KATALOGLAMANIN GELECEĞİ

... konulu sunumlar: "KATALOGLAMANIN GELECEĞİ"— Sunum transkripti:

1 KATALOGLAMANIN GELECEĞİ
Aysel GÜMÜŞ Emine H. GÜR İYTE Kütüphanesi Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi Teknik Hizmetler Birim Sorumlusu Kataloglama Birim Sorumlusu

2 RDA: Kaynak Tanımlama & Erişim
RDA Yapısı FRBR ve FRAD ilişkisi AACR2’den Farkları MARC21 Değişiklikler RDA Toolkit RDA Test Süreci Öneriler sizlerle kataloglama alanında AACR2 ‘nin yerine kullanılması düşünülen yeni bir standart olan RDA hakkında kısa bir bilgiyi paylaşacağız. RDA ‘nın Türkçe’deki kullanımını Yaşar Tonta ve Mustafa Bayter “kaynak tanımlama ve erişim” olarak kullanmışlardır. Teknolojinin gelişimi ile birlikte bilgi kaynaklarındaki değişim ve çeşitlik de artmıştır. Bilgi kaynaklarının türü ve sayısında yaşanan bu sürekli artış, bilginin ve bilgi kaynaklarının düzenlenmesi gerekliliğini doğurmuştur. Bu doğrultuda kataloglama ve sınıflama kuralları oluşturularak kullanıcıların bilgi kaynaklarına kolayca erişebilmeleri amaçlanmıştır. Kütüphane kataloglarının amacıda budur. Kart katalogla başlayan bu hizmetler, teknolojinin gelişmesiyle birlikte yerini online kataloglara bırakmıştır. Kataloglama kuralları da değişen teknoloji ile birlikte de değişim geçirmek durumunda kalmaktadır. Şimdi bu değişime kısaca bir gözatıp, AACR’2nin yerine geçmesi planlanan yeni bir standart olan RDA’ya neden gerek duyuldu, AACR’2 den farkı, kapsamı, dayandığı kavramsal modeli, ve yapısı hakkında kısa bir bilgilendirme yapıp, ülkemizde bu konuda neler yapılmalı ve önerileri sizlerle paylaşacağız. Amacımız yurtdışında kütüphane camiasında güncel olarak tartışılan bu konunun bizim ülkemiz içinde farkındalık yaratmaktır.

3 RDA Öncesi 2005 AACR3 RDA Resources Description and Access
1961 Paris İlkeleri, IFLA Anglo-American Cataloguing Rules, AACR ISBD, The International Standard Bibliographic Description AACR2 1997 International Conference on the Principles & Future Development of AACR, Toronto, JSC Functional Requirements for Bibliographic Records, FRBR Kavramsal Model, JSC 2002 – Updates & AACR3 ? 2005 AACR RDA Resources Description and Access Şimdi kısaca yeni standarta gelinceye kadar önceki döneme bir gözatalım... Kataloglmada uluslararası standartlaşma, 1961 yılında UNESCO ‘nun desteği ile IFLA tarafından Paris’te 52 ülkenin katılımıyla düzenlenen “Kataloglama ilkeleri Milletlerarası Konferansı “ ile başlamıştır. Bu toplantının sonucunda ülkelerden alınan geri bildirimler dikkate alınrak 1967 yılında AACR’nın birinci basımı yayınlanmıştır. Bu arada bilgisayarların kataloglama işlemlerinde büyük yarar sağlayacağı anlaşılmış ve bu yönde çalışmalar başlatılmış ve Makine ile okunabilir kataloglama yani MARC projesi geliştirilmiştir. 1969 Kopenhag ‘da “kataloglama uzmanları milletlerarası toplantısı” yapılmış ve ISBD (International Standart Bibliographical Description ) standartları için çalışma grupları oluşturulmuş ve 1971 ISBD yayınlanmış AACR’2 basılmış...her yıl düzenli olarak gözden geçirilen AACR’2 nin en son 2002 de AACR2 nin 2d. Ed, rev. Olarak yayınlanmıştır. Bu arada 1997’ de Toronto’da (International Conference on the Principles & Future Development of AACR) AACR2’nin Geleceği, Gelişmeler ve Prensipler konferansı yapılıyor, dünya çapında katalog uzmanları davet edildi, katılımcılar kendi ilgi alanlarına göre birçok tespitte bulundular. İlkeleri, içeriği, taşıyıcısı, kuralların mantıksal yapısı, seriler ve uluslarasılaşma gibi. ve kataloglama kurallarının, elektronik bilgi kaynaklarına yönelik olarak yenilenmesi gündeme getirilmiş ve yenilikler yıllık olarak yayınlanmaya başlamıştır sonrası yenilenen metinlerde bazı konular sınırlı kaldı, ama AACR ‘ın 3. Edisyonu yerine, yeni bir kaynağa gereksinim olduğu konusu gündemdeydi ve farkındalık vardı. Bu görüş 1998’de IFLA tarafından FRBR Bibliyografik Kayıtlar İçin İşlevsel Gerekler (Functional Requirements for Bibliographic Records) çalışması ile desteklendi. (bu çalışmanın ayrıntılarını biraz sonra anlatacağım)... Ve 2004 ‘ün sonuna kadar updateler devam etmiş AACR3 için çalışmalar başlatılmıştır. 2005’de AACR2 nin yürütme kurulu joint steering Committe JSC kararaı ile yeni yayınlanacak olan kaynağın AACR3 değil, RDA (Resource Description and Access –Kaynak Tanımlama ve Erişim ) olacağına karar verilmiş ve komisyon elektronik bilgi kaynaklarının bu isimle tanımlanmasının daha doğru olacağı kararına varmış. RDA, AACR2’ye dayanılarak oluşturulmuş, elektronik kaynakların bibliyografik tanımlanması ve erişimi için tasarlanmış yeni bir standarttır.

