KAMU HARCAMALARI VE ETKİLERİ

... konulu sunumlar: "KAMU HARCAMALARI VE ETKİLERİ"— Sunum transkripti:

1 KAMU HARCAMALARI VE ETKİLERİ
3. HAFTA KAMU HARCAMALARI VE ETKİLERİ ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

2 1. KAMU HARCAMALARI ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

3 KAMU HARCAMALARININ TANIMI VE KAPSAMI
Tatmin edilmesi halinde toplumun tümüne fayda sağlayan ihtiyaçlara sosyal ihtiyaç denilmekte olup, bu ihtiyaçlar toplumsal mal ve hizmet üretimi ile tatmin edilir. Günümüzde devlet, ekonomi içerisinde önemli bir işleve sahip olarak, milli gelirin önemli bir bölümünü vergi vb. uygulamalarla ekonomiden çekerek, kamu hizmetlerini yürütebilmek için bu kaynağı tekrar ekonomiye katmaktadır. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

4 Toplumun müşterek nitelikteki ihtiyaçlarının en önemlileri merkezi yönetim tarafından, yerel nitelikteki ihtiyaçların en önemlileri ise yerel yönetimlerce karşılanmaktadır. Toplumun tamamına sunulan mal ve hizmetlerin tamamı “kamu hizmeti” olarak isimlendirilir. Devlet söz konusu hizmetleri prensip itibariyle merkezi ve yerel yönetim birimleri aracılığıyla gerçekleştirmektedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

5 Kamu hizmetleri, kamu faydası ve verimlilik kurallarına göre yürütülmesi gerekir. Bu mal ve hizmetler birlikte tüketilmekte olup, bu malların kullanımından kimse dışlanılamadığı gibi, bir kişinin elde edeceği fayda diğer ferdin elde edeceği faydayı azaltıcı etki de oluşturmamaktadır. Devlet günümüzde; güvenlik, asayiş, eğitim, sağlık hizmetleri yanında, ekonomik ve sosyal görevlerinden doğan hizmetler de görmektedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

6 1950’lere kadar ihmal edilen kamu harcamaları, devletin görevlerinin giderek artması sonucu, bu dönemden sonra dikkatleri üzerine çekmeye başlamıştır. Refah devleti anlayışı kamu hizmetlerinin ve dolayısıyla kamu harcamalarını artırmaktadır. Gelir artışı, nüfus artışı, savaşlar, teknolojik gelişmeler, savaşlar, devletin görevleri içinde olan ekonomik kalkınmayı sağlama, tam istihdam, adil gelir dağılımı ve benzeri nedenler, devleti toplam kaynakları gittikçe artan oranlarda kullanma zorunluluğunda bırakmıştır. Sayılan bu gelişme ve görevler kamu harcamalarının ekonomik ve sosyal yaşam üzerinde büyük etkileri olduğunu göstermekte ve önemli bir ekonomik faaliyet olarak ele alınması gerekmektedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

7 Kamu harcamalarının finansmanı
Kamu harcamalarının asıl finansman kaynağı vergiler olmasından, devlet ne kadar çok kamu harcaması yaparsa, netice olarak o kadar çok vergi alacaktır. Ancak kamu harcamalarının tamamen olmaması mümkün değildir, çünkü toplumda zorunlu olarak yerine getirilmesi gereken savunma ve adalet gibi hizmetler bulunmaktadır. Dolayısıyla “kamu harcamaları vardır ve bunların mutlaka karşılanması gerekir” görüşü vardır. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

8 Kamu Harcamalarının Tarihi Seyri
Kamu harcamalarının tarihi seyrine bakıldığında bilhassa 19. y. yılın ikinci yarısından itibaren hızlı bir artma eğilimine girdiği ve bu artış 20. yy, ilk çeyreğinden sonra refah devleti anlayışına bağlı olarak daha da hız kazandığı görülmektedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

9 Harcama Nedir? Harcama, bir mal veya hizmet satın almak için paranın elden çıkarılması, gelirin bir amaç için kullanılmasıdır. Harcama bir gider olarak; bir iktisadi karar biriminin mal ve hizmet üretmek veya tüketmek için harcadığı paranın tümü şeklinde ifade edilir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

10 Kamu Harcamaları Nedir?
Kamu harcamaları; devlet bütçesi ile yapılan harcamalara ilave olarak devlet bütçesi sistemi dışında yer alan diğer kamu kurum ve kuruluşlarının yaptığı harcamalar ile vergilerde istisna ve muaflık uygulaması sebebiyle devletin almaktan vazgeçtiği vergi gelirlerinin toplamından oluşur. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

