HABER KAVRAMI VE HABER YAZIMINA İLİŞKİN KISA BİLGİLER

... konulu sunumlar: "HABER KAVRAMI VE HABER YAZIMINA İLİŞKİN KISA BİLGİLER"— Sunum transkripti:

1 HABER KAVRAMI VE HABER YAZIMINA İLİŞKİN KISA BİLGİLER

2 TARİHSEL GELİŞİM

3 TARİHSEL GELİŞİM İnsanoğlu varolduğu günden beri çevresinde olan ve daha sonra olabilecek olaylar hakkında bilgi edinmek istemiştir. İnsanın zamanla komünal yaşama geçmesi, medeniyetler kurmasıyla beraber, içinde yaşadığı toplumsal, siyasal, kültürel ve ekonomik hayatın nasıl biçimlendirildiğini bilme isteği de gündeme gelmiştir. Toplumsal yaşamın en belirgin unsurlarından biri bilgiye ve habere olan ihtiyaçtır. Bu ihtiyaç gazetelerin ve gazeteciliğin doğuşunda önemli bir etkendir.

4 Gazete, ilk kez 17. yüzyılda Avrupa’da yayımlanmaya başlamıştır.
TARİHSEL GELİŞİM Gazete, ilk kez 17. yüzyılda Avrupa’da yayımlanmaya başlamıştır. Gazetenin öncüleri sayılan HABER KAĞITLARI ya da HABER MEKTUPLARI Avrupa’da 14. yüzyıldan itibaren yayımlanmaya başlamıştır. HABER KAĞITLARI, aristokrasi hakkında bilgi taşıma işlevi görürken; HABER MEKTUPLARI, burjuvazinin ticari sorunlarını çözmesinde yardımcı olmuştur.

5 TARİHSEL GELİŞİM Haber kağıtları ya da haber mektuplarına sahip olmak ise asil ve zengin sınıfın ayrıcalığıydı. Bu bağlamda Venedik’teki gazetelerin 16. yüzyılda ortaya çıkış öyküleri ilginçtir. “Gazete” kelimesi 1536 tarihinde hak edilmiş (kazınmış-işlenmiş) bir madeni paranın adıdır. Bu sikke Venedik’te hak edilmişti. Basılıp satılan gazete, bu sikkenin değerinde olduğu için gazette adı verildi. Kelimenin aslı “gazetate”dir.

6 İlk gazeteler, Avrupa’da Ticaretin geliştiği,
TARİHSEL GELİŞİM Gazetenin doğuşunda Avrupa’da sermaye birikiminin başlamasının ve ticaretin gelişmesinin etkileri olmuştur. İlk gazeteler, Avrupa’da Ticaretin geliştiği, Kentleşmenin en yoğun olarak görüldüğü Mutlak monarşilerle yönetilen ülkeler yerine, dağınık, birliği zayıf olan ve ticaretin gelişmesiyle ekonomik gücü artan kentlerde ortaya çıkmıştır.

7 TARİHSEL GELİŞİM Ticaretin başladığı ve geliştiği dönemlerde, yazılı iletilerle başlayan ticari haber nitelikli yazılı haberleşme metinleri, daha sonradan diğer toplumsal olaylara da yer vermeye başlamıştır. 17. yüzyılda Avrupa’da siyasal değişimlerin yaşanması ve bu değişimlerde gazetelerin etkin rol oynaması sonucunda basın güç kazanmaya, kamuoyu oluşturmak, kamuoyunu yönlendirmek, yöneticileri denetlemek gibi bazı görevleri de üstlenmeye başlamıştır.

8 18. yüzyılda gazeteciliğin gelişimi açısından 2 önemli olay vardır:
TARİHSEL GELİŞİM 18. yüzyılda gazeteciliğin gelişimi açısından 2 önemli olay vardır: Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi İnsan Hakları Bildirgesi’’nin kabul edilişi. Bu sayede, düşünce ve ifade özgürlüğü kavramları gelişmeye başlamış, bu kavramların gelişimi gazeteciliğin gelişimine de büyük katkı sağlamıştır.