4 RDA Nedir ? Kaynak Tanımlama ve Erişim
AACR2 yerini alan yeni kataloglama standartı “İçerik” (content) standartı Dijital ortamlar için tasarlanmıştır. “Kaynak Tanımlama ve Erişim” olarak tanımlanmaktadır. AACR2’nin yerini alan, kataloglama teori ve pratiğinin yeniden düşünülmesi gerektiğini öngören FRBR Bibliyografik Kayıtlar İçin İşlevsel Gerekler kavramsal modeline dayanan yeni bir kataloglama standartıdır. AACR2, kart kataloglar için tasarlanmış olup, uluslararası bibliyografik tanımlama kuralları olan ISBD kuralları uygulanırken kart katalog boyutu sınırlı olduğu için tüm alanlarda kısaltmalar kullanılmış ve yazar girişlerindeki 3 ve 3 den yukarı kuralı gibi sınırlar koyulmuştur. Artık günümüzü ifade etmeyen güncel olmayan katalog bilgilerini de hala taşımaktadır. En büyük değişiklik RDA, AACR2 gibi bir görüntü ya da kodlama standardı değildir, ISBD gibi bibliyografik verinin katalog sisteminde nasıl gösterileceği ile uğraşmaz, RDA, aranılan bilginin içeriği ile ilgilenir, bilginin belirlenmesi, tanımlanması ve bilgi kaynaklarına bağlantısıyla ilgili kuralları içerir. Bu nedenle görüntü ve kodlamadan çok bir içerik standartı olarak tanımlanmaktadır. Dijital ortam için tasarlanmış olup, basılı ve dijital bütün kaynak türlerini kapsar, dijital kaynaklara yol gösterir. RDA online sistemler için tasarlanmış olup, daha güncel katalog bilgilerini ve kurallarını kapsar. Kendisi de web tabanlı bir araç (tool) olarak bulunur, dijital ve diğer tüm kaynakların dijital ortam üzerinde kataloglanmasını sağlar. Bilginin internet üzerinde iletilmesi, paylaşılması için gerekli olan kurallar ile ilgilenir.

5 Niçin RDA ? Tüm kaynakların tanımlanmasını sağlar (digital environments) Uluslararası standartlarla uyumlu (more international) Sadece kütüphaneler için değildir (more communities) Tüm kaynakların tanımlanmasını sağlar (digital environments) RDA online sistemler için tasarlanmış olup, daha güncel katalog bilgilerini ve kurallarını kapsar. Dijital ortam için tasarlanmış olup kendisi de web tabanlı bir araç (tool) olarak bulunur, dijital ve diğer tüm kaynakların dijital ortam üzerinde kataloglanmasını sağlar ve dijital katalog kayıtlarının web opaclar ve internet yine dijital ortamlarda kullanımına yöneliktir Uluslararası standartlarla uyumlu (more international) Uluslararası her türlü ilke, model ve standartlar ile uyumlu olmak, Sadece kütüphaneler için değildir (more communities) Bilginin organizasyonu ile ilgilenen kurumlar artık sadece kütüphaneler değildir, Arşivler, müzeler, kültürel mirası koruma amaçlı kurumlar, yayınevleri de bilgi organizsayonu, bilgiyi tanımlama ve içeriğinin ortaya çıkarılması, bilgiye erişim ve bibliyografik bilginin iletimi, data aktarımı vs konularıyla yakından ilgilenmektedir. Online oluşturulan verilerin network üzerinde ve web ortamında transfer edilebilir olması için gerekli olan standartlaşma önem kazanmıştır. RDA, kütüphane topluluklarının dışında diğer bilgi topluluklarını yakından ilgilendiren Dublin Core Metadata Initiative Dublin Core Metadata girişimi ve yayıncıların yakından ilgilendiği ONIX (The Publishing Community ) , gibi diğer metadata ve semantic web (communities) girişimlerinin standartlarıyla uyumlu olarak çalışabilecek şekilde tasarlanmıştır.

6 RDA Geliştiren Ekip Joint Steering Committee (JSC-Ortak Yönetim Kurulu) tarafından geliştirilmiştir. Temsilcileri : American Library Association, ALA Australian Committee on Cataloguing, ACOC British Library, BL Canadian Committee on Cataloguing, (CCC) Chartered Institute of Library and Information Professionals, (CILIP) Library of Congres, LC Kuralların içeriğini JSC ortak yönetim kurulu oluşturmakta ve bu kurul U.S., Canada, the U.K, ve Australia ‘dan oluşturulan 6 temsilciden oluşmaktadır. RDA uluslararası bir proje olduğu için U.S ile sınırlı kalması kuralların uygulanmasında problem yaratabileceği düşünülerek bölge temsilcilikleri oluşturulmuş. Ortak ve danışman olan kurullar Temsilcileri : Joint Steering Committee for the Development of RDA Dublin Core and other semantic web communities Library of Congress Network Development and MARC Standards Office IFLA Meeing of Experts on an International Cataloging Code The Publishing Community (ONIX)

7 Uluslararası Standartlarla İlişkisi
Functional Requirements for Bibliographic Records (FRBR; 1998) Functional Requirements for Authority Data (FRAD; 2009) IFLA Statement of International Cataloguing Principles (ICP; 2009) RDA, teoriye dayanan bir standarttır. Kütüphane kataloglarında yer alan bibliyografik kayıtların oluşturulmasına yeni bir yaklaşım getiren FRBR Bibliyografik Kayıtlar İçin İşlevsel Gerekler kavramsal modeline dayanır. Varlıklar ve ilişkileri modeline dayanır. FRAD da FRBR gibi varlık ilişki modeline dayanır, ama daha çok kişilerin, tüzel kurumların, aile isimlerinin özelliklerini ve ilişkilerini tanımlar ve bu varlıkların kontrollu erişim noktaları (controlled access points) ile ilgilenir. ICP, 1961 Paris ilkeleri ile oluşturulan kataloglama ilkelerinin elektronik kaynaklar gözönünde bulundurularak tekrar düzenlenmiş halidir. Kaynak: Barbara Tillett (Jan. 2010)