11 Kısaca Kamu Harcamaları
Kamu harcamaları; devletin kamusal mal ve hizmet üretimi için yaptığı harcamalar olarak tanımlanır. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

12 Kamu Harcamalarının Kapsamı
Kamu harcamaları ile ilgili çalışmalarda kamu harcamalarının sınırı ve hangi kamu kuruluşlarının yaptığı harcamaların kamu harcamaları kapsamına gireceği konusunda tartışmalar vardır. Merkezi devlet organizasyonunun ve yerel yönetimlerin yaptığı harcamaların kamu harcaması olduğunda bileşilmektedir. Asıl tartışma, diğer kamu kuruluşlarının harcamaları konusunda olmaktadır. Bu tartışma kamu iktisadi kuruluşlarının ve benzer kurumlarca yürütülen sosyal güvenlik hizmetleri için yapılan harcamalar üzerinde yoğunlaşmaktadır. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

13 Bu tartışmalar dar ve geniş anlamda kamu harcaması kavramını gündeme getirmektedir.
ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

14 Dar Anlamda Dar anlamda kamu harcaması; merkezi idare tarafından gerçekleştirilen hizmetler dolayısıyla yapılan harcamaları ifade eder. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

15 Geniş Anlamda Geniş anlamda kamu harcaması; merkezi devleti organizasyonu (idaresi) ve yerel yönetimler yanında, sosyal güvenlik harcamaları, devletin ve yerel yönetimlerin iktisadi girişimlerinin harcamalarını ifade eder. Ancak kamu harcamalarıyla ilgili yapılan çalışmalarda dar anlamda olanı ele alınmakta, merkezi devlet organizasyonu ve yerel yönetimlerin dışındaki kuruluşların harcamalarındaki sistem ve uygulama zorlukları bu harcamaların hesaplanmasını zorlaştırmasından bu yola gidilmektedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

16 Kamu Harcamalarının Nitelikleri
Kamu harcamalarının bir çok niteliği (özelliği) bulunmaktadır. Bunlar: ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

17 1. Kamu harcamalarının “para” şeklinde ödenmesi günümüzde genel kuraldır.
Geçmişte bazı görevlilere aylık verilmesi yerine, ev verilmesi; ayni ödemeler yapılması yanında ücretsiz seyahat imkanı sağlanması gibi ödemelerin yapıldığı görülmektedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

18 2. Kamu harcamaları, harcama yapmaya yetkili organlar tarafından yapılabilir.
Kanunlarla kendilerine yetki verilmiş kişilerce kanuni süreç içerisinde harcamaların yapılması gerekir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

19 3. Kamu hizmetinin görülmesinde prensip olarak maliyet ve karlılık unsurları dikkate alınmaz.
İç ve dış güvenliğin sağlanmasında, adalet, eğitim ve sağlık hizmetlerinde bu unsurlar dikkate alınmadığı gibi. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

20 4. Kamu harcamalarının finansmanı, mükelleflerin vergi olarak yaptıkları zora dayanan ödemelerle karşılanır. Özel giderler ise, tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere, kendi rızalarıyla ödedikleri paralarla finanse edilir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

21 5. Özel harcamalarda harcamalar gelirlere göre belirlendiği halde, kamu harcamalarında kamu gelirleri harcamalara göre ayarlanır. Devlet kaynaklarını giderlerine göre sağlar. Bunun da bir sınırı vardır, ancak yine de devletin imkanları fertlere göre daha esnektir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

22 6. Kamu harcamaları özel harcamalara göre çok büyük miktarlara ulaşmıştır.
Genelde devlet bütçeleri, milli gelirin % 20 ile % 30’u arasında değişen oranlara varmıştır. Hangi hizmetin kamu hizmeti olarak nitelendirilmesi gerektiği, ülkelerin rejim ve sosyal durumlarına göre değiştiği gibi zaman içerisinde de değişmektedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

23 Kamu Harcamalarının Artış Nedenleri
Devletin işlevlerine bağlı olarak gelişen teknolojik ve sosyal şartlara bağlı olarak kamu harcamalarının tarihi seyri izlendiğinde, her ekonomik sistemde ve ülkede sürekli bir artış eğilimi gösterdiği izlenebilir. Kamu harcamaları yıllar itibarıyla sürekli artış göstermekle birlikte bu artışı etkileyen değişik faktörler mevcuttur. Kamu harcamaları, görünürde veya gerçek anlamda artış gösterebilmektedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

24 a. Görünürde Artış Topluma sunulan mal ve hizmetin kalitesinde veya miktarında bir artış meydana gelmemesine rağmen, kamu harcamalarının tutarında meydana gelen artışa “görünürde artış” denilmektedir. Bu tür artışlar genelde sosyal ve ekonomik açıdan güçlü olamayan ülkelerde görülür. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

25 b. Gerçek Artış Topluma sunulan mal ve hizmetin kalitesinde veya miktarındaki artış yanında, kamu harcamalarının tutarında artmasına ise “gerçek artış” denilmektedir. Sosyal ve ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerde görülen artışlar genel olarak gerçek artış nedenidir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

26 Görünürde Artış Nedenleri
Para Ekonomisinin Yaygınlaşması Bütçe Yöntem ve Tekniğindeki Değişme Paranın Satın Alma Gücündeki Azalma Ülke Sınırlarının Genişlemesi ve Nüfusun Değişmesi ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

27 Gerçek Artış Nedenleri
İktisadi Nedenler Teknolojik Nedenler Sosyal Nedenler Askeri Nedenler Siyasi Nedenler ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

28 Kamu Harcamalarının Etkisi
Kamu harcamalarının fonksiyonları/işlevleri veya amaçları olarak da ifade edilebilen etkilerinin temeli toplumun refahının yükseltilmesi şeklinde özetlenebilir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

29 Kamu harcamaları ekonomik, mali ve sosyal yapı üzerinde önemli etkiler meydana getirir. Devlet değişik vasıtalarla elde ettiği kaynakları kamu hizmetlerini yerine getirmek, plan ve yıllık programlarda belirtilen hedefleri gerçekleştirmek üzere değişik şekillerde kullanır. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

30 Devlet kamu maliyesi araçları olan vergi, borçlanma ve harcama yoluyla iktisadi hayatı istediği yönde etkileyebilir. Bu araçlardan da en önemlisi kamu harcamalarıdır. Vergi yükü ve borçlanma miktarındaki artışın en önemli sebebi kamu harcamalarının finanse gereğidir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

31 Ekonomi Üzerine Genel Etkileri
Kamu harcamalarının fonksiyon/işlev, amaçları veya etkilerine bakıldığında; iktisadi büyüme ve gelişme, gelir dağılımını düzenleme, talep ve fiyatlar genel düzeyine önemli etkiler yapmaktadır. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

32 Buradaki önemli nokta, kamu harcamalarının üretimi arttırabilmesidir.
Kamu harcamaları genellikle toplumdaki üretim süreci üzerinde etkili olmaktadır. Bu etki kendisini öncelikle, işgücü, tabiat ve sermaye gibi üretim faktörleri üzerinde göstermektedir. Devlet, kamu harcamalarıyla üretim faktörlerine sahip olarak üretimde bulunabileceği gibi, mal ve hizmet satın almak suretiyle de üretimi uyarabilir. Buradaki önemli nokta, kamu harcamalarının üretimi arttırabilmesidir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

33 Kamu harcamalarının çarpan etkisi
Sabit sosyal sermaye tesisleri, eğitim, sağlık gibi kamu hizmetlerine yapılan kamu harcamalarının, üretim kapasitelerinin etkinliği ve büyüklüğü üzerinde önemli tesirleri bulunmaktadır. Bu tür harcamalar, ekonominin genel verimliliğini artırır, üretken yatırımları özendirir ve ileri bir teknolojinin kullanılmasına imkan sağlar. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

34 Çünkü az gelişmiş ülkelerde en kıt üretim faktörü sermayedir.
Kamu kaynaklarının tasarruflar ve cari harcamalar arasındaki dağılımı da iktisadi gelişme açısından önemlidir. Kamu tasarruflarını zaman tercihine göre ayarlamak mümkün olduğundan, az gelişmiş ülkelerde meydana gelen tasarruf açığını kamu tasarrufları ile kapatmak başvurulan bir uygulamadır. Çünkü az gelişmiş ülkelerde en kıt üretim faktörü sermayedir. ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN

35 Gelecek Haftaki Konumuz
KAMU HARCAMALARININ FİNANSMANI: KAMU GELİRLERİ Teşekkürler Öğr. Gör. A. Çağlar ERKAN ÖĞR. GÖR. ANIL ÇAĞLAR ERKAN