ABD’nin Latin Amerika ve Afrika Politikası

... konulu sunumlar: "ABD’nin Latin Amerika ve Afrika Politikası"— Sunum transkripti:

1 ABD’nin Latin Amerika ve Afrika Politikası
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

2 ABD’NİN LATİN AMERİKA VE AFRİKA POLİTİKASI 8. ÜNİTE
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

3 AMAÇLAR Latin Amerikan’ın Tarihsel Arka planını özetleyebilecek,
Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Latin Amerikan’ın Tarihsel Arka planını özetleyebilecek, Amerikan İstisnacılığı’nı (American Exceptionalism) ve Emperyal Zihniyet’i açıklayabilecek, Soğuk Savaş Döneminde ABD-Latin Amerika ilişkilerini tanımlayabilecek,

4 AMAÇLAR Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Soğuk Savaş Sonrası ABD-Latin Amerika ilişkilerini tanımlayabilecek, ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirebilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.

5 ANAHTAR KAVRAMLAR Afrika Politikası Analiz Düzeyleri Bolivarizm
Chicago Boys Conquistador

6 İthal İkameci Kalkınma
ANAHTAR KAVRAMLAR Hegemonya Hispanik İthal İkameci Kalkınma İyi Komşuluk Siyaseti Küba Diasporası

7 Manifest Destiny (Kutsal Misyon)
ANAHTAR KAVRAMLAR Küba Füze Krizi Kreole Manifest Destiny (Kutsal Misyon) Maquiladora Mestizo

8 ANAHTAR KAVRAMLAR Monroe Doktrini Neoliberalizm
NAFTA (Kuzey Atlantik Serbest Ticaret Antlaşması) Neoliberalizm Yumuşak Dengeleme (Soft Balancing) Washington Konsensüsü

9 Latin Amerikan’ın Tarihsel Arka planını özetlemek
Latin Amerika ve ABD arasındaki önemli siyasi, sosyo- ekonomik ve kültürel farklar, kolonileşme sürecinden kaynaklanmaktadır. Latin Amerika İspanyol ve Portekizliler tarafından kolonize edilmişken ABD daha çok İngiltere ve Kuzey Avrupa ülkelerinin kontrolünde kurulmuştur.

10 Latin Amerika haritası (Ortografik projeksiyon)
Latin Amerika terimi Eski İspanya ve Portekiz Kolonileri için kullanılmaktadır. Bu nedenle Guyana (İngiliz) Surinam (Hollanda) Fransız Guyanası Lain Amerika terimi dışında kalmaktadır.

11 Latin Amerikan’ın Tarihsel Arka planını özetlemek
Latin Amerika daha erken kolonileştiği için İber yarımadasından buraya gelen emperyal kurumlar, Orta Çağ kurumları oldu. Ekonomik olarak kapalı ve korumacı, siyasi olarak merkeziyetçi ve hiyerarşik, sosyal ve kültürel açıdan toleranssız, kapalı ve dogmatik anlayış Latin Amerika’da hakim oldu.

12 Latin Amerikan’ın Tarihsel Arka planını özetlemek
Bunun sonucunda da Latin Amerika kalkınma ve demokratikleşme konularında nispeten geride kaldı. ABD ise daha geç kolonileşmenin avantajlarını yaşadı. Aydınlanma, pozitivism ve rasyonel toplumsal örgütlenmeler ışığında gelişti.

13 Latin Amerikan’ın Tarihsel Arka planını özetlemek
İngiltere’nin liberal siyasi ve ekonomik yapılarının ABD’nın gelişmesinde büyük katkısı oldu. ABD bir yandan Amerika kıtasını siyasi olarak hakimiyetine alırken öte yandan serbest ticaret vasıtasıyla giderek zenginleşen bir hegemonik güç haline geldi.

14 ABD-Latin Amerika Kuruluş Dönemler Karşılaştırma

15 Amerikan İstisnacılığı’nı (American Exceptionalism) ve Emperyal Zihniyet’i açıklamak
Latin Amerika ülkeleri bağımsızlıklarını ABD’den daha sonra kazandılar. Bazı durumlarda ABD bağımsızlık mücadelesini destekledi ancak sonrasında bu ülkeleri fazlasıyla etkisi altına aldı. (Özellikle Küba ve Panama) ABD Başkanları dış politika tercihlerini doktrinler olarak yansıttılar.

16 Latin Amerika ve Karayipler (Siyasi)
arasında Latin Amerika’nın İspanya’dan bağımsızlığını ilan etmesi. Meksika, Küba, Kolombiya, Şili, Venezuela vb. Brezilya Parçalanmadı. ABD, Panama’yı Kanal projesi için Kolombiya’dan bağımsız olmaya teşvik etti.

17 Amerikan İstisnacılığı’nı (American Exceptionalism) ve Emperyal Zihniyet’i açıklamak
1823 Monroe doktrininden itibaren hemen her ABD Başkanı Latin Amerika ile yakından ilgilendi. Bazı dönemlerde müdahalenin dozu artsa da her zaman durum böyle olmadı. Özellikle I. Ve II. Dünya Savaşları arasındaki dönemde ABD ve Latin Amerika ilişkileri son derece ılımlı geçti.

18 ABD’nin Latin Amerika Politikasını Şekillendiren Doktrinler
Monroe doktrini: Amerika Amerikalılarındır. İri Sopa Diplomasisi: (Theodore Roosevelt) ABD, gerekirse güç kullanmaktan çekinmeden batı yarımküreyi dilediği gibi düzenleyeceğini ve Avrupalı güçlere bu bölgede meydan okuduğunu ifade etmektedir. İyi Komşuluk Siyaseti: Franklin Roosevelt Kendisine saygısı olan bir ülkenin komşularına da aynı saygıyı göstermesi gerektiğini vurgulamıştır.

19 1900’lerin başlarında yayınlanmış, ABD Başkanı Theodor Roosevelt’i elinde sopasıyla ‘Dünyanın Polisi’olarak betimleyen karikatür.

20 ABD’nin Latin Amerika’ya yönelik dış politikası ile ekonomik gücü arasında herhangi bir ilişki var mıdır? Açıklayınız. ABD’nin Latin Amerika’ya yönelik dış politikası, ekonomik durumu ile doğrudan bağlantılıdır. ABD ekonomik olarak güçlü olduğu ve dış piyasaları domine etme ihtiyacı hissettiğinde, “İri Sopa Diplomasisi” gibi müdahaleci ve sert dış politika doktrinleri benimsemektedir.

21 ABD’nin Latin Amerika’ya yönelik dış politikası ile ekonomik gücü arasında herhangi bir ilişki var mıdır? Açıklayınız. Ancak ekonomik açıdan nispeten zayıf olduğu dönemlerde daha mütevazi dış politikalar izlemektedir. Örneğin 1929 Büyük Buhranı sonrasında ABD İyi Komşuluk Siyaseti doktrinini benimsemiştir.

22 ABD’nin Latin Amerika’ya yönelik dış politikası ile ekonomik gücü arasında herhangi bir ilişki var mıdır? Açıklayınız. Bu dönemde Meksika geniş çaplı kamulaştırmalar yapmış, özellikle de petrol şirketlerine el koyarak ABD’li şirketlerin ekonomik çıkarlarına alenen aykırı politikalar izlemiş olsa da, ABD herhangi bir müdahalede bulunmamıştır.

23 ABD’nin Latin Amerika’ya yönelik dış politikası ile ekonomik gücü arasında herhangi bir ilişki var mıdır? Açıklayınız. ABD’nin sınırları içerisinde ekonomik güçlüklerle mücadele ettiği dönemlerde, Latin Amerika bölgesinde de daha az agresif ve daha az müdahaleci tavırlar sergilediğini söylemek mümkündür.

24 Soğuk Savaş Döneminde ABD-Latin Amerika İlişkilerini tanımlamak
Soğuk Savaş dönemi ABD-Latin Amerika ilişkilerinde en karanlık dönemlerden biri oldu. Sovyetlerle olan rekabet nedeniyle ABD Latin Amerika’daki her türlü sol hareketi tehdit unsuru olarak gördü. Özellikle CIA desteğiyle bölgede pek çok askeri darbe yapıldı. (1961 Küba diasporası Domuzlar Körfezi Çıkarması) (1973 yılında Şili’de General Pinochet darbesi)

25 Soğuk Savaş Döneminde ABD-Latin Amerika İlişkilerini tanımlamak
Demokratik seçimlerle iktidara gelenler devrilip yerine uzun süren baskıcı askeri rejimler getirildi. Bu dönem insan hakları ihlalleri açısından Latin Amerika için karanlık bir sayfadır.