8 FRBR Nedir? Functional Requirements for Bibliographic Records
“Bibliyografik kayıtlar için işlevsel gereklilikler” olarak tanımlanır Kataloglar için kavramsal bir model olarak geliştirildi, IFLA Study Group on FRBR, 1998 Varlık – ilişki (Entity-Relationship) modeli doğrultusunda geliştirilmiştir FRBR, Functional Requirements for Bibliographic Records : Bibliyografik kayıtlar için işlevsel gereklilikler Son yıllarda kütüphane kataloglarında yer alan bibliyografik kayıtların oluşturulmasına yeni bir yaklaşım getiren teorik bir modeldir. Bu modelin arkasındaki fikirler çok yüksek bir mantık düzeyinde geliştirilmiştir. Bizim bibliyografik dünyamızı oluşturan eserler, dokumanlar, yazarlar, yayınevleri vs. gibi nesneler üzerinde iyi tanımlanmış fikirler olarak düşünülmüştür. Bu model entellektüel ya da sanatsal içerik taşıyan eserlerin kütüphane kataloglarında daha etkin bir biçimde temsil edilmesinie olanak sağlamayı amaçlamaktadır. Veri tabanı sistemlerinde kullanılan “varlık- ilişki “ modeline dayanır. Bu model database içindeki bilgiyi, varlık gruplarına ayırarak, varlıkların kendi öz nitelikleri ve diğer varlıklarla olan ilişkilerini gösteriyor. Bugunün bilgi ortamını oluşturan bireysel bilgi kaynakları bir dizi format ve birkaç türetilmiş çalışmadan oluşmaktadır. Örneğin, bir roman hardback, paberback, standart, ve large print yada brail alfabesi ile yazılmış olabilir, dijital file, ses kaseti, audio book, ve cd olabilir. Buna ek olarak, aynı yazar ve değişik yazarlardan tarafından flim çalışması, senaryosu vs, müzikali, operası, balesi vs gib çalışmaları olabilir. FRBR da varlık olarak tanımlanan bu eserler ve aralarındaki geniş ilişkiler ortaya çıkarılıyor ve yansılıtıyor. Ama AACR bu kavramsal modeli ve kullandığı terimleri doğrudan yansıtmamaktadır. Kullanıcıların yaptıkları taramalarda bu ilişkilerileri tarama sonuçlarına yansıtabilmek için, katalog kayıtlarının uygun bir biçimde düzenlenmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Buda FRBR modeli ile olabilmektedir. RDA kuralları oluşurulurken bu model gözönünde bulundurulmuştur.

9 FRBR Nedir? Kullanıcıların kütüphane kataloglarını kullanırken gerçekleştirdikleri; bulma, belirleme, seçme, sağlama görevleri açısından tanımlanmaktadır Find Bulma Identify Belirleme Select Seçme Obtain Sağlama IFLA’nın bu FRBR kavramsal model çalışmasında bibliyografik kayıtlar için işlevsel gerekler, kullanıcıların kütüphane kataloglarını kullanırken gerçekleştirdikleri; bulma, belirleme, seçme, sağlama görevleri açısından tanımlanmaktadır. Bir kataloglama kuralları seti değildir. Marc, Dublin Core, vb gibi bir metadata standardı değildir. FRBR’ın önemli özelliklerinden biri, bilgiye gereksinimi olan kullanıcıların aradıkları bilgiye ulaşması için kayıtların açık bir şekilde tanımlanıp, yapılandırılarak aranılan bilgiyle ilişkilendirilmelidir. Bulma işlevi;Bibliyografik kayıtlardaki verileri kullanarak kullanıcının belli bir konudaki aradığı materyallerin bulunması, erişilmesi, belirleme İşlevi ;Erişilen verileri kullanarak bir varlığın belirlenmesi, bir kayıtta tanımlanan belgenin kullanıcının istediği belge olup olmadığının belirlenmesi ya da aynı eser adını taşıyan kayıtların birbirinden ayırt edilmesi, Seçme işlevi ; Verileri kullanarak kullanıcının gereksinimlerini karşılayan bir varlığın seçilmesi, örneğin kullanıcının bildiği bir dildeki metnin seçilmesi ya da kullanıcının sahip olduğu donanım/yazılıma uygun bir bilgisayar programının seçilmesi, Sağlama işlevi ; Verileri kullanarak tanımlanan varlığın sağlanması, elde edilmesi ya da o varlığa erişilmesi

10 Entities / Varlıklar FRBR Terminolojisi Group 1 :
Work, expression, manifestation, item (Eser, anlatım, gösterim, kopya) Group 2 : Person, family, corporate body (Kişi, aile, tüzel kurum) Group 3 : Concept, object, event, place (kavram, nesne, olay, yer) Bibliyografik veri kullanıcılarını ilgilendiren temel nesneler “varlık” olarak tanımlanır. Bu varlıklar üç gruba ayrılır. 1. Grupta ; bibliyografik kayıtlarda tanımlanan entellektüel ya da sanatsal çabaların ürünleri (“eser”, “anlatım”, “gösterim” ve “kopya”) bulunur. 2. Grupta ; entellektüel ya da sanatsal içerikten, bu içeriğin fiziksel olarak üretim ve dağıtımından ya da bu tür ürünlerin korunmasından sorumlu olan özel ve tüzel kişiler yer alır. 3. grupta ; ise entellektüel ya da sanatsal çabaların konularını oluşturan ek varlıklar (“kavram”, “nesne”, “olay” ve “yer”) bulunur. Konu başlıkları ile ilgili ek varlıklar olarak tanımlanıyor.

