DENEY HAYVANLARI İLE ÇALIŞMA VE KURALLARI (1)

... konulu sunumlar: "DENEY HAYVANLARI İLE ÇALIŞMA VE KURALLARI (1)"— Sunum transkripti:

1 DENEY HAYVANLARI İLE ÇALIŞMA VE KURALLARI (1)
Birsen DURMAZKESER İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Histoloji & Embriyoloji ABD Danışman : Prof. Dr. Hüseyin OKTAR

2 İÇERİK Deney Hayvanları Kullanımının Tarihçesi
Deney Hayvanlarında Standartlaşma Etik Kurallar Deney Hayvanlarının Bilinmesi Gereken Bazı Özellikleri Hayvanlarla Çalışma

3 DENEY HAYVANI NEDİR? Hipotezi, bilimsel kurallara göre kurulmuş araştırmalarda ve biyolojik testlerde kullanılan hayvanlardır. Deney için özel üretim ve özel bakım gerektirirler.

4 Deney Hayvanları Kullanımının Tarihçesi
Corpus Hippocraticum (M.Ö. 400) - ilk anatomik kitap Galen - ilk fizyolojik (M.S. 2) çalışmalar (domuz, maymun, köpek) Bernard (1865) – Fransız Araş. Okulu

5 Deney Hayvanları Kullanımının Tarihçesi
İlk laboratuvar sıçanları İlk albino sıçan ve farklı ırklar üretimi – Wistar Enstitüsü (ABD)’nün satışı ve melezlemeleri

6 Deney Hayvanları Kullanımının Tarihçesi
Spraque-Dawley kolonisi - Wisconsin Üni Robert Dawley Long-Evans kolonisi - Berkeley Üni Josef Long, Herbert Evans Günümüzde >130 ırk Wistar’dan ıslah > 50 ırk

7 Deney Hayvanlarında Standartlaşma
Standartlaşmanın anlamı : Çevresel ve deneysel koşulların kontrol altında sabit tutulması Standartlaşmanın amacı : Deney verilerinin ortalamasının, deney tekrarlandığında aynı veya yakın sonuçlar üretilebilmesi

8 Deney Hayvanlarında Standartlaşma
Araştırmalarda profesyonel ve bilimsel kararlar verebilmek; kullanılan hayvanların uygun bakım, kullanım, tedavi ve özel gereksinimlerinin bilinmesini gerektirir.

9 Pavlov’a ne yaptığımı izle
Pavlov’a ne yaptığımı izle. Az sonra salya akıtacağım, o da gülümseyip küçük def- terine birşeyler yazacak.

10 ETİK KURALLAR Nedir? Ne içindir? Nasıldır?

11 ETİK KURALLAR The Victoria Street Society – 1875, Londra
Royal Commission – 1876, İngiltere “Hayvanlara İnsancıl Davranma Yasası” adlı ilk etik yasa Tarım ve Köyişleri Bakanlığı – 2004 Hayvanları Koruma Kanunu – 2004 Koruma ve Kontrol Genel Müd. – 2006

12 ETİK KURALLAR

13 ETİK KURALLAR “3 R” KURALI
The Principles of Humane Experimental Tecnique – 1959 REDUCTION (Gereksiz yere hayvan kullanmamak) REFINEMENT (Rahat ettirmek ve acı çektirmemek) REPLACEMENT (Farklı yönteme başvurmak)

14 ETİK KURALLAR Kafes özellikleri Türe özgü yaşam şartları
Mesleklerinde yeterli eğitimde ve etik kuralları bilen hayvan bakıcıları Düzenli sağlık kontrolleri Anestezisiz cerrahi girişim yapılmaması

15 ETİK KURALLAR Ağrının elemine edilmesi Etik kurallara uygun ötenazi
Uzun süreli açlık çalışmalarından kaçınılması Kanser araştırmalarında terminal noktaya gelmiş hayvana ötenazi uygulanması Deneyde bir kez kullanılan hayvanın ikinci kez kullanılmaması

16 ETİK KURALLAR ANESTEZİ Ağrı duyusunun ortadan kalkması (analjezi)
Bilinçsizlik veya hafıza kaybı (amnezi) Kas gevşemesi veya immobilizasyon

17 ETİK KURALLAR ANESTEZİNİN AMACI Hayvan Deney Araştırıcı

18 ETİK KURALLAR AĞRI OLUŞUMUNUN BELİRTİLERİ Su ve gıda alımında azalma
Kilo kaybı Tüylerin dikleşmesi Duyarsızlaşma Tükürük salgısında artma Yalama Çiğneme hareketi Dişlerin titremesi Kambur pozisyonunda durma Saldırganlık

19 ETİK KURALLAR ANESTETİK DOZ AŞIMI Nabız çok zayıflamıştır
Kan basıncı çok azalmıştır Kalp ritmi bozulmuştur Kapiller yeniden dolma süresi uzamıştır Solunum yavaş ve düzensizdir Mükoz membranlar ve deri rengi soluk veya siyanozedir Refleksler oldukça azalmıştır veya yoktur

20 ETİK KURALLAR

21 ETİK KURALLAR

22 ETİK KURALLAR “Bilime yardım etmek için gönüllüyüm..”
-Hey, ben asla böyle bir şey söylemedim!

23 Deney Hayvanlarının Bazı Özellikleri
En çok kullanılan deney hayvanları Sıçan, fare, tavşan Orta düzeyde kullanılan deney hayvanları Kobay, hamster, köpek, kedi, domuz, maymun

24 Deney Hayvanlarının Bazı Özellikleri
Az kullanılan deney hayvanları Koyun, inek, opossum, tavuk, güvercin, keçi, at, gerbil Özel deneylerde kullanılan deney hayvanları Yılan, kurbağa, kaplumbağa, sirke sineği ve diğer bazı omurgasızlar gerbil opossum

25 Deney Hayvanlarının Bazı Özellikleri
Üretim Teknikleri Üreme Özellikleri Sistematik Özellikler Davranış Özellikleri Fizyolojik Özellikler Anatomik Özellikler

26 a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ
İnbred üretim Genetik kopyalama Transgenik üretim Mikrobiyolojik özel üretim

27 a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ
İnbred Üretim Aile içi çiftleşme Kız kardeş erkek kardeş Amaç genetik olarak birbirinin aynısı hayvanlar İlk çaprazlamada %50 saflık Sonraki her dölde bir öncekinin yarısı kadar saflaşır. Sıçanda F20 saf kabul edilir.

28 a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ
Genetik Kopyalama

29 a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ
Transgenik Üretim Rekombinant DNA teknolojisi Yabancı bir DNA yerleştirilmiş Eşey hücreleri de dahil tüm hücrelerinde aynı değiştirilmiş genetik yapı taşınmaktadır. Knock-in / Knock-out

30 a. ÖZEL ÜRETİM TEKNİKLERİ
Mikrobiyolojik Özel Üretim Teknikleri Konvansiyonel Hayvanlar Sadece normal bakım ve beslenme koşulları Spesifik Patojen Free Hayvanlar (SPF) Yapılarında bazı özel patojenleri bulundurmayan Gnotobiyotik Hayvanlar Belirli mikroflora ve fauna taşıyan standardize edilmiş Germ-Free Hayvanlar Tüm mikroorganizmalardan arındırılmış

31 b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Maturasyon süresi (cinsel erginlik)
Menstruel siklus Gebelik süresi Doğan yavruların özellikleri Laktasyon süresi Optimal verimlilik süresi Ömür uzunluğu

32 b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Maturasyon Süresi Sıçan : 2 - 2,5 ay
Fare : 2 - 2,5 ay Kobay : ay Tavşan : ay

33 b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Gebelik Süresi Sıçan : 21 gün Fare : 19 gün
Kobay : 68 gün Tavşan : 30 gün

34

35 !!! b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Bruce Etkisi
Dişi fare çiftleşmeyi takiben 24 saat içinde başka bir erkek fareyle aynı kafese konursa, önceki döllenmiş yumurta uterus duvarına tutunamaz!

36 !!! b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Whitten Etkisi
Erkek fare bulunmayan ortamda, dişiler anöstrusa girme eğilimindedir!

37 b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Doğan yavruların özellikleri Sıçan Tavşan Tavşan

38 b. ÜREME ÖZELLİKLERİ Laktasyon Süresi Sıçan : 21 gün Fare : 21 gün
Kobay : 30 gün Tavşan : 30 gün

39 c. SİSTEMATİK ÖZELLİKLER
Tür bazında düşünme : Hayvan büyüklüğü, kan miktarı, organ yapısı ve modele uygunluk Örneğin hiperkolestremi modeline tavşanlar çok uygun iken sıçanlarda bu modeli geliştirmek oldukça zordur.

40 c. SİSTEMATİK ÖZELLİKLER
Soy bazında düşünme : Her soy her çalışmaya uygun değil Bazı soylarda kendiliğinden bazı hastalıklar oluşur Bio Breeding Ratlar : Tip I diyabet

41 c. SİSTEMATİK ÖZELLİKLER
Çeşitli Fare Soyları Çeşitli Sıçan Soyları C57BL Wistar albino DBA/2 Lewis Balb/C Rattus C57BL/KS/DB Spraque Dawley C57BL/6 Brown norvegian C57BL/6-OB Fisher 344 C57BL/10SCN C57BL/6-B6L

42 d. DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİ
Üretim sırasında; Sosyal hayvanlar propilen kafesler Kafeslerdeki birey sayısı Anne ve yenidoğanların tek kafeste yalnız bırakılması Aç kalanlar, aralarındaki en zayıf olanı yer

43 d. DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİ
Deney süresince; İlk transfer ve adaptasyon süreci Pre-op süresinde rahatsız edilmemeli Post-op özellikler bilinmeli Hedef hastalık semptomları gözlenmeli

44 d. DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİ

45 e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER
Yaşam alanları Nabız ve soluk sayısı Toplam kan miktarları Deney süresinde öldürmeden alınabilen kan miktarı ve bölgeleri Kan parametre özellikleri Enjeksiyon bölgeleri ve verilebilecek maksimum madde miktarı Çıkardığı idrar miktarı Günlük içtiği su miktarı Dışkı özelliği

46 e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER
Tür Minimum Kafes Alanı (mm2) Minimum Kafes Yüksekliği (cm) Fare Sıçan Hamster Kobay Tavşan 1 kg 2 kg 3 kg 4 kg 5 kg 180 350 600 1400 2000 2500 3000 3600 12 14 18 30 35 40 Yaşam Alanları

47 e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER
Kan parametreleri ve öldürmeden alınabilen kan miktarları TÜR Hemoglobin (g/dl) Hematokrit (%) Erişkin Ortalama Volüm (ml) Öldürmeden Alınabilecek Maksimum Volüm (ml) Sakrifikasyonda Alınabilecek Maksimum Volüm (ml) FARE 32-54 1.5 0.3 1.0 SIÇAN 36-52 15 10.0 TAVŞAN 30-53 150.0 20.0 100.0

48 e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER
Enjeksiyon bölgeleri ve verilebilecek maksimum madde miktarları TÜR SUBKUTAN (ml) İNTRA-MUSKULER İNTRA- PERİTONİAL İNTRA –VENÖZ İNTRA –DERMAL FARE 1-3 0,05 2-3 0,2 SIÇAN 5-10 0,3 0,5 TAVŞAN 30-50 0,5-1,0 50-100 1-5 0,1

49 e. FİZYOLOJİK ÖZELLİKLER
Çıkardığı idrar miktarı Günlük içtiği su miktarı

50 Herkes çok beğendi! ARA…

51 İsmail Bey nesini alkışlıyo ki? Dilo diloo yaylalar.. Alkışlayayım da üzülmesin Servis kaçtı! Alloo… Akrofi’yim.. Amma da uzattı!... Ohh be! Delhak! Sınavdan geçtim mi acaba?