SÖZCÜKTE YAPI.

... konulu sunumlar: "SÖZCÜKTE YAPI."— Sunum transkripti:

1 SÖZCÜKTE YAPI

2 Sözcükler kök ve gövdeden oluşur. Tıpkı ağaçlar ve bitkiler gibi.

3 Kök kelimenin anlamlı en küçük haline denir
Kök kelimenin anlamlı en küçük haline denir. defterler kök: defter kalemlik kök: kalem

4 İSİM KÖKLERİ İsim soylu olan köklerdir. –mek, -mak eklediğimizde anlamlı bir kelime olmaz. Kalem Dolap Kazak İnsan Akıl

5 FİİL KÖKLERİ Fiil soylu sözcüklerdir. -mek, -mak eklediğimizde anlamlı bir kelime oluşturur. Sev Koş Bak Sil Gör Düşün

6 SESTEŞ KÖKLER Okunuşu aynı anlamları farklı olan köklerdir. Denizde yüzdüm.:Fiil kökü Yüzü güzeldi.:İsim kökü Sınavdan yüz aldım.: isim kökü

7 ORTAK KÖKLER boya boyamak

8 Çamaşırlar kurudu. Kuru elbiseleri katladı
Çamaşırlar kurudu. Kuru elbiseleri katladı. Artık bu dünyaya barış gereklidir. Arkadaşımla barıştık.

9 EKLER YAPIM EKLERİ ÇEKİM EKLERİ

10 YAPIM EKLERİ İsimden isim yapma eki İsimden fiil yapma eki
Fiilden fiil yapma eki Fiilden isim yapma eki

11 ÇEKİM EKLERİ İSİM ÇEKİM FİİL ÇEKİM EKLERİ Çoğul Eki Kip ekleri Hal Eki
Şahıs ekleri İyelik Eki İlgi Eki Tamlama Eki

12 1. İSİMDEN İSİM YAPIM EKLERİ
-lik: kömür-lük -ci: yol-cu kitap-çı -cik: tepe-cik -lı : köy-lü -siz : ev-siz -ki: karşı-ki -ce : Türk-çe -deş : arka-daş

13 2. İSİMDEN FİİL(EYLEM) YAPIM EKLERİ
-le: iz-le- sol-la- -e,-a: kan-a- boş –a- -l: sivri-l- kısa-l- -er: mor-ar- yaş-ar- -se: su-sa- garip-se-

14 3) FİİLDEN İSİM YAPAN YAPIM EKLERİ
gi: at-kı ör-gü,bil-gi -gin: üz-gün sal-gın -i: doğ-u öl-ü,yaz-ı -(e)k: iste-k kork-ak -mek: koş-mak git-mek -me: as-ma kaz-ma -iş : gül-üş bak-ış -m: özle-m geç-im -men : öğret-men

15 4)FİİLDEN FİİL YAPIM EKLERİ
-il: diz-il- üz-ül- -n: acı-n- öv-ün- -ş: böl-üş- yaz-ış- -t: oku-t- kapa-t- -r: uç-ur- şiş-ir -dir: bık-tır- ye-dir-

16 Yapım eki ise bir kelimeden yeni bir kelime oluşturan ektir.
GÖVDE Sözcük köklerine yapım ekleri getirilerek türetilen yeni sözcüklere denir. Yapım eki ise bir kelimeden yeni bir kelime oluşturan ektir. gözlük: gövde göz: isim kökü lük: yapım eki

17 GÖZ GÖZLÜK

18 KİTAP KİTAPÇI

19 Kökle gövdenin birbiriyle anlam bağı olmak zorundadır.

20 kaz kazak

21 KAZ ve KAZAK arasında bir bağlantı bulunmadığından KAZAK kelimesinin kökü KAZ- olamaz. KAZAK kelimesi zaten kök halindedir.

22 bal balık

23 BAL ve BALIK arasında bir bağlantı bulunmadığından BALIK kelimesinin kökü BAL- olamaz. BALIK kelimesi zaten kök halindedir.

24

25 KEL ve KELEBEK arasında bir bağlantı bulunmadığından KELEBEK kelimesinin kökü KEL- olamaz. KELEBEK kelimesi zaten kök halindedir.

26

27 Kelimelerin anlamlarını değiştirmezler.
ÇEKİM EKLERİ Kelimelerin anlamlarını değiştirmezler. Sadece kelimeler çokluk, sahiplik gibi anlamlar katarlar.