11 FRBR :1. Grup Varlıkları Eser, anlatım yoluyla gerçekleştirilir
ANLATIM GÖSTERİM KOPYA Eser, anlatım yoluyla gerçekleştirilir Anlatım, gösterimde şekillendirilir 1. Grup Varlıklar İlk grupta yer alan varlıklardan “Eser” (entellektüel ya da sanatsal yaratı), Eser, maddi bir nesne tarafından temsil edilmeyen soyut bir varlıktır. Yazarın ya da yaratıcısı olan kişinin kafasında kurguladığı şekli..roman, hikaye, şiir, melodi, imaj, görüntü vs. “Anlatım” bir eserin entellektüel ya da sanatsal gerçekleştirimi. Gözden geçirme, güncelleme, kısaltma, genişletme, çeviri vs. aynı eserin farklı anlatımları sayılmaktadır. Bu anlatımlar ancak önemli derecede bağımsız entellektüel veya sanatsal çaba içeriyorsa yeni eser olarak kabul edilir. Biçim değişiklikleri ve bir dilden diğerine çeviri yeni bir anlatımla sonuçlanır. Eser ve anlatım FRBR modelinde entellektüel veya sanatsal yaratıyla ilgili olup soyut varlıklardır. Eserler ve anlatımlar kütüphanelerdeki nesneleri bir araya getirmek ve düzenlemek için kullanılır. “Gösterim” (manifestation - bir “eser”in bir “anlatım”ının fiziksel olarak cisimlenmesi, somutlaştırılması). Gösterimler çeşitli biçimlerde (kitap, CD, harita, oyun, vd.) olabilir. Fiziksel formda değişiklik olduğu zaman yeni bir gösterim yaratılmış olur. “Kopya” (item - bir “gösterim”in tek bir örneği) somut bir kopyasıdır. Bir ya da birden fazla nesneden oluşabilir. Gösterim ve kopya entellektüel veya sanatsal içeriğin bir ortam üzerine kaydedilmesiyle ilgili olup somut varlıklardır. Grup varlıkların kendi aralarında birbirleriyle olan ilişkilerine baktığımızda ; Bir eser, bir ya da daha fazla anlatım yoluyla gerçekleştiririlebilir. Örneğin kara kitap, Türkçe, ingilizce, almanca çevirileri olabilir. Ama bir anlatım yalnızca bir eserin gerçekleştirimidir. Bir anlatım, bir ya da daha fazla gösterimde şekillendirilebildiği gibi bir gösterimde bir ya da daha fazla anlatımı şekillendirebilir. Örneğin kara kitabın türkçe anlatımı kitap, olabilir cd olabilir, e-book olabilir... Bir gösterim bir ya da daha fazla kopya ile örneklendirilebilir, ama bir kopya sadece bir gösterimi örnekleyebilir. Gösterim, kopya ile örneklendirilir bir çoklu Kaynak: Tillett (2004, slayt no. 11)

12 FRBR Varlık Düzeyleri Roman Film Eser Özgün metin Çeviri
Eleştirel basım Özgün sürüm Anlatım Film, versiyonu farklı bir çalışma olduğu için farklı bir eser olarak tanımlanır fakat “roman” olarak düşünülen eser ile ilişkili bir eser olarak düşünülerek ilişkilendirilir. Kağıt PDF HTML Gösterim item Kopya 1 imzalı Kopya 2 Kaynak: Tillett (2004, slayt no. 16)

13 FRBR :1. Grup Varlıkları “ Kara Kitap ” roman (eser)
The black book, Orhan Pamuk ; Maureen Freely çevirisi (anlatım) Vintage International, 2006 baskısı (gösterim) B. Ü. Kütüphanesi’ndeki bir kopya (kopya) örnek

14 FRBR Faydaları Kullanıcılar açısından ;
Kullanıcıların aynı entellektüel ve sanatsal içeriğe sahip bilgi kaynaklarını bir arada görme olanağı sağlar Bilgiyi daha kolay bulma olanağı sağlar Tek bir eserin farklı anlatımlarını kolayca görebilme olanağı vardır Bütün gösterimlerin kolayca bulunması mümkündür Birbiriyle ilişkili eserler ve gösterimler arasındaki ilişkileri daha iyi anlayabilme olanağı vardır Kaynak: Nevzat Özel (Eylül 2010) Özet olarak FRBR kavramsal modelince tanımlanan ve ilişkilendirilen tüm varlıklar sayesinde aynı entelektüel ve sanatsal içeriğe sahip eserlerin bir araya gelmesi mümkün olmaktadır.

15 FRBR Faydaları Kütüphaneciler açısından ;
Daha kolay kataloglama olanağı sağlar Kataloglama yükünü azaltır Bibliyografik kayıtların düzenlenmesine yardımcı olur. Bütün anlatımlar için eser sadece bir kez kataloglanır. Bütün gösterimler için anlatım bir kez kataloglanır. Kopya kataloglama aynı kalır.

16 FRBR Uygulamaları Fiction Finder (OCLC) Worldcat (OCLC)
AustLit Gateway VisualCat (Denmark) VTLS, Millenium uyumlu FRBR uyumlu kütüphane katalog örnekleri

17 FRBR tree view

18 Web OPAC with FRBR

19 OCLC Worldcat This project applies principles of the FRBR model to aggregate bibliographic information above the manifestation level. Records are clustered into works using the OCLC FRBR Work-Set Algorithm.

