durumlarda benzeri gözlemler yapılıyor mu Güvenilir ölçek=>Güvenilir sonuç

63 Verilerin İnandırıcılığı: Güvenilirliğin Ölçülmesi
Test-Yeniden Test Alternatif formlar yaklaşımı İçsel tutarlılık analizi Ölçekte yer alan maddeler arasındaki korelasyon değerinde bakılır İkiye ayırma güvenilirliği Ölçekte yer alan maddeler tesadüfi ikiye ayrılır ve iki yarının skorları arasındaki korelasyon incelenir Cronbach alfa katsayısı Olası tüm ikiye ayırma kombinasyonlarının bir ortalaması Kabul edilen en az değer 0,7 Ölçekteki madde sayısı arttıkça bu değer artar TEHLİKE! BETA Katsayısı

64 Ölçmede Hata Kaynakları
Denek hatası Denek önyargısı Gözlemci/araştırmacı hatası Gözlemci/araştırmacı önyargısı

65 BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
Araştırma Yöntemlerinin ve Düzenin Belirlenmesi (Tür/yaklaşım açısından) ( Yrd.Doç.Dr.Güzin Özdağoğlu

66 Hangi Yaklaşım Hangi Düzen??
Saha, laboratuar, klinik verilerinin toplanması ve analizi Araştırma türü/ yaklaşımı ve düzen belirleme: Araştırma amaçları ile uyumlu olmalı İncelenecek cevap değişkeninin (Y, response) toplumdaki dağılım biçimi Cevap değişken ve açıklayıcılarının (X, predictors, factors) ölçüm teknikleri, faktörlerin seviyeleri Amaçlarla uyumlu hipotezlerin tipi ve yönü Deneme yapılacak yer, birim, grup sayıları

67 Hangi Yaklaşım Hangi Düzen??
Yaklaşım ve düzen belirleme: Deneme tipi (Saha, laboratuar, klinik, biyolojik vb.) Kontrol/Deneme grubu eşleştirmeleri Denek seçiminin tipi, deneklerin denemeye uygun/değil ayrımının belirleme kriterleri Deneme gruplarına birimlerin atama biçimi (rasgele atama/geliş sırasına göre atama) Araştırma toplumunun önceden belirli olup/olmaması

68 Hangi Yaklaşım Hangi Düzen??
Yöntem ve düzen belirleme: İzleme tipi bir araştırma ise sürenin önceden belirli olması/olmaması Gruplardaki birimlerin karşılaştırılabilir olması (birim tabakalarının uygunluğu) Cevap değişken ile birlikte değişen ortak değişkenlerin istatistiksel düzeltme amacıyla kullanılması/kullanılmaması

69 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-1: Araştırma Amaçlarına Göre
Tanısal (descriptive) araştırmalar Değişkenlerin toplum ya da örnekteki dağılımı, istatistikleri, frekans dağılımı gibi bilgiler Keşfedici araştırmalar “Ne oluyor?”, “Mevcut durum nedir?” Konu hakkında derinlemesine bilgi ve konunun değişik boyutları Ayrıntılı kaynak taraması ve/veya uzmanlarla derinlemesine görüşmeler Analitik araştırmalar Belirli hipotezlerin, problemlerin denetimi, sorunların çözüm yollarının belirlenmesi ve topluma ilişkin ortak noktaların ve genellemelerin bulunması ile ilgili bilgiler

70 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-2: Araştırmanın Yapılış Amacına Göre
Teorik araştırma Teori geliştirme, teoremi ispatlama, bir araç/model geliştirme Uygulamalı araştırma Teorik araştırmalardan elde edilen bilgilerin saha, laboratuvar, klinik gibi uygulama alanlarındaki işleyişi Yer, zaman, birey farklılıklarına göre elde edilen teori, teorem ve modellerin geçerliliği ve güvenirliği Modifikasyonları