28 ÇOĞUL EKİ (-ler, -lar): kalemler elmalar kitaplar

29

30 HAL EKİ: Yalın hal: - ev Belirtme hal eki : -i evi
Yönelme hal eki: -e eve Bulunma hal eki: -de evde Ayrılma hal eki: -den evden

31

32 Bu evi çok aramış. Çocuk cama taş atmış. Arabada çizik var. Bu soruları kitaptan çözdüm.

33 İYELİK EKİ Kalem+im Elma+m Dolab+ım Kalem+in Elma+n Dolab+ın Kalem+i
Elma+sı Dolab+ı Kalem+imiz Elma+mız Dolab+ımız Kalem+iniz Elma+nız Dolab+ınız Kalem+leri Elma+ları Dolap+ları

34 İLGİ EKİ (-Kİ) Benim kalemim bu seninki nerede? Senin kalemin
Ayşe’nin sınavı iyi ,Mehmet’inki kötü geçmiş. Mehmet’in sınavı

35 SÖZCÜKTE YAPI BASİT SÖZCÜK TÜREMİŞ SÖZCÜK BİRLEŞİK SÖZCÜK

36 BASİT SÖZCÜKLER Yapım eki almamış sözcüklerdir. Çekim eki almış olabilirler. Kiraz Kalem Bardak sevdim, gittik, bakmış

37

38 TÜREMİŞ SÖZCÜKLER Yapım eki almış sözcüklerdir. Kelimenin anlamı değişmiştir. Çekim eki de almış olabilirler.

39 JAPON JAPONCA

40 Japon- ca : Türemiş sözcük
İsim kökü yapım eki

41 SİMİT SİMİTÇİ

42 Simit - çi: Türemiş sözcük
İsim kökü yapım eki

43 Yol yolcu

44 Yol - cu: Türemiş sözcük
İsim kökü yapım eki

45 Köy köylü

46 köy - lü: Türemiş sözcük
İsim kökü yapım eki

47

48 çöp - çü: Türemiş Sözcük
İsim kökü yapım eki

49

50 şeker - li: Türemiş Sözcük
İsim kökü yapım eki

51

52 su - luk: Türemiş sözcük
İsim kökü yapım eki

53

54 sil - gi: Türemiş Sözcük
Fiil kökü yapım eki

55 silgi: sil + gi geçit: geç + it gözlükçü: göz + lük + çü
Fiil Kökü yapım eki geçit: geç + it Fiil Kökü yapım eki Not: Bir sözcük birden fazla yapım eki alabilir. gözlükçü: göz + lük + çü İsim Kökü yapım eki yapım eki

56

57 Yolculuklar: yol- cu- luk- lar
İSİM YAPIM YAPIM ÇEKİM KÖKÜ EKİ EKİ EKİ Yolculuklar: Türemiş sözcük Balıklarım: balık lar ım İsim kökü çekim eki çekim eki Balıklarım: basit sözcük

58 Kitapçı: Kalemlik: Defterler: Yazlığımız: Bisikletim: Evden: Derslerimden: Ödevlerimiz: Tabloları:

59 Birleşik Sözcükler İki sözcüğün birleşmesinden oluşan kelimelerdir.
Çanak+kale: Çanakkale Ayak+kabı: ayakkabı Buz+ dolabı: buzdolabı

60 Bileşik sözcükler şu yollarla oluşturulur:
Anlam kayması yoluyla: a) Genellikle her iki sözcük birden anlamını yitirir: İmambayıldı Hanımeli Aslanağzı

61 İmam bayıldı

62 İmambayıldı

63 Hanımeli Hanım eli

64 Hanımeli

65 aslan ağzı

66 Aslanağzı

67 b) Sözcüklerden biri anlamını yitirir, diğeri anlamını korur:
Dereotu, yerelması

68 Dereotu Dere otu

69 Dereotu

70 Dereotu: İlk kelime anlamını kaybetmiş ikincisi kaybetmemiştir.

71 c) Ses kayması yoluyla:
Cuma + ertesi = Cumartesi Ne + asıl = Nasıl Pazar + ertesi = Pazartesi Kahve + altı = kahvaltı Kayın + ana= kaynana

72 Sözcüklerin tür değiştirmesi yoluyla:
dedi + kodu = dedikodu (fiil + fiil = isim olmuş)

73 4. İsim tamlaması yoluyla oluşur.
Kuşpalazı,camgöbeği,aslanağzı. 5. Sıfat tamlaması yoluyla oluşur. Açıkgöz, Acıgöl, Eskişehir. 6. İki çekimli fiilin kaynaşmasıyla yoluyla oluşur. Çekyat, gelgit, uyurgezer.

74 Düzenleme Pınar Aktaş Türkçe ğretmeni