Sağlık Sosyolojisi Öğr. Gör. Serap GÖKCE KAYNAK:

... konulu sunumlar: "Sağlık Sosyolojisi Öğr. Gör. Serap GÖKCE KAYNAK:"— Sunum transkripti:

1 Sağlık Sosyolojisi Öğr. Gör. Serap GÖKCE KAYNAK:
Prof. Dr. Süheyla ÜNAL Prof. Dr. Ahmet SALTIK

2 HOŞGELDİNİZ 2

3 Yeni ders döneminde hepinize başarılar dilerim..
Değerli Öğrencilerimiz; Yeni ders döneminde hepinize başarılar dilerim.. 3

4 4

5 Dersin içeriği Sosyoloji bilim alanını tanıma
Toplumsal Etmenlerin Sağlığa Etkileri Sağlık ve Kültür Etkileşimi Kişi ve toplumun sağlığını geliştirmede Sosyoloji’den yararlanma. sağlık sosyolojisi tanımı, temel konuları hastalık açıklama modelleri psikiyatrik hastalıklarda sosyokültürel etkenler

6 Amaç Dersin sonunda öğrenci bireyin sağlık davranışını etkileyen sosyal etkenlerin önemi konusunda bir kavrayışa sahip olacaktır

7 Öğrenim Hedefleri Dersin sonunda öğrenci
Sağlık davranışını ve hastalık sürecini etkileyen sosyal faktörleri sayacak Hastalığın kültürel boyutlarını tanımlayacak

8 İnsan 2 çevreye doğmaktadır :
İnsan ve Çevresi İnsan 2 çevreye doğmaktadır : Doğal çevreye, Toplumsal çevreye.. Grönland’da doğan bir bebek Eskimo, Türkiye’de doğan bir Türk... olmaktadır. İçine doğulan toplumsal çevre; bireyi o toplumun bir üyesi olarak biçimlemekte ve toplumsallaştırmaktadır : Sosyalleşme!.. 8

9 Sosyoloji’ye giriş.. Emile Durkheim’a göre , Bir alanın bilim dalı olup olmadığının anlaşılması için : 1- O bilimin incelenecek bir bilgisi, konusu olmalı. 2- Bu konuların, bilgi alanının nasıl inceleneceğine ilişkin yöntemi olmalıdır. 9

10 Sosyoloji’ye giriş.. a- Bireyler arası karşılıklı iletişimin olması
Bu ölçütlere göre Sosyoloji, bir bilim olarak kabul edilmektedir. Sosyoloji bir sosyal olay veya olguyu inceler. Bir şeyin sosyal olay olarak kabul edilebilmesi ve bir davranışın sosyal olay olması için : a- Bireyler arası karşılıklı iletişimin olması b- Bir arada var olma duygusu.. gerekir. 10

11 Sosyoloji Nedir ?? Sosyoloji; “Toplum Bilimi” veya “sosyal olayların bilimi” ya da “sosyal örgütlenme ve sosyal değişimler bilimi” olarak da bilinmektedir. Aslında Sosyoloji, sosyal yaşamımızda varolan sosyal gerçekleri (sosyal olay ve olgular), insanların kurduğu grupları, grupların davranışlarını ve sosyal kurumları olduğu gibi inceleyen pozitif bir sosyal bilim dalıdır. Bir başka anlatımla Sosyoloji, birtakım varsayımlardan çok; var olan gerçekleri ortaya koymaya çalışan, sosyal gerçeğe eğilen bir bilimdir. 11

12 SOSYOLOJİ özetle; İnsan davranışının toplumsal nedenlerini ve sonuçlarını inceler.. 12

13 Sosyoloji’nin doğuşu.. Sosyoloji’yi Batı Avrupa’da ortaya çıkaran temel neden, 18. ve 19. yüzyıllarda Avrupa’da yaşanan hızlı sosyal değişim sürecinin yarattığı toplumsal sorunlara çözümler üretme çabasıdır. (Dr. M. Devrim TOPSES, 21. yüzyılda ulusal ve aydınlanmacı sosyoloji. Bilim ve Ütopya, Haziran 2008) Fakat, modern sosyolojinin kurucusu olarak Emile Durkheim ( ) bilinir. 13