20 Örnek FRBRize Katalog http://www.bib.ucl.ac.be
Belçika ‘da bulunan bulunan 4 katolik üniversitesinin ortak kütüphane ağı, Académie Louvain üzerinde FRBR modeline göre de oluşturulmuş kayıtlar bulunmaktadır. Örnek Emile Zola’nın Germinal kitabını aramak için yapılmıştır.

21

22 FRBR tree FRBR modeline göre oluşturulmuş kayıtlar “record tree” sözcüğü ile ayırt edilmektedir.

23

24 video kitap

25 video Germinal kitap ve video olarak iki ayrı formatta bulunuyor. kitap

26 1993 Nathan basımlı kitabın bibliyografik künyesi

27 Marc gösterimi Aynı kitabın marc gösterimi

28 FRAD Nedir ? Functional Requirements for Authority Data
IFLA tarafından geliştirilen kavramsal model Varlık-ilişki modeli User tasks : Find Identify Contextualize Justify FRAD da FRBR gibi varlık ilişki modeline dayanır, ama daha çok kişilerin, tüzel kurumların, aile isimlerinin özelliklerini ve ilişkilerini tanımlar ve bu varlıkların kontrollu erişim noktaları (controlled access points) ile ilgilenir.

29 FRAD Nedir ? Authority data instructions included in RDA
Special coded dates Associated place Address Field of activity Affiliation Occupation Gender Family information Associated language Kişi olarak tanımlanan varlıkların kendi alanalrıyla ilgili özellikleri içeren ve otorite kayıtlarını oluşturan yeni özellikler eklenmiştir. Bunların bir bölümü daha önce otorite kayıtlarında 670 alanında notlar şeklinde verilen bilgilerden oluşmaktadır. Ama bu alandaki bilgiler bilgisayar ortamında kolayca kullanılamıyordu, sadece bir not şeklinde bulunmaktaydı, şimdi ise bu alanlar etiketlenerek etkin hale getirilmekte ve daha sonra oluşturulacak veriler için tanımlayıcı, belirleyici ayrımlayıcı bilgi olarak kullanılacaktır.

30 AACR2 & RDA Farkları AACR2 materyal türüne göre tanımlama
RDA her türlü kaynak ve içeriğin tanımlaması ( all types of resources and all types of content) AACR2 de materyaller sınıflanarak, her materyal türü için kurallar oluşturulması tasarlanmıştır. Her yeni çıkan bir materyal türü için eklemeler yapılarak çözüm aranmış. Zaman geçtikçe, giderek daha karmaşık ve çeşitlilik içeren bibliyografik kaynak çeşitlerini kapsayan kurallar daha karmaşık hal almaya başlamıştı. kitaplar ve diğer basılı materyal için spesifik kurallar ile başlayan kartografik malzemeleri, el yazmaları, müzik, ses kayıtları, sinema ve video kayıtları, grafik malzemeleri, elektronik malzemeler, 3D öğeler, mikroformlar ve sürekli kaynakları (örneğin seri) kapsayan özel kurallar içeren bölümler izledi. AACR ‘nın yukarıda belirtilen mevcut yapısı kendi içinde bazı problemler içermektedir. Kaynak türüne göre chapterların düzenlenmesi nedeniyle, katalogçu öncelikle elindeki kaynağı tanımlayabilmek için kaynağın formatını yada materyal türünü, (tipini ) belirleyip, uygun chapterları kullanacaktır. Kararın nasıl verilmesi gerektiği konusunda net bir açıklama rehber yoktur. Bu açıklamalar bazı kaynaklar için örneğin tek bir elyazması olan metinlerde olduğu gibi daha açık olabilir ama bir seri içeren müzik eseri için öncelikle müzik mi yoksa serial mı olduğu çok net değildir. Ya da hem text hem de ses içeren video görüntüleri olan online bir web kaynağının sadece “electronic resources” olarak tanımlanması yeterli olmamaktadır. Tanımlama yaparken üzerinde text ve ses dosyaları barındırması gözönünde bulundurulmak zorundadır. Tüm bunlar gözönüne alınarak, RDA da genel talimatların başında kataloglama işleminde ilk adım olarak öncelikle kaynak tipini belirleme, yerleştirme işlemini planlar. RDA ile tüm kaynaklara kolayca uygulanabilecek basit anlaşılabilir, esnek kurallar tasarlandığı düşünülmektedir.

31 AACR2 & RDA Farkları AACR2 RDA Pratiğe dayanır
Kart kataloglar için tasarlanmıştır Kurallar, içerik ve görüntü için RDA Teoriye dayanır (FRBR, FRAD, ICP) Dijital ortam için tasarlanmıştır Kurallar, içerik için AACR2, kart kataloglar için tasarlanmış olup, ISBD kuralları uygulanırken kart katalog boyutu sınırlı olduğu için tüm kısaltmalar ve yazar girişlerindeki 3 ve 3 den yukarı kuralı gibi sınırlar koyulmuştur. Artık günümüzü ifade etmeyen güncel olmayan katalog bilgilerini hala taşımaktadır. RDA online sistemler için tasarlanmış olup, daha güncel katalog bilgilerini ve kurallarını kapsar. Dijital ortam için tasarlanmış olup kendisi de web tabanlı bir araç (tool) olarak bulunur, dijital ve diğer tüm kaynakların dijital ortam üzerinde kataloglanmasını sağlar ve dijital katalog kayıtlarının web opaclar ve internet yine dijital ortamlarda kullanımına yöneliktir. En büyük değişiklik RDA, AACR2 gibi bir görüntü ya da kodlama standardı değildir, bibliyografik verinin katalog sisteminde nasıl gösterileceği ile uğraşmaz, RDA, aranılan bilginin içeriği ile ilgilenir, bilginin belirlenmesi, tanımlanması ve bilgi kaynaklarına bağlantısıyla ilgili kuralları içerir. AACR2 içerik ile ilgili kurallar bibliyografik ve otorite kayıtlarının nasıl düzenleneceği ile ilgiliydi. 60’ların sonuna doğru MARC formatı üzerinden kayıt paylaşımı sağlandı. Şimdilerde ise bilgiyi tanımlayan ve erişim sağlayan bilginin içeriğinin açığa çıkmasını sağlayan ve bilgiyi ileten MARC dan farklı bağımsız formatlar içeren metadata formatları kullanılıyor Dublin Core gibi…kataloglama kurallarının bağımsız formatlarda uygulanabilmesi çok önemlidir. RDA bunu kolylıkla sağlayacaktır.

32 AACR2 & RDA Farkları : Yapısı
Part I – Description Part II – Headings, Uniform Titles, and References RDA Recording attributes (özellikler) Recording relationships (ilişkiler) FRBR ve FRAD kavramsal modellerin bir uygulaması olduğundan yapının dili de değişmiştir.

33 AACR2 & RDA Farkları : Yapısı
Recording attributes (özellikler) Section 1.Attributes of Manifestation and Item Section 2. Attributes of Work and Expression Section 3. Attributes of Person, Family, and Corporate Body Section 4. Attributes of Concept, Object, Event, and Place Recording relationships (ilişkiler) Section 5. Primary Relationships Section 6. Relationships to Persons, Families, and Corporate Bodies Associated with a Resource Section 7. Subject Relationships Section 8. Relationships between Works, Expressions, Manifestations, and Items Section 9. Relationships between Persons, Families, and Corporate Bodies Section 10. Relationships between Concepts, Objects, Events, and Places RDA nın ilk 4 bölümü için attributes yani özelliklerin tanımlanmasıyla ilgilidir, 5-10 arası ise ilişkilerin tanımlanması ile ilgilidir. Section 1 baktığmızda kaydın manifestaion gösterim ve item kopya üzerinde özelliklerine ayrılmıştır. Her bölümde kullanıcı görevleri olan arama bulma seçme sağlama özellikleri gözönünde tutularak aralarındaki ilişki ortaya çıkarılarak düzenlenmiştir.

34 AACR2 & RDA Farkları :Terminoloji
area main entry added entry uniform title heading see reference author, composer, etc. physical description RDA element authorized access point access point preferred title for a work preferred access point variant access point creator carrier description RDA ile kataloglama terminolojisi tamamen değişiyor. Burada AACR2 de ifade edilen ana kavramların başlıcalarının RDA’ daki karşılıklarını görüyorsunuz. Buradaki kavramların kart katalog çerçevesinden uzaklaşıp, FRBR varlık ilişki modelinin kavramlarını, terminolojisini kullanıyor. RDA daki kuralların açıklamasında FRBR kavramı ve terminolojisi kullanılmaktadır. Örneğin “fiziksel tanımlama” yerine FRBR daki “carrier taşıyıcı tanımlama” terimi kullanılıyor. “uniform titles” yerine preferred title of a work and the preferred title of an expression , eserin ya da anlatımın tercih edilen title ı yada preferred title terimi kullanılıyor. Yine daha önce kart kataloglar için kullanılan “heading” başlık terimi yerine online ortamlar için daha uygun olan “access point “erişim noktası kullanılıyor.

35 AACR2 & RDA Farkları Kaynakların sınıflandırılması
GMDs RDA content type media type carrier type Content type : eser ve anlatımları ayırtetmek için kullanılır. (Used for identifying works and expressions) kaynak içeriğinin genel türünü anlatır. Text, sounds, spoken word, computer file, performed music Media type : Bir kaynağın içeriğinin ortaya çıkarmak için gerekli olan cihazın genel özelliğini yansıtır. Başka bir deyişle materyalin kullanılması için ne tür bir aletin kullanılması gerektiği hakkında bilgi veren alandır, bilginin bulunduğu ortam özelliğini yansıtır. Text halinde bir kitap için alete gerek yoktur…online bir kaynak için bilgisayar dosyası içerdiğini “computer” tanımı ile belirtilir….Audio, computer, microform, microscopic, projected, stereographic, unmediated (a book or drawing) gibi.. Carrier type: Kaynağın içeriğinin ortam özeliği ile birlikte bulunduran format türünü gösterir. Kitap, dvd, audiocassette, audio disc, online resource, slide, videocasette vb.

36 AACR2 & RDA Farkları Kaynakların sınıflandırılması
Media type audio computer microform Carrier type film reel filmstrip overhead transparency slide Content type cartographic image notated music text General Material Designations electronic resource microform sound recording Videorecording filmstrip motion picture slide Transparency cartographic material music text

37 Take what you see /Gördüğün herşeyi al
AACR2 Title: The w[o]rld of pop RDA: Title: The wrld of pop Variant title:The world of pop Note:Title should read The world of pop Kaynak: Alison Hitchens (March 2010) Yanlışlıklar düzeltilmiyor, olduğu gibi alınıyor, düzeltme yapılacaksa not alanında ve variant title alanında doğrusu girilip erişim noktası sağlanıyor. Bu değişiklikler 2009’ da IFLA tarafından yayınlanan ( ICP Statement of International of Cataloging Principles) uluslararası kataloglama ilkelerine dayanmaktadır.

