Gelişimsel Bozukluklarda Tanılama Gerekli mi? Neden? Kriterler?

... konulu sunumlar: "Gelişimsel Bozukluklarda Tanılama Gerekli mi? Neden? Kriterler?"— Sunum transkripti:

1 Gelişimsel Bozukluklarda Tanılama Gerekli mi? Neden? Kriterler?
Yrd. Doç. Dr.Şaziye Senem Başgül Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Hasan Kalyoncu Üniversitesi Psikoloji ICECI 2014, Nisan 2014, Antalya

2 Çocukları erişkinden ayıran en önemli özellik sürekli büyüme ve gelişme içinde olmalarıdır. Büyüme vücut boyutlarının artması Gelişme biyolojik fonksiyonların değişimi ve olgunlaşması

3 BÜYÜME: Nicelik olarak artıştır. Boy uzunluğu ve vücut ağırlığı yönünden ölçülebilen artışdır.

4 GELİŞME: Organizmanın bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve dil gelişimi yönünden son aşamaya ulaşıncaya kadar sürekli değişmesidir.

5 Büyüme ve gelişme süreçleri, Çeşitli çağlarda hızlanma ve yavaşlama gösterir ancak sürekli bir olaydır. Belirli bir sıra izler.

6 Beyin gelişimi en hızlı yaşamın ilk birkaç yılında olmaktadır.
Merkezi sinir sisteminin büyüme ve gelişme süreci fetal yaşamda ve doğumdan sonraki ilk aylarda çok hızlıdır. Beyin gelişimi döllenmeden kısa süre sonra başlamakta ve adolesan çağı boyunca da devam etmektedir. Ancak, Beyin gelişimi en hızlı yaşamın ilk birkaç yılında olmaktadır.

7 genetik yapı ve çevrenin etkisi ve etkileşimi ile gerçekleşir.
Tüm bu gelişim genetik yapı ve çevrenin etkisi ve etkileşimi ile gerçekleşir. (National Research Council and Institute of Medicine. From Neurons to Neighborhoods: The Science of Early Childhood Development. National Academy Pres, 2000).

8 Bebeklik Dönemi Gelişim Özellikleri
Doğuştan sonraki en hızlı gelişim bu dönemde olur. Sonrasında gelişim hızı düşmeye başlar. Bu dönemde anne babasına tümüyle bağımlı iken, bu dönemin sonuna doğru bağımsızlaşmaya başlar.

9 Erken Çocukluk Dönemi Gelişim Özellikleri
Büyüme ve fizyolojik süreçler kararlılığa kavuşur. Çocuk kendi başına oynayabilir, kimi işleri görebilir, günlük yaşamını önemli ölçüde düzene sokabilir.

10 Gelişim Alanları: Motor gelişim:
Yürürken, otururken veya pozisyon değilştirirken büyük kas gruplarının kullanılması ve ince motor kabiliyetler. Çocuklar bu gelişim basamaklarında sırasıyla düzenli olarak ilerler. Emekleme…….Yürüme…….

11 2. Dil gelişimi: Artikülasyon, dil yetenekleri, sözel olmayan sembol kullanımı

12 3. Bilişsel gelişim: Öğrenme, anlama ve edinilen bilgileri kullanabilme yeteneğidir. Bilinç, algı, dikkat, bellek Yürütücü işlevler

13 4. Kişisel veya sosyal gelişim: Beslenme, giyinme, tuvalet gibi öz bakım yeteneklerini ve günlük hayattaki çeşitli aktiviteleri yerine getirebilme, sosyal uyum, yaşına uygun toplumsal ilişki kurabilme.

14 Doğum Öncesi ve Sonrası Gelişimi Etkileyen Faktörler
Kalıtım Gelişimi etkileyen en önemli faktörlerden birisi kalıtımdır. Çevre Canlının doğum öncesinde, doğum sırasında ve doğum sonrasında karşılaştığı tüm etkiler, onun içinde bulunduğu çevresel koşullardır ve gelişimi etkiler.

15 NORMALDEN SAPMA Fiziksel gelişimde İnce ve kaba motor becerilerin gelişiminde Sosyal olarak iletişimde Ruhsal ve duygusal gelişimde Dil gelişiminde Dikkatin sürdürebilirliğinde beklenen ilerlemenin olmaması

16 Nasıl Değerlendiririz?
Anamnez Prenatal Doğum hikayesi Postnatal sorunlar Özgeçmiş, aşılama, beslenme Gelişim basamaklarının sorgulanması Bilişsel Motor (kaba-ince) Dil Aile öyküsü Nöropsikiyatrik muayene Nöropsikolojik Testler

