Ders: İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN

T.C. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü
Ders: İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN Arş. Gör. Sinan KESKİN Hazırlayanlar: Ferhat KONCA, H. Fethi KESİCİ, Fatma SAVAŞ, Yasemin KAHRAMAN, Fatma BAYDAR, Duygu DÖMEN, Merve KARACA Bahar Dönemi, Ankara, 2014

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Alanına Genel Bakış

İçindekiler Giriş İnsan Bilgisayar Etkileşimi (İBE) Nedir?
İBE’nin Kökleri Nereden Geliyor? İnsan Bilgisayar Etkileşiminde Dünyadaki ve Türkiye’deki Önemli Gelişmeler İBE Neden Önemli? İBE’nin Ana Bileşenleri Kullanılabilirlik Mühendisliği (Usability Engineering) Kaynakça

Giriş Günümüzde, bilişim sistemleri her yerde, yaşamımızın her alanında bulunmaktadır. Fakat herkes bu teknolojiden yararlanamamakta veya bu sistemleri kullanmakta zorluk çekmektedirler.

Giriş (2) Nedeni: Sistemi tasarlayan yazılımcılar, tasarım sürecine son kullanıcıyı dahil etmemiş Kullanılabilirlik çalışması yapılmamış Üretilen yazılım, üretim sürecinde ve kullanıma sunulmadan önce gerçek kullanıcılarca test edilmemiş Sadece tasarımcıların varsayımları ya da beğenileri üzerine kurulmuştur.

Giriş (3)* 1970’lerde ortaya çıkıp, 1990’larda yaygınlaşan; yeni, disiplinler arası bir alan olan insan faktörü ve bu faktörün en popüler parçası İBE, bu tür sorunları en aza indirgemeye çalışmakta; mümkünse tamamen ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır.

Giriş (4) İBE çalışmalarına katkı yapan temel alanlar:
Bilişsel Psikoloji Grafik ve Endüstriyel Tasarım Eğitim Yazılım Müh. Sosyoloji Antropoloji Ergonomi Örgütsel Psikoloji Bilgisayar Bilimleri

Giriş (5) Üretilen teknolojiler her yaştan kullanıcıya hitap etmeli, tasarımlar kullanıcı dostu olmalıdır.

Giriş (6) Kullanılabilirliği yüksek olan ürünler;
Verimli, etkili ve memnun edicidir. Kolay öğrenilir. Uzun süre kullanımına ara verilse bile kısa sürede kullanımı hatırlanır. Kullanıcıların hata yapmasına yol açmaz; olası hata durumlarında çözüm sunar.

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Nedir?
İnsan Bilgisayar Etkileşimi (İBE) = Human Computer Interaction (HCI)

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Nedir? (2)
Etkileşimli (interactive) teknolojilerin tasarımı, geliştirilmesi, değerlendirilmesi ve uygulanması ile ilgilenen disiplinler arası bir çalışma alanıdır.

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Nedir? (3)*
İnsan Bilgisayar Etkileşimi çalışma alanı, insan ve bilgisayar arasındaki etkileşimi konu edinmesinden dolayı; insan davranışı, psikoloji, bilişsel bilimler, bilgisayar teknolojileri ve yazılım mühendisliği alanlarının yanında ergonomi, grafik ve endüstriyel tasarım, sosyoloji, antropoloji ve eğitim bilimleri gibi farklı disiplinlerle yakından ilişkilidir (Preece, 1994; Shneiderman, 1998).

İBE’nin tek bir tanımı yoktur. İBE tanımının olmazsa olmaz 4 boyutu vardır. Bunlar: Disiplinler arası çalışması: Tek bir disipline bağlı değildir, pek çok disiplin, yaşanılan problemlerin çözümüne yönelik olarak katkı sağlar. Kullanılabilirlik (usability): İBE’nin belki de en temel çalışma konularında bir tanesidir. Teknolojiyi nasıl daha kolay kullanılır hale getiririz, etkileşimi nasıl iyileştirebiliriz gibi konular üzerinde çalışır.

Tasarım: Kullanım ve işlevsellik açısından daha iyi ürünleri nasıl tasarlarız sorusunun cevabını arar. Etki: Teknoloji insanların yaşamını nasıl etkiliyor, sorusunu anlamaya ve cevaplamaya çalışır.

