DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME Murat TURAN Zihinsel Engelliler Sınıfı Öğretmeni

... konulu sunumlar: "DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME Murat TURAN Zihinsel Engelliler Sınıfı Öğretmeni"— Sunum transkripti:

1 DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME Murat TURAN Zihinsel Engelliler Sınıfı Öğretmeni
AKSARAY Zihinsel Engellilerin Eğitimi Kursuna HOŞGELDİNİZ

2 YAŞLI ADAM VE ÇOCUKLAR Yaşlı bir adam emekliye ayrılır ve kendine bir lisenin yanında küçük bir ev alır. Emekliliğinin ilk bir kaç haftasını huzur içinde geçirir ama sonra ders yılı başlar. Okulların açıldığı ilk gün, dersten çıkan öğrenciler yollarının üzerindeki her çöp bidonunu tekmelerler, bağırıp, ... Çağırırlar Bu çekilmez gürültü günler sürer ve yaşlı adam bir önlem almaya karar verir. Ertesi gün, çocuklar gürültüyle evine doğru yaklaşırken, kapısının önüne çıkar, onları durdurur ve “Çok tatlı çocuklarsınız, çok da eğleniyorsunuz. Bu neşenizi sürdürmenizi istiyorum sizden. Ben de sizlerin yaşındayken aynı şekilde gürültüler çıkarmaktan hoşlanırdım, bana gençliğimi hatırlatıyorsunuz. Eğer her gün buradan geçer ve gürültü yaparsanız size her gün 1 lira vereceğim” der.

3 Bu teklif çocukların çok hoşuna gider ve gürültüyü sürdürürler
Bu teklif çocukların çok hoşuna gider ve gürültüyü sürdürürler. Birkaç gün sonra yaşlı adam yine çocukların önüne çıkar ve onlara şöyle der, “Çocuklar enflasyon beni de etkilemeye başladı, bundan böyle size sadece 50 kuruş verebilirim.” Çocuklar pek hoşlanmazlar ama yine devam ederler gürültüye. Aradan bir kaç gün daha geçer ve yaşlı adam yine karşılar onları. “Bakın” der, “Henüz maaşımı alamadım bu yüzden size günde ancak 25 kuruş verebilirim, tamam mı? “Olanaksız amca” der içlerinden biri, “Günde 25 kuruş için bu işi yapacağımızı sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Biz işi bırakıyoruz.”

4 Zihinsel yetersizliği olan öğrencilerle çalışırken;
Öğretmen olarak kendimize ve öğrencilerimize yardımcı olmak için sınıf içinde ve dışında en etkili davranış değiştirme tekniklerini araştırmak, okumak, bilmek, uygulamak ve Silah gibi kullanmak zorundayız

5 ETKİLİ DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME TEKNİKLERİNİ UYGULAYACAK OLAN ÖĞRETMENİN ÖZELLİKLERİ
Evrensel Ahlaki Değerlere Sahip Bir Öğretmen Sevgi dolu bir insan İyi bir dinleyici Hoşgörülü Dürüst açık ve güvenilir Özür dileyebilen Sempatik ve esprili Mesleki Bilgiye Hakim Bir Öğretmen Branş formasyonu Aktüel formasyon İmajı Düzgün Dakik Bir Öğretmen Bedensel Bakım Kıyafet Bakımı İkinci Bir iş sahibi Öğretmen Bilgisayar Yabancı dil Resim, müzik, tiyatro

6 ÖĞRETMENİN KENDİNİ HATALI GÖRMESİNE NEDEN OLAN YAYGIN İNANIŞLAR
İyi öğretmen sakindir, telaşlanmaz, sinirlenmez, soğuk kanlıdır, duygularını göstermez İyi öğretmenin ön yargıları yoktur, öğrencilere eşit davranır. İyi öğretmen gerçek duygularını denetler ve öğrencilerine göstermez. Etkili öğretmen, her öğrenciye eşit davranır. Öğretmenler birbirlerine destek olurlar. Kendi duyguları ve inaçlarından etkilenmeden öğrencilere karşı cephe oluştururlar. İyi öğretmen her şeyden önce tatarlıdır. Değişmez, unutulmaz, hata yapmaz, coşkulu ve özgür bir eğitim ortamı oluşturur, bu ortamı sürekli tutmayı başarır. İyi öğretmen her sorunun cevabını bilir. Her öğrencisinden daha akıllı davranır. İYİ ÖĞRETMEN SÜPERMENDİR.

7 SINIFTA İSTENMEYEN DAVRANIŞLAR
‘Leyla’ sınıfta arkadaşına vurmaktadır.. ‘Zeynep’ çöplerini sınıfın ortasına atmaktadır. ‘ Burak’ sürekli arkadaşlarını şikayet etmektedir. ‘Sude’ sırasında nadiren oturmakta zamanının büyük bir kısmını kalem açmakla geçirmektedir. ‘Rabia’ derste sürekli anlamsız sesler çıkartmaktadır.

8 Okulda ve sınıfta eğitsel çabalara engel olan davranışlara istenmeyen davranış adı verilir.
Dersin akışını bozan, hedef davranışlara ulaşmayı zorlaştıran veya engelleyen her davranış istenmeyen davranıştır. Problem davranışlar öğrencileri hem öğrenme- öğretme etkinliğinden alı koymakta hem de öğrencilerin zamanlarının büyük bir kısmını ders dışı etkinliklere ayırmalarına neden olmaktadır.

9 PROBLEM DAVRANIŞLAR Derse devam etmemek yada derslere geç gelmek.
Derse hazırlıksız gelmek. Sınıfta uygun olmayan yer ve zamanda konuşmak. Arkadaşlarına, kendisine veya eşyalarına zarar vermek. Ders dışı bir etkinlikle uğraşmak. Temizlik ve görgü kurallarına uymamak. Sınavlarda kopya çekmek. Yerlere tükürmek. Yerlere çöp atmak. Kavga etmek. Arkadaşlarına küfür ve hareket etmek. Yalan söylemek Arkadaşlarına lakap takmak v.b derslerde sık karşılaşılan istenmedik davranışlardır.

