TEMEL KAVRAMLAR.

... konulu sunumlar: "TEMEL KAVRAMLAR."— Sunum transkripti:

1 TEMEL KAVRAMLAR

2 Kambiyo Kambiyo, değiştirme, bozdurma, değer anlamındadır.
Diğer bir ifade ile para ya da para yerine geçen değerlerin değiştirilmesi, alım-satımıyla ilgili işlemleri kapsar. Yabancı ülke paraları üzerinden tanzim edilen ticari senetler, poliçe, çek, bono gibi kıymetli evraklar da kambiyo kapsamına girer. Kambiyo mevzuatı, bir ülkenin yabancı parayla yapmak zorunda olduğu ödemeleri ve tahsilatı düzenleyen kuralların tümünü ifade eder.

3 Efektif Banknot şeklindeki bütün yabancı ülke paralarını ifade eder.
Bankaların efektif alışları sadece kâğıt para şeklindeki yabancı paraları kapsar, madeni paralar efektif tanımı içinde yer almaz.

4 Döviz Yabancı para cinsinden ödemeyi sağlayan her tür bono, poliçe, garanti mektubu, havale, transfer ve benzeri varlıklardır. Uluslararası bankacılık uygulamasında döviz ile efektif aynı değerde olmayabilir; çünkü efektifin bir saklama ve nakil maliyeti vardır. Ayrıca efektif, bankaların kasalarında durduğu sürece faiz gelirleri elde edilemeyeceğinden, efektif ve dövizin alış-satış fiyatları arasında dövizin lehine bir fark olabilir.

5

6

7 Döviz 32 sayılı kararda yapılan değişiklikle dövize ilişkin işlemlerin T.C. Merkez Bankası’nın belirlediği konvertibl dövizler üzerinde yapabileceğine ilişkin ifade çıkarılmış ve bankalara konvertibl olmayan dövizler de dahil olmak üzere, her türlü dövizle işlem yapma serbestisi getirilmiştir. T.C. Merkez Bankası sadece kendi işlemlerinde kullanacağı konvertibl dövizleri belirlemeye yetkili kılınmıştır.

8 Döviz Pozisyonu Bankaların döviz mevcut ve alacakları ile döviz taahhüt ve borçlarının toplamını ifade eder. Bankaların döviz mevcut ve alacakları toplamı döviz taahhüt ve borçlarına eşit ise buna başa baş veya net/tapi pozisyon; Döviz mevcut ve alacakları toplamı döviz taahhüt ve borçlarından fazla ise buna uzun/kapalı pozisyon; Döviz mevcut ve alacakları toplamı döviz taahhüt ve borçlarından az ise bu duruma kısa/açık pozisyon adı verilir. Kur riski, döviz kurlarındaki değişmelerin bankaların varlıklar-yükümlülük dengesinin yükümlülükler aleyhine bozulması durumunda ortaya çıkar.

9 Döviz Pozisyonu Özellikle bankaların uluslararası piyasalardan sağladıkları fonların kullanımında kur riski çok barizdir. Bankaların yurtdışından sağladıkları krediler döviz cinsinden olmakla birlikte, bu kredilerin yurtiçindeki kullanımı ulusal para cinsindendir. Böyle bir durumda yükümlüklerin döviz, alacakların ulusal para cinsinden olması nedeniyle bankalar herhangi bir dalgalanma durumunda döviz yükümlülüklerini yerine getirememe riski ile karşı karşıya kalmaktadırlar.

10

11 Konvertibilite Bir ülke parasının diğer ülke paraları ile serbestçe (hiçbir sınırlamaya tabi olmadan) değiştirilmesine konvertibilite denir. Diğer ülke paralarına kolayca çevrilen dövizlere konvertibl döviz denir. Bu tür dövizler değer, istikrar, işlem ve ticari hacim açısından uluslararası bir geçerliliğe sahiptir; ancak, her ülkenin özel koşullarından dolayı, başka ülkelerde konvertibl olarak nitelendirilen bazı paralar o ülkede konvertibl olmayabilir. Ülkemizde TCMB tarafından döviz ve efektif fiyatları ayrı ayrı belirlenen paralar Türkiye’de konvertibl sayılırlar.

12 Konvertibilite-Rezerv Para İlişkisi
Eğer bir ülkenin parası başka ülkelerin bankaları ya da kişi ve kurumları tarafından da ödeme aracı olarak kabul ediliyorsa o para sadece konvertibl değil aynı zamanda rezerv para konumundadır. Dolar ve Euro, hem konvertibl hem de rezerv paraya örnektir. Kısmen Yen, Pound, İsviçre Frangı da benzer konumda kabul edilebilir. Bir yabancı Türkiye’de satın aldığı bir malın bedelini ödemeyi Dolar ya da Euro ile yapmak isterse satıcı bunu kabul edebilir. Çünkü Dolar da Euro da sadece konvertibl değil aynı zamanda her yerde geçer akçe yani rezerv para konumundadır. Buna karşılık benzer bir uygulamayı TL ile İngiltere’de yapsanız bunun kabul edilmesi istisnai bazı haller dışında mümkün olmaz. Bu durum, TL’nin konvertibl olmadığını değil rezerv para konumunda bulunmadığını gösterir.

13 Non-Konvertibl Döviz TCMB tarafından yanlızca efektif olarak alış ve satılı yapılan paralara denir.

14 Kur Bir milli paranın yabancı paralar karşısındaki değerine kur denir. Diğer bir deyimle bir birim yabancı paranın Türk Lirası değeri demektir. Döviz alım satımları işlem anında geçerli kurlar üzerinden yapılır. Kambiyo (forex) piyasalarında anlık alım satımlar sırasında oluşan döviz fiyatlarına cari kur denilmektedir. Ticari ve gayri ticari işlemlere ilişkin olarak yapılan döviz ve efektif alım satım işlemlerinde uygulanacak döviz kurları bankalar, yetkili müesseseler, PTT, kıymetli maden aracı kuruluşları ve aracı kurumlarca serbestçe tespit edilen kurlar üzerinden yapılır. T.C. Merkez Bankası’nca her iş günü sonunda ilan edilecek günlük kurlar, uluslararası ve iç piyasadaki gelişmeler dikkate alınarak serbestçe belirlenir.

15

16

17 TCMB Tarafından İlan Edilen Gösterge Kurları Neyi Gösterir?
Merkez Bankasınca her iş günü saat 15:30'da gösterge niteliğinde kurlar belirlenmekte ve ertesi gün Resmi Gazete'de yayımlanmaktadır. Ancak, bu kurlar hiçbir kişi ve kurumu bağlamamakta, belirlendikleri günü takip eden iş günü Merkez Bankasının bazı gişe işlemlerinde ve muhasebe amaçlı olarak kullanılmaktadır. Merkez Bankası dışındaki gerçek ve tüzel kişiler arasındaki işlemlerde hangi kurun uygulanacağı hususu ise tamamen bu kişilerin kendi iradelerindedir.

18 Kur Nasıl Belirlenir? Eğer bir ülkede dalgalı kur rejimi (floating exchange rate regime) uygulanıyorsa ülke parasının yabancı paralar karşısındaki değeri yani döviz kuru piyasada belirleniyor demektir. Dövizi de bir çeşit mal gibi kabul edersek onun fiyatı olan döviz kurunun da öteki malların fiyatı gibi arz ve talep kurallarına göre belirlendiğini görebiliriz. Bir ülkede döviz bol, yerli para kıtsa döviz kuru düşük, döviz kıt, yerli para bolsa döviz kuru yüksek olacak demektir. Dalgalı kur rejiminde döviz kurları piyasadaki hareketlere göre sürekli iner ya da çıkar. Eğer bir ülkenin parası yabancı paralara karşı değer kaybediyorsa buna değer kaybı, değer kazanıyorsa buna değer kazanımı diyoruz.    

19 Kur Nasıl Belirlenir? Eğer bir ülkede sabit kur rejimi (fixed exchange rate regime) uygulanıyorsa o ülkedeki merkez bankası ülke parasının döviz kurunu tek tek bütün dövizler için belirler ve bu kurlar yeni bir karar alınana kadar değişmeden kalır. Bu döviz kurunun merkez bankası tarafından ülke parasına değer kazandıracak biçimde düşürülmesine revalüasyon, ülke parasına değer kaybettirecek biçimde düşürülmesine de devalüasyon deniyor.