İBE’nin Farklı Görüş Açılarını Barındırması: Avantajdır! İçerdiği/ uğraştığı problemler tek bir disiplin kapsamında çözülemeyecek karmaşıklıktadır. Sadece makine açısından ya da sadece psikolojik açıdan sorunlara bakmak uygun cevapları bulmak için yeterli değildir. Farklı disiplinlerden gelen bakış açıları, bu karmaşıklığı daha kolay çözebilir hale getirir.

Dezavantajdır! Birden fazla görüş açısını barındırabilmek için İBE alanında çalışan kişilerin farklı disiplinler hakkında yeterli seviyede bilgi sahibi olmasını gerektirir. Bu durum kolaylıkla elde edilebilecek bir kazanım değildir.

İBE’nin Kökleri Nereden Geliyor?*
İBE konusunda atılan adımlara genel bir bakış 1945 Vannevar Bush Teorik analog bilgisayar fikri (MEMEX – MEMory Extender – Bellek Genişletici) Atlantic Monthly Dergisinde yayınlanan “As We May Think – Düşündüğümüz Gibi” Makalesi. Brian Shackel, İBE Alanında önemli akademik çalışmaları başlatan kişi yılında yayınlanan “Ergonomics for a computer – Bilgisayarın Ergonomisi” adlı makale konu ile ilgili ilk akademik yayın.

İBE’nin Kökleri Nereden Geliyor?* (2)
Licklider tarafından 1960 yılında öne sürülen “Man – Computer Symbiosis / İnsan – Bilgisayar Bütünleşmesi” fikri. Lucy Suchman’ın daha kullanılabilir bilgisayar sistemlerinin tasarımındansa, insanı anlayan sistemler gerekli olduğunu öne sürmesi.

1960’larda, Doug Engelbart tarafından gerçekleştirilen “Augmenting Human Intellect - İnsan Zekasının Genişletilmesi” adlı çalışma. Günümüzde Anlamsal Web (Semantic Web) gibi teknolojilerin gündeme gelmesi. 1969 yılında “International Journal of Man – Machine Studies” adlı süreli bilimsel yayının kurulması.

1970’li yıllarda “kullanıcı dostu” (user – friendly) kavramı ortaya atılmıştır. 1976 yılında NATO “man – computer interaction” konulu bir çalıştay düzenlemiştir.

Weinberg (The Psychology of computer programming ) ve Shneiderman (Software psychology: Human factors in computer and information systems) bu yıllarda konu ile ilgili alk kitaplarını yayınlamışlardır (Shackel , 1997) 1982 yılında ACM, SIGCHI ve CHI konferanslarını başlatmıştır.

1980’lerin sonlarına gelindiğinde ise, İnsan Bilgisayar Etkileşimi alanında dört büyük akademik dergi yayın yapmaktadır. 90’lı yılların sonlarına doğru, Cornegie Mellon Üniversitesi ve İndiana Üniversitesi gibi birçok üniversitede ilk İBE akademik programları başlatılması.

1945 yılında Vannevar Bush Atlantic Monthly Dergisinde yayınlanan “As We May Think” adlı makalesinde MEMEX – MEMory Extender – Bellek Genişletici adlı makineden bahseder.

Makalede makinenin insanın bilişsel sistemini nasıl desteklediği ve sadece insan bilgisayar değil aynı zamanda bu makine ile yapılan insan – insan arasındaki etkileşimi de gündeme getirmektedir.

Makalede araştırmacılar tarihte çok ünlü olan Türk ok ve yayları konusunda araştırma yapmaktadırlar. Araştırmacılar MEMex’in zengin kütüphanesi üzerinde gerekli bilgiye ulaşmaktadırlar.

İngiltere’den Brian Schakel, İBE alanında görülen önemli akademik çalışmaları başlatan kişi olarak karşımıza çıkmaktadır. Shackel’ in, Design dergisinde 1959 yılında yayınlanan “Ergonomics for a computer – Bilgisayar ergonomisi” adlı makalesi konu ile ilgili ilk akademik yayın olarak adlandırılabilir. (Shackel, 1997)

Licklider tarafından 1960 yılında öne sürülen “Man-Computer Symbosis – insan bilgisayar bütünleşmesi” fikri ise hala hayata geçirilememiş devrimci fikirlerden biridir. Licklider burada insanların bilgisayar ile olan etkileşiminin, insanlar arasındaki etkileşim gibi olmasının gerekli olduğunu söylemektedir.