26 KRONOLOJİ

27 KRONOLOJİ

28 Soğuk Savaş döneminde ABD’nin Latin Amerika’daki sol siyasi akımları bu kadar sert önlemlerle bastırması, ulusal çıkarları açısından gerekli ve meşru bir davranış olmuş mudur? ABD farklı biçimde davranmak isteseydi ne yapabilirdi? ABD Soğuk Savaş döneminde Sovyet etkisini engellemek adına, Latin Amerika’da demokratik yollarla iktidara gelmiş pek çok sol hükümete karşı darbe yapılmasını teşvik etmiştir. Darbeler ve takip eden askeri rejimlerin baskıcı uygulamaları, insan hakları ihlalleri, bölgede ciddi bir ABD karşıtlığı doğmasına yol açmıştır.

29 Soğuk Savaş döneminde ABD’nin Latin Amerika’daki sol siyasi akımları bu kadar sert önlemlerle bastırması, ulusal çıkarları açısından gerekli ve meşru bir davranış olmuş mudur? ABD farklı biçimde davranmak isteseydi ne yapabilirdi? Bu durum, demokrasi ve ekonomik liberalizmin bayrağını taşıdığını iddia eden ABD’nin kredibilitesini de sarsmıştır. Askeri rejimlerce işkenceye uğrayan, sürgüne gönderilen pek çok lider ise ülkeleri demokratik rejimlere geri dönüş yaptıktan sonra yine seçimle iktidara gelmişlerdir.

30 Soğuk Savaş döneminde ABD’nin Latin Amerika’daki sol siyasi akımları bu kadar sert önlemlerle bastırması, ulusal çıkarları açısından gerekli ve meşru bir davranış olmuş mudur? ABD farklı biçimde davranmak isteseydi ne yapabilirdi? Brezilya’nın son üç başkanı (Dilma Rousseff, Luiz Inacio Lula da Silva ve Fernando Henrique Cardoso) ile Şili eski Başkanı Michelle Bachelet, askeri dikta zamanlarında hırpalanmış liderlerdir.

31 Soğuk Savaş döneminde ABD’nin Latin Amerika’daki sol siyasi akımları bu kadar sert önlemlerle bastırması, ulusal çıkarları açısından gerekli ve meşru bir davranış olmuş mudur? ABD farklı biçimde davranmak isteseydi ne yapabilirdi? Sonuçta Soğuk Savaş döneminde ABD’nin aşırı ideolojik gözlüklerle Latin Amerika’ya baktığını ve kendi ideolojisinden en ufak sapmayı tehdit olarak algıladığını söyleyebiliriz. Bu yüzden de aşırı tepkiler göstererek darbelerin teşvikçisi olmuş, uzun vadede Bölgedeki saygınlığını ve etkisini azaltmıştır.

32 Soğuk Savaş Sonrası ABD-Latin Amerika İlişkilerini tanımlamak
Soğuk Savaşın sona ermesiyle ilişkilerde belli bir rahatlama oldu. Latin Amerika’daki siyasi rejimlere ABD’nin müdahale arzusu azaldı. Güvenlik ve tehdit algısı zayıflayınca, iktisadi konular öne çıktı.

33 Soğuk Savaş Sonrası ABD-Latin Amerika İlişkilerini tanımlamak
Meksika başta olmak üzere pek çok Latin Amerika ülkesiyle serbest ticaret anlaşmasına gidildi. Başta Brezilya olmak üzere pek çok Latin Amerika ekonomisi, özellikle 1990’lardan sonra büyük atılımlar yaparak dünya ekonomisinde etkin olmaya başladılar.

34 Karşılaştırma Olarak Latin Amerika Ekonomilerinin Büyüklükleri:
Kaynak: IMF 2010verileri (GNI pppcurrentinternational $)

35 Soğuk Savaş Sonrası ABD-Latin Amerika İlişkilerini tanımlamak
Ancak son yıllarda artan ilişkilerin doğurduğu yeni sorunlar ortaya çıktı. ABD’deki Latin Amerika asıllı göçmenlerin uyumu, yasadışı göçmenler ve uyuşturucu trafiği yeni sorunlardan bazılarıdır. ABD’li güvenlik güçleri desteğiyle uyuşturucu tacirlerine karşı özellikle Kolombiya ve Meksika’da girilen mücadele, şu anda gündemde önemli yer tutmaktadır.