10 İSTENMEYEN DAVRANIŞLARIN NEDENLERİ
1- Sınıf Dışı Etkenler Okul Aile Çevre 2- Sınıf İçi Etkenler Öğretmen Öğrenci Fiziksel ortam

11 OKUL Sınıfın en yakın çevresi okuldur. Okulun fiziksel özellikler, durumu, öğrenci sayısı, kuralları, yönetim yapısı gibi bir çok değişken sınıf içine yansıyarak öğrencilerin davranışlarını etkilemektedir. Okul sadece kendi sınırları içinden sorumlu olduğu düşünülür. Kapılarını çevreye kapatırsa ve dışındaki oluşumlara duyarsız kalırsa; öğrenci istenmeyen davranış gösteren arkadaş çevre ve sokağın bozucu etkileri ile karşı karşıya kalacak bu da sınıf ortamına taşınarak problem davranışların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Okul çalışanları arasında görüş birliği olmaması yönetici ve öğretmenlerin farklı görüş ve uygulayışta olmaları öğrencileri olumsuz davranışlara yöneltmektedir.

12 ÇEVRE Öğrencinin ve okulun içinde bulunduğu çevre sınıfın yapısını etkiler. Çevrede rastlanılan bir takım olumsuz davranışlar doğrudan yada dolaylı olarak sınıf içine yansıyarak eğitim öğretim faaliyetlerini engeller. Arkadaş grupları öğrenci davranışlarının kazanılmasında oldukça etkilidir.

13 AİLE Ailedeki birey sayısı Ailenin sosyo- ekonomik düzeyi
Ailenin eğitim durumu Anne baba tutumları Ailelerin çocuklarından aşırı beklentilerinin olması Öğrencilerde gözlenen davranış bozukluklarının sebeplerinden %45’i aile içi faktörlere dayanmaktadır. Sizin ve okulunuzun öğrenciye kazandırmak istediğiniz olumlu davranışların aile üyeleri tarafından desteklenmelidir. Aile üyeleri tarafından desteklenmedikçe istenilen sonucu alamazsınız.

14 ÖĞRETMEN Öğretmenin öğrencilerini yeterince tanımaması.
Öğretmenlerin sıkıcı olması ve öğrencilerin düzeylerine uygun araç gereçleri hazırlamamış olması. Jest ve mimikleri yerinde kullanmamaları. Sınıf kurallarının önceden belirlememiş olmak.

15 ÖĞRENCİ Öğrencinin duygusal problemleri.
Öğrencinin başarısızlık duygusu ve korkusu Öğrencinin dikkatini toplamada güçlük çekmesi. Öğrencinin zeka düzeyinin düşük olması. Sosyal doyumsuzluk içinde olması. Öğrencinin fiziksel yetersizlikleri

16 PROBLEM DAVRANIŞI NEDEN YAPIYOR?
İletişim kurmak için mi? Dikkat çekmek için mi? Bir işten kaçmak için mi? Beceri eksikliğinden mi?

17 Aslında öğrencilerin tüm davranışlarının temelinde ihtiyaçlar yatar
Aslında öğrencilerin tüm davranışlarının temelinde ihtiyaçlar yatar. Bu, istenmeyen davranışlar içinde geçerlidir. Öğrenciler istenmeyen davranışlar gösterdiklerinde bir gereksinimlerini doyurmaya çalışırlar.

18 FİZİKSEL ORTAM Sınıftaki öğrenci sayısı. Sınıfın ışığı, aydınlığı.
Sınıfın ısı düzeni. Sınıf ölçülerinin normal olması, duvarların badanalı olması. Pencerelerin geniş olması, masa, sıra, pencere, duvar ve yerlerin temiz olması. Oturma düzeni.

19 “SİZ ŞEKİLLENDİRMELİSİNİZ”
Öğrencileriniz davranışlarını kontrol edemiyorsa; o zaman bu davranışları onlar için, “SİZ ŞEKİLLENDİRMELİSİNİZ”

20 DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME Davranış: Kişinin eylemde bulunarak çevreyle etkileşim içinde olduğu gözlenebilir, ölçülebilir ve oluşumu çevrede değişikliğe yol açan bir dizi eylem ya da davranış sınıfına verilen isimdir. Uygulamalı davranış analizi: sosyal önemi olan davranışları değiştirmeyi amaçlayan, davranışçı kuramın öne sürdüğü, davranış temel prensiplerine dayalı süreçleri kullanan bilim dalıdır.

21 UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ
Edimsel koşullama kuramının öne sürdüğü davranış ilkelerini kullanarak, toplumsal açıdan önemli davranışları değiştirmeyi amaçlayan yaklaşımdır. Uygulamalı davranış analizi , öğretim ve sağaltım ortamlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Uygulamalı davranış analizinin bu denli yaygın kullanılmasının en önemli nedeni, uygulamacılar, özelliklede öğretmenler ve aileler tarafından kolayca anlaşılabilecek derecede yalın olmasıdır.

22 Uygulamalı davranış analizinin temelini oluşturan edimsel koşullama kuramının belli başlı dayanakları şöyle sıralanabilir. 1-Davranış değişikliği (öğrenme), çevresel değişikliklere bağlı olarak gerçekleşir. Davranışı , davranış öncesinde yer alan ve davranışı izleyen çevresel olaylar biçimlendirir. 2-Edimsel koşullama içsel durumlarla değil , gözlenebilir, ölçülebilir ve yinelenebilir davranışlarla ilgilidir. Ancak bu varsayım duygular ve düşünceler gibi içsel özellikleri yok saymak anlamına gelmemektedir.