Benzer bir yaklaşım daha sonra Lucy Suchman tarafından da gündeme getirilmiştir. Suchman, daha kullanılabilir bilgisayar sistemlerinin tasarımındansa, insanı anlayan sistemler geliştirilmesinin gerekli olduğunu öne sürmektedir.

Son zamanlarda bilişim sistemlerinin geliştirilmesi sürecinde, daha yetenekli yapay zeka yaklaşımları kullanılarak yavaş yavaş bu konuda ilerlemeler sağlanmaktadır.

1960’lı yıllarda , Doug Engelbart tarafından gerçekleştirilen “Augmenting Human Intellect “ adlı çalışma da bu alanda bir dönüm noktası niteliğindedir. Engelbart’a göre gelecekteki bilgisayar sistemleri, insan belleğinin genişletilmesi görevini göreceklerdir.

Günümüzde ise bunların yanı sıra, verinin sınıflandırılması problemine daha etkin çözümler geliştirmek amacıyla Anlamsal Web (Semantic Web) gibi teknolojiler üzerine çalışmalar yapılmaktadır.

1960’lar Bu alanda yapılan akademik yayınların başlangıcı 1969 International Journal of Man – Machine Studies adlı süreli yayının kurulması 1970’li yıllarda “kullanıcı dostu” kavramının ortaya atılması 1976 yılında NATO “man – computer interaction” konulu bir çalıştayı düzenlemiştir. 1982 ACM , SIGCHI ve CHI konferanslarını başlatmıştır. 1980’lerin sonları İBE alanında dört büyük akademik dergi yayın yapmaktadır.

Bu dönemlerde ilk endüstriyel İnsan Bilgisayar Etkileşimi Laboratuvarları kurulmaya başlanmıştır. 1990’lı yıllarda web teknolojilerinin gelişmesiyle İBE çalışmaları önemini artırmış ve teknik / tasarımcı tasarımlar yerine kullanıcı merkezli tasarımlar önem kazanmıştır.

Bu arada teknolojinin ve bilgisayarların sıradan insanların hayatlarına girmeleri nedeni ile günlük basında da kullanılabilirlik konusu gündeme gelmeye başlamıştır.

Örneğin 29 nisan 1991 tarihli BusinessWeek dergisinin kapağı “Bu kahrolası cihazı çalıştıramıyorum” mesajı ile verilmiştir. Bu yolla teknolojinin hayatımıza girdiği, ama kullanımda sorunlar olduğu haykırılmaktadır.

90’ların sonlarına doğru Carnagie Mellon Üniversitesi ve Indiana Üniversitesi gibi birçok üniversitede ilk İBE akademik programları da başlatılmıştır. Teknolojik ürünlerin tanıtımında son zamanların sık kullanılan sloganlarından birisi “kolay kullanılabilirlik” olmuştur.

İnsan Bilgisayar Etkileşiminde Önemli Gelişmeler
İnsan Bilgisayar Etkileşiminin En iyi Örneklerinden Stephen Hawking

Dünyadaki Gelişmeler Stephen Hawking Kimdir? Bir bilim insanı,
Fizikçi, evren bilimci, astronom, teorisyen, yazar. 1942 doğumlu ve İngiliz, 51 yıldır ALS hastası olan Stephen şu an sadece sağ yanak kaslarından birisini kullanabiliyor.

Dünyadaki Gelişmeler (2)
Peki Ya Hawking Nasıl İletişim Kuruyor?

Tekerlekli sandalyesine monte edilmiş özel tablet bilgisayarıyla. Hawking’ in gözlüğüne monte edilmiş küçük bir alet yanak kasındaki hareketi kızılötesi yardımıyla bilgisayara aktarıyor.

Bilgisayarında Word plus inc tarafından yazılan EZ Keys programını kullanıyor. EZ Keys kelime tahmini algoritması içeriyor. Kızılötesi yardımıyla hareketler bilgisayardaki imleci hareket ettiriyor, Mouse tıklaması işlemlerini yapabiliyor ve kelime seçmesini sağlıyor. Seçtiği kelimelerle oluşturduğu metin bir metin okuyucu(text-to-speech)tarafından seslendiriliyor.