36 Kaynak: U.S. CensusBureau, 1970, 1980,1990, and 2000Decennial Censuses;PopulationProjections, July 1,2010 to July 1, 2050.

37 ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirmek
ABD’nin Afrika ile ilişkileri ve Afrika’ya yönelik dış politikaları dendiğinde öncelikle akla gelen, Sahra-Altı Afrikası’dır (Sub-Saharan Africa). ABD’nin Sahra-Altı Afrika ile ilk ilişkilerinin, bugünkü Liberya ile başladığını söyleyebiliriz.

38 ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirmek
Ancak ABD, 19. Yüzyılın sonlarından itibaren Batı Avrupa ülkelerinin Afrika’da giriştikleri kolonileştirme macerasından uzak durmuştur. II. Dünya Savaşından sonra ortaya çıkan Soğuk Savaş atmosferi, ABD’nin ilgisini bir kez daha Sahra-Altı Afrikası’na çekmiştir.

39 ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirmek
Sovyetler Birliği ile girdiği güç dengesi yarışında saha kaybetmek istemeyen ABD, bağımsızlığını ilan eden Afrika’nın yeni devletlerindeki sol hareketlere karşı çok sert davranmıştır. Örneğin, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde 1961’de CIA’nın operasyonu ile Patrice Lumumba’nın devrilmesinde rol oynamıştır.

40 ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirmek
Ayrıca, ABD, Güney Afrika’da hüküm süren ırkçı rejimi Sovyetler karşıtı olduğu için desteklemiştir. Soğuk Savaş sona erdikten sonra, Sahra- Altı Afrika adeta ABD’nin gözünde stratejik önemini tamamen kaybetti. Ancak 1990’lardan itibaren kıtada bir soykırım problemi baş gösterince, ABD, Afrika’da yaşanan insanlık dramlarına müdahale etmeye başladı.

41 ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirmek
ABD’nin bölge ile ilgili birikimi az, stratejik açılardan da fazla bir çıkarı olmadığından, yapılan müdahaleler genellikle başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Son yıllarda Afrika kıtasında ABD’den boş kalan alanın Çin tarafından hızla doldurulduğu ifade ediliyor. Çinli firmalar, Afrika’da hızla yatırımlar yapmaya, fabrikalar kurmaya, madenler işletmeye devam ediyorlar.

42 ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirmek
Çin’in Afrika açılımı ABD’de bazı çevrelerce kaygı ile izleniyor ama bunu dengeleyebilecek somut olarak atılmış adımlar henüz yok. Başkan Obama, seçildikten sonra Afrika’ya ilk gezisinin durağını Gana olarak belirledi.

43 ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirmek
Bu, esas itibariyle bölge için önemli bir mesajdı. Obama Gana ziyaretinde yaptığı konuşmada nispeten samimi bir dil kullanarak ABD ile Afrika arasındaki eski bağlara değindi, demokratik ve refah içerisinde bir Afrika’nın destekçisi olacaklarını vurguladı.

44 ABD’nin Afrika Politikasını değerlendirmek
Ancak, ABD’nin son yıllarda içerisinde bulunduğu ekonomik zorluklar ve ağır basan stratejik kaygıları, bu tarz bir idealist açılım gerçekleştirmesini oldukça zorlaştırıyor.

45 ANAHTAR KAVRAMLAR Soft balancing: Uluslararası sistemde, özellikle tek kutuplu bir güç dağılımı söz konusu ise diğer devletlerin bu güce karşı askeri bir meydan okuma (hard balancing) yerine, uluslararası kuruluşlarda, ekonomik ilişkilerde veya diplomatik alanda muhalif tavır alması.

46 ANAHTAR KAVRAMLAR Conquistador: İspanyolca fethetmek kökünden gelen ve özellikle 1492’den itibaren Latin Amerika’da fetheden, fatih anlamında asker ve savaşçılar için kullanılan bir kelime.

47 ANAHTAR KAVRAMLAR Kreole: İber yarımadası kökenli olup beyaz anne babadan ancak Latin Amerika’da doğanlara verilen isim (creole, creollo) İspanyol hanedanı, İber yarımadasında doğmayan asillerin/beyazların sadakatinden emin olmadığı için, kreoleleri devlet yönetiminde en üst düzey pozisyonlara getirmiyorlardı.