20 Kur Nasıl Belirlenir? Eğer bir ülkede müdahaleli döviz kuru rejimi (dirty float) uygulanıyorsa, döviz kuru esas olarak piyasada belirlenmekle birlikte merkez bankası bu kuru çeşitli müdahalelerle yönlendirerek istediği düzeyde olmasına çalışır. Merkez bankalarının günümüzde dalgalı kur rejiminde, döviz kurunun aşırı oynaklığını önlemek için yaptığı müdahaleler dalgalı kur rejiminden müdahaleli kur rejimine geçiş olarak kabul edilmemektedir. Bununla birlikte bu yargıya varabilmek için müdahalenin boyutu ve süresine bakmak gerekir. Eğer müdahale sürekli ve yüksek boyutlu bir hal alıyorsa o zaman dalgalı kur yerini müdahaleli kur rejimine terk etmiş sayılır.  

21 Parite Yabancı paraların birbirine olan oranına parite denir ve bir paranın başka bir para birimine dönüştürülme oranını ifade eder. Paritede baz döviz ABD dolarıdır.

22

23 Arbitraj Arbitraj fiyat farklarından yararlanmak amacıyla para, kıymetli maden, tahvil ve hisse senedi alıp satma işlemidir. Farklı piyasalarda aynı menkul kıymetler için farklı denge fiyatları oluşmuş olması durumunda, menkul kıymetlerin ucuz olduğu piyasadan alınarak daha pahalı olduğu piyasada satılmasıdır. Arbitrajcı arbitraj işlemini gerçekleştiren kişidir. Alış-satış işleminin aynı anda gerçekleştiği varsayımı altında arbitrajcı hiçbir risk üstlenmez. Arbitrajda malın satış fiyatı ile alış fiyatı arasındaki pozitif fark arbitrajcı kârıdır. Arbitraj, piyasa işleyişinde bozukluğun sonucudur. Zira işleyen bir piyasada aynı menkul kıymetler için tek fiyat oluşur. Ve işleyen piyasalarda arbitraj mümkün değildir.

24 Arbitraj Arbitrajı örnekleyecek olursak; BIST'te 10€ = 21.4 TL iken Dowjones'ta 10€ = 27 TL ise arbitrajcı BIST'ten aldığı avroları Dowjones'ta satarak kâr elde eder. Arbitrajın oluşabilmesi için iki piyasanın birbirinden habersiz olması gerekir fakat günümüzde mükemmel piyasa koşullarına yaklaşılmakta olduğundan arbitraj gün geçtikçe zorlaşmaktadır.

25 Hedging Yabancı para üzerinden işlem yapan kişiler kur değişmelerinin doğurduğu belirsizliklerle yani kur riski ile karşı karşıyadırlar. Bu durumu önlemenin en dolaysız yolu vadeli döviz piyasası sözleşmeleri ile hedging işlemleri yapmaktır.

26 Türkiye’de Yerleşik Kişi
Yurtdışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türk vatandaşları dahil Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek ve tüzel kişileri ifade eder. Yerleşim yerinin tayininde Türk Medeni Kanunu ile Türk Ticaret Kanununun ilgili hükümleri uygulanır. Medeni Kanuna göre “Yerleşim yeri bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yerdir. Bir kimsenin aynı zamanda birden çok yerleşim yeri olamaz. Bu kural ticarî ve sınaî kuruluşlar hakkında uygulanmaz.” ve “Tüzel kişinin yerleşim yeri, kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça işlerinin yönetildiği yerdir.” Hükümleri yer almaktadır.

27 Dışarıda Yerleşik Kişi
Türkiye'de yerleşik sayılmayan gerçek ve tüzel kişiler dışarıda yerleşik kabul edilirler.

28 Muhabir Banka Bir bankanın yabancı para işlemlerinde diğer bankalarla arasında aracılık yapmasını sağlamak için yetki verdiği bankadır.

29 Rambursman Bankası Bir bankanın, muhabir bankalar arasında, nezdinde hesap açtırdığı ve bu hesaptan ödeme yapma konusunda yetki verdiği bankaya denir. Örneğin, Almanya’da bulunan A ve B bankaları ile muhabirlik ilişkisi kurulmuştur. A Bankası nezdinde hesap açtırılmış ve bu bankaya hesaptan ödeme yetkisi verilmiştir. Bu durumda A bankası hem muhabir hem de rambursman banka olarak, B bankası ise sadece muhabir banka olarak hizmet vermektedir.

30 Nostro ve Vostro Hesaplar
Nostro hesap, bir bankanın yabancı bankalar nezdinde açtırdığı döviz hesaplarıdır. Vostro hesap ise yabancı bir bankanın Bankamız nezdinde açtırdığı Türk lirası hesaptır. Örneğin; bir Türk Bankasının bir İngiliz Bankasında bulundurduğu hesap Türk Bankasının nostro hesabıdır. İngiliz Bankası açısından ise aynı hesap o bankanın vostro hesabıdır.

31 Libor LIBOR (London Interbank Offered Rate), Londra Bankalararası piyasasında birinci sınıf ticari bankaların diğer banka ve mali kuruluşlara verdikleri ödünç paralara uyguladıkları faiz oranları temel alınarak oluşan referans faiz oranıdır. LIBOR, BBA (British Bankers Association-Britanya Bankalar Birliği) tarafından 11.00’dan itibaren ilan edilmekte ve gecelikten bir yıllığa kadar süreler için değişen faiz oranlarını içermektedir. BBA İngiliz sterlini, Amerikan Doları ve Euro ‘nun da olduğu on değişik döviz cinsinden LIBOR oranı yayımlamaktadır. Özellikle Amerikan Doları ve İngiliz Sterlini için bankalararası piyasada referans faiz oranı olarak alınmaktadır.

32 Euribor EURIBOR (The Euro Interbank Offered Rate), Avrupa Birliği Bankalararası piyasasında yer alan panel bankaların (bu isim birlik içinde Euro para piyasasına en geniş şekilde katılan EURIBOR faiz oranını belirleyen bankalara verilen isimdir) belirlediği, bir haftadan bir yıla kadar EURO döviz cinsi için belirlenen referans faiz oranıdır.

33 Sendikasyon Bir bankalar gurubunun (sendika) borç alacak hükümet, kurum veya kuruluşa büyük miktar da fon sağlanma amacıyla bir araya gelerek borç vermesi sendikasyon kredisi olarak adlandırılır. Kredi sendikasyonun oluşma nedeni ise borç talep edilen miktarın tek bir kuruluş tarafından ödenme güçlüğünden, miktar büyüklüğünden kaynaklanan riskin dağıtılma ihtiyacından ve yüksek miktarda borç talep eden tarafın menkul kıymet ihracı yoluyla değil de kredi vasıtası ile fon sağlama isteğinden kaynaklanmaktadır. 

34 Sendikasyon Sendikasyon kredi anlaşması, borç talep eden taraf ile kredi sağlanması için sendikasyonda bulunacak diğer bankaları organize eden aracı bankanın kredi yapısını belirlemesi ile başlamaktadır. Aracı veya lider banka borç veren diğer sendika üyeleri arasında idari görevleri belirlemek, nakit akışını dağıtmak ve kredi veya görevler ile orantılı olarak diğer bankalara oranla daha büyük payı üstlenerek çalışmaktadır. Sendikasyon içerisinde tahvil ihraçları tam yüklenim ve kısmi yüklenim şeklinde yapılmaktadır. Tam yüklenimde tahvil ihracçısı açısından tüm risk konsorsiyuma devredilirken, kısmi yüklenimde ihraç süresince satılmaya çalışılan tahvillerin satılamayan kısımları ihraçcıya iade edilmektedir. Bu işlemler aracılık veya yüklenim hizmeti olarak lider banka tarafından ücretlendirilmektedir. 

35 Sendikasyon Uluslararası finansman yöntemi olan sendikasyon kredileri özellikle 1970 dünya petrol şoku sonrası artarak devam etmiştir ve faiz oranlarını düşük olduğu dönemlerde de kullanılarak dış ödeme açıklarının kapatılması için kullanılmıştır. Sendikasyon kredilerinde faiz oranları genellikle LIBOR oranları referans olarak oluşmaktadır ve ek olarak kredi verilecek kuruluşun risk derecesine göre artı eklemeler yapılabilmektedir. 

36 Seküritizasyon Bilançonun dönen varlıklar bölümünde stok halindeki uzun vadeli ancak taksitlere dayanan alacakların likit hale dönüştürülmesi işlemidir. Bu alacaklara örnek olarak, kredi kartı alacakları, otomobil alacakları, konuttan kaynaklanan ipotek alacakları gösterilebilir. Bu tür alacakları likit hale dönüştürmek için sermaye piyasalarının sığ değil oldukça derin olması gerekmektedir. Diğer taraftan, sigorta sektörünün ve reyting kuruluşlarının da yeterince gelişmiş olması gerekmektedir.

37 Seküritizasyon Varlığa dayalı menkul kıymetleştirme (Asset backed securitization-ABS) olarak da adlandırılan bu innovatif finans aracı 1970’li yıllarda ABD’de özellikle konut sektöründe kendini göstermiş daha sonra diğer alacaklarda etkili bir araç haline gelmiştir. VDMK’ nin bir alt dalı olan ipoteğe dayalı menkul kıymetleştirme (Mortgage backed securities) çok kısa bir zamanda devasa rakamlara ulaştığından dolayı adeta özerkliğini ilan etmiş ve kendi özel ismiyle anılmaya başlamıştır.

38 SWIFT Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication'ın kısa adı olan SWIFT, dünya çapında bankalar arasında kullanılan elektronik haberleşme sistemidir. Merkezi Belçika’da bulunan SWIFT sistemi, 1973 yılında 239 üye ile kurulmuş, 1977 yılında fiilen çalışmaya başlamıştır. SWIFT sisteminin şuan 209 ülkede 9700’den fazla banka ve kurumsal firma olmak üzere kullanıcısı bulunmaktadır. Swift yüksek standartlı, iletişimi hızlı, maliyeti düşük, otomasyonu ve güvenliği yüksek bir sistemdir.

39 IBAN IBAN (International Bank Account Number = Uluslararası Banka Hesap Numarası), Avrupa Bankacılık Standartları Komitesi (ECBS) tarafından geliştirilmiş, uluslararası bir banka hesap numarası standardıdır. ISO (Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu) tarafından tanınan bir standarttır.

40 IBAN Para transferine konu olabilecek hesaplar için üretilen IBAN en fazla 34 alfanümerik karakterden oluşur. Her ülke kendi ihtiyacına göre değişik uzunlukta IBAN belirleyebilir. İlk 2 hane ülke kodu, izleyen 2 hane kontrol karakteri olup sonraki karakterler ise her ülkenin kendi kararlaştıracağı standart müşteri hesap numarası için ayrılmıştır. Ülkemizde IBAN ile ilgili çalışmalara Türkiye Bankalar Birliği bünyesinde kurulan çalışma grubu aracılığıyla 2003 yılında başlanılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda Türkiye IBAN standardı belirlenmiş ve 1 Eylül 2005 tarihinden itibaren bankacılık işlemlerinde kullanılması kararlaştırılmıştır.

41 KAMBİYOYA İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLER

42 Döviz Alım, Döviz Satım ve TL Transfer Belgesi
Türkiye'de faaliyette bulunan bankalar, yetkili müesseseler, PTT, kıymetli maden aracı kuruluşları ve aracı kurumlar; tüm efektif ve döviz alımlarında döviz alım (DAB), tüm efektif ve döviz satımlarında döviz satım (DSB) ve yurt dışına yapılacak Türk parası transferlerinde Türk parası transfer belgelerini (TPTB) iki nüsha olarak düzenler, birinci nüshayı ilgiliye verir, ikinci nüshalarını ise on yıl süreyle saklar. Bankalar bu belgeleri ihtiyaçları kadar bastıracaklardır. Bu belgelerin düzenlenmesinde elektronik makineler ve bilgisayarlar kullanılması mümkündür.

43

44

45 Nakit Beyan Formu Efektif olarak getirilen ihracat bedelinin yurt dışından getirildiğinin tespiti Gümrük Müdürlüklerince onaylı Nakit Beyan Formu (NBF) ile yapılır. NBF konusu efektifin ihracat bedeli olarak alışının yapılabilmesi için; - Bu formun “Geliş Sebebi” bölümünde efektifin kaynağının “İhracat” olduğunun açıkça belirtilmesi, - NBF’yi ibraz eden şahsın kimlik tespitinin yapılması, - İhracatçının yazılı beyanının alınması, gerekir. NBF’nin bankalara ibraz edilmesi için herhangi bir kısıtlayıcı süre yoktur.

46 İstatistik Kodları Türkiye’nin döviz girdi ve çıktılarının daha sağlıklı bir şekilde saptanabilmesi ve istatistiki bilgilerin oluşturulabilmesi için yetkili bankalarca yabancı paralar üzerinden yapılan her türlü alış-satış işlemleri, niteliklerine göre ayrıntılı olarak T.C. Merkez Bankası tarafından numaralandırılmıştır. Yabancı paraların alım satım işlemlerinde düzenlenen DAB ve DSB'lerde söz konusu istatistik numaralarının doğru olarak kullanılması gerekmektedir. Bankalar, TCMB tarafından istenecek döviz işlemlerine ilişkin her türlü istatistiki bilgileri belirlenen sürelerde vermekle yükümlüdür. TCMB, bu konuyla ilgili incelemeler yapmaya yetkilidir.

47

48