Google Glass

Google Glass Nedir? Ona sizin gözlük şeklindeki kişisel asistanınız da diyebiliriz. Siz söyleyin o dilediğiniz yapsın. Android işletim sistemine sahiptir.

İşlevsellik olarak iPhone’daki Siri’ye benzetebiliriz. Portatif olması ve elleri kullanmaya gerek bırakmaması en albenili özellikleri arasında.

Google Glass’ı daha detaylı incelemek için bir infografik inceleyelim

Gözlüğün sağ yanında ses ve görüntü alıcılarının yanı sıra veri işleyicilerde yer alıyor. Bu bölümde yapılan parmak hareketleri de işlem menüleri arasında geçiş yapmayı sağlıyor.

Google Glass Nasıl Kullanılır? "Okay Glass " anahtar kelimesi. Anahtar kelimenin ardından ‘arama yap’, ‘mesaj gönder’, ‘adres tarifi al’, ‘fotoğraf çek’ gibi komutlar vererek dilediğiniz işlemi yapmasını sağlıyorsunuz.

Google Glass’la yapılan farklı çalışmalar ve işleyişi üzerine videolar

Türkiye'deki Gelişmeler
Türkiye'deki ilk insan ve bilgisayar etkileşimi laboratuvarı 2006 yılında; ODTÜ Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığına bağlı olarak TÜBİTAK desteğiyle kurulmuştur.

Türkiye'deki Gelişmeler (2)
Eğitim ve araştırma amaçlı kullanım Bölüm/Birim web sayfalarının geliştirilmesi aşamasında destek, BİDB tarafından geliştirilen arayüzlerin tasarımında tasarımcılara destek, Erişebilirlik çalışması, Diğer üniversitelerle işbirliği, Kamu ve özel sektörle işbirliği yaparak etkili ve verimli arayüzlerin geliştirilmesi

İnsan Bilgisayar Etkileşimi Araştırma ve Uygulama Laboratuvarı iki ayrı odadan oluşmaktadır. Kontrol odası Test odası

Kameralar: Test odasında biri kullanıcının yüzünü, diğeri klavye kullanımını gösteren 2 adet hareketli kamera bulunmaktadır.

Türkiye'deki Gelişmeler* (5)
Gözlemci Bilgisayarı: Kontrol odasında bulunan, ekran görüntüsü Morae tarafından ve de kameraların da bağlı bulunduğu bilgisayar tarafından ayrıca kaydedilen bir bilgisayar bulunmaktadır.

Göz İzleme cihazı ve Test Bilgisayarı: Kullanıcının testi gerçekleştirdiği süre boyunca ekranda nereye, ne kadar süreyle ve kaç kere baktığı hakkında bilgi sağlayan, aynı zamanda göz hareketlerini kaydeden 1 adet göz izleme cihazı (Tobii T120) bulunmaktadır. Bu cihazın da bağlı olduğu kullanıcının, testi gerçekleştireceği bilgisayar aynı zamanda gözlemci odasında bulunan ve kullanıcının ekran görüntüsünü kaydeden bir diğer bilgisayara bağlıdır.

Kontrol Ünitesi: 2 kameranın aldığı görüntüyle beraber, kullanıcı ve gözlemci bilgisayarlarının ekran görüntülerini gösteren monitöre bağlı, 360 ° dönebilen kameraları kontrol eden bir adet kontrol ünitesi bulunmaktadır.

Ses mikseri : İkisi test odasında biri kontrol odasında bulunan 3 adet hoparlör ve 2 adet mikrofonu kontrol eden bir ses mikseri bulunmaktadır.

Yazılımlar Tobii Studio: Tobii Studio yazılımı TOBII göz izleme cihazının üreticileri tarafından geliştirilmiş en son sürüm; monitör üzerinde bulunan alıcı ve yansıtıcı kızılötesi kameralardan aldığı bilgileri görsel ve sayısal veriler haline dönüştüren, kaydeden ve sonradan bu verilerin analiz edilmesi için çeşitli araçlar sunan bir yazılımdır. ClearView: Clearview yazılımı TOBII göz izleme cihazının üreticileri tarafından geliştirilmiş, monitör üzerinde bulunan alıcı ve yansıtıcı kızılötesi kameralardan aldığı bilgileri görsel ve sayısal veriler haline dönüştüren, kaydeden ve sonradan bu verilerin analiz edilmesi için çeşitli araçlar sunan bir yazılımdır.