14 TIBBİ SOSYOLOJİ : 1. Sosyal Epidemiyoloji’ye özgülenmiş (hasredilmiş) profesyonel çabadır. 2. Hastalıkla bağlantılı olarak kültürel etmenleri ve Sosyal ilişkileri inceler. 3. Tıbbi örgütlenmelerde ve sağaltımda(tedavi-terapi) sosyal ilkeleri inceler. Charles Mclntire, 1894 Lübnan’a İsrail saldırısı, 2007 14

15 TIBBİ SOSYOLOJİ : Sosyal Tıp çalışmasında SOSYAL EPİDEMİYOLOJİ’yi kullanır.. Kültürel etmenler ve sosyal ilişkileri çalışır.. Sağlık ve hastalık hakkında aile, toplum ve hükümeti çalışır. Tıbbi örgütlenme ve sağaltımda(tedavi-terapi) sosyal ilişkileri inceler. Sosyal sorunları çalışır. Sosyal güvenliği çalışır.. 15

16 Sosyal epidemiyoloji :
Sağlık durumunun sosyal dağılımını ve sosyal belirteçlerini inceleyen bilim dalı olarak tanımlanır. Sosyal Epidemiyoloji’nin amacı, ruhsal ve bedensel sağlık sorunlarının sosyal çevre sunukluklarını (maruziyetlerini) tanımlamaktır. Sosyal Epidemiyoloji’nin temel ilgisi; toplum ve sosyal örgütlenmenin kişi ve kümelerin sağlığı ve yaşam düzeyini nasıl etkilediğini incelemektir. 16

17 Astma ve sosyal eşitsizlik : Sosyal çevre-hastalık ilişkisi klasiği..
Siyahlarda astma prevalansı Beyazların 2 katı, ölümleri ise 3 katıdır. Astma prevalansı Hispanik çocuklarda öbürlerinden 3 kat fazladır.. MEDICAID(kimsesizlere verilen sigorta) korumasındaki çocuklarda Astma nedeniyle hastaneye yatırılma, Beyazlara kıyasla Siyahlarda % 93, Hispaniklerde % 34 daha fazladır. And as asthma continues to increase, asthma prevalence and mortality remain higher in minority group members than in whites. Asthma prevalence is about twice as high, and asthma mortality about three times as high, in blacks as in whites.[iii],[iv] Similarly, asthma prevalence is more than tree times higher among Puerto Rican children than among non-Hispanic children.[v] Among children with asthma, children of color are much more likely to require hospitalizatino than shite children [vi]. While some of this excess is related to poverty, the excess persists after controlling for income.[vii] Asthma prevalence and mortality are especially high, and rising, in inner cities, where minority populations are concentrated.[viii],[ix] Both exposure to air pollution, and susceptibility to its effects, appear to be concentrated disproportionately among the poor and persons of color. [iii]. Persky VW, et al. Relationships of race and socioeconomic status with prevalence, severity, and symptoms of asthma in Chicago school children. Ann Allergy Asthma Immunol 1998;81(3): [iv]. National Heart, Lung, and Blood Institute Working Group. Respiratory diseases disproportionately affect minorities. Chest 1995;108: [v]. Metzger R, et al. Environmental health and Hispanic children. Environ Health Persp 1995;103 Suppl 6: [vi]. Chabra A, Chavez GF, Adams EJ, Taylor D. Characteristics of children having multiple Medicaid-paid asthma hospitalizations. Maternal Child Health J 1998;2:223-9. [vii]. Litonjua AA, et al. Race, socioeconomic factors, and area of residence are associated with asthma prevalence. Pediatric Pulmonology 1999;28(6): [viii]. Carr W, Zeitel L, Weiss S. Variations in asthma hospitalizations and deaths in New York City. Am J Public Health 1992;82:59-65. [ix]. Wing JS. Asthma in the inner city: a growing health concern in the United States. J Asthma 1993;30: 17

18 SOSYAL TIP... Sosyal Epidemiyoloji(Epidemiyoloji sağlığı ilgilendiren tüm olayların sıklığını, dağılımını, nedenlerini ve çözüm yollarını inceleyen bilim dalıdır. bilgisini kullanarak toplumun tıbbi bakım gereksinimini çalışır.. 18