23 3-Refleks tepkileri dışındaki tüm insan davranışları öğrenilmiş davranışlardır. Olumlu davranışlar gibi olumsuz davranışlarda öğrenme sonucunda kazanılmıştır ve aynı öğrenme ilkelerinin kontrolündedir. 4-Davranış ve çevre ilişkilerini bilimsel olarak açıklayabilmek için , davranış ve çevre özelliklerinin fiziksel belirlenmesi gerekir. 5-Davranış ve çevre ilişkilerine ilişkin yasalar, tüm insan ve hayvan türleri için geçerlidir.

24 Uygulamalı Davranış Analizinin İlkeleri
Uygulamalı olması: Hedef davranışın kuramsal açıdan değil, toplumsal açıdan önemli bir davranış olmasını ifade eder. Arttırılmak yada azaltılmak istenen davranış toplumsal açıdan önemli olmalı ve acil önem taşımalı. Davranışsal olmalı: Bireyin değişen ya da değiştirilmesi planlanan davranışının tam olarak gözlenebilir ve ölçülebilir olmalıdır. Analitik olmalı: Eğer işlevsel bir ilişkinin varlığından söz ediliyorsa, davranışın oluşması veya oluşmaması deneysel koşullar altında gösterilmelidir.

25 Teknolojik olmalı: Sürecin yazılı olarak tanımlanmasını ve yeterince detayı içermesini ve bir başka uygulamacı tarafından tekrarlanabilir olmasını gerektirir. Kavramsal sistematiğinin olması: Uygulamacının izlediği süreçler davranışın temel prensiplerinden kaynaklanıyorsa kavramsal sistematikten söz edilebilir. Etkili olmalı: Çalışma birey için pratik sonuçlar üretmek için davranışı yeterli şekilde gerçekleştiriyorsa etkilidir. Genellenebilir olmalı: Davranış değişikliğinin başka durumlar ve ve başka davranışlar içinde sürdürülebilir olmasıdır.

26 Uygulamalı davranış analizinde basamaklar
Hedef davranışı belirleme ve tanılama Hedef davranışı ölçme ve kaydetme Hedef davranış için uygulama yöntemini seçme.

27 Hedef davranış belirlenirken dikkat edilmesi gerekli öğeler
Birey ve/veya çevresi açısından işlevsel olmalı. Bireye doğal ortamlarda pekiştireç sağlamalı. Daha karmaşık beceriler için önkoşul nitelik taşımalı. Toplumsal yaşama katılımı kolaylaştırmalı. Bireyin ne yapmayacağını değil ne yapacağını belirtmeli

28 Hedef davranışı belirlerken
Çocuk/birey ile görüşülebilir. Bireyin yaşamındaki önemli kişilerden bilgi alınabilir. Ölçü araçları uygulanabilir. Birey doğrudan gözlenebilir.

29 DAVRANIŞLARIN ÖLÇÜMÜ VE KAYDI
Uygulamalı davranış analizinde değerlendirme, davranışların doğrudan ölçümüne bağlıdır. Doğrudan ölçüm ; Bireyin davranışı gerçekleştirme sırasında yapılan ölçümdür.

30 KAYIT TEKNİKLERİ 1-ABC KAYDI
Davranış öncesi ve sonrasında neler olup bittiğine ilişkin, ayrıntılı biçimde veri toplamak için doğrudan gözlemlere yer veren kayıt türüdür. ABC kaydı ile hedef davranışa yada davranışlara karar verilir.

31 ABC KAYDI TUTARKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR
Gözlenen bireyin söylediği, yaptıpı yada ona yapılan her şey yazırlır. Daha etkili kayıt tutabilmek için kısaltmalar kullanabilinir. Sadece gözlene bilen ( görülebilen veya duyulabilen) olaylar kaydedilir. Yazılan her davranışın öncesinde ve sonrasında yer alan olaylar yazılır. Gözlem en az 3 oturum sürdürülür.

32 ABC Kayıt Formu Gözlenen: Zeynep Tarih: 01.12.2009 Gözlemci: Murat
Gözlem Süresi: 5 d.k. Ortam Davranış Öncesi Davranış Davranış Sonrası Sınıf Öğrenciler yerlerinde oturuyorlar. Öğretmen merhaba diyor. Zeynep sınıfta geziniyor Öğretmen Zeynep’in yanına giderek oturmasını söylüyor

33 Hedef davranış belirlemeden önce aşağıdaki sorulara yanıt verilmesi gerekir.
Değiştirilmesi istenen hedef davranış birey ve çevresi için işlevsel mi? Değiştirilmesi hedeflenen davranış, uygulama sonrası ortamlarda bireye pekiştireç sağlayacak mı? Değiştirilmesi hedeflenen davranış başkalarının bireyle daha olumlu etkileşime girmesini sağlayacak mı? Değiştirilmesi istenen davranış yaşa uygunluk gösterecek mi?

34 Değiştirilmesi hedeflenen davranışın bireyin bağımsız yaşamına katkıda bulunacak mı?
Değiştirilmesi hedeflenen davranış azaltılmak istenen bir davranışsa bu davranışın yerine arttırılacak bir davranış var mı?

35 2- KALICI DAVRANIŞ ÜRÜNÜ KAYDI
Haftalık hece testinde doğru sözcük sayısı, bilgisayar klavyesi ile yazılan doğru sözcük sayısı, öğrencinin resminde yer alan perspektif sayısı gibi pek çok akademik davranış kalıcı ürünü olan davranışlardır. Bu tür davranışların ürünleri kayıt edilir. Kalıcı ürünleri ölçmek için dikkat edilmesi gereken üç ilke vardır: Hedef davranışın her meydana gelişi aynı kalıcı ürünle sonuçlanmalıdır. Kalıcı ürün yalnızca hedef davranışın sonucunda ortaya çıkmalıdır. Eğer kalıcı ürünü kayıt ederken araç-gereç kullanılacaksa, bunlar hedef davranışı etkilememelidir.