Noldus Observer: Gözlemleri bilgisayar diline çevirdikten sonra oluşturduğu bu veriyi işleyerek istatistik çıkaran ve bu istatistiklere bağlı olarak grafikler oluşturan bir programdır. Observer, gözlenen verinin toparlanması, yönetimi, analizi ve sunumu için kullanılan bir yazılımdır. Davranış gelişimi, iletişim, eğitim, dil edinimi, kavrama, psikolojik değerlendirme konularında bilgi toplamada yardımcı olmakla beraber, ürün kullanılabilirliği ve insan-makine etkileşimi değerlendirmede de kullanılan bir programdır. Morae: Yazılımların, web sitelerinin kullanılabilirlik analizlerini yapmak amacıyla geliştirilen kullanıcı ve sistemin bilgilerini kaydeden ve senkronize eden bir yazılımdır.

e-Devlet Kapısı Sayfası Kullanılabilirlik Çalışması TTNET Online İşlem Merkezi Sayfası Kullanılabilirlik Çalışması ODTÜ Bütünleşik Bilgi Sistemi - Araştırma Fırsat Değerlendirme Süreci - Uzman Analizi + Kullanıcı Temelli Kullanılabilirlik Çalışması ODTÜ Anasayfa Kullanıcı Temelli Kullanılabilirlik Çalışması TTNET Tivibu Cep Uygulaması Kullanılabilirlik Çalışması TTNET Müzik Web Sayfası Kullanılabilirlik Çalışması TTNET Oyun Web Sayfası Kullanılabilirlik Çalışması

TTNET Kurumsal Web Sayfası Kullanılabilirlik Çalışması TTNET Wifi Bağlanma Süreci Kullanılabilirlik Çalışması TTNET Aile Koruma Şifresi Uzman Analizi TTNET ALO Uzman Analizi TTNET Vitamin Ön Arayüz Uzman Analizi ODTÜ OIBS 4'nolu Program Kullanılabilirlik Çalışması ODTÜ Portalı Beta sürümü Kullanılabilirlik Çalışması ODTÜ BİDB Yeni Web sayfası Kullanılabilirlik Çalışması (BİDB içi kullanıcı arayüzü)

TS EN ISO/IEC "İnsan Sistem Etkileşiminin Ergonomisi, Bölüm 151: Dünya Geneli Arayüzleri Kılavuzu" bilişim sistemleri için kolay kullanılabilir arayüzlerin geliştirilmesine rehberlik eden bir standart belgesidir.

Türkiyede ayrıca, Turkcell, Avea, TTnet kendi birimlerini oluşturdular.

Akademik çalışmalarda da İBE kullanılmaktadır… Yücel, C.H. & Acartürk Görme Engelliler için Web Sayfalarında Erişebilirliğin SağlanmasıAcartürk, C. & Çagiltay K. (2006). İnsan Bilgisayar Etkileşimi ve ODTÜ'de Yürütülen Çalışmalar (ppt file).Akademik Bilisim 2006 Bildiriler Kitapçigi, 9-11 Subat 2006, Denizli. Ozçelik, E., Kursun, E., & Çagiltay K. (2006). Göz Hareketlerini Izleme Yontemiyle Universite Web Sayfalarinin Incelenmesi Akademik Bilisim2006 Bildiriler Kitapçigi, 9-11 Subat, 2006, Denizli. Özçelik, E. & Çagiltay K. (2006). Reklamlarda Bazı Mesajlar Algılanmıyor Mu? Bir Göz Hareketlerini İzleme ÇalışmasıGazi Üniversitesi, Ulusal Ergonomi Konferansı, Kasım 2006, Ankara.

İBE Neden Önemli

İBE Neden Önemli (2) Geçmişteki bilgisayar sistemlerine bakıldığında bu sistemler genelde, sistem üzerinde uzmanlaşmış ve özel eğitim almış kişilerce kullanılabilmekteydi. Günümüzde ise kişisel bilgisayarların hayatımıza girmesiyle birlikte bu durum değişmeye başlamıştır.