19 Geniş anlamıyla Sosyoloji
İnsanların birbirleriyle kurdukları sosyal ilişkileri, sosyal kümeler, kurumlar ve örgütler arasındaki bağları, toplu eylem, toplu direniş gibi topluluk ve birey davranışlarını, değişik düzeylerde bütün sosyal etkileşim biçimlerini, sosyal yapı özelliklerini ve bu yapıda ortaya çıkabilecek değişme eğilimlerini belirli bir yöntemle inceleyen, sosyal gerçekleri ve süreçleri sistematik ve bilimsel olarak mercek altına alan bir bilim dalıdır. 19

20 Mikro ve Makro Sosyoloji
Sosyoloji, hem insan davranışının yüz yüze etkileşim bağlamlarını (Mikro-Sosyoloji), hem de çok sayıdaki ve büyük ölçekli grupların, örgütlerin veya sosyal sistemlerin (Makro-Sosyoloji) özelliklerini inceler. 20

21 Sosyoloji’ye yakın bilim dalları..
Ahlâk Sosyolojisi. Askeri Sosyoloji. Beden Sosyolojisi. Bilgi Sosyolojisi. Bilim Sosyolojisi. Çalışma Sosyolojisi. Din Sosyolojisi. Eğitim Sosyolojisi. Folk Sosyolojisi. Gender Sosyolojisi. Hukuk Sosyolojisi. İktisat Sosyolojisi. Kent (Şehir) Sosyolojisi. Köy (Kırsal) Sosyolojisi. Kurumlar Sosyolojisi. Küçük Gruplar Sosyol.. Kültür Sosyolojisi. Medikal Sosyoloji. Natüralist Sosyoloji. Sağlık Sosyolojisi. Sanat Sosyolojisi. Sanayi Sosyolojisi. Siyaset Sosyolojisi. Sosyal Psikoloji. Sosyolojik Teori. Tarih Sosyolojisi. Uygulamalı Sosyoloji Vergi Sosyolojisi İnsan Ekolojisi ve Demografi. 21

22 Sağlık Sosyolojisinin Amacı
Sağlık ve hastalık kavramını sosyoloji bağlamında ele almak ve genişletmek Sosyoloji disiplininin temel kuram ve kavramlarıyla ilişkili olan sorunlara sosyolojik olarak yaklaşmak Willis, E. (1991)The sociology of health and illness in Australia: the 1980’s and beyond. Annual Review of Health Social Science. 1:46-53

23 Sağlık sosyolojisi Sosyal ve biyolojik olgular arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır Kültür ve toplumsallaşma bireyin biyolojik yapısından kaynaklanan davranışlarından oluşmaktadır Davranış, bireyin nörofizyolojik dürtü ve güdülerini eğitim ve toplumsallaşma süreçleriyle sosyal olarak izin verilen ya da önerilen tarzlarda gidermesi olarak tanımlanabilir

24 Sağlık sosyolojisi konuları
Kuramlar Sosyal etkenler ve hastalık Sosyal sınıf Cinsiyet Yaş Irk ve etnik Hastalık yaşantısı ve hastalığa yüklenen anlam Tedavinin sosyal özelliklerle ilişkisi

25 Sağlık sosyolojisi konuları
Sağlığın sosyal belirleyicileri, eşitsizlik yaratan etkenler (cinsiyet….) Hastalık hakkında halk inanışları, tedavi yöntemleri Hastalık davranışı, hastalık rolü Sağlık sistemleri, sağlık bakımı Biyoetik

26 Hastalık “kişinin zihninde, bedeninde, ruhunda ya da dünya ile bağlantısında istenmeyen bir durum” Hahn Hahn, R Three Theories of Sickness and Healing, pp In Hahn, R. A Sickness and Healing. An Anthropological Perspective. Yale University Press.

27 MOLA

28 Hastalığın sosyal yapılanması
Sağlık ve hastalık sadece bilimsel tıp tarafından araştırılmayı, aydınlatılmayı bekleyen bir nesnel gerçeklik değildir Gerçekliğin kurgulanmasında sosyal olguların önemli bir rolü bulunmaktadır Hastalığın gösterimleri sosyal, kültürel ve tarihsel değişkenlik gösterir

29 Hastalığın sosyal yapılanması
İnsanlar çevrelerinde ve kendilerinde olup bitenleri anlamak için bilişsel bir düzenleme yaparlar ve içinde yaşadıkları kültürün bilişsel kalıpları doğrultusunda bir gerçeklik duygusu geliştirirler Bireyin davranışları bu gerçeklik duygusu çerçevesinde şekillenir

30 Hastalığın sosyal yapılanması
İçinde yaşanılan kültür hastalık belirtilerini, nedenlerini ve tedavisini kavramsallaştırmada önemli bir alt yapı sağlar

31 Sosyal kontrol aracı olarak tıp
Tıp sosyal ilişkilerin, toplumsal yapının içine işlemiş bir sosyal kontrol sistemidir Özellikle ruh hastalıklarının tedavisinde kullanılan yöntemler, hastaneye yatış, bakım sistemleri “anormal davranış”ın sosyal açıdan kontrol altına alınması amacına yönelmiştir

32 Strese tepki-hastalık
Strese gösterilen tepki Algı/ Hastalık inancı İncinirlik Başa çıkma becerileri Başkalarının tepkileri

33 Hastalık algısı/İnançlar
Hasta kimliği Neden Sonuçlar Süreç İyileşme/kontrol edilebilirlik Tıbbi bilgiler, kişisel deneyimler, toplumsal normlardan etkilenir

34 Kişisel incinirlik Kişilik özellikleri (kaygılı oluş)
Aile içinde daha önceki hastalık yaşantıları Hasta olduğu dönemde bireyin ruhsal durumu Daha önceki travmalar, olumsuz çocukluk yaşantıları

35 Kuramlar Sosyal nedensellik Sosyal tepki Eleştirel kuram
Sosyal yapısalcılık Sosyal gerçeklik

36 Sosyal nedensellik Sosyal dezavantajların sağlık üzerine etkisi Weber
Toplum sınıf, statü ve politik güçler açısından tabakalara ayrılır Tabakalaşma zenginliğin eşit olmayan dağılımına neden olur Marx Sınıflar kapitalist sistem tarafından oluşturulur Sınıflar sahip oldukları üretim araçları ve kendileri için çalışan işçilere dayanır

37 Sosyal tepki-etiketleme kuramı
İnsanlar hastalığa ya da davranışsal sapmaya tepki gösterir abartma yadsıma Toplum hastalığı tanımlarıyla üretir Davranışsal sapmanın sosyal açıdan tanımlanması ve tepki gösterilmesi hasta kişinin davranışını şekillendirir Hasta rolünün sürdürülmesini etkiler

38 Eleştirel kuram Sosyoekonomik yapılarla bireylerin içsel yaşamları arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışır

39 Sosyal yapısalcılık Temel varsayımı: gerçek insan etkinliğinin bir ürünüdür Bireyler sosyal ilişkileri aracılığı ile var olurlar ve dönüşürler Sağlık ve hastalık toplum tarafından tanımlanır ve yapılandırılır

40 Sosyal gerçeklik Sosyal gerçeklik norm ve rollerle davranışımızı yapılandırır Sosyal gerçekler olayları anlamamız için bir çerçeve çizer Tutum ve değerlerimiz kırılgan yapıdadır, referans aldığımız gruplardan oldukça etkilenir Kültürün hemfikir olduğu konularda alternatif geliştirmek güçleşir

41 Hastalık-Kültür ilişkisi

42 Sağlık davranışının sosyal belirleyicileri
Bağlamsal Bireysel Fizik çevre Sosyodemografik özellikler- yaş, cinsiyet, ırk, etnik, eğitim, gelir, medeni durum Sosyal çevre Sağlık davranışı Sağlık bakımı Psikososyal – sosyal destek, uyum, başa çıkma Organizasyonel Kurumsal Ekonomik kaynaklar Psikolojik- İnanç ve tutumlar Toplumsal kaynaklar Emmons, K. Health behavior in a social context, in Social Epidemiology, 2000, ch. 11. Politikalar

43 Hastalık-Kültür Kültür ve bilişsel süreçler bireyin acıyı ifade etme tarzını, hastalık belirtilerini ve tedavisini şekillendirir Toplum bireylerine hastalık ve iyileşme yaşantıları ile ilgili kavramları da sunar Farklı hastalıklar ve isimlerini, özgül belirtilerini ve sürecini, anlamını, önemini, uygun tepkileri, başa çıkma yollarını da öğretir

44 Kültür- Tedavi Tedavi Algı Deneyim

45 Hastalık inanç sistemleri
Hastalığı ve sağlığı tanımlar, sınıflandırır Hastalık açıklama modeli sunar Hastalığın nedeni, doğası ve tedavisi hakkında bir kuram oluşturulmasını sağlar Şifacıların uygulamaları konusunda bakış açısı sağlar

46 Hastalık açıklama modeli
Algılanan yatkınlık Algılanan şiddet Demografik değişkenler Eylem Sağlık motivasyonu Psikolojik özellikler Algılanan yararlar ***** Eylem için ipucu Algılanan engeller Sheeran & Abraham, 1995

47 Çare arama yolları Çare arama yolları Psikososyal Sosyal ağ
mekanizmalar Sosyal ağ Sosyal yapıya ilişkin durumlar Kültür Sosyo-ekonomik etkenler Sosyal destek Sosyal etki Kaynaklar Ağın yapısı Temas sıklığı Berkman LF and Glass T, Social integration, social networks, social support, and health, in Social Epidemiology, ch 7, p. 143.

48 Belirti-çare arama Belirti buzdağı Doktora başvurma Belirti- Müdahale
yok Belirti– Kendini tedavi etme, alternatif tedaviler Belirti yok Belirti buzdağı

49 Çare arama yolları Kabul edilebilirlik Erişebilirlik Elde
Belirtilerin algılanması Önerilebilirlik Popüler Değerlendirme Karar verme Biyotıp Yorumu ‘Folk’ Sosyal ilişkiler Önceki yaşantılar Muela & Hausmann

50 Kültürel tedavi yöntemleri
Kendini iyileştirme çabaları başarısız kalırsa, içinde yaşadığı kültürün “çare arama davranışı”na başvurulur Geleneksel, folklorik iyileştirme yöntemleri Dinsel, spiritüel iyileştirme yöntemleri Bilimsel tıp

51 Kültürel tedavi yöntemleri
Bitkisel tedaviler Kupa çekme, sülük Spirituel güçleri olduğuna inanılan kişilere başvurma Kırıkçı-sınıkçılar Terapötik dokunma (Sıvazlama, Reiki) Biyoenerji Akupunktur

52 Kültür-Tedavi Her kültürün tercih ettiği tedavi yöntemleri, iyileştiricileri, hastalık belirtileri, hasta rolü vardır

53 Sağlık Sosyolojisi’nin önemli çalışma alanları :
Sağlık ve hastalığın sosyal yönleri, Sağlık personeli ve sağlık hizmetlerinden yararlananların sosyal davranışları, Sağlık kurumlarının sosyal işlevleri, Sağlık hizmetlerinin dağıtımı ve bu sistemin öbür sistemlerle ilişkileri. 53

54 Sağlık bakımı (Health care), şu ögelere dayanır :
Yaş : Gereksinim yaşla artar Cinsiyet : Kadınlarda > erkeklerden Sosyal sınıflar : Alt katmanlarda > Üst katmanlardan Evlilik durumu : Evlilerde < bekâr / boşanmış Hane halkı büyüklüğü : Kalabalık ailelerde > Çekirdek aileden.. 54

55 Bir örnek : Sosyoloji ve Açlık-1
Çağdaş Sosyolojinin önde gelen adlarından P. Sorokin açlığın -beslenme içgüdüsünün giderilememesinin- toplum üzerindeki etkilerini incelemiştir : 1- Açlık, besin sağlama yöntemlerinin düzelmesine ve gelişmesine katkı sağlar. Beslenme içgüdüsünün doyurulamadığı örn. kıtlık olan yerlerden bolluk olan bölgelere göç başlar. 2- Aç toplumlar tok toplumlara saldırır. 3- Mala ve insana saldırı artar. 55

56 Bir örnek : Sosyoloji ve Açlık-2
4- Yoksul kesimlerin varlıklılara kini artar. 5- Hükümetin ekonomiye karışması, denetimi artar. 6- Ölümler artmaya doğumlar azalmaya başlar. İşte bir toplumda insanların yeterli beslenmemeleri yani açlık içgüdüsü gibi psikolojik bir olayın toplumun öbür ögelerine etkileri bakımından ek olarak alınırsa Sosyoloji’nin konusu olurlar. Bu da bize Psikoloji ile Sosyoloji arasında yakın bir ilişkinin varlığını gösterir. 56