48 ANAHTAR KAVRAMLAR Yukarı doğru sosyal mobilitesi engellenen ve zamanla sayısı da artan bu kesim, bağımsızlık savaşlarında İspanya’ya karşı mücadelenin öncüsü olmuştur. Big Stick Diplomacy: Başkan Theodore Roosevelt’in ‘Yumuşak konuş, ama büyük sopa taşı, çok yol alırsın’ sözleriyle özetlediği, askeri güç ağırlıklı dış politika yaklaşımı.

49 ANAHTAR KAVRAMLAR Chicago Boys: General Pinochet döneminde Şili ekonomisini neoliberal prensiplere göre yeniden düzenleyen teknokrat ekip. Çoğunluğu ABD’deki Chicago Üniversitesinden doktora derecelerini aldıkları için kendilerine Chicago Boys lakabı verilmiştir.

50 ANAHTAR KAVRAMLAR Maquiladora: Meksika’da, özellikle ABD sınırında kurulan montaj endüstrisine verilen isim. Bu fabrikalarda işçiler ağır şartlar altında, sosyal güvenceden yoksun ve genellikle parça başı ücretle çalıştırılıyorlar.

51 ANAHTAR KAVRAMLAR Hispanik: ABD’de yaşayan, Latin Amerika kökenli nüfusa verilen isim. Bu terim daha çok kültürel bir tanımlama olup, ırk açısından herhangi bir gruba (siyah, beyaz, melez, vs. gibi) karşılık gelmemektedir.

52 ANAHTAR KAVRAMLAR Dekolonizasyon: Bir toplumun bir başka devletin siyasi, ekonomik ve sosyal kontrolüne girmesine kolonileşme denir İngiltere’nin uzun yıllar Hindistan’ı, Fransa’nın Cezayir’i yönetmesi; İspanya’nın bugünkü Meksika, Şili, Peru, vs gibi Latin Amerika ülkelerini yüzyıllarca yönetmesi, kolonileşmeye örnektir.

53 ANAHTAR KAVRAMLAR Ancak zamanla koloniler bağımsızlıklarını ilan ederek kendi başlarına birer devlet statüsünü kazanırlar. Bu sürece dekolonizasyon denir. Afrika’da dekolonizasyon, özellikle II. Dünya Savaşı sonrası (1945’lerde) başlayıp 1970’lere kadar devam etmiştir. Zimbabwe 1980 yılında İngiltere’den bağımsızlığını kazanarak dekolonizasyon sürecini en geç tamamlayan Afrika ülkelerinden biri olmuştur.

54 ANAHTAR KAVRAMLAR Apartheid: Güney Afrika’da Avrupalı beyaz azınlığın yerli siyah çoğunluk üzerinde egemenlik kurduğu ve siyahların ayrımcılığa uğradığı yönetim biçimi ’lardan itibaren Güney Amerika’nın resmi yönetim biçimidir.

55 ANAHTAR KAVRAMLAR Apartheid sistemi siyahların eşit vatandaşlık hakları kazanması ile 1994 yılında son bulmuştur Nobel barış ödülü sahibi Nelson Mandela, apartheid karşıtı mücadelenin en önemli ismidir.

56 ANAHTAR KAVRAMLAR Martin Luther King Jr. ve Sivil Haklar Hareketi: Martin Luther King, ABD’de siyahlara yönelik ırkçı ve ayrımcı uygulamaları şiddet dışı yöntemlerle değiştirmeye çalışan bir rahip ve aktivist ’lerden itibaren siyahların hak arama mücadelesini örgütleyen karizmatik bir liderdi.

57 ANAHTAR KAVRAMLAR Otobüslerde eylem ve Washigton’a yüzbinlerce insanın yaptığı yürüyüş gibi büyük tarihi protestoların mimarı oldu Siyahlara eşit vatandaşlık hakları talep eden (Civil Right Movement) mücadelesi başarıya ulaştı ve ABD’nin önde gelen siyasi liderlerinden biri oldu.

58 ANAHTAR KAVRAMLAR Her yıl Şubat ayı ABD’de Martin Luther King’i ve sivil haklar mücadelesini anma ayı olarak kutlanır King 1964 yılında Nobel Barış ödülü kazandı, 1968 yılında bir suikaste kurban giderek hayatını kaybetti.

59 ABD DIŞ POLİTİKASI 8. ÜNİTE
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI