SOSYAL PSİKOLOJİ G İ R İ Ş PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK.

... konulu sunumlar: "SOSYAL PSİKOLOJİ G İ R İ Ş PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK."— Sunum transkripti:

1 SOSYAL PSİKOLOJİ G İ R İ Ş PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

2 sorular...sorular...sorular
İnsanın duygu düşünce ve davranışları başka insanlardan nasıl etkilenir, onları nasıl etkiler? İnsanlar birbirlerini nasıl algılar? İnsanlar birbirlerine karşı niçin dostluk veya düşmanlık beslerler? Tutumlar nasıl oluşur ve değişir? PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

3 sorular...sorular...sorular
Gruplar niçin vardır? Lider, niçin ve nasıl ortaya çıkar? Niçin bazı insanlar lidere karşı çıkarken bazıları sadece kendinden bekleneni yapar? İnsanlar birbirlerini nasıl çeker ya da iter? PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

4 SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarının diğerlerinin gerçek, hayali ya da ima edilen varlığından nasıl etkilendiğinin bilimsel incelemesidir (Allport, 1935). İnsanların birbirlerini algılama, etkileme ve ilişkiye girme tarzlarını bilimsel olarak incelenmesidir (Myers ve Lamarche, 1992). Bireylerin algılama, etki yaratma ve diğerleriyle ilişki kurma tarzlarını etkileyen sosyal ve bilişsel süreçlerin bilimsel incelemesidir (Smith ve Mackie, 2007). PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

5 SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
Kişi  «DİĞERİ» Kim? Karşılıklı etkiler Sosyal etkileşimler Davranış + duygu, düşünce, inanç, tutum, niyet, hedef, değerler ... PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

6 SOSYAL PSİKOLOJİ NEDİR?
? Psikoloji + Sosyoloji ? Psikoloji–sosyal psikoloji- sosyoloji Sosyal psikoloji  insanlar, fiziksel olarak var olan ya da varmış gibi hayal edilen, hatta var olduğu ima edilen diğer insanlardan nasıl etkilenir? «DİĞERİ» SOSYAL ETKİ PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

7 Sosyal psikoloji ve ilişkili dallar
Genel psikoloji Sosyal olmayan uyaranlara tepkiler incelenir. Kişilik psikolojisi Bireysel farklar incelenir. Klinik ve patolojik psikoloji Birçok ruhsal sorunun kaynağı diğeriyle ilişkilerdir. Bilişsel psikoloji Algılama, performans, öğrenme, bellek dikkat, dil incelenir. Sosyal antropoloji Kültürü inceler. Ekonomi «Homo economicus» ?! Sosyoloji «Analiz birimi»  kurum ya da örgüttür. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

8 Sosyal Psikolojinin Konuları
Konformite tutumlar izlenim oluşturma ikna kitle davranışı izlenim yönetimi güç sosyal çatışma ve uyum kendini sunma etki sosyal değişme kimlik itaat aşırı kalabalık duygu önyargı stres arkadaşlık önyargıyı azaltma fiziksel çevre aile ayrımcılık karar verme aşk stereotipleme Jüriler sevgi pazarlık liderlik cinsellik cinsiyetçilik ve ırkçılık iletişim şiddet küçük gruplar dil saldırganlık sosyal kategoriler konuşma elseverlik gruplararası ilişkiler çekim prososyal davranış PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

9 Sosyal psikolojideki açıklama düzeyleri (Doise, 1986)
I. Kişi içi II. Kişilerarası ve durumsal III. Durumsal IV İdeolojik [mikro] [makro] birey toplum PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

10 Sosyal psikolojideki açıklama düzeyleri
I. Kişi içi Bireylerin sosyal çevreye ilişkin deneyimlerine uygun psikolojik süreçlerin analizi (örn. bilişsel denge konusundaki araştırmalar). PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