57 İnsan ve Sosyal Çevresi
Bir Hint’li bebek, Hint toplumunun Purdah geleneği gereği, inekleri kutsal saymakta ve onların tüm ürünlerini yemeyi reddetmektedir. Bir Katolik, kan ve doku aktarımını (transplantasyonunu) dışlamakta, bu yüzden ölümü bile göze almaktadır. Bu örnekleri çoğaltmak olanaklıdır. Verilen örneklerde toplumsal etmenlerin insan yaşamı ve sağlığıyla dolaylı değil fakat doğrudan ilişkili olduğu çok açıktır. 57

58 TOPLUMSAL ÇEVRENİN KATKISI-1
Eldeki bilimsel araştırma verileri; insanın “toplumsal insan” olması sürecinde toplumsal çevrenin katkısının % 60’lara vardığını ortaya koymaktadır. Demek oluyor ki, genetik kalıt yapı ya da biyolojik yapı, sosyal insanın oluşumunda ancak % 40 dolayında pay sahibidir! 58

59 TOPLUMSAL ÇEVRENİN KATKISI-2
Hemen belirtmek gerekir ki; 30 yıl önce bu oranlar tersine idi. Toplumsal yaşam çeşitlendiği, varsıllaştığı ve değişik kültürler arasındaki ilişkiler ve etkileşim (social network) hızlandıkça, insanın insanlaşması sürecine giderek daha çok katkı vermesi doğaldır. 59

60 Dr. R. Wirchow’un önerileri-1
Sağlığın korunması toplumun ödevidir. Hükümetler halkın sağlığıyla ilgilenmek zorundadır. Sağlık, sorunları yalnız hekimlik önlemleriyle çözülemez. 60

61 Dr. R. Wirchow’un önerileri-2
SOSYAL (toplumsal) önlemler almak kaçınılmazdır. Sağlık ve sosyo-ekonomik koşullar arasında önemli neden-sonuç ilişkileri vardır ve bunlar araştırılmalıdır. 61

62 İnsanın tanımı : İnsan, “biyo-psiko-sosyal bir canlı” olarak tanımlanmaktadır. Bir başka anlatımla; insanların özellikleri ya da temel nitelikleri 3 temel kümede toplanabilir : Biyolojik özellik ya da nitelikler Psikolojik / ruhsal özellik ya da nitelikler Toplumsal / sosyal özellik ya da nitelikler 62

63 Dünya Sağlık Örgütü’nün “Sağlık-Toplum İlişkisi”ne Yaklaşımı :
Bilimsel olarak geçerli yukarıdaki değerlendirme gereğidir ki; Birleşmiş Milletler’e bağlı olarak 1947’de kurulan Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 60 yıl önce, günümüzde de doğru olan sağlık tanımını şöyle yapmıştır : 63

64 SAĞLIK; yalnızca bedensel hastalık ya da sakatlıkların bulunmaması demek olmayıp; aynı zamanda ruhsal ve toplumsal (sosyal) yönlerden de tam bir iyilik durumudur. (DSÖ Anayasası, 1947) 64

65 SAĞLIĞA BÜTÜNCÜL BAKIŞ..
Bir sağlık çalışanı olarak bu tanımı tam anlamıyla kavramalı ve meslek yaşamınızı bu temelde yükseltmelisiniz. Bu yaklaşım sağlığa “bütüncül” (holistik, tümelci) bir bakış açısını vurgulamaktadır. Ülkemiz ve dünya insanlarının sağlıklarını korumak ve geliştirmek (health prevention and promotion) için, kişi ve toplum sağlığını, vazgeçilmez 3 temel ögesi ile bir bütün olarak algılamalı ve meslek yaşamınızda en yüksek özenle uygulamalısınız. 65

66 DERS ARASI

67 DSÖ, kuruluş Anayasasında şu kuralların altını çizmektedir-1
Erişilebilecek en yüksek düzeyde sağlıklı olmak; ırk, din, dil, politik inanç, ekonomik ve sosyal koşullar gözetmeksizin her insanın TEMEL HAKlarından biridir. 67

68 DSÖ, kuruluş Anayasasında şu kuralların altını çizmektedir-2
Hükümetler, kendi halklarının sağlığından sorumludurlar. Bunu, ancak sağlık ve toplumsal önlemler almak koşuluyla gerçekleştirebilirler. 68

69 DSÖ, kuruluş Anayasasında şu kuralların altını çizmektedir-3
Halk sağlığının geliştirilmesinde kamunun (halkın) bu konuda aydınlatılması ve aktif işbirliği büyük önem taşır. Tüm ulusların sağlığı, barış ve güvenliğe ulaşmak için temel öge olup; bireyler ve devletler arasında tam bir işbirliğine bağlıdır. 69

70 En çok sakat bırakan hastalıktır.
Dr. A. Grotjhan 1915’te, sağlıkta öncelikler sorunu hakkında neler yazıyor : (1) Bir toplum için EN ÖNEMLİ HASTALIK (sağlık olayı, sağlık sorunu); En çok görülen En çok öldüren En çok sakat bırakan hastalıktır. 70

71 Dr. A. Grotjhan 1915’te, sağlıkta öncelikler sorunu hakkında neler yazıyor : (2)
Bir kimsenin hastalığı yalnızca kendisini ilgilendirmez. Başta ailesi olmak üzere, yakınlarını ve giderek tüm toplumu ilgilendirir; ilgilendirmelidir de... Sağlık sorunlarının doğrudan maliyetlerinin yanı sıra bir de dolaylı maliyeti vardır. Toplum öder.. 71

72 Dr. A. Grotjhan 1915’te, sağlıkta öncelikler sorunu hakkında neler yazıyor : (3)
Hastalıkların (sağlık sorunları ya da olaylarının) tek nedeni biyolojik / fiziksel / kimyasal ögeler değildir. Altta yatan sosyal, ekonomik, kültürel etmenler vardır ve bunlar araştırılmalıdır. Dr.A. Saltık, AÜTF 72

73 Dr. A. Grotjhan 92 yıl önce, sağlıkta öncelikler sorunu hakkında neler yazıyor : (4)
Bu etmenler, çoğu zaman, biyolojik / fiziksel / kimyasal etmenlerin hastalık yapmalarını koşullarlar. Yani bilinen bu etmenlerin hastalık yapıcı etkilerinin ortaya çıkması için asıl ortam ve zemini oluştururlar. Dr.A. Saltık, AÜTF 73

74 Sağlık ve Kültür Etkileşimi
Kültür Antropolojisi, Tıbbi Antropoloji tarafından incelenmektedir. Çok iyi bilinmektedir ki, İnsan sağlığı, bir dizi iç ve dış öge ya da etmenin türevidir, bağımlı değişkenidir. 74

75 Sağlık bir kültür ürünüdür...
Sözgelimi tetanus basili, dünyanın her yerinde evrensel olarak varolan bir bakteridir. Ne var ki, dünya toplumlarında değişen düzeylerde hastalık etkenidir ve bu durum ırkların bu hastalık etkenine karşı biyolojik dirençlerinin farklılığına bağlı değildir. Bebeklerinin altına toprak (iyi kavrulmamış) bağlayan toplumlarda yenidoğan tetanusu çok sık iken; bunu yapmayan toplumlarda çok daha azdır! Dr.A. Saltık, AÜTF 75

76 Bilinen hastalık etmeninin uyarılması..
Görüldüğü gibi burada biyolojik bir etmeni aslında hastalık etkeni yapan, sosyal bir olay olarak toplumların gelenek-görenek ya da töreleri, kültürleridir. Bu olgu, A. Grotjhan’ın ilkelerinden üçüncüsünde ileri sürdüğü saptamalara çok uygundur ve bu tür örnekler rahatlıkla çoğaltılabilir. Dr. A. Grotjhan’ın yapıtının adı da dikkat çekicidir; SOSYAL PATOLOJİ.. Toplumsal patolojiler ile tıbbi-teknik patolojiler, ustaca birbirine bağlanmıştır. Dr.A. Saltık, AÜTF 76

77 YOKSULLUK-HASTALIK KISIR DÖNGÜSÜ
Toplumsal kaynakları yetersiz ya da yeter sayılabilecek kaynak varlığına karşın bölüşümleri hakça, adil olmayan ülkelerde (örn. Türkiye’mizde!) sağlık düzeyi de gerilemektedir. Bu süreçten, yoksul kesimler daha fazla ve olumsuz etkilenmektedir : 77

78 YOKSULLUK-HASTALIK KISIR DÖNGÜSÜ
İngiliz Sağlık Bakanlarından Dr. Edwin Chadvick’in vurguladığı üzere; “.. Yoksulluk hastalık üretmekte; bu hastalık kişiyi daha da yoksul kılmakta ve bu durum cehennemi bir kısır döngü biçiminde sürüp gitmektedir.” 78

79 ÇİZELGE I : Sağlık ve Toplum Arasındaki Etkileşim.
İç sistem Dış sistem 79 79

80 Sağlık ve Toplumsal etmenler ..
Hatta, sağlık ve toplumsal etmenler arasındaki ilişki ve etkileşim öylesine ileri bir derecededir ki; “Sağlığın toplumsal / ekonomik / kültürel belirteçleri (=determinantları) ” kavramı, ilgili bilimsel yazında (literatürde) son derece yaygın olarak kullanılmaktadır. 80 80

81 SAĞLIĞIN BELİRTEÇLERİ…
Bilindiği gibi belirteç (determinant) kavramı; koşulların varlığında ilgili sonucun kaçınılmaz biçimde oluşması, gözlenmesi anlamındadır. Dünyanın pek çok ülkesinde yapılan araştırmalarla; toplumsal katmanlar arasında hastalıklara yakalanma, ortalama yaşam süresi, kazalanma ve yaralanma sıklık ve ağırlığı ile yaşam niteliği arasında ciddi ilişkiler saptanmıştır. Dr.A. Saltık, AÜTF 81

82 Bir örnek olay : 1992’de bir İtalyan gemisi, Pasifik’te WC atıklarını boşaltır. Rastlantıyla, yaklaşık olarak 37°C ısılı sıcak su akıntısına katılan bu atıklarda, gemideki koleralı 1 hastanın dışkısıyla atılan kolera etmeni vibriyolar hızla çoğalırlar.. Dalgalarla bir G. Amerika ülkesi olan Peru kıyılarına vuran bu sularda oldukça çok üreme olmuştur. Balıklar etkilenirler. Peru’lu balıkçıların yakaladıkları balıklarla kolera Peru’da yayılır ve salgın (epidemi) yapar. Bu salgın yaklaşık 5 yıl, DSÖ’nün de çabalarına karşın, büyük güçlüklerle ancak denetim altına alınabilir... 82

83 Bu örnek olay bize; insanların, toplu yaşamdan kaynaklanan
ve kendi bireysel çabalarıyla kaçınamayacakları pek çok sağlık sorunu yaşayabileceklerini çok çarpıcı olarak öğretmektedir. Ülkemizde, Gebze / Dilovası’nda yaşanan acı örnek verilebilir : 83

84 Gebze-Dilovası’nda acı örnek
Gebze / Dilovası Belediyesinin, “abdest bozuyor..” gerekçesi (??!) ile beldenin sularını klorlamaması sonucunda da bir kolera salgını yaşanmıştı! Belde, 30 metreye yaklaşan yükseklikteki ayakların taşıdığı bir viyadük altında idi.. Otoyolda çok sayıda lüks araç, büyük hızlarla seyrediyorlardı.. Halbuki, yaşamda en gerçek yol gösterici akıl ve bilim olmalıydı, Yüce Atatürk’ün vurguladığı üzere.. 84

85 Bu tür örnekleri çoğaltabiliriz..
Son yıllarda ülkemizin sokulduğu ekonomik kriz yüzünden yaşanan ve basına yansıyabilen çok sayıdaki ürkünç olay (özekıyım, öldürme, kapkaç, protestolar, saldırganlık..), sağlık olayları ile toplumsal ögelerin etkileşimi bakımından son derece acı ve öğretici derslerle doludur. Gerçekten, Dr. R. Wirchow’un da vurguladığı üzere; 85

86 Soru Hangisi sağlık davranışını etkileyen sosyokültürel etkenlerden değildir? a) Hastalık açıklama modeli b) Sosyokültürel düzey c) Yaşanılan ortam d) Genetik özellikler e) Cinsiyet