17 1 .Prenatal Nedenler 2. Perinatal Nedenler 3. Postnatal Nedenler

18 1. Prenatal Nedenler Genetik nedenler Frajil X sendromu, Trisomiler
X’e bağlı geçen hastalıklar Kongenital metabolik hastalıklar Neurokütan hastalıklar Diğer genetik geçişli hastalıklar Genetik Olmayan Nedenler TORCH, ilaçlar, X-ray Maternal hastalıklar Toksemi Maternal sistemik hastalıklar İntrauterin hipoksi İUBG

19 2. Perinatal Nedenler Prematurite Doğum travması Perinatal hipoksi İntrakranial kanama RDS Hipoglisemi Hiperbilirubinemi Meningitis

20 3. Postnatal Nedenler Asfiksi Travma MSS infeksiyonları İntoksikasyon
Akut metabolik hastalıklar Serebrovaskular hastalıklar

21 Riskli Durumlar Akraba evliliği Anne yaşı Aile öyküsü
İntrauterin büyüme geriliği Anne karnında toksik bir etkenle karşılaşma Doğum travması Hipoksi-iskemi Düşük doğum ağırlığı Prematürite İntrakranyal kanama, enfeksiyon Sepsis, hipoglisemi, konvülsiyon Postpartum depresyon Düşük sosyoekonomik düzey İlişki sorunları Travmalar

22 Gelişimsel gerilikler çocukluk döneminde
en sık rastlanan süreğen sorunlardır. Çocukluk Döneminde %12-16 Rydz D, et al. Pediatrics2006 United Nations International Children’s Emergency Fund - UNICEF verilerine göre; Türkiye’de 5 yaş altı çocukların %16 Kapci E.G, 2010

23 Dünya Sağlık Örgütü, 2020 yılında çocuklarda nöropsikiyatrik bozuklukların morbidite, mortalite ve sakatlığın önde gelen beş nedeninden birisi olacağını tahmin etmektedir.

24 Nasıl Farkedilir? Muhtemel gelişme geriliği belirtilerini fark edebilecek ilk basamak ailelerdir. Birinci basamakta okul öncesi dönemde çocuk sağlığı uzmanı ya da aile hekiminin rutin takibinde çocukların gelişimi ile ilgili sorunların saptanması ve erken tanısı çok önemlidir. Alınan anamnez ile çocuğun gelişimini etkileyebilecek herhangi bir ailesel (aile stresi, şiddet, istismar, boşanma) risk faktörünün değerlendirebilir. Tarama testleri

25 Değerlendirme Araçları
Ülkemizde gelişimi değerlendirmede kullanılan ve standardizasyonları yapılmış araçlardan bazıları: Denver-II, Gazi Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı (GEÇDA), Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Erken Gelişim Evreleri Envanteri (EGE), Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi (GİDR)

26 Yapılan çalışmalar sonucunda;
Klinik yargılama ile gelişme geriliği olan çocukların saptanma oranı %30 Araç kullanılarak %70-80 (Sand N, Pediatrics2005)

27 Gelişme Gerilikleri Motor Gelişimde Gerilik
Konuşma ve Dil Gelişiminde Gerilik Sosyal ve Bilişsel Gelişimde Gerilikler Mental Retardasyon Yaygın Gelişimsel Bozukluk Dikkat Eksikliği Öğrenme Güçlükleri Diğer Görme, işitme engelleri

28 NÖROGELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR DSM-V
Anlıksal (Entellektüel) Yetiyitimleri İletişim Bozuklukları Otizm Açılımı Kapsamında Bozukluk Dikkat Eksikliği/Aşırı Hareketlilik Bozukluğu Özgül Öğrenme Bozukluğu Devinsel (motor) Bozukluklar Diğer Nörogelişimsel Bozukluklar

29 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Ruh Sağlığı ve Gelişimsel Sorunların Tanı Sınıflaması (DC:0-3R)
Eksen III Bedensel ya da gelişimsel sorunların sınıflandırılması

30 Motor Gelişimde Gerilikler
Serebral Palsi İnce Motor alanda gerilikler Kaba Motor alanda gerilikler Nöromuskuler Hastalıklar Nöropatiler Kas Hastalıkları Miyopatiler

31 Motor Beceriler Kaba Motor Beceriler * Dönme, başını kaldırma,emekleme
* Denge, yürüme, koşma, atlama İnce Motor Beceriler * Uzanma, yakalama, nesneleri tutma * Farklı nesneleri kontrol etme

32 Motor Gelişim Kas gelişimi genelden özele doğru olur. Omuz El Parmak El göz kordinasyonu önemli Her çocuğun gelişimi farklı

