Güz Dönemi İŞL 113 Temel Kavramlarla Giriş

... konulu sunumlar: "Güz Dönemi İŞL 113 Temel Kavramlarla Giriş"— Sunum transkripti:

1 2014-2015 Güz Dönemi İŞL 113 Temel Kavramlarla Giriş
Doç. Dr. Demet Varoğlu

2 Başlamadan önce: “Psikolojik kontrat”ı ve “psikolojik kontrat ihlali”ni konuşalım! Bu kavram, yazılı iş akdi kadar önemsenmesi gereken bir kavram. Konumumuz ne olursa olsun (ister öğrenci, ister öğretim elemanı, ister stajyer, ister işgören, ister işveren, ister yönetici) içinde barındığımız kuruluşların yönetim sistemlerinden veya bir arada bulunduğumuz kişilerden birtakım beklentilerimiz vardır. Beklentilerimizi her zaman açık-seçik ortaya koyma eğilimimiz yoktur. Bu yüzden, kişilerin birbirlerinden beklentilerini öğrenmek, gerekli görüyorlarsa düzeltmek ve gereklerini yerine getirmek için çabalamaları önerilmektedir. Temel Kavramlar

3 Bu dersten beklentileriniz neler?
Gerçekçi olmayabilen beklentiler: Derse devam etmeksizin dersten geçmek Sınavlara 1-2 gün veya birkaç saat kala kapanıp çalışarak sınavdan geçer not almak Öğretilmeye çalışılan kavramları, daha önce farklı kaynaklardan veya ortamlardan eksik veya yanlış öğrenilmiş ve katılaşmış bilgilerini ön plana alarak, reddetme hakkına sahip olduğunu düşünmek Temel Kavramlar

4 İşletme ve yakın diğer kavramlar
Aşağıdaki terimlerden hangileri birbirinin yerine kullanılabilir? Hangileri, ne yönde, birbirinden farklıdır? İlişkileri? işletme kuruluş iş organizasyon STK kurum örgüt girişim şİRKET firma Temel Kavramlar

5 İşletme Bu sözcük ne gibi imgeler çağrıştırmakta? Temel Kavramlar

6 “İşletme” kavramının zihnimizde canlandırabileceği İMGELER-1:
Belli bir amaca yönelik olarak gerçekleşen eylem Ekonomik veya ticari malların dağıtımı veya müşteriye ulaştırılması ile ilgili üstlenilen faaliyetler Mal ve/ya hizmetlerin toplum yararına kullanılacak şekilde üretilmesi ve iletilmesi Kişinin yaşamını sürdürebilmesi için para kazanmasına aracılık eden kurumlardır. Temel Kavramlar

7 “İşletme” kavramının zihnimizde canlandırabileceği İMGELER-2:
Kaynakların yönetimini gerçekleştirir. Para kazanmak veya kar sağlamak gibi bazı temel toplumsal amaçları yerine getirir. Herhangi bir işletmenin öncelikli faaliyeti, satıcı-alıcı arasında değiş-tokuş yapılmasını özendirmektir. Asla sonuçlanmayan süreçlerdir, çünkü toplumda sürekli tekrar eden bir mübadele döngüsü vardır. Temel Kavramlar

8 İşletme (tanımı): İhtiyaç duyulan ekonomik mal ve hizmetleri üretmek ve/veya pazarlamak, böylece var olan talebi tatmin ederek veya pazarlama faaliyetleriyle talep oluşturarak fayda yaratarak, dolayısıyla kar elde etmek için faaliyette bulunan ekonomik kuruluştur. Temel Kavramlar

9 Örgüt Tanımı: Belirli amaçlara ulaşmak üzere bir grup insanın sistematik bir düzen içerisinde biraraya geldiği ortam. Amaç Yapı İnsan Yapı, üyelerin davranışlarını tanımlar ve sınırlar. Örneğin, kurallar; bazılarına yetki verip yönetici yapmak; iş tanımları hazırlamak. Temel Kavramlar

10 İşletme ve Örgüt Kar amacı gütmeyen örgütler de vardır.
İşletmede ticari amaç ön plandadır. Dolayısıyla, örgüt, işletmeye göre daha geniş bir kavramdır. Temel Kavramlar