9 19. yüzyılda da gazeteciliğin gelişimi açısından 2 önemli olay vardır:
TARİHSEL GELİŞİM 19. yüzyılda da gazeteciliğin gelişimi açısından 2 önemli olay vardır: Samuel Morse tarafından elektrikli telgrafın icat edilmesi İngiltere’de gerçekleşen endüstri devrimi

10 TARİHSEL GELİŞİM Teknolojinin yaygınlaşmasıyla gazetecilik kitlelere yönelmiş, haber ulaştırma yalnızca yöneticiler ve tüccarların gereksinimlerine bağlı olarak yapılan bir iş olmaktan çıkmıştır. Buna bağlı olarak gazetecilik, 19. yüzyıldan itibaren bir meslek dalı haline gelmiştir. Teknolojinin hızla gelişimi sayesinde, 20. yüzyıldan itibaren sadece gazete ile değil; radyo, televizyon, internet gibi çeşitli kitle iletişim araçlarıyla yapılabilen bir meslek haline dönüşmüştür.

11 TARİHSEL GELİŞİM Kitle iletişim aracı olarak eğlence, eğitim, reklam, propaganda gibi işlevleri de olsa, gazetecilik mesleğinin temel işlevi haber vermektir, yani olup bitenler hakkında kişinin bilgilenmesini sağlamak ve kendi düşüncesini oluşturma, olgunlaştırma hakkına katkıda bulunmaktır. En genel şekliyle medya olarak adlandırılan kitle iletişim araçları, günümüzde, gazeteciliğin temel işlevi olan haber verme işlevini yerine getirmektedir.

12 HABER KAVRAMI

13 HABER KAVRAMI Haberin İngizlicesi North (Kuzey), East (Doğu), West (Batı) ve South (Güney) kelimelerinin baş harflerinden meydana gelen “News” kelimesidir. Genellikle gazetecilikte haber, olay veya olayların hikayesi ve özeti şeklinde tanımlanır.

14 Olay, çeşitli olguların belirli yer ve zamanda oluşmasıdır
HABER KAVRAMI Olay, çeşitli olguların belirli yer ve zamanda oluşmasıdır Olgu ise, olayların dayandığı sebep, sebeplerin yol açtığı sonuçlardır. Gazetecilikte haber yapma bakımından olaylar önemli yer tutmakla birlikte, yazılı, sözlü ve görüntülü medyanın gördüğü işlev, olaylar hakkında bilgi vermek, başka bir deyişle olayları haber olarak biçimlendirmektir. Ya da başka bir ifadeyle olayın bildirilişi haberdir..

15 HABER KAVRAMI Olay hakkında bilgi edinilmediği sürece haber yazılamaz. Dolayısıyla olay öğrenildikten sonra, gazeteciler tarafından değerlendirilerek yazılı, sözlü, görüntülü basın için haber haline getirilir. Bu açıdan değerlendirmek gerekirse, gazetecilikte herhangi bir haber mesajının oluşturulması için bilgi alma ve bilgi verme işlemleri gerekmektedir. Gazeteciler, izleyicilerine, okuyucularına ya da dinleyicilerine haberleri ulaştırmak açısından öncelikle bilgi almak zorundadır (bilgi alma) Sonra da, izleyicilerine, okuyucularına ya da dinleyicilerine aldığı bilgileri iletmek zorundadır (bilgi verme).

16 Peki bir olayın haber değeri taşıması, hangi kriterlere bağlıdır?
Peki Gazeteci Bilgiyi Nasıl Elde Eder? Bu soruyu yanıtlamadan önce, gazetecinin hangi olayın haber değeri taşıdığını bilmesi gerekir. Her an, dünyanın her yerinde milyonlarca olay meydana gelmekte, ancak bunlardan bir bölümü bize haber olarak ulaşmaktadır. Peki bir olayın haber değeri taşıması, hangi kriterlere bağlıdır? HER OLAY HABER MİDİR?

17 HABERİN DEĞERLERİ

18 Bir olayın haber değeri taşıması 4 temel öğeyle ilişkilidir:
HABERİN DEĞERLERİ Bir olayın haber değeri taşıması 4 temel öğeyle ilişkilidir: Zamanlılık Yakınlık Önemlilik İlginçlik

19 HABERİN DEĞERLERİ Zamanlılık: Habere konu olan olayın, olgunun ya da fikrin ne zaman ortaya çıktığı sorusuna yanıt verir. Bu olay, olgu ve fikrin içinde bulunduğumuz zamana ait olması gerektiğini anlatır.

20 Haberin zamanlılık öğesini belirleyen bazı unsurlar bulunmaktadır.
HABERİN DEĞERLERİ Haberin zamanlılık öğesini belirleyen bazı unsurlar bulunmaktadır. Yenilik Anilik Geçerlilik

21 HABERİN DEĞERLERİ Yenilik: Hiç kullanılmamış olan, çıkışının üzerinden çok zaman geçmemiş olan, o ana kadar söylenmemiş, açıklanmamış, düşünülmemiş, görülmemiş olanı içermektedir. Habere konu olan olayın yeni olarak meydana gelmesinin yanında, bunun kamuoyuna yeni duyurulması da önemlidir.

22 HABERİN DEĞERLERİ Yenilik: Geçmişteki bir olay tekrardan önem kazanırsa, bu olayı gün ışığına çıkarmak, ona yenilik değerini kazandırabilir. Örneğin bayram tatilinde meydana gelen trafik kazalarını konu alan bir haberde, daha önceki bayram tatillerinde toplam kaç tane trafik kazası olduğu, hatırlatmak amacıyla yeniden haberleştirilebilir.

23 HABERİN DEĞERLERİ b) Anilik: Ansızın meydana gelen, beklenmeyen olayların konu edildiği haberlerde ön plana çıkmaktadır. Örneğin önemli kişilerin uğradığı silahlı saldırılar, uçak kaçırmaları veya polis telsizi ile öğrenilen trafik kazaları, depremler, seller, beklenmeyen, ani olaylardır.

24 HABERİN DEĞERLERİ c) Geçerlilik: Olaya ait bilginin, başka bir bilgi aktarılıncaya kadar geçerli olmasıdır. Örneğin büyük hasara neden olan bir depremde ölen kişi sayısı, iki saat önce 10 iken, 4 saat sonra ölü sayısı 20’ye çıkmışsa, haberde ölen kişi sayısı 10 yerine 20 olarak verilmektedir. İki saat önceki bilginin geçerliliği kalmamıştır.

25 Meydana gelen bir olayın coğrafi konumuna işaret etmektedir.
HABERİN DEĞERLERİ 2) Yakınlık: Meydana gelen bir olayın coğrafi konumuna işaret etmektedir. İnsanlar yakınlarında olan olaylarla daha çok ilgilenir. Günümüzde teknolojinin gelişmesi sayesinde sadece yakın çevre değil, diğer şehirler ya da ülkelerde olan olaylar da hızlı bir şekilde kamuoyuna aktarılmaktadır. Bunun sonucunda yakınlık değeri, insanlar tarafından göreli ölçüde değerlendirilmektedir.

26 HABERİN DEĞERLERİ 2) Yakınlık: Haberdeki yakınlık değeri coğrafi yakınlığın yanında kültürel ve sınıfsal bağlılıklara da işaret etmektedir. Örnek vermek gerekirse Kıbrıs konusu Türkiye’deki birçok kişinin ilgisini çekmektedir.

27 HABERİN DEĞERLERİ 3) Önemlilik: Haberin önemlilik değeri, olayın ya da durumun ortaya çıkardığı sonucun nicelik ve nitelik açısından irdelenmesiyle ortaya çıkar. Buna göre çok sayıda kişinin öldüğü bir trafik kazası önemli bir haberdir. Bunun yanında Amerika’nın Irak’a açtığı savaş gerek Türkiye’yi, gerekse diğer ülkeleri ilgilendiren önemli bir olaydır. Çünkü bu savaşın etkileme gücü uluslararası boyuttadır.

28 HABERİN DEĞERLERİ 3) Önemlilik: Hükümetin memur maaşlarına yaptığı zammın, vatandaşlar üzerinde bıraktığı olumlu ya da olumsuz etkileri de önemlidir. Bu açıdan değerlendirecek olursak haberi önemli kılan unsurlar; Olayın ölçüsü Olayın etkileme gücü Olayın sonucudur.

29 HABERİN DEĞERLERİ 4) İlginçlik: Haberin bu öğesinde, şaşırtıcı, tuhaf, olağandışı konuların aktarılması amaçlanır. New York Sun’dan John Bogart 1880’de köpeğin ısırmasının bir haber olmadığını, çünkü bunun sık sık olageldiğini, insanın köpeği ısırmasının ise haber olduğunu belirterek, olağandışılığın haber değeri taşıdığını ifade etmiştir.

30 HABERİN DEĞERLERİ 4) İlginçlik: Özellikle heyecan, arzu, nefret, sempati, kıskançlık, kuşku, aşk gibi duygusal etmenler insanın ilgisini çeken konular arasında yer alır. Bunlar gerek haberlerde, gerekse reklamlarda sıkça karşımıza çıkar. Ayrıca spor karşılaşmaları gibi çoğunlukla erkeklerin ilgisini çeken konular ile moda, kozmetik, evlenme, boşanma gibi kadınların ilgi alanına giren konular haber veya reklam konusu olabilmektedir.

31 Muhabir, istihbarat şefi, editör, redaktör, yazı işleri müdürü, genel yayın müdürü gibi kişiler, hangi olayın haber değeri taşıdığına karar veren eşik bekçileridir. Bu karar mekanizmalarının verdikleri kararlar, medya kuruluşlarının yayın politikalarını da ortaya koymaktadır.

32 Haber, yorum ve görsel malzemenin, medyanın yayın kimliği ve yayın politikasına uygun olarak seçilmesi işlemine “eşik bekçiliği” adı verilmektedir. Bu seçicicilik görevini yerine getirenler, haber malzemesinin getiririliş sırasıyla muhabir, ilgili servis şefi, haber müdürü, yazı işleri sekreteri, yazı işleri müdürü ve son karar verici olarak da genel yayın yönetmenidir.

33 Gazeteci Bilgiyi Nasıl Elde Eder?
Gazetecilik mesleğinin en temel unsuru haber toplamaktır. Bir basın kuruluşunda haber toplama görevi muhabire aittir. Muhabir, haberini yazması için ihtiyaç duyacağı bilgileri nasıl toplayacağını, bunun için kiminle görüşmesi gerektiğini bilmek zorundadır Muhabir, bilgiyi haber kaynaklarından elde eder.

34 HABER KAYNAKLARI

35 Haber kaynakları 2’ye ayrılır: Birinci El Haber Kaynakları
HABER KAYNAKLARI Haber kaynakları 2’ye ayrılır: Birinci El Haber Kaynakları İkinci El Haber Kaynakları Birinci El Haber Kaynakları: Muhabir, olayı yerinden gözlemliyorsa, kendisi haber kaynağıdır. Olaya tanık olan, olay hakkında bilgisi bulunan kişiler de birinci el haber kaynaklarıdır. Muhabir, bu kişilerle söyleşi ve röportaj yaparak ya da telefonla görüşerek, olayla ilgili bilgileri alabilmektedir.

36 İkinci El Haber Kaynakları
HABER KAYNAKLARI İkinci El Haber Kaynakları İkinci el kaynaklar; haber hakkında bilgi edinmek adına hammaddeler olarak işlev gören, çeşitli rapor, araştırma, dava dosyaları ve belgelerdir Örneğin nasın bültenleri, basın açıklamaları, basın bildirileri, kamu ve özel sektör kuruluşlarıyla oda, dernek, vakıf ve kişilerden çeşitli yol ve yöntemlerle gönderilen ve alınan bilgi, belge ve veriler, bilimsel yayınlar, ilanlar ve duyurular gibi

37 Muhabir aldığı haber kaynaklarından edindiği bilgiler doğrultusunda, haberi yazmaya başlar.
Peki Haber Nasıl Yazılır?

38 HABERİN UNSURLARI

39 HABERİN UNSURLARI Muhabir, olayları, durumları ve açıklamaları bir araya getirirken bazı sorular sormakta, bu sorular da gazetecilikte 5N+1K olarak nitelendirilmektedir: Ne (oldu)? Nerede (oldu)? Ne zaman (oldu)? 5N Nasıl (oldu)? Neden (oldu)? Kim (yaptı)?” 1K

40 ANA BAŞLIK Mahreç (Nerede?) 2. Paragraf
Flaş/1.Paragraf (5N+1K) 2. Paragraf Kaynak belirtme alanı (Bu bilgiyi bana kim verdi?) Haber yazımında önem sırası, üstten alta doğrdudur. Haber kısaltılacaksa, önce bu paragraftan başlanır 3. Paragraf

41 KOMPOZİSYON Giriş Gelişme Sonuç öğelerinin sırasıyla kullanımından oluşur. HABER ise; Gelişme (olaya ilişkin ayrıntılar) şeklinde kurgulanır.

42 5N+1 K Kuralına Göre Giriş Cümleleri
KİM: Cumhurbaşkanı Turgut Özal, dün kalbinin durması sonucu, Ankara Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi’nde hayata gözlerini yumdu. NEREDE: İstanbul’da dün akşamdan beri etkisini sürdüren yoğun sis yaşamı olumsuz yönde etkiliyor. NEDEN: Kötü hava koşulları nedeniyle İstanbul’da öğretime bir gün ara verildi. NASIL: Yoğun sis nedeniyle, Türk Hava Yolları’na (THY) ait Airbus yolcu uçağı, çok güç koşullar altında, Ankara Esenboğa Havaalanı’na inebildi. NE: İtalya’da Etna Yanardağı lav çıkartmaya başladı. NE ZAMAN: -

43 HABER YAZARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR
Haber metninde, cümle asla, zaman kipiyle başlamaz. Örnek: Dün, Muğla’nın Milas İlçesi’nde meydana gelen trafik kazasında ölenlerin sayısı 3’e yükseldi (YANLIŞ). Muğla’nın Milas İlçesi’nde, dün meydana gelen trafik kazasında ölenlerin sayısı 3’e yükseldi (DOĞRU).

44 HABER YAZARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
2) “-maktadır”, “-mıştır” gibi eylemler haberlerde kullanılmaz. Örnek: Dünya Meteoroloji Örgütü (WWO) “Son dönemde ortaya çıkan ve yıkıcı etkileri bulunan küresel hava olayları, El-Nino’nun kardeşi olarak tanımlanan La-Nina adlı hava hareketine bağlanmaktadır. Çin’deki sel felaketi ve Orta Amerika’daki Mitch Tayfunu La-Nina nedeniyle olmuştur.

45 HABER YAZARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
BAŞLIK Cenevre (AFP) Orta Amerika’da 10 bin kişinin ölümüne, 13 bin kişinin de kaybolmasına yol açan Mitch Tayfunu’na La-Nina adı verilen hava hareketinin neden olduğu bildirildi. (FLAŞ) Dünya Meteoroloji Örgütü (WWO) yetkililerinden alınan bilgiye göre, son dönemde ortaya çıkan ve yıkıcı etkileri bulunan küresel hava olayları, El-Nino’nun kardeşi olarak tanımlanan La-Nina adlı hava hareketine bağlanıyor. (2. PARAFGRAF)

46 HABER YAZARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
3) Haber metninde kullanılan zaman kipleri şunlardır: Şimdiki Zaman: Olayın sürdüğünü, tamamlanmadığı belirtir. Örnek: “Çanakkale Boğazı’ndaki şiddetli lodos, deniz trafiğini olumsuz etkiliyor”.

47 HABER YAZARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
b) “-Di’li” Geçmiş Zaman: Yapılan eylemin kesin olduğunu, olayın tamamlandığını bildirir. Örnek: Milli Güvenlik Kurulu (MGK), Irak konusunda, “uluslararası yasallık” koşuluna bağlı olarak hükümete istenmeyen olası gelişmelere karşı Meclisten”savaş yetkisi” istenmesi için tavsiye kararı aldı. (FLAŞ) MGK’nın Çankaya Köşkü’nde saat 13:30’da başlayan aylık toplantısı, yaklaşık 6 buçuk saat sürdü. (2. PARAGRAF)

48 HABER YAZARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
C) “-Miş’li” Geçmiş Zaman: Eylemin geçmişte yapıldığını, aktaranın olayı bir başkasından öğrendiğini bildirir. Örnek: “Baharın ilk sıcağıyla birlikte eriyen kar, Çoruh’u coşturmuş. Yer yer buz tutmuş akıntıya bazı ağaçlar direnememiş, sürüklenmiş”.

49 HABER YAZARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
4) Bir örgütün, kurum ya da kuruluşun kısaltması varsa, ilk olarak örgütün açık adı ve parantez içinde kısaltması kullanılır. Bir sonraki kullanımda ise sadece kısaltma yazılır. Örnek: Milli Güvenlik Kurulu (MGK), Irak konusunda, “uluslararası yasallık” koşuluna bağlı olarak hükümete istenmeyen olası gelişmelere karşı Meclisten”savaş yetkisi” istenmesi için tavsiye kararı aldı. MGK’nın Çankaya Köşkü’nde saat 13:30’da başlayan aylık toplantısı, yaklaşık 6 buçuk saat sürdü.

50 HABER YAZARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
5) Haber metninde rakamların kullanımı şöyledir: a) 3 rakamdan sonra yazı kullanılır. 130 1300 (YANLIŞ) bin 300 (DOĞRU) (YANLIŞ) 13 bin (DOĞRU) (YANLIŞ) 45 milyon 800 bin b) % 85 (YANLIŞ) yüzde 85 (DOĞRU)