33 Motor Gecikme Başka alanlarda gerilik omadan yalnızca motor kabiliyetlerde anlamlı bir gecikmedir.

34 Serebral Palsi Beynin erken gelişim dönemi ilk 18 ay olmakla birlikte 6 yaşa kadar oluşan ve ilerleyici olmayan beyin lezyonlarının tümü SP olarak adlandırılır. Bu motor bozukluğa duysal, bilişsel, iletişim, algılama, epilepsi, davranış bozuklukları ve ikincil kas iskelet sorunları eşlik edebilir. Rosenbaum P, et al. Dev Med Child Neurol 2007

35 Sıklık, Tanı, Komorbidite
Türkiye’de sıkılık 4.4/1000 % vakada prenatal faktörler rol alır. %23-44 mental redardasyon %35-40 epilepsi %42-81 konuşma problemleri Uyku bozuklukları Diğer sistem problemleri eşlik edebilir. Odding E, et al. Disabil Rehabil. 2006

36 SP tanısında anamnez, nörolojik muayene, kas iskelet sistemi muayenesi, laboratuar teknikleri ve radyolojik tetkiklerden yararlanılır.

37 Konuşma ve Dil Gelişiminde Gerilik
Yalnızca dil veya konuşmada gecikme, dil gelişim bozukluğu, gelişimsel disfazi veya özgün dil bozukluğu olarak tanımlanır.

38 Dil ve Konuşma Gecikmesi:
İşitme Kaybı Motivasyon Azlığı Otizm Global Gelişme Gerilikleri MR Sendromlar  

39 Okul Öncesi Dönemde Karşılaşılan Dil ve Konuşma Sorunları:
Artikülasyon Sorunları ve Fonolojik Sorunlar Gecikmiş Dil ve Konuşma Fonasyon Bozuklukları Kekemelik 

40 İletişim Bozuklukları (DSM-V)
Dil Bzk. Konuşma Sesi Bzk. Çocukta Başlayan Akıcılık Bzk (Kekeleme) Toplumsal İletişim Bzk Tanımlanmamış İletişim Bzk

41 Dil Bozukluğu Aşağıdakilerle belirli dili kavrama ve kullanma yetersizliklerine bağlı, değişik biçimleriyle (konuşma dili, yazı dili, işaret dili ya da diğer) dili öğrenme ve kullanma ile ilgili süregiden güçlükler: 1.Sözcük dağarcığının azlığı 2.Cümle yapılarının sınırlılığı 3.Söylem bozuklukları Dil yeterliliği yaşına göre beklenenden düşük ve işlev kaybı var. Belirtiler erken gelişim evresinde başlamış. Bu güçlükler başka bir bozuklukla (duyma, mtor işlev veya nörolojik) açıklanamaz.

42 Toplumsal İletişim Bozukluğu
Aşağıdakilerden tümü ile kendini gösteren, sözel ve sözel olmayan iletişimin toplumsal kullanımında süregiden güçlükler: 1. Selamlaşma gibi toplumsal amaçlı iletişimde eksiklikler 2. İçinde bulunulan durumla ya da dinleyenin gereksinimleriyle eşleşecek biçimde iletişim biçimini değiştirme yeterliliğinde bozukluk 3. Konuşmanın ve anlatımın kurallarına uymakta güçlük (sırayla konuşma, anlaşılmadığında tekrarlama, simgelerin kullanımı gibi) 4. Çıkarımda bulunmada güçlükler B. İletişimde işlevsel bozulmanın olması C. Erken gelişim evresinde başlamıştır. D. Başka bir sağlık durumu veya nörolojik bozukluklarla açıklanamaz.

43 Sosyal ve Bilişsel Gelişimde Gerilikler
Mental Retardasyon Yaygın Gelişimsel Bozukluk Dikkat Eksikliği Hiepraktivite Bozukluğu Öğrenme Güçlükleri

44 Zeka, Akıl yürütme, Plan yapma, Problem çözme, Soyut düşünme,
Karmaşık düşünceleri kavrama, Çabuk öğrenme ve Deneyimlerden öğrenme yeteneklerini içeren zihinsel kapasitedir. Soyut ve potansiyel enerji olarak var olan ölçülemeyen Bu enerjinin davranışa dönüşümü olarak ölçülebilen ve gözlenebilen

45 Zeka Geriği gelişim döneminde meydana gelen, uyumsal davranıştaki bozuklukların eşlik ettiği ortalamanın altındaki zeka işlevidir (Amerikan Zeka Yetersizliği Birliği). Ortalamanın altındaki zeka işlevi ile birlikte; İletişimde Kendine bakımda Evdeki yaşamda Sosyal becerilerde Toplumsal yararlılıkt Kendini yönlendirmede Sağlığı korumada Akademik işlevsellikte Çalışma alanında

46 Mental Retardasyon (DSM-IV)
Eksen 2’de kodlanır 1. Ortalamanın önemli derecede altında zeka işlevselliği: Bireysel olarak uygulanan zeka testinde yaklaşık 70 ya da altında bir zeka bölümünün olması. 2. Aşağıdaki alanlardan en az ikisinde o sıradaki uyum eşzamanlı yetersizliklerin ya da bozuklukların olması: İletişim, kendine bakım, ev yaşamı, toplumsal/kişiler arası beceriler, toplumun sağladığı olanakları kullanma, kendi kendini yönetip yönlendirme, okulla ilgili işlevsel beceriler, iş, boş zamanlar, sağlık ve güvenlik. 3. Başlangıcının 18 yaşından önce olması.