11 İyi işletme ??? Sağlıklı işletme???
Hangi insan grubuna (kime) göre? Hisse sahipleri İşgörenler (çalışanlar) Müşteriler Hangi kritere (neye) göre? Karlılık, ciro, firma değeri Çalışma ortamı Sosyal sorumluluk Temel Kavramlar

12 Örgütsel buzdağı (bir benzetim)
Kaynak: Temel Kavramlar

13 GİRİŞİMCİLİK nedir? (Zimmerer ve Scarborough, 2008)
önemli fırsatlar yakalayarak, kar ve büyüme elde etme amacıyla, gerekli kaynakları, fayda sağlayacak şekilde biraraya getirerek, risk ve belirsizlik altında yeni iş kurma Temel Kavramlar

14 Girişimcilik Girişimcilerin risk alma, fırsatları kovalama, hayata geçirme ve yenilik yapma süreçlerine verilen addır (TÜSİAD Basın Bülteni, 27 Şubat 2003). Girişimcilik tanımında yenilik vardır ve bu yenilik mevcut kaynakların yeni bir birleşimini ifade eder. Dolayısıyla, kendi işinin sahibi herkes girişimci değildir. Temel Kavramlar

15 Yenilik Yeni bir malın veya hizmetin üretimi
Yeni bir üretim yönteminin geliştirilmesi Yeni bir pazarın oluşturulması Yeni bir hammadde kaynağının bulunması ve/ya Endüstrinin yeniden yapılandırılmasıdır. Temel Kavramlar

16 “İşletmeci” kim? “Yönetici” kim?
Aynı kişi olabildiği gibi farklı kişiler de olabilir. Tipik olarak, küçük işletmelerin sahip-yöneticileri vardır (aynı kişi). Büyük işletmelerde ise, tipik olarak, işletmeci sermaye koyanlardandır ve mutlaka yöneticilik yapmaya kalkışmaz. Ayrıca, bilinmelidir ki, iş dünyasında bazen işletmeci kavramı, yönetici anlamında kullanılır. Örneğin, belli bir kafe veya gece kulübü işletmecisi aslında sadece yöneticidir. Temel Kavramlar

17 “İşletmeci” ve “Yönetici”
Günümüzde işletmeci ve yönetici kavramları birbirine yaklaşmaya başlamıştır, çünkü üst düzey yöneticiler, zaman içerisinde, çalışmakta oldukları şirketlerin hisse senetlerini edinerek sermayedar olabilmektedirler. Hisse senetleri, bazen performans ödülü olarak sunulmakta, bazen de yönetici tamamen kendi iradesiyle bunu gerçekleştirmektedir. Böylece şirketin yöneticilerce benimsenerek daha iyi yönetileceği beklentisi çok da boş bir beklenti değildir! Temel Kavramlar

18 Yönetici, işletmenin başarılı olabilmesi için,
girişimci veya işletme sahibinin hedeflerine, onun namına ulaşmak üzere örgütün kaynaklarını birleştirerek yöneten kişiye denir. Temel Kavramlar

19 GİRİŞİMCİ Kendi işinin sahibi herkes girişimci değildir.
Girişimci, yepyeni bir fikri oluşturup uygulamaya koyar veya uygulanmasına nezaret eder. Yeni fikir, yepyeni bir ürün veya hizmet sunmak, mevcut bir ürünü yeni bir pazara sunmak veya mevcut pazara daha önce sunulmamış bir ürünü sunmayı içermektedir. Temel Kavramlar

20 Girişimci-Yönetici Farkları
Girişimcilikte yeni fırsatlar kollanır; ürün/hizmet veya pazar konusunda yenilik vardır. Bir tepe yöneticisi de fırsat kollamakla birlikte faaliyetleri daha dar sınırlarda kalabilir. Girişimci kendi finansal birikimini tümüyle veya çok büyük bir miktarda riske atar. Yöneticinin aldığı risk ise işini kaybetme riskidir. Temel Kavramlar

21 Girişimci-Yönetici Farkları (devamı)
Girişimciyi bağımsızlık ve finansal kazanç fırsatı güdüler. Yöneticiyi ise terfi (yükselme) olanakları ve diğer örgütsel ödüller güdüler. Girişimci, yöneticiye göre daha uzak ufukludur; 5-10 yıllık dönemde işinin büyümesi ve başarılı olması önem taşır. Temel Kavramlar

22 İşletmelerin Amaçları
Genel amaçlar Özel amaçlar Temel Kavramlar

23 İşletmelerin GENEL Amaçları
Uzun dönemde kâr elde etmek Topluma fayda sağlamak Ayakta kalmak Temel Kavramlar

24 Kâr Mal veya hizmet sunma karşılığında toplanan gelirle, bunları karşılamak için yapılan ödemeler arasındaki farka denir. Temel Kavramlar

25 ÖZEL Amaçlar Satış gelirlerini arttırmak
Yeni buluş ve düşüncelere dayalı mal ve hizmetler yaratmak Tüketiciye daha kaliteli mal veya hizmet sunmak Ucuza mal edip, ucuza satmak İstihdam olanağı sağlamak İşgörenlere güvenli bir iş ortamı sağlamak ve kazançtan pay almalarını sağlamak İyi bir imaja sahip olmak Uluslararası bir işletme olmak, ... Temel Kavramlar

26 İşletme Gelirleri Ana faaliyet geliri Diğer gelirler Satış geliri
Satılmayan mal/hizmet değeri Diğer gelirler İkincil/yan gelir – ör. Okul servislerinin çeşitli şirket çalışanlarına da hizmet vermesi İştirak ve faiz geliri Kira geliri Hurda veya atık madde geliri Bağış geliri – varlıklarda artış sağladığı için... Temel Kavramlar

27 İşletme Giderlerinden Örnekler
Sabit maliyetler – işletmenin üretim miktarı ve faaliyet sonuçlarından bağımsız Ör. Faiz, kira, bakım ve onarım giderleri Değişken maliyetler – üretim miktarı ve faaliyet sonuçlarına göre değişebilir. Ör. Hammadde ve malzeme giderleri, enerji harcamaları Alternatif maliyetler Doğrudan ve dolaylı maliyetler Temel Kavramlar

28 İşletmelerin “ekonomik”liği
İşletmelerin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmetler rastgele mal ve hizmetler değil, “ekonomik” mal ve hizmetlerdir. Ekonomik mal ve hizmetlerin belirgin özelliği ise ihtiyaca göre kıt olmaları ve/ya insan gereksinimlerini karşılayabilmeleri için belirli çabaların harcanmasını gerektirmesidir. Gereksinimler ve karşılanma biçimleri değiştikçe işletmeler de değişmektedir. Ancak, değişmeyen temel işletmecilik prensibi “akılcılık”tır. Temel Kavramlar

29 Homo economicus Kişisel çıkarları ençoklamayı hedef alma ve bunun için sürekli fayda-maliyet hesapları yapan insan tipi Herkes, daima “ekonomik insan” mıdır? Bu zordur, çünkü sevmek, acımak, onur gibi duygu ve değerler bunu devamlı istememize engeldir. Temel Kavramlar

30 Ekonomik bir faaliyetin faydaları
Üretim miktarı Katma değer Satış hasılatı Kar vd. Bunlar, aynı zamanda ekonomik faaliyetin amaçlarıdır. Temel Kavramlar

31 Ekonomik bir faaliyetin maliyetleri
Emek Arazi Makina-malzeme Para Zaman vd. Bunlar, aynı zamanda ekonomik faaliyetin amaçlarına ulaşmak için kullanılacak kaynakları ifade etmektedir. Temel Kavramlar

32 ETKİLİLİK (effectiveness) - amaç gerçekleştirme
İşletmelerin temel amaçlarına ulaşmaları için gerekli iki temel prensip ETKİLİLİK (effectiveness) - amaç gerçekleştirme VERİMLİLİK (efficiency) - kaynak (araç) kullanımı: girdi-çıktı ilişkisi Temel Kavramlar

33 Etkililik ile verimliliğin çeşitli bileşimleri
Amaçlara ulaşılmakta, kaynak savurganlığı yok. Amaçlara ulaşılamamakta, ama kaynak savurganlığı yok. Amaçlara ulaşılmakta, ancak kaynak savurganlığı var. Hem amaçlara ulaşılamamakta, hem de kaynak savurganlığı var. İyi Kaynak kullanımı Zayıf Yüksek Düşük Amaç başarımı Temel Kavramlar

