SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

... konulu sunumlar: "SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ"— Sunum transkripti:

1 SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
YRD. DOÇ. DR. GÜLÜM ŞENER

2 DERSİN AMACI VE KAPSAMI
Sosyal bilimleri ilgilendiren konuların uygulamalı olarak araştırma projelerine dönüştürüleceği derste, öğrencilerin bilimsel bir bakış açısına sahip olmaları, verileri doğru değerlendirebilme ve farklı araştırma yöntemlerini kullanabilme kabiliyetini edinmeleri amaçlanıyor. Ders kapsamında bilimsel araştırmanın tanımı, bilimin ve sosyal bilimlerin tarihsel gelişimi, bilimsel araştırmanın aşamaları, konu/sorun seçimi, evren ve örneklemin belirlenmesi, kaynakça taramasının yapılması, veri toplama teknikleri (anket, görüşme, odak grup, içerik analizi, söylem analizi, çevrimiçi araştırma yöntemleri), araştırma raporunun hazırlanması ve rapor yazım teknikleri konuları ele alınacaktır.

3 DERSİN KAZANIMLARI Öğrencinin ilgi duyduğu konuları doğru kaynaklarda araştırmasını sağlamak Gündelik hayatı ilgilendiren toplumsal sorunlara bilimsel bir merakla bakabilme, ve farklı düşüncelere açık olma yeteneğini kazandırmak. Bilimsel araştırmaları, raporları anlamlı okuyabilme ve değerlendirebilme becerisini kazandırmak. Araştırma fikrinin bulunmasından kaynakça taramasına, sorunsalın ve varsayımların belirlenmesinden doğru yöntemle konunun çözümüne ve saha araştırmasına kadar bütünlüklü olarak bir araştırma projesini tasarlama ve raporlama becerisini kazandırmak.

4 DERSİN TEMEL KİTABI

5 YARDIMCI KAYNAKLAR

6 BİLİM NEDİR? “Doğada ve toplumda gözlemlenen olayların nesnel, mantığa uygun ve sistematik bir biçimde, neden-sonuç ilişkisine dayandırılarak analiz edilmesidir”. İnsanoğlu’nun evreni anlama, doğal olayları ve bunlar arasındaki ilişkileri kavrama yolunda denediği akademik çabalar ve geliştirilen bilgilerdir (Genç, Kıncal (iç.), 2010:1). Bilim, toplumda yaşayan bireylerin karşılaştıkları problemleri çözmek için başvurduğu yollardan biridir. Bilim, ortaklaşa benimsenen ölçülere görei gözlenebilir bir yaklaşımla elde edilmiş verilere dayanır. (Karasar, 2010:7). Diğer yollar: eski uygulamalar, otorite figürleri, kişinin kendi deneyimleri.

7 BİLİMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ
OLGUSALDIR: Herkesçe gözlenebilir gerçeklere dayanır, kişisel görüş ve beğenilerden bağımsızdır. SİSTEMLİDİR: Dağınık olguları biraraya getirerek belirli bir sistem içinde açıklar. AKILCIDIR: Açıklamaları akla uygundur. GENELLEYİCİDİR: Tek tek olayları açıklamaz, onları da açıklayacak genellemeler içerir. EVRENSELDİR: Her gelişmişlik aşamasında yer ve zamana göre değişmeyen gerçekleri içerir. BİRİKİME DAYANIR: Her yeni katkı öncekine eklenerek gelişir. GÖRECELİDİR: Bilimsel bilgi değişebilir.

8

9 BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN TANIMI
“Bilimsel araştırma insan dahil doğal fenomenler arasında varolduğu varsayılan önermelerin sistemli, kontrollü, ampirik ve eleştirel soruşturulmasıdır” ((Erdoğan, 2003: 35). “Araştırma temelde bir arama, öğrenme, bilinmeyeni bilinir yapma, karanlığa ışık tutma, kısaca bir aydınlanma sürecidir; mevcut durumdan özlenen duruma geçebilmek için gerekli kararları almada zorunlu olan verileri toplayıp değerlendirmedir” (Karasar, 2010: 22) .

10 BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN ÖZELLİKLERİ
Yeni bilgi toplar, üretir. Bir şeyi empoze etmez, bir sorunu çözmeye çalışır, onu tanımlar. Uzmanlık işidir. Araştırmacının istediği değil, tüm eleştiriler karşısında tutarlı bir sonuca varmak amaçlanır. Sayılar önemlidir. Araştırmanın dayanıkları, kişisel kanılar, beğeniler değil, ortak öçütlere göre herkesçe gözlenebilir verilerdir. Yorumsuz olmaz, toplanan veriler tarafsız bir şekilde yorumlanmalıdır. Araştırma başkalarınca da tekrarlanabilir olmalıdır. Araştırma öteki bilimadamları için de anlam ve değer taşır. Araştırma önemli tüm süreç ve sonuçları ile rapor eidlen bir çalışma bütünüdür. (Karasar, 2010:30).