47 ICD-10 F70-F79 Hafif, orta, ağır, çok ağır, diğer, tanımlanmamış.

48 DSM-V Eksen 1’de kodlanır NÖROGELİŞİMSEL BOZUKLUKLAR
Anlıksal (Entellektüel) Yetiyitimleri 1. Anlıksal Yetiyitimi 2. Genel Gelişimsel Gecikme 3. Tanımlanmamış Anlıksal Yetiyitimi

49 1. Anlıksal Yetiyitimi Kavramsal, toplumsal ve uygulamalı alanlarda işlev eksiklikleri ile giden bir bozukluktur. Klinik ile uyumlu, bireye uygun zeka ölçümü ile doğrulanan akıl yürütme, sorun çözme, tasarlama, soyut düşünme, yargılama, okulda öğrenme ve deneyimlerinden öğrenme gibi anlıksal işlevlerde eksiklikler vardır. Kişisel bağımsızlık ve toplumsal sorumluluk için gerekli gelişimsel ve toplumsal, kültürel ölçüleri karşılayamama ile sonuçlanır. Gelişimsel evre sırasında başlar. Ağır olmayan, orta derecede, ağır ve çok ağır diye sınıflanır

50 2. Genel Gelişimsel Gecikme
Kişi, beklenen gelişimsel dönüm aşamalarına gelemeyince ve çocuğun yaşı değerlendirme yapılamayacak kadar küçük olduğunda bu tanı konulur. Belirli bir süre geçtikten sonra yeniden değerlendirme yapılır.

51 DEHB Dikkatin ve davranış kontrolünün bozulduğu bir durumdur.
Çocukluk çağının en önemli ve en sık rastlanan psikiyatrik hastalıklarından biridir. Çocuğu, ailesini ve toplumu ilgilendiren bir halk sağlığı sorunudur. Nöropsikiyatrik gelişimsel bir bozukluktur.

52 The Story of the Fidgety Philip
Phil stop acting like a worm The table is no place to squirm Thus speaks the father to his son Severely say it, not in fun. Mother frowns and looks around Although she does not make a sound. But Phillip will not take advice He'll have his way at any price. He turns and churns He wriggles and jiggles Here and there on the chair. Phil these twists I cannot bear. Heinrich Hoffman 1845

53 DEHB/Etiyoloji: Genetik etkenler (Kalıtımın etkisi %70, birinci derece akrabalarda sıklık 4-5 kat fazla, MZ konkordans % 50, DZ konkordans %30) Nörokimyasal ve nörofizyolojik etkenler (Dopaminerjik ve Adrenerjik sistem disfonksiyonu, Frontal lob işlevlerinde bozukluk) Çevresel etkenler (Gebelikte sigara-alkol kullanımı, perinatal hipoksi, kafa travması, toksinler, psikososyal stresörler)

54 Yapılan takip çalışmaları
İlk belirtileri erken çocukluk döneminde başlayan DEHB li çocukların; 1/4'ünün genç erişkinlikte de DEHB tanı ölçütlerini karşıladığını, 2/3'ünün ise tanı ölçütlerini karşılamasa da 3 temel belirtiden en az birini gösterdiğini ve bu devam eden belirtiye bağlı olarak da genel işlevsellikte bozulmanın olduğunu göstermiştir.

55 DEHB’nin Tarihçesi

56

57 Temel sorun ne? Bir şey yapmadan önce düşünmeleri için gerekli süre boyunca durmalarını sağlayan sistem iyi çalışmaz (Frontal Lob-Prefrontal kortex).

58 Tanı Koyma Aşamaları: 1-Aile ve çocukla görüşme, bilgi alma, ailenin doldurması gereken ölçekler 2-Çocuğun değerlendirilmesi (muayene ve testler) 3-Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin doldurduğu ölçekler 4-Laboratuar testleri

59 DSM-IV Tanı Kriterleri:
DEHB tanısı için Amerikan Psikiyatri Birliği’nin belirlediği 18 belirti vardır. 9’u dikkat eksikliği, 9’u hiperaktivite/ dürtüsellikle ilgilidir. Alınan tüm bilgilerde dikkat eksikliğini karşılayan en az 6, hiperaktivite ve dürtüselliği karşılayan en az 6 belirtinin varolduğu saptanmalıdır. Belirtiler 7 yaşından önce başlamalı Kalıcı ve sürekli olmalı Birden fazla ortamda (hem evde hem okulda) görülmeli

60 DSM-5’ te DEHB İlgili Değişiklikler
Dört yeni dürtüsellik (impulsivite) ölçütü eklendi. Yaş ile ilgili değişiklik (7 yerine 12 yaş) Ölçütlerin daha iyi anlaşılması ve netleştirilmesi için örnek durum betimlemeleri eklendi. Ölçütlerde ergen ve erişkinler için örnekler konuldu. Dışlama ölçütünde değişiklik (YGB ölçütten çıkartıldı.)