36 Kalıcı ürün kaydı yapılabilecek davranışlara örnekler:
Oturma odasında bırakılan eşya/giysi sayısı Bulaşıkların yıkanıp yıkanmadığı Oyuncakların yere atılıp atılmadığı Lambaları söndürülüp söndürülmediği Halının ya da yatağın ıslatılıp ıslatılmadığı Çocuğun saçının taranıp taranmadığı Hatalı üretilen parçalar Yanlış park edilen araçlar Şiddetli yağıştan sonra kar ve buzun temizlenip temizlenmediği

37 3- FOTOĞRAF VE VİDEO İLE KAYIT
Zaman zaman kalıcı ürünlerin daha da kalıcılığını sağlamak amacı ile fotoğraflar ve video kayıtları kullanılabilir. Örneğin: Tırnak yeme davranışını değiştirmeyi hedefliyorsanız. Düzenli aralıklarla öğrencinin ellerinin fotoğrafını çekebilirsiniz. Tırnak boyunu cetvelle ölçerek kayıt eder. Fotoğraf kanıtlarını kullanabilirsiniz. Bir başka örnek olarak öğrencilerin legolarla yaptıkları ürünleri fotoğraflayabilirsiniz.

38 4- KONTROL LİSTELERİ İLE DAVRANIŞ KAYDI
Öğretmenler tarafından kolayca kullanılabilir. Ancak kontrol listeleri oluşturulurken davranış yaptı/yapmadı, doğru/yanlış, uygun/uygun değil gibi kategorilere ayrılmalıdır. Özellikle güvenlik gerektiren işlerin kaydında uygundur. Çocukları kendi odalarını ya da masalarını temizlemeleri, bir tabağa yerleştirilecek yiyecekleri yeri ve sırası (yiyecek hazırlama) gibi davranışlar kayıt edilebilir.

39 DAVRANIŞ KAYDI TEKNİKLERİ
1- Kesin kayıt teknikleri Olay kaydı Süre kaydı Bekleme süresi kaydı

40 Olay Kaydı: En pratik ve en kullanışlı kayıt etme süreçlerinden biri sıklık sayma ya da olay kaydıdır. Bu kayıt türünde gözlemci belirlenen gözlem zamanı boyunca oluşan davranışların kaç kez oluştuğunu sayar. Davranışları sayma; Davranışın açık başlangıç ve bitişi olduğunda oldukça kullanışlıdır. Eğer davranış bazen 10sn. Bazen de 10 dakika sürüyorsa olay kaydı bu tür davranışlar için uygun değildir. Davranış çok sık meydana geliyorsa, davranışı bütün bir zaman diliminde izlemedikçe saymak mümkün değilse olay kaydı uygun değildir.

41 Süre Kaydı : Hedef davranışın ne kadar süre ile devam ettiğinin belirlenmesi amacıyla tutulan kayıtlardır. İki türü vardır. Gözlem süresinde gerçekleşen her bir davranışın süresi kayıt edilebilir. Gözlem süresinde gerçekleşen tüm davranışların toplam süresi kayıt edilebilir. Süre kaydı yaparken kronometreli ya da dijital bir saat en iyi araçtır. Zamanı gösteren video kayıtları incelenerek, süre kaydı yapılabilir. Süre kaydında, gözlemci davranışın tamamlanmasına en yakın saniye, dakika ya da çeyrek saati kayıt etmeyi tercih edebilir.

42 Bekleme Süresi Kaydı Bazı durumlarda bir uyaranla davranışın başlaması ya da tamamlanması arasında geçen süreyi belirlemek önemlidir. Bekleme süresi kaydı süre kaydındaki ilkeler dikkate alınarak tutulur. Örnekler: Öğretmenin “yerine otur” demesinden sonra öğrencinin yerine oturması arasında geçen süre. Bir lokantada yemeklerin sipariş edilmesinden sonra yemek servisi arasındaki süre. Bir çağrının ulaşması ile cevaplanması arasındaki süre. “odanı temizle” yönergesi ile işin tamamlanması arasındaki süre. (Sürenin uygun olmadığı durumlarda gerekebilir)

43 2- Yaklaşık kayıt teknikleri A- Zaman aralığı kaydı
Bütüncül zaman aralığı kaydı Kısmi(parçalı) zaman aralığı kaydı B- Anlık zaman örneklemi kaydı.

44 A- Zaman aralığı kaydı Gözlem süresi eşit zaman aralıklarına bölünerek, bu aralık içinde davranışın oluşup oluşmamasının kayıt edilmesidir.

45 Bütüncül Kayıt Belirlenen zaman aralığı süresince, davranış devam ediyorsa o davranış “var” kabul edilir. Davranış aralık süresince devam etmiyorsa “yok” kabul edilir. Kısmi (parçalı) kayıt Belirlenen zaman arlığı içinde davranış gerçekleşmişse “var” kabul edilir. Davranışın gerçekleşme sayısı ya da süresi önemli değildir.

46 B- Anlık Zaman Örneklemi Kaydı
Gözlem süresi dakikalık zaman aralıklarına bölünür ve zaman aralığı sonunda gözlenerek davranışın gerçekleşip gerçekleşmediği kayıt edilir. Bu yöntem ile birden çok sayıda davranış aynı anda kayıt edilebilir

47 UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI
Bir davranışı izleyen ve o davranışın ilerde gerçekleşme olasılığını arttıran duruma , pekiştirme denir.

48 Olumlu pekiştirme , bir davranışı izleyen durumda ortama bir uyaranın eklenmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır. Örnek : 1-Bağımsız olarak oynamayan bir çocuğa bağımsız oynadığı süreçlerde anne ve babasının aferin diyerek ödüllendirmesi bu ödüllendirme süreci sonunda da bağımsız oynama davranışının artması. 2- Kreşe giden 2 yaşındaki bireyin her emekleme davranışının görmezden gelinerek her ayakta durma davranışının akabinde öğretmenin yanına gitmesi ve onunla ilgilenmesi sonucu çocuğun ayakta durma davranışının artması.