11 MODERN BİLİMİN DOĞUŞU

12 MODERN BİLİMİN DOĞUŞU 19. yüzyıl Batı Avrupa’da bilimsel ve teknolojik sıçrayış Sanayi kapitalizminin gelişimi Kırdan kente göç, metropol hayatı Kitlesel üretim ve tüketimin ortaya çıkışı Toplumları düzenleme ihtiyacı ve sosyal bilimlerin ortaya çıkışı (sosyoloji, antropoloji, etnoloji, psikoloji, psikiyatri vs.) 2 türlü gözetim : 1- Ulus-devlet 2- Sermaye Sosyal bilimler alanında yapılan ilk çalışmalar toplumdaki sapkınlıkların ehlileştirilmesi üzerine (Durkheim, Le Bon, Tarde vs.)

13 MODERN TOPLUMUN DOĞUŞU(KENT)
Paris, Ortaçağ Paris, 18. Yüzyıl

14 MODERN TOPLUMUN DOĞUŞU (AİLE)
Köylüden Işçiye Kadın ve çocuk da emek gücüne dönüşüyor. Değişen roller, parçalanan ilişkiler, aile tipleri (Türk dizileri gelenek ile modern çekişmesi) İngiltere’de bir fabrika, 19. yüzyıl

15 SOSYOLOJİNİN ÖNCÜLERİ
Auguste Comte Emile Durkheim Karl Marx Max Weber

16 AUGUSTE COMTE ( ) “Sosyoloji” terimini ortaya atmıştır. Sosyolojiyi, doğa yasalarını açıklayan fizik gibi “pozitif” bir bilim olarak ele alır. Toplum fiziksel dünyada olduğu gibi değişmez yasalara boyun eğer. Üç aşama yasası:İnsanın dünyayı anlamaya yönelik geçtiği teolojik(din), metafizik (doğal olaylar) ve pozitif (bilimsel teknikler) aşama.

17 EMILE DURKHEIM ( ) Sosyoloji toplumsal olguların incelenmesidir. Toplumların kendi yaşamları vardır ve toplum tek tek üyelerin eylemlerinden başka birşeydir. Bireylerin davranışlarını toplumsal olaylar belirler.

18 DURKHEIM’IN İNTİHAR ANALİZİ
İntihar, bireysel değil, toplumsal bir davranıştır. İntihar, toplumsal bütünleşme ve toplumsal düzenlemeyle alakalıdır. Dört tür intihar: Bencil, anomik, özgecil, kaderci

19 DURKHEIM’IN KİLİT KAVRAMLARI: DAYANIŞMA VE ANOMİ
Toplumsal Işbölümü (1893) İşbölümü ve uzmanlaşma Mekanik dayanışma ve organik dayanışma Anomi: Modern toplumdaki amaçsızlık ya da umutsuzluk duygusudur.

20 KARL MARX ( ) Kapital (Sermaye) Tarihsel materyalizm: Toplumsal yaşamı belirleyen üretim tarzıdır. Tüm toplumlar sınıflı toplumlardır. Kölelik, feodalite, krallık, kapitalist toplum Burjuva ve işçi sınıfı (proleterya) Proleterya, sosyalist düzenin kurulmasında öncü olacaktır.

21 MAX WEBER ( ) Sosyoloji, toplumsal eylemler üzerine yoğunlaşmalıdır. İnsan güdülenmesi ve düşünceleri değişimin ardındaki güçtür. (Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu) Eylem sosyolojisi: Bireyler özgürce eyleme ve geleceği biçimlendirme gücüne sahiptir. Yapılar bireylere dışsal ve onlardan bağımsız değildir. İdeal tip Bürokrasi ve ussallaşma

22 BİLİM NERELERDE ÜRETİLİR?
EĞİTİM SİSTEMİ (OKULLAR, ÜNİVERSİTELER) ARAŞTIRMA MERKELERİ, LABORATUVARLAR (TÜBİTAK, AR&GE VS.) ARAŞTIRMA ŞİRKETLERİ DEVLET KURUMLARI (TÜİK) BİLİMSEL BİLGİYİ SAKLAMA VE YAYGINLAŞTIRMA MECRALARI: AKADEMİK YAYINLAR, DERGİLER YAYINEVLERİ KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI KÜTÜPHANELER İNTERNET (BİG DATA…)

23 BİLİMSEL ARAŞTIRMA KONUSU NASIL SEÇİLİR?
Konuyu daraltmalıyız: 1- Zamanla 2- Mekanla 3- Bilimsel araştırma iki eğilim arasında ilişki kurmalı.

24 UYGULAMA : Aşağıdakilerden hangisi bilimsel araştırma konusu olabilir?
Yeni Dünya Düzeni Küreselleşme srecinde Türk bankacılık sisteminin değişen yapısı Petrol ülkeleri Hollywood filmleri Sendikacılık Döneminde Türkiye’de sendikal faaliyetler Afrika’nın durumu Afrika’da parlamenter demokrasiye geçiş: Karşılaştırmalı bir analiz. Türkiye-AB ilişkileri TR-AB ilişkilerinin tarım politikalarına etkisi

25 TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI
YILMAZ ESMER, TÜRKİYE DEĞERLER ARAŞTIRMASI (2012), sunum TÜRKİYE’Yİ ANLAMA KILAVUZU, IPSOS KGM, 2012 adresine istek gönderirseniz pdf olarak benden temin edebilirsiniz)

26 Önümüzdeki haftaya ilgi duyduğunuz bir araştırma konusu seçerek gelin.
ÖDEV Önümüzdeki haftaya ilgi duyduğunuz bir araştırma konusu seçerek gelin.

27 BİLİMSEL ARAŞTIRMAYI TASARLAMAK

28 BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN AŞAMALARI
KONUNUN SEÇİMİ (1 HAFTA) 2. KAYNAKÇA TARAMASI (1 HAFTA) 3. KONUNUN OLUŞTURULMASI (OKUMALAR, TEMEL SORU, VARSAYIMLAR, YÖNTEM, PLAN) (4 HAFTA) 4. VERİLERİN TOPLANMASI (3 HAFTA) 5. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ (2 HAFTA) 6. YAZIM AŞAMASI-RAPORLAMA (2 HAFTA) 7. SUNUM (1 HAFTA)

29 1. aşama: araştırma konusunun seçimi

30 1. Araştırma konusunun seçimi
“GİDERİLMEK İSTENEN HER GÜÇLÜK BİR PROBLEMDİR” (KARASAR, 2010: 54) “…bireyi fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve bir’den çok çözüm yolu olasılığı görülen her durum bir problemdir”. (Karasar, 2010:54-55)

31 1. Araştırma konusunun seçimi
Ortada çözebileceğiniz bir sorun olmalı. Konu bizi ilgilendiriyor mu? Merak uyandırıyor mu? Konuya yakınlık hissediyor muyum? Uzun zamandır gözlemlediğiniz bir sorun da bilimsel araştırma konusu olabilir. Bu konuda daha önce araştırma yapılmış mı? Yapılmışsa konuyu farklı bir şekilde nasıl ele alabilirim? Yeni bir bakış açısı getirebilir miyim? Yeni bir alan mı? Toplumsal yaşama ilişkin her tür değişim, yaşanan sorunlar araştırma konusu olabilir. Zaman faktörü önemli. Bu araştırmayı sürdürmek için yeterli zamanım var mı? Araştırma nesnem/malzemem ulaşılabilir mi? Konu danışmanımın ilgi alanın da mı? Bana ne faydası var? İleride CV’mde gösterebilir miyim?

32

33 2. Aşama: kaynakça taraması

34 2. KAYNAKÇA TARAMASI Kaynakça taramasının amacı, araştırmacının seçtiği konuya ilişkin şimdiye dek yapılmış çalışmaları ortaya koyması ve kendi çalışmasında önceki çalışmalardan yararlanmasıdır. “Araştırmacı literatür taraması sırasında var olan bilgi birikiminin doğasını öğrenir. Konuyla ilgili ana tartışmalar ve sorunlar hakkında bilgi elde eder. Yaklaşım tarzları, ilgi alanları, yönelimler, bulgular, sonuçlar, dışarıda bırakılanlar, neden dışarıda bırakıldıkları hakkında bilgilenir. Böylece yapmak istediğini anlamlı bir epistemolojik ve bilgi birikimi temeline oturtur” (Erdoğan, 2003:103). ALANYAZIN ya da LİTERATÜR TARAMASI olarak da anılıyor.

35 2. KAYNAKÇA TARAMASI Bilimsel kaynakların türleri: 1- Yazılı (kitap, dergi, makale, gazete…) 2- Sözlü (kişisel tanıklık, mülakat, ses kayıtları…) 3- Görsel (fotoğraf, resim, film …) 4- Gözlem

36 2. Kaynakça taramasI NASIL YAPILIR?
1- Konunuza ilişkin anahtar kelimeleri çıkarın (Örnek: Gaziantep’te Suriyeli göçmenlerin kent yaşamına entegrasyonu, Anahtar kelimeler: Kent, Gaziantep, Suriyeli, göçmen, göç ve entegrasyon) 2- Bu anahtar kelimelerle internette ilgili web sitelerinde araştırma yapın. 3- Bulduğunuz kaynaklar arasından çalışmada işinize yarayacak olanları seçerek KAYNAKÇA oluşturun. Araştırmacı kaynakça taraması yaparken elindeki tüm olanakları seferber etmeli, en geniş kaynaklara ulaştıktan sonra konusuna uygun biçimde kaynakları seferber etmelidir. 4- Kaynakçanız araştırmayı gerçekleştirdiğiniz kurumun TEZ YAZIM KILAVUZU’na uygun olarak yazar soyadı başa gelecek şekilde ve alfabetik olarak hazırlanmalıdır. HKÜ TEZ YAZIM KILAVUZU’na buradan erişebilirsiniz: Dönem sonunda hazırlayacağınız araştırma raporu bu kılavuzdaki kurallara göre yazılmalıdır.

37 2. KAYNAKÇA TARAMASI NASIL YAPILIR?
DİKKAT!!! İnternette araştırma yapmak için Google aramaları yeterli değildir. Google, en popüler içerikleri öne çıkarır, ancak bunlar çoğunlukla bilimsel içerikler değildir. Bunun için İNTERNETTE BİLİMSEL KAYNAKLARA erişmeniz daha doğrudur. Bilimsel bilginin üretildiği ve arşivlendiği kurumların, merkezlerin web sitelerinde arama yapmanız size hem zaman kazandıracak hem de doğru kaynaklara erişiminizi sağlayacaktır.

38 2. Kaynakça taramasI nasIl yapIlIr?
1- Üniversite kütüphaneleri ( 2- Çevrimiçi veri tabanları (Üniversite kütüphanelerinin üyelikleri sonucunda en güncel akademik yayınlara ulaşmak mümkün) 3- YÖK Tez Merkezi ( üzerinden Tez Merkezi’ne ulaşarak Türkiye’de hazırlanmış yüksek lisans ve doktora tezlerini araştırmak mümkün) 4- EKUAL / ULAKBİM ( Türkiye’de yayınlanan akademik dergilere erişim) 5- Dergi Park ( Türkiye’de yayınlanan akademik dergilere erişim) 6- Google Akademik: Google’da akademik makalelere ulaşmak için birebir. 7- Milli Kütüphane ( , Merkezi Ankara’da bulunan kütüphane özellikle devlet arşivlerine ulaşmak için ideal) 8- TÜİK (Türkiye’ye dair ayrıntılı istatistikler için 9- Uzmanlaşmış kütüphaneler (Kadın Eserleri Kütüphanesi, AKSANAT Müzik Kütüphanesi, Tarih Vakfı, Fransız Anadolu Aarştırmaları Enstitüsü, MSÜ Film Arşivi vs.) 10- Medya arşivleri

39

40

41

42

43

44 30 ekİm 2014 tarİhİndekİ derste araştIrmanIza İlİşkİn ANAHTAR KELİMELERİ ve kaynakçayI, hku tez yazIm kIlavuzu’na uygun şekİlde yazIlmIş halİyle teslİm edİn. TopladIğInIz kaynaklarI okumaya başlamadan önce önem sIrasına göre dİzersenİz vakİt kazanIrsInIz. En önemlİ kaynaklarI önce daha az önemlİ olanlarI sonraya bIrakabİlİrsİnİz. TOPLADIĞINIZ KAYNAKLARI OKUMAYA BAŞLAYIN. EKİP İÇİNDE İŞ BÖLÜMÜ YAPIN. OKURKEN ÖZET ÇIKARIN VE ARAŞTIRMANIZDA KULLANACAĞINIZ CÜMLELERİN SAYFA NUMARALARINI NOT ETMEYİ UNUTMAYIN. ARAŞTIRMA RAPORUNDA KAYNAK GÖSTERİRKEN İŞİNİZE YARAYACAK.

45 3. AŞAMA: KONUNUN OLUŞTURULMASI

46 ARAŞTIRMA KONUSUNU SINIRLANDIRMA
Daha önce bu konuda hiç araştırma yapılmamış ise durum analizi yapılabilir (Betimleyici araştırma) Konu zaman/mekanla sınırlandırılabilir. Toplumsal bir sorun/olgu olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurarak en az iki değişkenle ele alınabilir. Toplumsal değişimdeki etken değişkenler arasında bağlantı kurulur. Konu kavramsallaştırılır. Konu genelleştirilir ve sistematik olarak ele alınır. Konu, bir soru cümlesiyle özetlenerek sorunsallaştılır.

47 BU KONULARI NASIL SINIRLANDIRABİLİRİZ?
Irkçılık ve medya… Fakirlik ve göç… Futbol ve televizyon…

48 ARAŞTIRMA PROBLEMİNİN BELİRLENMESİ
Genel ölçütler: Çözülebilirlik Önemlilik Yenilik Yerleşik etik kurallara uygunluk Özel ölçütler: Aalnda yeterlik Yöntem ve tekniklerde yenilik Veri toplama izni Zaman ve olanak yeterliliği İlgi yeterliliği (Karasar, 2010: 56-58)

49 AraştIrma problemİnİn belİrlenmesİ

50 DEĞİŞKEN (LER) “Değişebilen, yani, en az iki değer alabilen her şey değişkendir.” (Karasar, 2010: 60). Örnek: Cinsiyet, yaş, gelir durumu vs. değişkendir.

51 DEĞİŞKEN TÜRLERİ Kontrol şekillerine göre; 1- Bağımlı : Araştırmacıyı rahatsız eden ve açıklanması istenen durumdur. Araştırmacı tarafından seçilir ve bunun hakkında toplanacak bilginin problem çözümüne ışık tutması beklenir. Örn: Töre cinayetlerini etkileyen faktörleri inceleyen bir araştırmada töre cinayetleri bağımlı değişkendir. Genellikle “Y” harfi ile ifade edilir. 2- Bağımsız : Bağımlı değişken üzerindeki etkisinin öğrenilmek istediği uyarıcı değişkendir. Bağımsız değişkenler, bağımlı değişkeni “istendik yönde etkilemek” amacı ile ele alınırlar. Örn: Töre cinayetlerini etkileyen faktörler arasında aile baskısı, namus, eğitim düzeyi, ataerkillik, zoraki evlilik vs. 3- Kontrol: Bağımsız değişkenlerin dışında, bağımlı değişkeni bir şekilde etkileyen “şaşırtıcı” değişkenlerdir. Bireylerin özellikleri, araştırma sürecine ve dış kaynaklara ait değişkenler. (Karasar: 2010:61-62)

52 PROBLEM TANIMLAMADA DEĞİŞKENLER
“Araştırmacı, araştırdığı problemi, değişkenler açısından görebilmeli ve öylece ifade edebilmelidir. Böylece olgular, tek tek değil, belli bir sistem bütünlüğünde ele alınabilecektir” (Karasar, 2010: 63). Araştırmanın amacına bağlı olarak, ele alınacak değişkenlerin sayısı ve ele alınış biçimi de değişir. (x,y,z…)

53 DEĞİŞKENLER - ÖRNEK ÖĞRENCİ BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Bağımlı değişken: ÖĞRENCİ BAŞARISI Bağımsız değişken: ZEKA ÇALIŞMA ALIŞKANLIKLARI ÇALIŞMA ORTAMI Kontrol değişkenleri: YAŞ CİNSİYET SOSYO-EKONOMİK DÜZEY

54 AraştIrmanIn AmacI Araştırma probleminin en somutlaştığı yerdir.
“Ne?, Nasıl? ve Niçin?” gibi sorularla ilgilidir ve aydınlatılmak istenen değişkenleri ve ilişkilerini sorgulama ifadeleridir. Araştırma soru cümleleri ve hipotezlerle ifade edilir.

55 SORU CÜMLESİ Her araştırmanın temel bir sorunu vardır: “Sorun formüle etmek, araştırmanın ilgilendiği alanda sosyal anlamlılığı olan bir konuyu ele alıp, bunun anlamlılığını tutarlı bir şekilde irdelemekle elde edilebilir” (Erdoğan, 2003: 72).

56 SORU TÜRLERİ 1-Tek değişkenli sorular:
TV eğlence programlarının içeriği nedir? Türkiye’de hangi günlük gazeteler çıkmaktadır ve tirajları nelerdir? Türkiye’ye gelen turistlerin ülkelere göre dağılımı nedir? MeclisTV’yi izleyen milletvekillerinin oranı nedir? Gazete tirajları neden düşmektedir? 2- İki veya daha çok değişkenli sorular: MeclisTV’nin olması meclisteki davranışları nasıl etkilemektedir? TV’deki eğlence programları ile Türk kültürünün değerleri arasında nasıl birilişki vardır? Gençlerin çevre duyarlılığı ile eğitim seviyeleri arasında bir ilişki var mıdır? Gazete tirajıyla, okurların gelir ve eğitim düzeyleri arasında nasıl bir ilişki vardır?

57 SORU CÜMLESİ Üniversite öğrencilerinin zeka düzeyi nedir?
Öğrencilerin zeka düzeyleri ile üniversiteye giriş puanları arasında bir ilişki var mıdır? Astımlı hastaların ortak kişisel özellikleri (varsa) nelerdir? Dış ticarette, dışalım ve dışsatım miktarlarının, arasında yıllara göre gelişimi nasıl olmuştur? A yöresindeki demir madeninin toplam rezervi ne kadardır? A maddesinin yapısını oluşturan elementler nelerdir?

58 SORU CÜMLESİNİ BULMA Yapacağınız bilimsel araştırmanın konusunu belirleyip sınırlarını çizdikten sonra araştırmada size yön göstereceğini düşündüğünüz temel soruların bir listesini yapın. Araştırma sırasında NEDEN? ve NASIL? sorularının yanıtını bulmaya çalışacaksınız. Araştırma öncesinde hazırladığınız sorular size yol gösterecek ve aşırı bilgiye boğulduğunuz durumlarda yönünüzü kolayca bulmanızı sağlayacaktır.

59 DENENCE (HİPOTEZ) “Birey, önce kendi kişisel ve çevresindekilerin gözlem ve deneyimlerinden yararlanarak olayların ve olguların açıklanmasında kullanılabilecek ‘denemelik genellemelerde’ bulunur…Bu genellemelere hioptez denir. Varılan her hipotez, sınırlı gözlemlere göre doğru sanılan, fakat henüz kuşku duyulan bu nedenle de, daha geniş bir çevrede sınanması, verilere uygunluğuna bakılması gereken bir önerme niteliğindedir. Bundan sonra yapılacak iş, geliştirilen bu tahminin, gerçekten ‘kabul edilebilir’ olup olmadığını anlamaya çalışmaktır.” (Karasar, 2010:13). Hipotez belli bir kuramsal temele dayalı olarak geliştirilen ve değişkenler arasında varlığı öne sürülen belli ilişkilerin sınanmasını sağlar. Araştırmacı 1 ya da 1’den fazla hipotez geliştirebilir. Hipotez değişkenler arasında bağlantı ya da neden-sonuç ilişkisi kuran yargı cümleleridir. Hipotezler okuma ilerledikçe ve araştırma sonuçları elde edildikçe değişikliğe uğrayabilen doğrulanabilir ya da yanlışlanabilir önermelerdir.

60 Hİpotez örneklerİ Insanlar ödüllendirildiklerinde daha iyi öğrenirler. Müzik ameliyatlarda ağrının hissedilmesini öenmli ölçüde azaltır. Ekonomik kriz dönemlerinde evlilikler azalır. Cep telefonu kansere neden olur. Işık, okuma hızını artırır.

61 ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI
Araştırmanın kendi bilgi, beceri ve olnaklarından, problem alanından, araştırmanın amaçlarından, yöntemden veya diğer pratik zorluklardan kaynaklanabilir. (Karasar, 2010: 73)

62 Araştırmada yer alan temel kavramlar araştırmanın başında tanımlanır.
TANIMLAR Araştırmada yer alan temel kavramlar araştırmanın başında tanımlanır. Tanımlar soyut kavramlara açıklık getirme amacıyla ikinci bir yorumu gerektirmeyecek şekilde açık seçik ve araştırmaya özgü olmalıdır.

63 ödev ARAŞTIRMANIZ İÇİN TOPLADIĞINIZ KAYNAKLARI OKUMAYA BAŞLADINIZ. HAFTAYA EKİP OLARAK TARTIŞARAK ARAŞTIRMA SORUSUNU, HİPOTEZ(LERİ), SINIRLILIKLARI VE TANIMLARI HAZIRLAYIP TESLİM EDİNİZ. NİYAZİ KARASAR’IN BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ KİTABINDA SAYFA 74’E KADAR İŞLEDİK, OKUYABİLİRSİNİZ.

64 EVREN VE ÖRNEKLEM

65 EVREN (POPULATION) NEDİR?
Araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği elemanlar bütünüdür. Bu bütün, ortak özellikleri olan canlı ya da cansız her türlü elemanı içerebilir. (Karasar, 2010: 107). Her araştırmanın kendi özgü bir evreni vardır. Evren, belli değişkenlere, belli özelliklere göre sınıflandırılıp tanımlanır. Evrenin sınıflandırılması ve tanımlanması, tümüyle, araştırmacının amacı doğrultusunda ve onun isteğiyle olur. (Karasar, 2010: 108). Araştırmacı, amaca uygun ölçütler geliştirerek, evrenini belirlemeye çalışır. her araştırmada, belirlenen amaçları gerçekleştirebilecek “en uygun evren” bir tanedir; araştırmacının bunu kestirebilmesi gerekir. İki tür evren: genel evren-çalışma evreni.

66 ÖRNEKLEM (SAMPLE) NEDİR?
“Örneklem (sample) belli bir evrenden, belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği kabul edilen küçük kümedir. (Karasar, 2010: 110). Araştırma, seçilen örneklem küme üzerinde yapılır ve sonuçlar tüm evrene genellenir. Neden örneklem üzerinde çalışılır: 1- maliyet sorunları 2- kontrol güçlükleri 3- etik zorunluluklar 4- her evreni tümüyle incelemeye de gerek olmayabilir. Örneklem üzerinde çalışmak araştırmacıya zaman, emek, enerji ve para tasarrufu sağlar. Araştırmada amaç çok veri toplamak değil, sağlam, geçerli veri toplamaktır.

67 ÖRNEKLEME (SAMPLING) NEDİR?
Evrenden örneklem alma işlemidir. Örneklem belirli kurallara göre alınır. Yansızlık kuralı: Yansızlık, belirli bir örneklem büyüklüğüne ulaşmada, evrendeki her ünitenin (bireyin, nesnenin, parçanın) örnekleme girebilme olasılığının belli, bağımsız ve birbirine eşit olması durumudur (Karasar, 2010:112). Örneklemede yanılgı kaçınılmazdır.

68 ÖRNEKLEME TÜRLERİ ÖRNEKLEME ELEMAN ORANSIZ ORANLI KÜME

69

70 ELEMAN ÖRNEKLEME Evrendeki elemanların, tek tek, eşit seçilme şansına sahip oldukları durumda yapılan örneklemeye eleman örnekleme denir. (Karasar, 2010:113). a. Oransız eleman örnekleme: Evrendeki tüm elemanlar birbirine eşit seçilme şansına sahiptir. Basit tesadüfi örnekleme, yalın örnekleme, yansız örnekleme de denir. b. Oranlı eleman örnekleme: Alt evrendeki tüm elemanlar birbirine eşit seçilme şansına sahiptir. Önce veren, alt evrenlere ayrılır, sonra bu alt evrenlerden örnekleme yapılır. Gruplandırılmış örnekleme, tabakalı örnekleme de denir.

71 ÖRNEK 1 Yöntem. Kamuoyu anketi Evren: nüfuslu bir kent Oransız eleman örnekleme : Yansız olarak 1000 kişilik örneklem alınıyor. Oranlı eleman örnekleme: Önce alınmak istenen görüşlerin etkilenebileceği bir değişken belirleniyor. Örn: sosyo-ekonomik düzey. Ardından genel evren bu değişkene göre alt evrenlere ayrılıyor: Üst sosyo-eko düzeyde Orta sosyo-ekonomik düzeyde Alt sosyo-ekonomik düzeyde kişi olsun kişilik örneklemin % 10’u üst sosyo-ekonomik düzey, % 30’u orta sosyo- ekonomik düzey, % 60’ı alt sosyo-ekonomik düzeyde olmalı.

72 ÖRNEK 2 Yöntem: Hasan Kalyoncu Üniversitesi öğrencilerine yönelik anket Evren: 2500 öğrenci Oransız eleman örnekleme : Yansız olarak 250 kişilik örneklem alınıyor. Oranlı eleman örnekleme: Önce alınmak istenen görüşlerin etkilenebileceği bir değişken belirleniyor. Örn: fakülte. Ardından genel evren bu değişkene göre alt evrenlere ayrılıyor: Hukuk: 500 Mühendislik: 1000 Güzel Sanatlar: 200 İktisadi –İdari Bilimler: 400 Eğitim: 400 Oranlı eleman örneklemeyi nasıl hesaplarsınız?

73 KÜME ÖRNEKLEME Evrendeki bütün kümelerin tek tek (bütün elemanlarıyla birlikte) eşit seçilme şansına sahip oldukları durumda yapılan örneklemeye küme örnekleme denir. (Karasar, 2010: 114) Evrende ya da alt evrende eşit seçilme şansı, elemanlar yerine, içindeki tüm elemanları ile birlikte kümelerdir. Oransız küme örnekleme Oranlı küme örnekleme

74 ÖRNEK 1 Araştırma: Ankara’da ilkokul öğrencilerinin fizik (boy, ağırlık) gelişimlerini saptamak. Evren: Ankara’daki tüm ilkokul öğrencileri Küme: Her bir ilkokul. Oransız küme örnekleme: Tüm ilkokulların bir listesi çıkarılarak yansızlık kuralına göre yeterli sayıda okul seçilir. Alınan okullardaki tüm öğrenciler üzerinde gerekli ölçümler yapılır. Alınan sonuçlar Ankara’daki tüm ilkokul öğrencilerine genellenir. Oranlı küme örnekleme: Araştırmada farklılık getireceği düşünülen değilkenlere göre alt evrenler belirlenir. Örn: sosyo-ekonomik düzey ve fiziki gelişim. Evren, Ankara’da farklı sosyo-ekonomik düzeyleri temsil eden ilkokullar belirlenerek alt evrenlere ayrılır. Her bir alt evrenden o alt evrenin bütün içindeki oranını yansıtacak şekilde ilkokul seçilir. Seçilen okullardaki tüm öğrencilerden veri toplanır.

75 ÖRNEK 2 Araştırma: Türkiye’de üniversitelerin öğrenci sayısı ve eğitim kalitesi Evren: Küme: Oransız küme örnekleme: Oranlı küme örnekleme: Birlikte tamamlayalım…

76 BASİT RASSAL ÖRNEKLEME
ÖRNEKLEME TÜRLERİ OLASILIKLI OLMAYAN KOLAYDA ÖRNEKLEME ÖRNEKLEMESİ KOTA KARTOPU ÖRNEKLEME YARGISAL OLASILIKLI BASİT RASSAL ÖRNEKLEME TABAKALI ÖRNEKLEME SİSTEMATİK ÖRNEKLEME KÜME ÖRNEKLEMESİ ÖRNEKLEME TÜRLERİ

77 KOLAYDA ÖRNEKLEME Amaç, kolayca ulaşılabilir birimleirn seçilmesiyle örneklemin oluşturulmasıdır (AÖF, s.177). En kısa zamanda ve en az maliyetle bilgi üretmeye yarar. En temel sorun seçilen örneklemin ana kütleyi yansıtma potansiyelidir. Betimleyici ve ilişki araştıran araştırmalara uygun değildir. Örn: Uygun sokakta uygun zamanda gelip geçen bireylerle görüşme yapılması, tiyatro izleyicilerinin oyun çıkışında görüşlerinin alınması.

78 YARGISAL ÖRNEKLEME Örneklem seçiminde araştırmacının kişisel arzu, düşünce ve deneyimleri devreye girer. Araştırmacı belirli ölçütler belirler ve bunları temsil edebileceğini düşündüğü bir örnemlem seçer. Kolayda örnekleme gibi hızlı ve düşük maliyetle veri toplanır. (AÖF, s. 178). Örn: Hasan Kalyoncu Üniversitesi’nin sorunlarını araştırmak üzere üst düzey yöneticilerle görüşme yapılabilir.

79 KOTA ÖRNEKLEMESİ Önce ana kütle hacmi belirlenir, ardından örneklem hacmi keyfi olarka belirlenir. Her tabakanın ana külte hacmi içindeki oranı belirlenir ve her tabakadan keyfi sayıda birim seçilir ve bu seçilen birimler örneklemi oluşturur. (AÖF, s. 178). Örn: Anadolu Üniversitesi Yönetimi açıköğretim hizmetlerinden memnun olan öğrencilerinin oranını belirlemek için bir araştırma planlıyor. Değişken cinsiyet olarak belirlenmiştir. Ana kütle hacmi: Erkek öğrenci hacmi: Kız öğrenci hacmi: Örneklem hacmi : 3000 Kaç kız, kaç erkek öğrenci araştırmaya dahil edilir?

80 KARTOPU ÖRNEKLEMESİ Bir araştırma çerçevesi mevcut olmadığında ya da oluşturulması mümkün olmadığında kullanılan örnekleme yöntemidir. Önce tanımlanan evrende yer alan bir bireyin (birinci birim) rassal olarak seçilmesile başlar, ardından bu bireyin aynı ana kütlede yer alan bir tanıdığı olup olmadığı araştırılır ve ikinci bireye ulaşılır (ikinci birim). Bu süreç, keyfi olarak belirlenen n hacimli örneklme oluşturuluncaya kadar sürdürülür (AÖF, s. 179). Örn: Bir bölgede uyuşturucu madde kullananlarla ilgili bir araştırma planlanıyor. Nasıl bir yöntem izlersiniz? Bir köyde sözlü tarih çalışması yapılacak? Nasıl bir yöntem izlersiniz? Blogunuzla ilgili görüşleri ölçümlemek için bir anket uygulayacaksınız. Nasıl bir yol izlersiniz?

81 BASİT RASSAL ÖRNEKLEME
Güncel örneklem çerçevesi belirlendikten sonra örnekleme dahil olan tüm birimlere numara verilir ve kura usülü, rassal sayılar tablosu ya da rassal sayı üreten bilgisayar programlarıyla birimler seçilerek araştırma gerçekleştirilir. Her birimin eşit seçilme şansı olmalıdır. Araştırmada ana kütlenin homojen olması durumunda basit rassal örnekleme seçilebilir. Örn: Bir mahallede anket uygulayacağız. Yansız sayılar tablosunu kullanarak kapı numaralarını belirleyip anketi gerçekleştirebiliriz.

82 TABAKALI ÖRNEKLEME Amaç, ana kütleyi, ilgili değişkenler açısından en iyi temsil edebilecek örneklemi oluşturmaktır. Ana kütle alt kütlelere, tabakalara bölünür. Tabaka değişkenleri, demografik özellik, sosyoekonomik sınıf, meslek grubu, firma büyüklüğü, coğrafi yerleşim vs. olabilir. Her tabakadan basit rassal seçimle araştırma gerçekleştirilir. (AÖF, s ). Örn: Belirli bir kentte ya da bölgede kadınlarla kadın hakları üzerine bir araştırma yapılacak ve kadın haklarına ilişkin bilincin eğitim düzeyiyle ilişkisi olduğu hipotezler arasında yer alıyor. Tabaka değişkenlerini nasıl belirleyebiliriz?

83 SİSTEMATİK ÖRNEKLEME Birim seçimi belirli bir sistematiğe uygun gerçekleştirilir. Örneklem hacmi ve örneklem aralığı (k=N7n) belirlenir. 1 ile k arasında bir tam sayı rassal olarak seçilir, a örnekleme girecek birinci birimdir. a+ k, a+2k vs. şeklinde incelenecek birimler seçilir. Örn: Muhteşem Yüzyıl TV Dizisi’nin içerik analizi yapılmak istenmektedir. Ancak 139 bölüm içerisinde örnek seçilmesi gerekmektedir. Sistematik örnekleme ile nasıl örneklem belirlenir?

84 Kaynak: http://www.slideshare.net/makaveliyasin/rnekleme-teknikleri

85 ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM
Kaynak:

86 ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM
Kaynak:

87 ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM
Kaynak:

88 ÖĞRENDİKLERİNİZİ PEKİŞTİRMEK İÇİN…
PROF.%20DR.%20CEMAL%20YUKSELEN.pdf İnternette farklı konularda gerçekleştirilen araştırmaların raporlarını okuyarak hangi örnekleme yöntemlerinin seçildiğini inceleyin.