71 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-3: Araştırmanın Uygulama Biçimine Göre
Kaynak tarama (Review) araştırması Tüm klasik ve güncel kaynakların taranması Konunun tarihsel ve bilimsel gelişimi Diğer araştırmaların başlangıç noktası Geriye dönük (prospektif)-İleriye yönelik (retrospektif) araştırmalar Araştırma verilerinin güncel tarihten önceki döneme ilişkin toplanması (prospektif) Geçmiş kayıtların sağlam, ulaşılabilir olması Verilerin güncel tarihten sonraki zamana ilişkin olarak toplanması (retrospektif) N ya da n sayıda birim t zaman periyodunda izlenmesi ve verilerin toplanması Genelde tercih edilir

72 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-3: Araştırmanın Uygulama Biçimine Göre
Kesitsel (crosssectional) araştırma Toplum ya da örnekten verilerin kısa zaman diliminde birkez toplanması Zaman faktörünün etkisi olmamalı Anlık değişimlerin olmadığı ya da zamana bağlı değişkenlerin kullanılmadığı çalışmalar İzleme-Uzamsal (followup, longitudinal) araştırma Araştırma birimleri T zaman periodunda izlenir Tekrarlı ölçümler kaydedilir. t1, t2, t3, …, tk

73 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-3: Araştırmanın Uygulama Biçimine Göre
Olgu-Kontrol (case-control) araştırması Risk taşıyan (hasta, olgu) grup ile eş özelliklere sahip risk taşımayan (sağlam, kontrol) grubun özellikleri ile ilgili veri toplama Neden-sonuç ilişkilerinin ve risk faktörlerinin belirlenmesi Grup izleme araştırma (Cohort) Rasgele kontrollü deneyler İncelenen değişken yönünden topluma yeni katılan grubun izlenmesi Kontrol grubu rasgele ve kendiliğinden oluşur Risk faktörleri, neden-sonuç ilişkileri

74 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-3: Araştırmanın Uygulama Biçimine Göre
Rasgele kontrollü çift-kör araştırmalar Denemelerde incelenen değişken yönünden deney birimlerinin ve deneyi uygulayan araştırmacının yanlı davranmasının riskli olduğu durumlar İlaç denemeleri Model denemeleri Uygulamayı üst denetmen ya da istatistikçi yürütür. Ardışık Araştırma Deney pahalı ya da zaman kısıtlı Her denemeden sonra veri analizi Hipotez red/red edilmeme kararına kadar sürdürme

75 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-3: Araştırmanın Uygulama Biçimine Göre
Grup ardışık araştırma Denemeye alınan birimler tek tek değil gruplar halinde Grup verileri aşamalı olarak eklenir Aşamalı olarak hipotezler test edilir. Rasgele faz I,II,III araştırmaları Özellikle tıbbi denemelerde İlaç deneyleri Faz I: ilaç ile ilgili bilgilerin toplanması (tanıtsal) Faz II: Faz I ile ilgili doğrulayıcı çalışmalar Faz III: Faz II ile ilgili analitik incelemeler ve genellemeler

76 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-3: Araştırmanın Uygulama Biçimine Göre
Pazarlama araştırmaları (Faz IV) Ürün olarak ortaya çıkan ilaç/madde Üretimin piyasadaki satışı Tüketimi, yararları Bireye özgü etkileşimleri Yan etkileri

77 Araştırma Yaklaşımları/Türleri-3: Araştırmanın Uygulama Biçimine Göre
Meta analizi Yayınlanmış/kabul edilmiş/portföyde Var olan sonuçları belirli kurallara göre birleştirme Genel tahminler üretme Biyolojik denemeler Canlı denekler, organizmalar, materyaller ya da preparatlar Fiziksel, kimyasal, biyolojik, fizyolojik, farmakolojik, toksikolojik, psikolojik uyarılar Eşik doz, etkin doz, öldürücü doz……… Çıktı: uyarıların etkileri

78 Kaynak Altunışık R., Coşkun R., Bayraktaroğlu S., Yıldırım E., “Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı”, 3. Baskı, Sakarya Kitabevi, Sakarya, 2004 Özdamar, K., Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 1. Baskı, Kaan Kitabevi, 2003.