61 ICD-10 F90. 1 Hiperkinetik davranım bzk F90
ICD-10 F90.1 Hiperkinetik davranım bzk F90.8 Diğer hiperkinetik bzk F91.0 Aile ile sınırlı davranım bzk F91.1 Toplumsallaşmamış tipte davranım bzk F91.2 Toplumsallaşmış tipte davranım bzk F91.3 Karşı çıkma-başkaldırma bzk F91.8 Diğer davranış bzk F91.9 Davranım bzk, tanımlanmamış

62 DEHB/BEBEKLİK DÖNEMİ Huzursuzluk Kolay ağlama Zor sakinleştirme
Aşırı hareketlilik Dış uyaranlara aşırı tepki verme Uyku sorunları İnfantil Kolik Motor gelişim, koordinasyon ve dil gelişiminde sorunlar

63 DEHB/1-3 Yaş Devamlı hareket halinde olma
(atlama, zıplama, bir yerlere tırmanma) İsteklerini erteleyememe, tutturma Sürekli ilgi odağı olma, bunu sağlayacak birşeyler yapma Sık sık bir oyundan diğerine geçme Belirli bir şeyle çok kısa süre ilgilenme Çok konuşma Sürekli soru sorma ve çoğu kez yanıtını dinlememe Sakarlık, sık sık yaralanma Az uyuma

64 DEHB/Kreşte Faaliyetleri sürdürememe, yarım bırakma
Kurallara uymama, sırasını bekleyememe Sakince yerinde oturamama, Başka çocukları itip kakma, Bağırıp çağırma, Çok konuşma

65 DEHB sadece semptom değildir
18 semptomdan 12’sinin olması + birden çok alanda işlevsel bozulmanın olması

66 DEHB KOKGB Davranım Bozukluğu

67 Özgül Öğrenme Bozukluğu

68 Tanım: 1990’da ABD Ulusal Öğrenme Bozukluğu Komitesi;
“Dinleme, konuşma, okuma-yazma, akıl yürütme, matematik yeteneklerinin kazanılması ve kullanılmasında önemli güçlüklerle kendini gösteren heterojen bir bozukluk grubudur”. Genel olarak artık dünyada Özel Öğrenme Güçlüğü için Disleksi ifadesi kullanılmaktadır.

69 1917’de Hinsselwood…...Konjenital Word Blindnes (Doğumsal Kelime Körlüğü)
1941’de Strauss&Warner……Minimal Brain Damage (Küçük Beyin Hasarı) 1962’de Kirk…….Learning Disability (Öğrenme Bozukluğu)

70 Yapısaldır, Beynin işleyiş bozukluğundan kaynaklanır. Ömür boyu sürer. Sosyal etkileşim sorunları da eşlik eder. Zekada sorun yoktur, Okumada, yazmada ve aritmetikte sorun vardır. Farklı düşünme yolları vardır. Özgüvenleri düşüktür. Dahi yönlerini fark etmezler.

71 Mental Retardasyon-Zeka Geriliği
Sağ ve Sol Beyinde yapısal bozukluklar vardır. Sağ ve sol beyin kapasitesi azdır. Corpus Kallosum incedir ya da yoktur. CORPUS KALLOSUM SOL BEYİN SAĞ BEYİN

72 Öğrenme Güçlüğü Olan Bireylerin Zihin Yapısı
SAĞ BEYİN SOL BEYİN CORPUS KALLOSUM

73

74 DSM-V Gerekli girişimlerde bulunulmuş olmasına karşın, en az altı aydır süren, aşağıdaki belirtilerden en az birinin varlığı ile belirli, öğrenme ve okul becerilerini kullanma güçlükleri 1.Sözcük okumanın yanlış, yavaş ya da çok çaba gerektiriyor olması 2.Okunanın anlamını anlama güçlüğü 3. Harf harf söyleme yazma güçlükleri 4. Yazılı anlatım güçlükleri 5. Sayı algısı, sayı gerçekleri ya da hesaplama güçlükleri 6. Sayısal akıl yürütme güçlükleri B. Okul becerilerinin etkilendiğinin, geçerli başarı ölçümleri ile ölçülmüş olması ve işlevselliğinin bozulmuş olması gerekir. 17 yaş üstünde, öyküsünde başarısızlığının belgelenmiş olması gerekir.

75 C. Okul yıllarında başlar ama etkilenen okul becerileri tam olarak kendini göstermeyebilir (zamanla sınırlı sınavlar, az zamanda uzun karmaşık raporları okuma, okulda aşırı yüklenme durumlarında ortaya çıkar. D. Diğer ruhsal bozukluklar, okulda kullanılan dili tam bilememe ile daha iyi açıklanamaz. Kişinin öyküsü (gelişim, sağlık, aile, eğitim) Okuldan edinilen bilgiler Ruhsal eğitsel değerlendirme Klinik değerlendirme

76 Okuma bozukluğu ile giden
Yazılı anlatım bozukluğpu ile giden Sayısal(matematik) bozukluk ile giden -Ağır olmayan -Orta derecede -Ağır

77 Yaygın Gelişimsel Bozukluklar (YGB)
Toplumsal etkileşim ve iletişimde problemlere neden olan nörobiyolojik bir bozukluktur. Tarihçe: Leo Kanner, 1943 Asperger, Tanılama,

78 Sıklık: Yaklaşık 5/1000 Giderek artan bir hastalık. Kız/erkek; 1/5

79 Çekirdek Özellikleri Toplumsal karşılılıkta ve etkileşimde bozulma
2. Sözel ve sözel olmayan iletişimde bozulma 3. Sınırlı ilgi alanı ve tekrarlayıcı davranışlar

80 Otizm bir spektrum bozukluğudur
Otistik Spekturum Bozukluğu = Yaygın Gelişimsel Bozukluk Otistik bozuk Rett CDD Asperger BTA-Otism

81 Otistik Bozukluk Spektrumu
Yüksek Fonk Orta Fonk Düşük Fonk

82 GELİŞİMİN HANGİ NOKTASINDA
YOLLAR AYRILIYOR? Her çocuk gibi bakan, işiten, dokunan otistik çocuğun bu deneyimlerden aldığı ve anladığı ne zaman farklılaşıyor? GELİŞİMİN HANGİ NOKTASINDA

83 Otistik olan Otistik olmayan
“Sinyal” Otistik olan Otistik olmayan Algı farkı; Nerede? Ne zaman?

84 Genetik !!! %90 nedeni kompleks kalıtsal nedenler Polijenik kalıtım
%5-9 kromozom bozuk 10 kromozom (2,7,16,17*) 20 ana gen 20 Şubat, :12:00

85 Otizmin görüldüğü genetik hastalıklar
Frajil X sendromu (FMR-1) Tuberokleroz (chr. 16) Fenilketonüri (otozomal resesif) Down Sendromu Williams sendromu Cornelia de Lange sendromu Joubert sendromu Moebius sendromu Smitt-Lemli-Opitz sendromu Nörofibromatozis (chr. 17) Sotos sendromu Hipomelanozis Ito Aarskog sendromu

86 Yüze Bakma Yeni doğan bir bebek annesinin yüzünün daha ziyade şekline bakar. Belli bir yere bakmaz, rastgele göz gezdirir. 4 aylıkken bebeğin annesinin gözlerine ve ağzına bakıyor olması gerekir (Yüzün “hareket” merkezleri) Otistik bebeklerde de gelişim böyle mi?

87 OTİZMDE yüz ve yüz ifadesi algısı NASILDIR?
Yüzdeki duyguları tanımada zorluklar yaşarlar. Gözlere daha az dikkat ederken, ağza daha çok odaklanırlar. Normalde nötral yüz gösterildiğinde fusiform girus aktivasyonu olurken otistiklerde aktivasyon olmaz.

88 Toddler at risk of having autism
Typically-developing toddler

89

90 Ne zaman şüphelenilmeli?
12 aylık ama henüz gerçekleşmedi !!! isme bakmak «uygun» göz teması ilgisini çeken şeyleri göstermek ya da işaret etmek 36 aylık ama henüz gerçekleşmedi ortaklaşa dikkat mahsusçuktan oyun ve taklit sözel ve sözel olmayan iletişim

91 Dikkat!!! 12.ay: dıgıldama yok 16.ay: tek kelime yok
24.ay: 2 kelimelik tamlama yok sosyal ve dil becerilerinin herhangi bir biçimde durması/gerilemesi

92

93 “Birincil eksiklikler” ve bunlarla ilişkili
Atipik Gelişim!!! “Birincil eksiklikler” ve bunlarla ilişkili “atipik biyolojik gelişim sırası” oluyor….

94 Altta yatan problem aynı; Dili algılamama Konuşulana dikkat etmeme
Her çocukta “eksiklik farklı şekillerde ortaya çıkıyor.…

95 “insan sesine önem vermeme”
Otizmde saf bir dil bozukluğu yok… Dil ve konuşma ile ilgili birincil eksikliklere eşlik eden; “Sosyal beceri eksikliği” “insan sesine önem vermeme”

96 Birincil eksiklikler İkincil Eksiklikler Üçüncül Eksiklikler
İşlemleme eksikliği Konuşmama, anlaşılmaz sesler çıkarma Üçüncül Eksiklikler İrritabilite, öfke patlaması (adaptasyon mekanizması sonucu, reaktif etki) Başka faktörler

97 Otizm Açılımı Kapsamında Bozukluk DSM-5
A. O sırada ya da öyküden alınan bilgilere ( ayrıntılamaktan çok örnekleyen) göre, aşağıdakilerle kendini gösteren, değişik biçimleriyle toplumsal iletişim ve toplumsal etkileşimde süregiden eksiklikler: 1. Sözgelimi, olağandışı toplumsal yaklaşım ve karşılıklı konuşamamadan, ilgilerini, duygularını ya da duygulanımı paylaşamamaya, toplumsal etkileşimi başlatamamaya ya da toplumsal etkileşime girememeye dek değişen aralıkta, toplumsal-duygusal karşılılık eksikliği. 2. Sözgelimi, sözel ve sözel olmayan tümleşik iletişim yetersizliğinden, göz iletişimi ve beden dilinde olağandışılıklara ya da el-kol devinimlerini anlama ve kullanma eksikliklerine, yüz ifadesinin ve sözel olmayan iletişimin hiç olmamasına dek değişen aralıkta, toplumsal etkileşim için kullanılan sözel olmayan iletişim davranışlarında eksiklikler. 3. Sözgelimi, değişik toplumsal ortamlara göre davranışlarını ayarlama güçlüklerinden, imgesel oyunu paylaşma ya da arkadaş edinme güçlüklerine, yaşıtlarına ilgi göstermemeye dek değişen aralıkta, ilişkiler kurma, ilişkilerini sürdürme ve ilişkileri anlama eksiklikleri. Ağırlık düzeyi, toplumsal iletişim bozukluklarına ve kısıtlı, yineleyici davranış örüntülerine göre değişir

98 B. O sırada ya da öyküden alınan bilgilere (ayrıntılamaktan çok örnekleyen) göre, aşağıdakilerden en az ikisi ile kendini gösteren, sınırlı, yineleyici davranış örüntüleri, ilgiler ya da etkinlikler: Basmakalıp ya da yineleyici devinsel (motor) eylemler, nesne kullanımları ya da konuşma (örn. Yalın devinsel basmakalıp davranış örnekleri, oyuncakları ya da oynar nesneleri sıraya dizme, yankılama [ekolali], kendine özgü deyişler). Aynılık konusunda direnme, sıradanlık dışına esneklik gösterememe ya da törensel sözel ya da sözel olmayan davranışlar (örn. Küçük değişiklikler karşısında aşırı sıkıntı duyma, geçişlerde güçlükler yaşama, katı düşünce örüntüleri, törensel selamlama davranışları, her gün aynı yoldan gitmek ve aynı yemeği yemek isteme). Yoğunluğu ve odağı olağandışı olan, ileri derecede kısıtlı , değişkenlik göstermeyen ilgi alanları (örn. alışılmadık nesnelere aşırı bağlanma ya da bunlarla uğraşıp durma, ileri derecede sınırlı ya da saplantılı ilgi alanları). Duyusal girdilere karşı çok yüksek ya da düşük düzeyde tepki gösterme ya da çevrenin duyusal yanlarına olağandışı bir ilgi gösterme (örn. ağrı/ısıya karşı aldırışsızlık, özgül birtakım seslere ya da dokulara karşı ters tepki gösterme, nesneleri aşırı koklama ya da nesnelere aşırı dokunma, ışıklardan ya da devinimlerden görsel büyülenme). Ağırlık düzeyi, toplumsal iletişim bozukluklarına ve kısıtlı, yineleyici davranış örüntülerine göre değişir

99 C. Belirtiler erken gelişim evresinde başlamış olmalıdır (toplumsal gerekler sınırlı yeterliğin üzerine çıkana dek tam olarak kendini göstermeyebilir ya da daha sonraki yıllarda, öğrenilen yöntemlerle maskelenebilir). D. Belirtiler, toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında klinik açıdan belirgin bir bozulmaya neden olur. E. Bu bozukluklar, anlıksal yetiyitimi (anlık gelişimsel bozukluk) ya da genel gelişimsel gecikme ile daha iyi açıklanamaz. Anlıksal yetiyitimi ve otizm açılımı kapsamında bozukluk sıklıkla bir arada ortaya çıkar. Otizm açılımı kapsamında bozukluk ve anlıksal yetiyitimi eştanısı koymak için, toplumsak iletişim, genel gelişim düzeyine göre beklenenin altında olmalıdır.

100 Tanılama: Aileler 18. ay civarı bir şeylerin yolunda gitmediğini fark ediyorlar. Genelde 2 yaşında yardım aramaya başlıyorlar. Klinik muayene Tarama testleri Gelişim testleri

101 İLETİŞİM İsmine tepki vermeme İstediklerini söyleyememe Konuşma gecikmesi Komutları yapmama Bazen duyuyor gibi görünse de duymuyor gibi davranma İşaret etmeme, bay bay yapmama Kelimelerinde gerileme

102 TOPLUMSALLAŞMA: Anlamlı gülmesi yok Tek başına oynamayı tercih eder
Çok bağımsız Erken yaptığı şeyler var Göz teması zayıf Kendi dünyasında bizi umursamaz Diğer çocuklarla ilgilenmez

103 DAVRANIŞLAR: Yoğun tutturmalar Aşrı hareketli/işbirliği kurmaz veya karşıt davranır Oyuncaklarla oynamayı bilmez Gittikçe eşyalarla daha çok zaman geçiriyor Oyuncaklara bağlanır; devamlı yanında taşımak ister Eşyaları sıralar Belirli ses ve dokulara aşırı duyarlı Riskli hareketleri var

104 İlave Sorunlar Hiperaktivite Uyku Probemleri Anormal duygusal tepkiler
Kendine zarar verici davranışlar Ajitasyon Duygudurum değişkenliği Depresyon

105 Tedavi=“yeni yollar inşa etme”
Her çocuk için bireysel farklı bir yaklaşım… Aksaklık nerede? Yolu nereye yapalım? Hangi malzeme ve yöntemi kullanalım?

106 Vaka : AO 8 yaş 2 ay erkek çocuk (ilk başvuru: 2 yaş 11 ay)
Getirilme nedenleri; Hiç durmuyor Kural tanımıyor Hiç kimseyi dinlemiyor Konuşmuyor (birkaç kelime dışında) Oyunlarda sıkılıyor, hiçbir şey ilgisini çekmiyor Diğer çocukları umursamıyor Bazen bizi duymuyor, sesleniyoruz bakmıyor Çok sık düşüyor, bu düşüşlerde kafasını sık vuruyor, kaza geçirmesinden korkuyorlar

107 Gelişim ve Hastalık Öyküsü;
Sectio ile, 25 gün erken ve 3750 kg doğum 17 günlük iken sarılık geçirmiş ve 1 hafta hastanede yatmış yaşında yürümüş. 2,5 yaşında 2-3 kelime. Anne de postpartum depresyon öyküsü var, tedavi olmamış Daha öncesinde başka bir çocuk psikiyatrisi uzmanı görmüş, özel eğitime yönlendirmiş. Aile Öyküsü; Ailede ruhsal hastalık öyküsü yok.

108 Değerlendirme; İlk başvuruda çocukla neredeyse hiç iletişim kurulamadı, odada sürekli dolandı, koridorda koşturdu, seslenince nadiren baktı, çok kısa süreli bir ilişki anında masa başında eline kalem verince daire şeklinde karalama yaptı. Ancak; koltuk arkasına saklanıp çıkma oyununa katıldı ve çok eğlendi. Oyunu o yönlendirmek istedi, katılmazsam sinirlendi. Beni oyun sırasında taklit etti. Kapıyı açmamı istediğinde parmağı ile işaret etti. Talepleri sırasında göz teması kurdu. DEHB düşünüldü. İlk hekimin eğitim önerisi desteklendi.

109 Takipte; 3 ay sonra, Klinik gözlemde, hareketliliği çok az azalmıştı. Bireysel eğitimde daha uyumlu iken grup aktivitelerine katılımının olmadığı öğrenildi. İletişi artmıştı, kurallara daha uyumlu olarak tanımlandı. 6 aylık aralarla takibi devam etti. Kreşe devam etti, öğretmen geribildirimleri değerlendirildi. 5 yaşında anasınıfına başladı, yaşıtlarından daha hareketli olduğu ve faliyetlere tam katılmadığı bildirildi. Konuşması yaşıtlarını yakaladı. Özel eğitime devam etti. İlkokul 1. sınıfta, derste dolaşması, akran sorunları ve akademik geriliği olunca stimülan tedavi başlandı. Şu anda 3. sınıfa gidiyor, ilaç tedavisi devam ediyor, okul uyumu ve dersleri iyi.

110 Bender- Gestald Görsel Motor Algı Testi

111 Öğretmen Geri Bildirimi;

112 DEHB Değerlendirme Formu

113

114