İBE Neden Önemli (3) İBE’nin öneminin artış nedenlerini;
Bilgisayar teknolojilerinin ucuzlaması ve her yaştan bireyin bu sistemleri kullanması, Günlük hayatın bilişim teknolojileri olmadan sürdürülemez hale gelmesi, Bilişim sistemlerinin farklı alanlarda kullanılıyor olması,

İBE Neden Önemli (4) Tıp, endüstri, ordu ve bankacılık gibi alanlarda kullanılan bilişim sistemlerinin sıfıra yakın insan hatası ile çalışmak durumunda olması, Akademik anlamda insan davranışı ve zihinsel süreçlerin anlaşılması ihtiyacının doğması olarak gösterebiliriz.

İBE Neden Önemli (5) Bilgi ve iletişim sistemleri sürekli bir gelişim göstermekte ve bu sistemlerin farklı alanlarda kullanımı yaygınlaşmaktadır. Eğitimden bankacılığa, eğlenceden savunmaya kadar değişen birçok alanda kullanılır olması, İBE’yi çok daha önemli hale getirmiştir.

İBE Neden Önemli (6) İBE alanında yapılan çalışmalar, bilişim sistemlerinin tasarımı ve geliştirilmesi konularında yapılan yanlışlıkları ortaya çıkartmıştır. Özellikle son kullanıcıyı tasarım, geliştirme ve test sürecinin dışında tutması bir örnek olarak gösterilebilir.

İBE Neden Önemli (7) İnsanların,
bilgisayar ekranındaki bilgiyi nasıl algıladıkları, dikkatlerini nasıl yönlendirdikleri, kısa süreli belleklerini nasıl kullandıkları, uzun süreli bellekten bilgiyi nasıl çağırdıkları , kendine özgü bilişsel stratejileri kullanma yetenekleri, tecrübeleri, gibi konuları araştırmak yazılım geliştirme alanında bize önemli katkılar sağlayacaktır.

İBE Neden Önemli (8) Yapılan bu araştırmaların sonuçlarına göre, bilişim sistemlerini kullanırken insan zihninde gerçekleşen süreçleri daha iyi anlarız ve daha verimli ara yüzler tasarlamış oluruz.

İBE Neden Önemli (9) Bütün bu gelişmelere karşın, ülkemizde bilişim sistemleri ve yazılım geliştirme alanında çok ileri seviyede çalışmalar yapılmakla beraber, kurulan sistemlerin kullanılabilirliği konusunda, bilimsel ve uygulamalı olarak yapılan çalışmalar yok denecek kadar azdır. İnsan Bilgisayar Etkileşimi alanında yapılan çalışmalar Milli Eğitimden, özel sektöre ve askeri kuruluşlara kadar birçok alanı da kapsayacaktır.

İBE Neden Önemli (10) Eğitimde İBE’nin yeri;
Bilgisayar, ilk ve orta öğretimden, yüksek öğretime kadar süren eğitim süreçlerinde ve hayat boyu öğrenme döneminde çok önemli bir rol oynamaktadır.

İBE Neden Önemli (11) Eğitim ortamında yapılan, daha etkin öğretim malzemesi tasarımına yardımcı olacak İBE çalışmaları ulusal ekonomiye doğrudan katkı sağlayacak ve daha iyi öğrenen kuşaklar yetiştirilecektir.

İBE Neden Önemli (12) E-devlet gibi kullanıcısı çok fazla olan sistemler de doğrudan etkilenecektir. E-devlet hizmetlerinin hedef kitlesi toplumun tümüdür. Dolayısıyla, , her yaştan vatandaşın bu servisleri sorunsuz olarak kullanabilmesi gerekmektedir.

İBE Neden Önemli (13) Vatandaş hiçbir zorluk çekmeden sistemleri kullanabiliyorsa, bu sistemler doğal olarak tercih edilecektir.

İBE’nin Ana Bileşenleri
Dört Ana Bileşeni vardır: Kullanıcı(User) Araç/Arayüz(Tool) Görev(Task) Bağlam(Context)

İBE’nin Ana Bileşenleri (2)
Kullanıcı: İnsan burada baş roldeki bileşendir. İBE alanında yapılan her şey insanın daha mutlu ve yaptığı işte verimli olması çerçevesinde gelişmektedir. Burada kullanıcı tek bir kişi ya da grup olabilir. Araç: Kullanıcının gerçekleştirmek istediği görevi yerine getirmek için kullandığı alettir. Görev: Kullanıcının elindeki araç ile gerçekleştirdiği iştir. Bağlam: Kullanıcının bir görevi bir araç ile gerçekleştirirken içinde bulunduğu ortamdır.

Araç Görev Bağlam Kullanıcı

Kullanılabilirlik Mühendisliği (Usability Engineering)
Mühendislik; bilimsel prensiplerin, belli bir amaca yönelik yapıların, makinelerin, cihazların, sistemlerin ya da süreçlerin tasarlanması ve geliştirilmesi, yaratıcı şekilde uygulanmasıdır.

Kullanılabilirlik Mühendisliği (2)
Kullanılabilirlik; Uluslararası Standardizasyon Kuruluşu (ISO)’nun tanımıyla etkililik, etkinlik ve memnuniyet kriterleri ile ilişkilendirilir. Etkililik, bir sistemin kullanımıyla belirlenen amaçlara ulaşma derecesidir. Etkinlik, bu amaçlara ulaşmak için harcanması gereken kaynakların bir ölçüsüdür. Memnuniyet ise kullanıcının sistemi kabul edilebilir bulma derecesidir.

Kullanılabilirlik Mühendisliği kavramı ilk defa 1980’li yıllarda Digital Equipment Corporation (Kaba bir çeviri ile Dijital donanım şirketi) firmasındaki kullanılabilirlik uzmanları tarafından ortaya atılmıştır. Good ve arkadaşları kullanılabilirlik mühendisliğini, sistemlerin kullanılabilirliği çalışmalarını planlamak, gerçekleştirmek ve geçerlemek amacı ile kullanılan kavram ve teknikler olarak tanımlanmıştır.

1990’lı yıllardan sonra etkileşimli sistemlerin artması ve yaygınlaşması; yazılan kodların hemen hemen yarısının kullanıcı etkileşimli olmasını da beraberinde getirmiştir. Bu da demek oluyor ki yazılım mühendisliği projelerinde kullanılabilirliğe çok fazla önem verilmesi ile yazılım mühendisliğinin alt görevi olan bu kavram günümüzde ayrı bir mühendislik alanı olarak ortaya çıkmıştır.

Kullanılabilirlik mühendisliğinin öncüleri; Jacob Nielsen ve Ben Shneiderman

Kullanılabilirlik mühendisleri; İBE alanında daha kullanılabilir bilişim sistemleri geliştirilmesi için çeşitli araç ve yöntemleri kullanan, Diğer mühendislik alanlarında olduğu gibi uygulama ile iç içe olan, Bilişim sistemlerinin analiz, tasarım, gerçekleştirme ve değerlendirme aşamalarının tümünde aktif rol alarak diğer yazılım çalışanları ile ortak çalışan kişilerdir.

Tüm bunları birleştirdiğimizde mühendislikler; amaç olarak daha ekonomik, güvenli, konforlu ve insanca yaşam ortamları hazırlamaktadırlar.

Genel olarak, mühendislik alanlarına ihtiyaç olup olmadığı sorusunu sorduğumuzda; Bir inşaat mühendisinin yaptığı bina ile bir gecekondu arasında: güvenlik, daha yaşanılabilir bir ortam gibi farklar vardır. Kullanılabilirlik mühendisliği de etkileşimin daha verimli, kolay, anlaşılır olması gibi durumlarda farklar yaratır.

Kullanılabilirlik mühendislerinden kullanıcıların beklentisine yönelik BTHaber dergisinde Doruk Türker’in yazısı; Buzdolabı, vantilatör, gece lambası, saç kuruma makineleri, elektrikli meyve sıkacakları gibi aletlerin modeli ne kadar gelişirse gelişsin işlevleri bellidir. Ancak işletim sistemleri gibi yazılımları kullanmak için ilk önce öğrenmek, öğrendikten sonra da çeşitli özellikleri kullanabilmek için güncelleme, yama, eklenti gibi birçok uygulamaya maruz kalınması; yazılımın karmaşıklaşmasına neden olmaktadır.