49 Olumsuz pekiştirme ise , bir davranışı izleyen durumda ortamdan bir itici uyaranın çekilmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır. Olumsuz pekiştirme , bir itici uyaranın ortaya çıkmasının engellenmesi (kaçınma) ya da sürmekte olan bir itici uyaranın sona ermesi biçiminde olabilir.

50 Örnek:1- Arkadaşının kolunu büken birey canı yanan çocuğa eğer özür dilerim dersen kolunu bırakırım der.Canı yanan çocuk özür dilerim abi der ve kol bükmeyi bırakır. Burada itici uyaran kol bükme davranışına bağlı olarak çocuğun canı yanması itici uyaranın ortamdan kalkması için özür dilerim demesi. Sonuç özür dileme davranışının artması.

51 2- Hasta olan Annenin çocuğuna benimle evde olduğun zaman kendimi güvende hissediyorum demesi sonucu çocuğun eğer annemi bırakıp okula ya da dışarı gidersem annem hastalanabilir,ölebilir diyerek okula gitmemeye karar vermesi. Öğrenci evde kalarak itici uyaran olan annesinin hastalanma durumunu ortadan kaldırmak için evde kalma ya da dışarı çıkmama davranışında artışın olması. 3- Sevmediğimiz bir tv programının başlaması nedeni ile televizyonu kapatarak itici uyaran olan tv programını ortadan kaldırmamız.televizyonu kapama davranışında artış olması.

52 NELER PEKİŞTİREÇ OLABİLİR?
Pekiştireçler: Sözsüz İfadeler:gülümseme,alkışlama,baş ile onaylama,göz kırpma…vb Sosyal Yakınlık:Öğretmen masasının yakınına oturtmak,öğretmenle birlikte sınıf panosunu yerleştirmek,yemekte öğretmenle yan yana oturmak…vb Ayrıcalık Tanımak:Bahçede oynamasına izin vermek,sınıf defterini okul idaresine götürmek,Ödevini yapmış bir öğrenciye sınıf içinde serbest çalışma imkanı vermek(diğerleri ödevini tamamlarken…vb) Övgü Sözleri:”Aferin,Ne kadar güzel!Bunu sen mi yaptın!Çok iyi bir iş…vb” Etkinlik Pekiştireçleri: Şarkı söylemek,yap-boz oynamak,şiir okumak,bahçede top oynamasına izin vermek,tiyatroya götürmek,bir sosyal etkinliğe katılmasına izin vermek…vb

53 Övgü Sözleri:”Aferin,Ne kadar güzel. Bunu sen mi yaptın
Övgü Sözleri:”Aferin,Ne kadar güzel!Bunu sen mi yaptın!Çok iyi bir iş…vb” Etkinlik Pekiştireçleri: Şarkı söylemek,yap-boz oynamak,şiir okumak,bahçede top oynamasına izin vermek,tiyatroya götürmek,bir sosyal etkinliğe katılmasına izin vermek…vb

54 Pekiştirme sadece UYGUN davranışlar gösterildiğinde yapılmalıdır!
DAVRANIŞ KAZANDIRMADA PEKİŞTİREÇ KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Pekiştirme sadece UYGUN davranışlar gösterildiğinde yapılmalıdır! Uygun davranışın HEMEN ARDINDAN yapılmalıdır! Uygun davranışın ilk gerçekleştirildiği ve ya istenilen sıklıkta gerçekleştirilmediği durumlarda SÜREKLİ PEKİŞTİRME YAPILMALIDIR. (örneğin ilk kez ödevini yapan ya da ödevlerini bir yapıp bir yapmayan öğrencilerin ödev yapma davranışı her gerçekleştirildiğinde ödüllendirilmelidir) Ancak düzenli ödev yapan bir öğrencinin ödev yapma davranışının sürekli olarak ödüllendirilmesine gerek yoktur.Daha nadir (ör:haftada-ayda bir pekiştirme)

55 Sürekli olarak tek bir tür pekiştireç kullanmak etkisini kısa sürede yitirir.Bu nedenle de ÇEŞİTLİ TÜRDE PEKİŞTİREÇLER kullanılmalıdır! Kullanılacak pekiştireçler uygulayıcı tarafından KOLAY BULUNABİLİR VE KULLANIMI KOLAY olmalıdır! Pekiştireç öğrencinin YAŞINA-CİNSİNE-KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNE-İLGİLERİNE VE ÖZELLİKLE DE İHTİYAÇLARINA UYGUN OLMALIDIR. Aksi halde pekiştireç özelliği taşımaz! Pekiştireç DOYGUNLUK SAĞLAMAMALIDIR. Aksi halde öğrenci için pekiştireç özelliğini yitirir( sürekli olarak çikolata ile ödüllendirilen öğrenci artık çikolataya doyabilir ve artık çikolata ulaşılmak istenen bir ödül/ihtiyaç olamktan çıkar)

56 Nesne Pekiştireçleri:
Oyuncak ya da araç-gereç materyaller. Sembol Pekiştireçler: Kendi başına anlamı olmayan ama başka pekiştireçlere dönüştürülebilen senbollerdir;Para,gazete kuponları,yıldızlar,jeton,boncuk vb. Birincil Pekiştireçler: Temel fizyolojik ihtiyaçları karşılamaya dönük pekiştireçlerdir (yiyecek,içecek,barınma,uyku …vb)Ancak kısa süreli kullanılmalı ve aşırı doyurulmamalıdır.Ör:sürekli çikolata ödülü bir süre sonra doygunluğa yol açar ve pekiştireç özelliğini kaybeder.Karnı aç olan küçük yaşta bir çocuk için uygulanan eğitim bir işkenceye dönüşebilir(“eğer ödevini bitirirsen yemeğini yiyebilirsin” gibi bir uygulamaya gidilmiş ise)