11 II. Kişilerarası ve durumsal
Sınırları belli durumlardaki bireylerarası etkileşimin analizi. Durum dışında ortaya çıkan sosyal konumsal faktörlere bakılmaz. Araştırmaların hedefi belirli bir durumdaki belirli bireyler tarafından belirli bir anda kurulan ilişkilerin dinamikleridir (örn. bazı atıf araştırmaları, oyun matrislerini kullanan araştırmalar). PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

12 III. Durumsal Spesifik durumlardaki bireylerarası etkileşimin analizi, ama durum dışındaki sosyal pozisyonun rolü (örn. statü, kimlik) dikkate alınır (örn. bazı güç ve sosyal kimlik araştırmaları) PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

13 IV İdeolojik Gruplar arasındaki genel sosyal inançlar ve soyal ilişkilerin rolünü ele alan bireyiçi etkileşimin analizi (örneğin, bazı sosyal kimlik, sosyal temsiller, azınlık etkisi araştırmaları, kültürel normlar ve değerlerin rolünü inceleyen çalışmalar). PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

14 Tarihsel bağlam 19.yy’da sosyal psikoloji İtalya İngiliz-Avrupa etkisi
Völkerpsychologie Almanya –Ringelman; Steinthal ve Lazarus Fransa –Tarde, LeBon ABD – 1898- N.Triplett PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

15 Tarihsel bağlam 20.yy Avrupa ABD İlk metinler (?!) 1913- Ringelman
1908’de iki giriş kitabı– McDougall (psikolog), Ross (sosyolog) 1913- Ringelman Sosyal Ψ davranışın nedenleri konusunda psikolojiden farklıdır. Davranışçılığa (Watson ve Skinner’a) karşı çıkan sosyal psikologlar (Örn. F.H.Allport, 1924) Avrupa ABD PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

16 Avrupa ve ABD’deki sosyal psikoloji
1930’lar Almanya Nazizm araştırmacıların çoğu ABD’ye göç eder Gestaltçılık ABD’ye taşınır  bilişsel süreçleri ön plana alınır + kültürel antropoloji etkisi olur. Peki bu etkiler nasıl, hangi yollarla olur? PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

17 Sosyal etki araştırması- Şerif, 1936
Önyargının kökenleri - Adorno ve ark., 1950 Pratik sorunlara çözüm Yeme alışkanlıklarını değiştirme –K.Lewin, 1947 Askerlerin moralini koruma – Stouffer, 1949 Propagandaya karşı koyma – Hovland, Janis ve Kelley, 1953 Kuram-uygulamanın bütünleşmesi düşüncesi (Lewin, Eylem araştırması) PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

18 1950 – ‘60’lar Benlik saygısı, önyargı, konformite, tutum değişimi ve ikna, kişilerarası çekim, mahrem ilişkiler, gruplararası ilişkiler 1970’ler Avrupa’da  grup içi etki süreçleri, azınlık çalışmaları (Doise, 1978; Moscovici, 1980; Tajfel, 1978) Davranışçılıktan bilişsel yaklaşıma kayma PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

19 Temel bilim ve sosyal sorunların bütünleşmesi
’ler Bilişsel psikolojinin tekniklerinin kullanılması Temel bilim ve sosyal sorunların bütünleşmesi Özgül uygulama alanları  sağlık, eğitim, hukuk, çevre, iş yaşamı PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

20 Avrupa  Sosyal Kimlik perspektifi ABD  Bilişsel Psikoloji yaklaşımı
80’lerden sonra Avrupa  Sosyal Kimlik perspektifi ABD  Bilişsel Psikoloji yaklaşımı Asya ve Avustralya  ABD’deki lisansüstü programlarda yapılan çalışmalar dil, etnik köken, din farklılığı olan gruplara ilişkin bulgular yayınlanmakta Kültürlerarası psikoloji PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

21 Sosyal psikolojinin iki temel kabulü
İnsanlar kendi gerçekliklerini inşa ederler. Aynı ortamda bulunan, aynı kişi ile tanışan farklı bireyler hem bilişsel hem de sosyal süreçler aracılığıyla gerçekliği biçimlendirir, inşa ederler. Sosyal etkinin yaygın etkisi: Diğer insanlar kendilerini fiziksel olarak bulunsalar da bulunmasalar da bireyin düşünce, duygu ve davranışlarını etkilerler. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

22 Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

23 Kuramlar ne işe yarar? (Gergen ve Gergen, 1984)
Anlama (tanımlama) ve iletişim sağlama Kavramlar aracılığıyla gözlemlenen bir durumu, olguyu isimlendirir, anlamlandırırız. Gelişmelere duyarlılaştırma Olayların gelişimini ve sonuçlarını tahmin ederiz. İnsanı özgürleştirme İnsanlar hakkındaki temel sayıltıların sorgulanması ve düşünülmesi gerekir. Eleştirel kuramlar oluşturulmalıdır (Frankfurt Okulu). PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

24 Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Davranışçı bakış açısı “İnsan davranışları dış olaylar tarafından yönetilir.” Pekiştireç-duygu modeli Sosyal takas/alış-veriş kuramı Dürtü kuramı Sosyal öğrenme kuramı PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

25 Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Bilişsel bakış açısı İnsanlar dünyalarını farklı biçimde yapılandırmaktadırlar. Bu psikolojik yapılar bireylerin davranışlarını kesinlikle etkilemektedir. Sosyal Biliş Kimlik ... Alan Kuramı (K.Lewin) PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

26 Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Roller ve kurallar bakış açısı Rol Kural İnsan davranışlarını içselleştirilmiş kurallara veya günlük hayatta oynanan rollerle açıklamaktadır. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

27 Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Evrimci sosyal psikoloji Biyolojik perspektif PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

28 Sosyal Ψ’deki temel kuramsal bakış açıları
Kişilik temelli bakış açısı Örneğin liderlik, önyargı, konformite konularında kişiliğe dayanan açıklamalar PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

29 Sosyal psikologlara göre insan güdüleri
Kendi hakkında iyi şeyler hissetme Sosyal biliş: Doğru olma Kontrol ve etkililik Bağlanma ve aidiyet … PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

30 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ SOSYAL PSİKOLOİDE
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

31 Sosyal psikoloji bir bilim’dir.
Çünkü; kuramlar inşa etmek ve test etmek için bilimsel yöntemi kullanır. Bilimi, başka bilgi yaklaşımlarından farklı kılan, incelediği şeyler, keşfettiği gerçekler veya öne sürdüğü açıklamalar değil, yöntemidir. Yanlışlama PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

32 Sosyal psikologların kullandığı bilimsel yöntemin bir modeli
Kurama güven artar güven azalır Arkaplandaki bilgiye, kişisel deneyime, nedensel gözleme dayanan kamburlar Sosyal davranış hakkında kuram Kuramdan çıkan öngörüler- hipotez Öngörüleri testetmek için emprik araştırma Doğrulanan öngörüler Doğrulanmayan Kuram modifiye edilir reddedilir Sosyal psikologların kullandığı bilimsel yöntemin bir modeli PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

33 Betimleyici Araştırmalar
Alan araştırmaları Gözlem Görüşme Yapılandırılmış-yapılandırılmamış-yarı yapılandırılmış; doğrudan (yüz yüze)-dolaylı (telefon, internet v.b.) Anket İlgilenilen konuda doğruda kişilere soru sormadır. Örneklemin temsil ediciliği çok önemlidir. Soruların hazırlanmasında teknik yönden dikkatli olunmalıdır. Anlaşılır, uygun seçeneklerle, uygun sırada, yönlendirmesiz v.b. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

34 İlişkisel Araştırmalar
Korelasyon: İki değişken arasındaki ilişki Korelasyon katsayısı: İlişkinin yönünü ve derecesini/gücünü gösteren 1 ile -1 arasında bir sayıdır. DİKKAT! Korelasyon neden-sonuç ilişkisini göstermez! PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

35 Korelasyon grafikleri
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

36 Deneysel Araştırmalar
Deneysel yöntem; değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisi kurabilmemize olanak sağlar. Deney, bir değişkenin başka bir değişken üzerindeki etkisinin incelendiği bir hipotez testidir. bir ya da daha fazla bağımsız değişkenin manipülasyonu şeklinde bir müdahale; sonra bir ya da daha fazla bağımlı değişken üzerinde muamelenin (manipülasyonun, değişimlemenin) etkisinin ölçümünü içerir. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

37 Deneyler, sosyal psikolojide çok yaygın kullanılır.
Sosyal davranış hakkında bildiklerimizin çoğu deneylere dayanır. Hem bağımsız değişkenin değişimlenmesi (manipülasyonu) hem de bağımlı değişken üzerindeki etkilerin nasıl ölçüldüğü konusunda dikkatli olunmalıdır. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

38 Deney düzenleri Tek faktörlü Ya da İki faktörlü olabilir. x  y x1  y
PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

39 Deney türleri Laboratuvar Deneyi
Amaç, bir değişkenin tek bir yönünü, laboratuvar dışında yalıtılmış bir şekilde, normalde olmayacak yönünü ayrıştırmak ve manipüle etmektir. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

40 Laboratuvar deneyinin
Dünyevi (mundane) gerçekçilik /dışsal geçerliliği gerçek dünyadaki, deneklerin genellikle karşılaştıkları koşullara ne kadar benzer olduğu düşüktür, ama deneysel gerçekçiliği / içsel geçerliliği manipülasyonların denekler için psikolojik etki ve anlamı her zaman yüksek olmak zorundadır. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

41 Laboratuvar deneyinin,
içsel geçerliliğinin yüksek olabilmesi için, Araştırmacı bağımsız değişken üzerinde tam kontrole sahip olmalıdır. Katılımcılar deneysel koşullara seçkisiz atanmış olmalıdır. Eğer ikinci koşul sağlanmamışsa deneye yanlılıklar karışmış olur. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

42 Laboratuvar deneyindeki yanlılıklar
Denek etkileri Deneklerin davranışı, bir manipülasyona kendiliğinden ve doğal bir tepkiden çok, deneyin bir yaratımı (artifact) olabilir. Deneyci etkileri Deneyci çoğunlukla hipotezlerin farkındadır ve deneklerin hipotezleri doğrulayacak şekilde davranmalarına sebep olan ipuçlarını hissettirmeden verebilir. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

43 Alan Deneyi Alan ...? Sosyal psikoloji deneyleri laboratuvarlar dışında, daha doğal ortamlarda yapılabilir. Ancak alan deneyinde dış geçerlilik yüksek, iç geçerlilik düşüktür. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

44 Diğer yöntemler Deneylemenin olanaksız olduğu ya da uygun olmadığı durumlarda ya da anket tekniği araştırmanın amacı için uygun ve/veya gerekli olmadığında sosyal psikologların seçebilecekleri çeşitli deneysel olmayan yöntemler vardır. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

45 Arşiv araştırmaları Arşiv araştırması geçmişte kalmış, geniş ölçekli, yaygın olarak ortaya çıkan olguları incelemek için çok yararlı olan, deneysel olmayan bir yöntemdir. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

46 Vaka incelemesi Tek bir durumun (ya bir kişi ya da bir grup) veya tek bir olayın derinlemesine analizi. Çoğunlukla, yapılandırılmış açık uçlu sorular kullanılan görüşmeleri, soru formlarını ve davranışın gözlemlenmesini kapsayan çeşitli veri toplama ve analiz teknikleri kullanılır. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

47 Diğer yöntemler Katılmalı gözlem
Simülasyon veya rol oyunu (örn. Zimbardo ve ark.,1971) İçerik analizi Meta analiz PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK

48 ARAŞTIRMA ETİĞİ Bilgilendirilmiş onam alınmalıdır.
Denekler fiziksel ve ruhsal zarar görmemelidir. Mahremiyete saygı gösterilmelidir Hile (aldatma) kullanıldığında deney sonrası bilgilendirme yapılmalıdır. PSİ353 SOS. PSİ. I - Prof.Dr. Hacer HARLAK