Nielsen’e göre kullanılabilirlik; Kolay öğrenilebilirlik Etkin kullanılabilirlik Hatırlanabilirlik Düşük hata oranı Kullanım memnuniyeti

Nielsen’e göre kullanılabilirlik sorununa yaklaşırken aranacak 10 özellik; Basit ve doğal diyalog kullanımı Kullanıcının diliyle konuşma Hafıza yükünün en aza indirilmesi Tutarlılık Geribildirim sağlanması Açıkça gösterilmiş çıkış ve işlem sonlandırma Kısayolların önerilmesi Uygun hata mesajların tasarlanması Hataların engellenmesi Yardım ve belge sağlanması

Kaynakça Ateş, V. ve Karacan, H. (2009), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Web Sitesi Kullanılabilirlik Analizi, Bilişim Teknolojileri Dergisi, 2(2) Acartürk, C. Ve Çağıltay, K. (2006), İnsan Bilgisayar Etkileşimi ve ODTÜ’de Yürütülen Çalışmalar, Akademik Bilişim ‘06, Pamukkale Üniversitesi Kılıç, E. Ve Güngör, Z., (2006), Kütüphane Web Sitelerinin Kullanılabilirliği: Bir Uygulama Çalışması. Gazi Üniversitesi, Ankara

Çağıltay, K. , (2011) İnsan Bilgisayar Etkileşimi ve
Çağıltay, K., (2011) İnsan Bilgisayar Etkileşimi ve Kullanılabilirlik Mühendisliği: Teoriden Pratiğe, ODTÜ. Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş.,3, Ankara Üstün, G.A., Şılbır, L., Kurşun, E., Göktaş, Y., (2013), Etkileşimli Tahtaların Ders İçeriğinin Sunumu Sırasındaki Kullanılabilirliği. JITTE, Vol.1 No:3, 42-53 Karahoca, A., Yalçın, S., Karahoca, D., Erdoğdu, B., Çakmakçı, M., Gökçöl, O., (-). Mobil Acil Servis Yazılımı için Tablet PC Kullanılabilirlik Analizi. Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul Kılıç, E. Ve Güngör, Z., (2006), Web Site Tasarımlarında Kullanılabilirlik Değerlendirme Yöntemlerinin Önemi. Gazi Üniversitesi, Ankara

Uçak, N. , Çakmak, T. , (2009), Web Sayfası
Uçak, N., Çakmak, T., (2009), Web Sayfası Kullanılabilirliğinin Ölçülmesi: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Web Sayfası Örneği. Türk Kütüphaneciliği 22,2, , Ankara Al, U., Tonta, Y., (2008). Cumhuriyet Dönemi Makaleler Bibliyografyası : Eleştirel Bir Değerlendirme. Türk Kütüphaneciliği 22,3, , Ankara Uzun, E., Çağıltay, K., (2012). Çevrimiçi El Yazısı Tanıma Sistemi Olan Graffiti’nin Kullanılabilirlik Açısından Değerlendirilmesi. SDU International Journal of Technological Science, Vol4, No1, 46-57 Çivril, H., Aruğaslan, E., Yakut, G., (2013). Uzaktan Eğitim Ders İçeriklerinde Bilişsel Ergonomi ve Kullanılabilirlik. SDU Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

Karahoca, A. , Karahoca, D. , Günoğlu, S. , (2009) Web Tabanlı
Karahoca, A., Karahoca, D., Günoğlu, S., (2009) Web Tabanlı Otomasyon Sisteminin Kullanılabilirlik Analizi. UYMS’09, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul Göktürk, M., Ardıç, B., (2009). Kullanılabilir Uygulama Programlama Arayüzleri. UMYS’09 Demircioğlu, E.(-). Engelliler ve İnsan-Bilgisayar Etkileşimi. Gazi Üniversitesi, Ankara Alaçam, Ö., Çalışır, İ., (2007). Yeni Teknoloji Olarak Yazılımın Dağılımını ve Benimsenmesini Etkileyen Faktörler ve Kullanılabilirliğin Etkisi. Akademik Bilişim ‘07, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya

Google Glass için Kaynakça

Ders: İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "Ders: İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

Ders: İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "Ders: İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN"— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim