CEMİL ÖZGÜR İLKÖĞRETİM OKULU DİYARBAKIR Z.AYCAN TUNCER

... konulu sunumlar: "CEMİL ÖZGÜR İLKÖĞRETİM OKULU DİYARBAKIR Z.AYCAN TUNCER"— Sunum transkripti:

1 CEMİL ÖZGÜR İLKÖĞRETİM OKULU DİYARBAKIR Z.AYCAN TUNCER
SES BİLGİSİ CEMİL ÖZGÜR İLKÖĞRETİM OKULU DİYARBAKIR Z.AYCAN TUNCER

2 SES NEDİR? Ciğerlerinden gelen havanın ses yoluyla yaptığı titreşime SES denir.Ses bir dilin parçalanmayan en küçük birimidir. HARF: Sesleri yazıda göstermeye yarayan işaretlere denir. ALFABE: Bir dilin seslerini gösteren belirli bir sıraya göre dizilmiş belli sayıdaki harflerin hepsine denir. ALFABETİK SIRA: Dilimizdeki harflerin alfabemizdeki değişmeyen sırasına denir. A-B-C-Ç-D-E-F-G-Ğ-H-I-İ-J-K-L-M-N-O-Ö-P-R-S-Ş-T-U-Ü-V-Y-Z. Z.AYCAN TUNCER

3 ÜNLÜLER Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan harflerdir.Tek başlarına okunabilirler.Her hecede mutlaka bir ünlü vardır. Z.AYCAN TUNCER

4 ÜNLÜLER TABLOSU GENİŞ DAR KALIN İNCE DÜZ a e ı i o ö u ü
YUVARLAK o ö u ü Z.AYCAN TUNCER

5 BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (Kalınlık – İncelik Uyumu)
Türkçe sözcüklerin ilk hecesi kalın sesli harfle başlarsa , ondan sonraki harflerde kalın olur. Sözcüğün ilk hecesi ince sesli harfle başlarsa ondan sonraki harflerde ince olur. Sözcükler arasındaki bu uyuma büyük ünlü uyumu denir. ÖRNEKLER: S e p e t ç i ince sesli ile başlayıp devam etmiş büyük ünlü uyumuna uyar. K a r p u z kalın sesli ile başlayıp devam etmiş büyük ünlü uyumuna uyar Z.AYCAN TUNCER

6 BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA AYKIRI DURUMLAR
1- Dilimize yabancı dillerden girmiş sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örnek: jale , trafik, taksi, sinema ….eli 2- Birleşik sözcüklerde aranmaz. 3- Tek heceli sözcüklerde aranmaz. 4- Sözcüklerin sonuna gelen ‘-ki, -yor, -leyin, -ken, -(i)mtrak, -daş … gibi’ ekler büyük ünlü uyumunu bozar. Ör: yazınki , geliyor , meslektaş, koşuyorken 5- Türkçe oldukları halde zamanla değişime uğrayan sözcüklerde aranmaz. Ör: ana anne, kala kale, alma elma, kardaş kardeş Z.AYCAN TUNCER

7 Sözcükler Sesli harfler sözcükler Acemi Muhteşem Vantilatör Samimi
Büyük ünlü uyumuna uyar /uymaz sözcükler Acemi Muhteşem Vantilatör Samimi Yüzyıl Gazino Çağlayan Istakoz Tebessüm Uzay Cömert bilezik Semaver Zürafa Lokanta mutfak Magazin Ülke Z.AYCAN TUNCER

8 KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU Türkçe sözcüklerde sesli harflerin darlık – genişlik ve düzlük – yuvarlaklık bakımından uygunluğuna denir. Bu kurala göre düz sesliden sonra yine düz sesli (a-e-ı-i), yuvarlak seslilerden (o-ö-u-ü) sonra düz geniş sesli (a-e) veya dar yuvarlak (u-ü) gelir. ÖR: Ç a r ı k küçük ünlü uyuma uyar Ç o c u k küçük ünlü uyuma uyar. Düz Düz yuvarlak yuvarlak Sesli sesli sesli sesli Z.AYCAN TUNCER

9 Sözcükler Sesli harfler fiyonk sanki vergi baraj vitrin güvercin ilçe
Küçük ünlü uyumuna uyar /uymaz fiyonk sanki vergi baraj vitrin güvercin ilçe uyuşuk temiz hortum küpe mangal rozet havuz Z.AYCAN TUNCER