38 Make it easy for users to understand Anlaması kolay olsun
AACR2: 2nd rev. ed. RDA: Second revised edition AACR2: [S.l.] : [s.n.], 1990. RDA: [Place of publication not identified] : [Publisher not identified],1990. AACR2: 8 v. in 5 RDA: bibliographic volumes in 5 physical volumes Kaynak: Alison Hitchens (March 2010) AACR’ de kart katalogdaki yer sınırı düşünülerek oluşturulan kısaltma ve kodların çoğunu sadece kütüphaneciler anlayabiliyor. RDA’ da Latin kısaltmalar kullanılmıyor, eksik bilgiler için örnekte olduğu gibi yayınyeri yok, yayınevi yok gibi açıklama yapılabiliyor. Ayrıca yayınevi adı kısaltma şeklinde yazılmıyor, ABC Publishing Company yerine ABC pub. Co. Gibi...yine seri numaralandırma şeklinde de rakamların yazılışı olduğu gibi kalıyor, değişiklik yapılmıyor. Böylece kaynak ile ilgili yayınevi ya da sağlayıcıdan alınan metadata halindeki veriler çok fazla değişiklik ve uyarlama yapılmadan katalog kaydında kullanılabiliyor, bu da yayıncılık alanında ve diğer metadata şeması kullanan kurumlar arasında bilginin iletilmesi için büyük kolaylık sağlıyor, aynı zamanda kullanıcıların daha iyi anlayabileceği bir dil kullanılmış oluyor.

39 Rule of 3 : AACR2 / Sorumluluk alanı
245 $a Cinquefoil : $b new work from five Ottawa poets / $c Mark Frutkin ... [et al.] 700 $a Frutkin, Mark, $d 1948- kaynak: Laura May (Feb. 2010) sorum

40 RDA :Find and identify Bul ve Belirle
100 $a Frutkin, Mark, $d 1948- 245 $a Cinquefoil : $b new work from five Ottawa poets / $c Mark Frutkin, Rebecca Leaver, Seymour Mayne, Susan Robertson, Nicola Vulpe. 700 $a Leaver, Rebecca 700 $a Mayne, Seymour, $d 1944- 700 $a Robertson, Susan 700 $a Vulpe, Nicola, $d 1954- Kaynak: Laura May (Feb. 2010)

41 Güle güle : 245 $h Three new elements: Content type (MARC 336)
Media type (MARC 337) Carrier type (MARC 338) Content type : LDR bölümünde bulunan 06 type of record alanındaki tanımlamalarının yerine kullanılıyor. eser ve anlatımları ayırtetmek için kullanılır. (Used for identifying works and expressions) kaynak içeriğinin genel türünü anlatır. Text, sounds, spoken word, computer file, Carrier type: Kaynağın içeriğinin ortam özeliği ile birlikte bulunduran format türünü gösterir. Kitap, dvd, audiocassette, audio disc, online resource, slide, videocasette vb. MARC 007/01 (Specific material designation) bölümüne karşılık gelir. Media type : Bir kaynağın içeriğinin ortaya çıkarmak için gerekli olan cihazın genel özelliğini yansıtır. Başka bir deyişle materyalin kullanılması için ne tür bir aletin kullanılması gerektiği hakkında bilgi veren alandır, bilginin bulunduğu ortam özelliğini yansıtır. Text halinde bir kitap için alete gerek yoktur…online bir kaynak için bilgisayar dosyası içerdiğini “computer” tanımı ile belirtilir….Audio, computer, microform, microscopic, projected, stereographic, unmediated (a book or drawing) gibi.. MARC 007/00 (Category of material)

42 MARC Değişiklikleri Kitap Örneği AACR2 RDA 041 1# $a eng $h por
100 1# $a Coelho, Paulo. $a Alquimista. $l English $a The alchemist / $c Paul Coelho ; translated by Alan R. Clarke. 260 ## $a [San Francisco] : $b HarperSanFrancisco, $b c1993. 300 ## $a 177 p. ; $c 21 cm. 700 1# $a Clarke, Alan $q (Alan R.) RDA 041 1# $a eng $h por 100 1# $a Coelho, Paulo. $a Alquimista. $l English $a The alchemist / $c Paul Coelho. 260 ## $a [San Francisco] : $b HarperSanFrancisco, $c [1993?], ©1993. 300 ## $a 177 pages ; $c 21 cm 336 ## $a text $2 rdacontent 337 ## $a unmediated $2 rdamedia 338 ## $a volume $2 rdacarrier 500 ## $a Translation of the author’s Alquimista. 700 1# $a Clarke, Alan $q (Alan R.) Kitap Örneği

43 MARC Değişiklikleri AACR2 : RDA : Müzik CD
100: 1 $a Mozart, Wolfgang Amadeus, $d 245: 10 Symphony no. 35 $h[sound recording] / $c Mozart. RDA : 100:  1 $a Mozart, Wolfgang Amadeus, $d $e composer. 245:  10 $a Symphony no. 35 / $c Mozart. 336:  $a performed music $2 rdacontent 337:  $a audio $2 rdamedia 338:  $a audio disc $2 rdacarrier Müzik CD

44 MARC Değişiklikleri AACR2 : RDA : Online resource with text and audio
$a The Oyez Project : $b U.S. Supreme Court media $h[electronic resource] RDA : $a text $b txt $a spoken word $b spw $2 rdacontent $a computer $b c $2 rdamedia $a online resource $b cr $2 rdacarrier Üzerinde yazıların, konuşma videolarının olduğu bir web sayfası için, içerik tanımlaması yaparken yazıalr için” text”, konuşma için “spoken word” content type olarak belirtmemiz gerekiyor, bu alan repetable tekrarlabilir, birden fazla içerik tanımlaması yapabiliyoruz. AACR’ de ağırlık ne ise materyal tanımlaması olarak kabul ediliyor, bu durum diğer içeriği yoksaymak anlamına geliyor. Buda eksik bilgilendirme olarak kalıyor. Online resource with text and audio

45 MARC 21 Authority Format -1
046: special coded dates 370: associated place 371: address 372: field of activity 373: affiliation 374: occupation 375: gender 377: associated language Kaynak: Barbara Tillett (Jan. 2010)

46 MARC 21 Authority Format -2
100 1# $a Paz, Octavio, $d Special Coded Dates (MARC 046) 046 ## $f 1914 $g 1998 Associated Place (MARC 370) 370 ## $a Mexico City, Mexico $b Mexico City, Mexico $f U.S. $f France $u Field of Activity (MARC 372) 372 ## $a poet $a author $a diplomat $v Wikipedia Occupation (MARC 374) 374 ## $a author Gender (MARC 375) 375 ## $a male $2 [code for RDA list] Associated Language (MARC 377) 377 ## $a spa $a eng $a fre

47 MARC 21 Authority Format -3
AACR2 Tezcan, Semih, 1933- Tezcan, Semih, 1943- RDA Tezcan, Semih, 1933- Occupation : Turkish Scientist Field Activity : Civil Engineering Tezcan, Semih, 1943- Field of Activity: Turkish languges, Turcology Occupation : philologist

48 RDA TOOLKIT http://www.rdatoolkit.org/
RDA, Tools ve Resources - 3 sekme RDA içeriğine “table of context” veya “element set view “ şeklinde ulaşılabilmektedir. AACR2 tam metnine erişmek mümkün. Linkler verilerek RDA ile ilişkilendirilmiştir. MARC kodlarıyla eşleştiren tablolar mevcut olduğundan MARC’dan RDA’ya yada RDA’dan MARC’a geçiş yapılabilmektedir. Kurum veya kişiler toolkit’in içinde kendi iş akışlarını ve politikalarını oluşturup paylaşıma açabilmektedirler. Yardım menüsü sitenin kullanımıyla ilgili detaylı bilgi vermektedir. Henüz print yayınlanmamıştır. Bahar 2011 ilan edilmiştir. Online versiyonu fiyatları ve eğitim videoları web adresinden incelenebilir.

49 RDA Test Süreci 25 Ocak 2009: RDA test süreci için belirlenen ABD’deki 3 ulusal kütüphane ; The Library of Congress National Agricultural Library National Library of Medicine Mart 2009: The US RDA Test Coordinating Committee oluşturuldu. Mayıs 2009: test partneri seçildi. Haziran 2010: RDA toolkit yayınlandı. Ekim- Aralık 2010: Test partnerleri 3 aylık dönemde RDA toolkit kullanarak kayıt yaratacaklar . Analiz sonuçlarını komiteyle paylaşacaklar. ABD RDA Test Komitesi, test sonuç raporunu ALA 2011 Yıllık (23-28 Haziran) toplantısından önce web sayfasından duyurmayı planlamaktadır. Son durum : Test verilerinin analizinin devam ettiği listedn duyurulmuştur. 6 Mayıs 2011 tarihinde ABD’nin üç milli kütüphanesi yöneticilerine teslim edilecektir. Raporun web sayfasından ALA 2011 yıllık (23-28 Haziran) toplantısından önce duyurulması planlamaktadır. Ayrıca şunuda belirteyim : Mart başında ABD RDA Test Komitesi, Extensible Catalog Org. Yöneticilerini ( Dave Lindahl ve Jennifer Bowen ) görüşme için çağırmışlardır. Genişletilebilir Katalog (XC) açık kaynak kodlu yazılım araçları ve kütüphane metadata yönetimi ve kaynak bulma kolaylaştırmak için tasarlanmış metadata kümesidir. Kendilerinden önümüzdeki ay yayınlanacak komite raporuna eklenmek üzere bir yazılı bir açıklama istenmiştir. Yazılı raporlarında RDA uygulamasının metadata ve XC gibi uygulamalar için faydaları anlatılmıştır.. RDA MARC yokedeceği ? MARC kayıtlarımız veri kaybı olmadan dönüştürülebilir mi? Maliyet? Tartışılan diğer konular…

50 “RDA, AACR2 and you:What catalogers are thinking”
Ocak 2010 Elaine Sanchez tarafından yayınlanan “ RDA, AACR2 and you : What catalogers are thinking” başlıklı bir anket çalışması. 685 Katılımcı kullanılabilir yanıt ve coğu katılımcı ABD . %90 oranı. Duygularını yansıtan bir tabloyu özellikle tercih ettim. Gördüğünüz gibi Belirsizlik (%62), merak (%43) .Olumsuz duygular (korku, güvensizlik, kaygı) %43 . Pozitif duygular (kabul, olumlu beklenti, o geliyor sevindim) %28. Olumsuz duyguların daha fazla olduğu görüşüyor . Velhasılın değişim hepimiz için ürkütücü fakat kaçış yok   Kaynak: E. Sanchez (Feb. 2010)

51 Öneriler Kataloglama standartları kurulu oluşturulmalı, (TKD, ÜNAK altında) RDA ve FRBR alanında çalışma grupları oluşturulmalı FRBR raporu Türkçeye çevrilmeli RDA broşürü Türkçeye çevrilmeli International Cataloguing Principles (ICP) Türkçeye çevrilmeli Gelişmeleri takip etmek için RDA ve FRBR ile ilgili kaynak siteler incelenmeli, tartışma listeleri ve bloglar izlenmeli Library of Congress test süreci izlenmeli Otomasyon sistem adaptasyonu için sistem yöneticileriyle işbirliği Bölüm derslerinde FRBR modeli ve RDA standardı anlatılmalı

52 Teşekkürler… Sorular?