57 Pekiştireç Belirleme Formu
Sevgili Öğrenci: Bu formda 12 adet etkinlik ve ödül yer almaktadır. Bu etkinlik ve ödül listesini dikkatlice okuyarak en çok hoşunuza giden 4 tane etkinlik yada ödülün karşısına (X) işareti koyunuz. Ayrıca anne- baba, öğretmeninizden de sizin en çok sevdiğinizi düşündükleri etkinlik ve ödülleri belirlemelerini rica ediniz. Öğrenci Anne- Baba Öğretmen Top oynamak ( ) ( ) ( ) Bahçede dolaşmak ( ) ( ) ( ) Resim boyamak ( ) ( ) ( ) Resim yapmak ( ) ( ) ( ) Müzik dinleme ( ) ( ) ( ) Sınıfı temizlemek ( ) ( ) ( ) Saçının okşanması ( ) ( ) ( ) Aferin denmesi ( ) ( ) ( ) Şarkı söylemek ( ) ( ) ( ) Yoklama defteri getirip götürmek ( ) ( ) ( ) Öğretmen masasını toplamak ( ) ( ) ( ) Pin pon oynamak ( ) ( ) ( )

58 UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI
Çocukların yeni beceri öğrenmelerini engelleyen, var olan becerilerini kullanmalarını engelleyen, çevreleriyle etkileşimlerini olumsuz etkileyen, çevresine yada kendisine zarar veren davranışlar olarak tanımlanabilir.

59 Yinelenen davranışlar.
Aşırı hareketlilik. Öfke nöbetleri Yönergelere uymama. Uyku ve yemek problemleri Saldırgan davranışlar. Kendine zarar verme.

60 Uygun olmayan davranışları azaltmak üzere kullanılabilecek pek çok yöntem vardır. Bu yöntemler , en ılımlıdan en az ılımlıya doğru dört düzeyde ele alınmaktadır. . Bu düzeyler, (1) ayrımlı pekiştirme (2)sönme (3)hoşa giden uyaranı çekme (4) hoşa gitmeyen uyaran vermedir.

61 İstenmeyen bir davranışı azaltmak için , öncelikle en ılımlı yöntem seçilmelidir. Örneğin eğer birinci düzeydeki yöntem etkili olacaksa , daha alt düzeylere inmek etik açıdan uygun değildir. Birinci düzeydeki yöntem etkili olmadığında ikinci düzey, ikinci düzey de etkili olmadığında üçüncü düzey , üçüncü düzeyinde etkili olmadığı durumlarda ise son çare olarak dördüncü düzey düşünülmelidir. Hangi düzeydeki yöntemin kullanılmasının daha uygun olacağına karar vermek için, davranış azaltma yöntemi denenmeli ve etkililiği veri analizi ile saptanmalıdır.

62 Ayrımlı Pekiştirme Ayrımlı pekiştirmede uygun olmayan davranışların azaltılması için uygun davranışın artması yada sürdürülmesi 2 temel pekiştirme ilkesine dayanır. Davranış uygun ayırt edici uyaranı izlediğinde pekiştirilir. Örneğin sınıf içinde konuşma bazı koşullarda uygun bazı koşullarda uygun olmayabilir. Bu durum sınıf içinde konuşma belli bir uyaranın ( öğretmenin soru sorması gibi) varlığında pekiştirilirken diğer durumlarda pekiştirilmez. İkinci uygulamada diğer davranışlar görmezden gelinirken uygun olan hedef davranış pekiştirilir. Böylece pekiştirilen davranış artarken, görmezden gelinen davranış azalır.

63 Ayrımlı pekiştirme bir davranışı azaltmak için pekiştirmenin kullanılmasıdır. Ayrımlı pekiştirmenin üç türü vardır: (a) seyrek yapılan davranışı pekiştirme (b) başka davranışları pekiştirme ( c) karşıt davranışları pekiştirme

64 1-Seyrek Yapılan Davranışı Pekiştirme: Bazı davranışlar, belli bir süre içinde belli bir sıklıkla yada süreyle yapıldıklarında uygun olup; daha fazla yapıldıklarında uygun değildir. Örneğin , günde iki yada üç kez diş fırçalamak arzu edilen bir durumken ; günde yedi ya da sekiz kez diş fırçalamak istenmeyen bir durumdur. Seyrek yapılan davranışın pekiştirilmesi uygulamasında davranışlar, gözlem süreci boyunca uygun düzeyde yapıldıklarında bireyin pekiştireç elde etmesiyle; daha fazla yapıldıklarında ise pekiştireç elde edememesiyle sonuçlanır. Örneğin çocuk ,günde üç kez dişini fırçaladığında yatmadan önce TV ‘de sevdiği programı izleyebilirken ;daha fazla fırçaladığında TV izlemesine izin verilmez. 20 dakikalık masa başı etkinliğinde 10 kez yerinden kalkarak öğretmeninden yardım isteyen bir çocuğun yardım isteme davranışını azaltmak için öğretmen sadece 2 kez yardım istediğinde öğrenciye 5 dakikalık boş zaman verebilir.

65 2-Başka Davranışları Pekiştirme: Azaltılmak istenen davranış gözlem süreci boyunca hiç yapılmadığından, gözlem süreci sonunda ilk yapılan herhangi bir olumlu davranış pekiştirilir. Örneğin, izin almadan konuşma davranışı başka davranışları pekiştirme yöntemi ile azaltılmak istendiğinde, çocuk bir ders boyunca gözlenir. Ders sırasında izin almadan konuşma davranışını hiç yapmazsa, ders bitiminde yaptığı ilk olumlu davranıştan sonra kendisine pekiştireç sunulur.

66 3.Karşıt (Uyuşmayan ) Davranışları Pekiştirme-alternatif davranış : Azaltılmak istenen hedef davranışın karşıtı , o davranışla aynı anda yapılamayacak bir davranış varsa , bu davranış belirlenir.Hedef davranış görmezlikten gelinirken ; karşıt davranış pekiştirilir. Örneğin ;sınıfta dolaşma davranışının karşıtı , yerinde oturma davranışıdır. Dolayısıyla , çocuk yerinde oturduğunda pekiştirilir;sınıfta dolaştığında ise görmezden gelinir. Benzer şekilde , sağ elle ağıza nesne götürme davranışının karşıtı olarak sağ elle resim yapma davranışı benimsenebilir; şarkı söyleme davranışının karşıtı olarak ise yüksek sesle kitap okuma davranışı seçilebilir. Sırayı karalayan birey için karşıt davranışı yazı yazma olabilir.

67 SÖNME Sönme bir davranışın sürmesini sağlayan pekiştirecin geri çekilmesidir. Diğer bir değişle daha önce pekiştirilmiş olan uygun olmayan davranışları pekiştirmeme yöntemidir. Ortadan kaldırılmak istenen davranış , sönme yöntemi uygulamasının başında artma ve çeşitlenme gösterebilir. Ancak, pekiştirilmeyen davranış zamanla azalır ve ortadan kalkar. Örnek :Ağlama davranışında her ağladığında her istediğini kazanmışsa ,elde etmişse bu davranış tekrarlanacaktır.Elde ettiği bu pekiştireçler verilmeyerek davranış sonrası uyaranlarda tutarlılık sağlanarak ağlama davranışı azaltılır. Okuldan kaçma davranışı her kaçma davranışında öğretmen bu davranışı çocuğun okula dönmesi için bisküvi..vb şeyler alarak ödüllendirmiştir.Bu davranışı verilen pekiştireçler ortadan kaldırılarak bu davranış ortadan kaldırılacaktır.

68 Örneğin; öğrenci sürekli yerinden kalkarak ve sınıfta gezinerek öğretmenin ‘yerine otur’ demesi ile geçici bir süre yerine oturur. Bu döngü tekrarlanmaya başlar. Yani çocuk yeniden yerinden kalkar, öğretmen yerine otur der. Burada öğretmen dikkati çocuğun yerinden kalkma davranışını izlemekte ve bu davranışı pekiştirmektedir.

69 Sönme, uygulayıcının bir pekiştirme biçimi olarak normal koşullar altında dikkati toplayan davranışı görmezden gelmesidir. Sönme uygulamasının etkililiği ile ilgili en önemli faktör ‘tutarlılıktır’. Yani davranışı gerçekleştirdiğinde görmezden gelinmedir. Bu yapılırken ortamdaki diğer kişilerle de işbirliği yapılmalıdır.

70 Uygulayıcının daha önceden pekiştirdiği davranışı görmezden geldiğinde çocuk uygulayıcının dikkatini çekmek için davranışın sıklığını ve yoğunluğunu artırır. Buna sönme patlaması denir. Sönme tekniğinin bu özelliği akılda tutularak hemen uygulamadan vazgeçmemelidir.

71 SÖNMENİN AVANTAJLARI Sönme, sözel yada bedensel zorlama kullanılmaksızın uygun olmayan davranışların azaltılmasında etkili olabilir. Çocukla öğretmen arasında mücadeleye yol açmaz ve çocuğun benlik saygısını azaltmaz. Sönmenin etkisi dereceli olabilirken etkililik süresi genellikle uzundur. Uygun olmayan davranış görmezden gelinirken uygun olan davranışların pekiştirilmesi sönme sürecinin en önemli öğesidir.

72 SÖNMENİN DEZAVANTAJLARI
Etkisi hemen görülmeyebilir. Diğer çocuklarda aynı davranış görülebilir. Bazen bitmiş davranışlar ortaya çıkabilir. Genellemede problem yaşanabilir.

73 Hoşa Giden Uyaranı Çekme
Hoşa giden uyaranı çekme yöntemi iki biçimde gerçekleştirilir: tepkinin bedeli ve mola 1-Tepkinin Bedeli: Tepkinin bedeli, uygun olmayan özellikle de yasaklanmış bir davranış sergilendiğinde, bireyin daha önce edindiği bazı pekiştireçleri yitirmesidir Tepkinin bedeli yönteminin uygulanabilmesi için , bireyin elinde yitirecek pekiştirecin bulunması gerekir. Örnek: küfür etme davranışı Ahmet bugün olumlu davranışları için 3 tane gülen adam kazandı.Ahmet bu gün 2 kez küfür etti.Bunun için 2 tane gülen adamı geri alındı.Tek gülen adamı kaldığında..tek gülen adamın karşılığı…..kazandı.

74 TEPKİNİN BEDELİ UYGULANIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR
Tepkinin bedeli, hedef davranışın hemen arkasından uygulanmalıdır. Tepkinin bedeli tutarlı uygulanmalıdır. Çocuk uygun davranışları için sıkça pekiştireç kazanıyor olmalıdır. Pekiştireçlerin geri alınması cezalandırıcı olmamalıdır. Örneğin pekiştireci geri alınırken bağırıp kızarak değil uygun davranışı sergilediğinde tekrar kazanabileceği belirtilmelidir.

75 2-Mola: Mola tekniği ise şu varsayıma dayalı olarak geliştirilmiştir: bir davranıştan sonra bir süre daha az pekiştirici ortam sunulursa , davranış azalır ve zamanla ortadan kalkar. Bir başka deyişle , mola pekiştireçlerden uzakta geçirilen zaman anlamına gelmektedir. Mola, bireyi ortam dışına çıkararak uygulanabileceği gibi, ortam içinde de uygulanabilir. Mola tekniği kurallarına uygun şekilde kullanılırsa, hedef davranışta azalma görülebileceği ancak eğer kurallarına uygun olarak kullanılmazsa, hedef davranışta artışa yol açabileceği öne sürülmektedir. Bu nedenle, mola uygulayacak kişi, çocuğu mola uygulaması öncesinde, sırasında ve sonrasında titizlikle gözlemelidir. Mola tekniği 1-5 dakika arasında değişen sürelerle uygulanmalıdır.

76 Mola 3 biçimde yapılmaktadır
Çocuk uygun olmayan davranışı sürdürürken gruptan uzaklaştırılır. Ancak uzaktan yada bir köşeden etkinlik alanını izlemesine izin verilir. Uygun davranmaya başlanınca gruba katılmasına izin verilir. Bu süreçte çocuk pekiştirici çevre yada etkinliği izleyemez, etkinlik alanının dışındadır. Yüzü genellikle pekiştirici olamayan duvara dönüktür. Uygun davranmaya başladıktan kısa bir süre sonra etkinlik alanına döner. Her iki maddede anlatılan durumda da etkinlik alanında yarım kalan etkinlik varsa tamamlatılır. Öğrencinin pekiştirici çevreden alınarak pekiştirici olamayan bir alana konulması anlamıne gelir. Öğrencinin evde odasına, okulda ise mola odasına konulması gibi. Ancak mola odası önerilen bir uygulama değildir.

77 MOLA KULLANIMI İÇİM ÖNERİLER
Çocuk bulunduğu ortam ve etkinliklerin mola alanındakilerden daha cazip olduğunu algılamalıdır. Öğretmen molanın etkili olup olmadığını izlemeli, etkili değilse sürdürmemelidir. Mola süresi gereğinden fazla uzatılmamalıdır. Molanın pekiştirici olmamasına özen gösterilmelidir. Mola saldırganlık ve zarar verme davranışları için etkili olabilir.

78 DİKKAT!!! Sınıfta olumlu pekiştireç yoksa
Mola sırasında çocuk istemediği işten kurtuluyorsa Mola sırasında bir şekilde ödül alıyorsa mola tekniği KULLANILMAZ……………

79 Hoşa Gitmeyen Uyaran Verme
Hoşa gitmeyen uyaran verme yönteminde, uygun olmayan davranışı azaltmak için bir itici uyaran verilir. Hoşa gitmeyen uyaran , koşulsuz ya da koşullu olabilir. Koşulsuz itici uyaran , herhangi bir öğrenme yaşantısına bağlı olmaksızın kendiliğinden ceza niteliği taşıyan uyaran olarak tanımlanabilir. Dayak ve hareketsiz bırakma koşulsuz itici uyarana örnek olarak verilebilir.

80 BEDENSEL CEZA Acı vermek amacıyla öğrencinin bedenine elle veya nesne ile vurulmasıdır, baskı uygulanmasını kapsar. Bedensel cezanın hiçbir avantajı olmadığı gibi yan etkisi ve sınırlılıkları vardır. Ceza davranışı azaltmaz, sadece baskılar yani cezanın varlığında ortaya çıkmasını engeller.

81 CEZANIN DEZ AVANTAJLARI
Haklı nedenlere dayanmayan ceza başka davranış sorunlarına yol açar. ( korku, kaygı, saldırganlık) Ceza olumlu iletişim kurma fırsatlarını engeller. Ceza güçlünün haklı olduğu imajı yaratabilir. Cezalandırılan çocuğun akademik çalışmalara yönlendirilmesi güçleşir. Bu da ikinci bir başarısızlığı cezayı gerektirir

82 Koşullu itici uyaran, öğrenme sonunda hoşa gitmeyen özellik kazanan uyaran olarak tanımlanabilir. Zayıf not ve arkadaşlarının gülmesi koşullu itici uyarana örnek olarak verilebilir.

83 İLKELER Yöntem mutlaka en az üç günlük gözlem sonucunda seçilmelidir.
Davranıştaki tüm değişiklikler takip edilmelidir. Yöntem en az 1 hafta süreyle uygulanmalı, davranış izlenmelidir. Uygulama öncesi ve sırasında sürekli veri toplanmalıdır. En az sınırlayıcı yöntem kullanılmalıdır.

84 Alternatif davranışların kazandırılması amaçlanmalıdır.
Bir yönteme karar verildiği zaman dezavantajları iyi bilinerek başlanmalıdır. Daha sınırlayıcı yönteme geçmeden önce toplanan veriler ve davranıştaki değişiklikler göz önüne alınmalıdır.

85 Son Olarak Hiç bir yöntem bütün davranışlar için uygun olmaz.
Bir yöntem her çocuk için aynı sonucu sağlamaz. Çocuğun özellikleri, davranışın özellikleri ve davranışın nedenleri çok iyi bilinmelidir. Uygulanacak yöntem çok iyi bilinmelidir. Problem davranışta değişiklik gözlenmiyorsa, anne-baba, diğer öğretmenler ve rehber öğretmenle görüşülmeli, gözlem sonuçları tekrar gözden geçirilmelidir.

86 ÖĞRENCİNİZE DEĞER VERİN, SINIFTA KONUŞMASI İÇİN FIRSAT VERİN, OKUL SAATLERİ DIŞINDA DA BİRLİKTE OLUN, DÜŞÜNÜN, ŞAKALAŞIN, SİNEMAYA, TİYATROYA GİDİN. TOP OYNAYIN. SINIF İÇİ İLETİŞİMİN İYİ OLMASI İÇİN ÖĞRENCİLERİNİZİ TAKIM SPORLARINA YÖNLENDİRİN. AŞAĞILAMAYIN, ALAY ETMEYİN, HORLAMAYIN VE SAYGI DUYUN. KINIFTA ‘KES SESİNİ’ DEMEYİN. ÖĞRENCİLERİNİZİN AİLELERİYLE İLETİŞİME GEÇMEK İÇİN BÜTÜN FIRSATLARI DEĞERLENDİRİN. BÜTÜN BUNLARI YAPTIKTAN SONRA SINIFINIZDA DAVRANIŞ PROBLEMLERİ ÇIKIYORSA GELİN BENDEN HESAP SORUN.

87 NOT: SLAYTLAR TEK DENEKLİ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ KİTABINDAN YAYARLANILARAK HAZIRLANMIŞTIR…