34 Etkililik yokken verimlilik nasıl olur
Etkililik yokken verimlilik nasıl olur? (Bir önceki slaytta sağ üst kutu) Amaç, o kişi için yanlış olabilir, veya daha doğru bir ifadeyle, gerçekçi olmayabilir. Örneğin, firma olarak sektörünün en büyük pazar payına sahip olmak. Çok güçlü rakipler yüzünden bu bir türlü gerçekleşemeyebilir. Temel Kavramlar

35 Bir örnek durum değerlendirmesi-1
akademik yılı başında bir üniversitenin Hazırlık sınıfına başlamak üzere olan Abidin’in orta vadeli (2-3 yıllık) amaçları aşağıdaki gibiydi: Hazırlık sınıfını bir dönemde bitirip Bölüm derslerini erkenden almaya başlamak Aldığı her bir dersten geçmek (tekrarlama gereğinin olmaması) akademik yılı başı itibariyle Abidin’in durumu aşağıda özetlenmektedir: Hazırlık sınıfını iki dönem okumuştur. Kayıtlanması gereken iki tane ikinci sınıf dersi vardır. Abidin’in etkililik ve verimliliğini değerlendiriniz. Temel Kavramlar

36 Bir örnek durum değerlendirmesi-2
2007 yılı yazında liseden mezun olmuş olan Avni’nin orta vadeli (3-5 yıllık) amaçları aşağıdaki gibiydi: Üniversite diplomasını almak Bir işe girmiş olmak 2014 yılı güzü itibariyle ise Avni’nin durumu aşağıda özetlenmektedir: Bir üniversitenin dört yıllık bir lisans programında üçüncü yılına başlamak üzeredir. Bu bireysel durumu, etkililik ve verimlilik açısından nasıl değerlendirirsiniz? Temel Kavramlar

37 Bir öz-değerlendirme Bir üniversite öğrencisi olarak kendi etkililik ve verimliliğinizi değerlendiriniz. Etkililik değerlendirmesi için hatırlamanız gereken kendi amaçlarınız (bunları nasıl ifade etmektesiniz?) ve bu amaçları gerçekleştirmek itibariyle ne durumda olduğunuz… Verimlilik için de geçmişten bugüne girdilerinizde ve/veya çıktılarınızda bir iyileşme var mı? Hangi girdi ve çıktılarda ne yönde bir gidişat var? Hem etkililik hem de verimlilik için denklerinizle karşılaştırmalar yapmayı da ihmal etmeyiniz. Temel Kavramlar

38 İşletmelerin Türleri Faaliyet alanına göre Tüketici türüne göre
Üretilen mal ve hizmet türüne göre Üretim araçlarının mülkiyet biçimine göre İşletmenin büyüklüğüne göre Temel Kavramlar

39 Faaliyet alanına göre işletmeler
Üretim işletmeleri – ör. Deterjan fabrikası, mobilya üreticisi, elektronik malzeme üreticisi Ticari işletmeler – üretilmiş mal veya hizmeti herhangi bir önemli değişime uğratmaksızın tüketiciye ileten aracı kuruluş – ör. Sigorta acentesi Üretim yapan ticari işletmeler – ör. lokanta Temel Kavramlar

40 Tüketici türüne göre işletmeler
En son tüketiciye yönelik işletmeler Örgütsel tüketiciye (kullanıcıya) yönelik işletmeler Hem nihai hem de örgütsel tüketiciye yönelik işletmeler Temel Kavramlar

41 Mal/hizmet çeşidine göre işletmeler
Mal/hizmetin kullanım süresine göre Mal/hizmetin ait olduğu sektöre göre Temel Kavramlar

42 Mal/hizmet kullanım süresine göre işletmeler
Dayanıklı mal/hizmet işletmeleri Dayanıksız mal/hizmet işletmeleri Temel Kavramlar

43 Mal/hizmetin ait olduğu sektöre göre işletmeler
Tarımsal mal üreten işletmeler Tarım Ormancılık Balıkçılık, ... Endüstriyel mal üreten işletmeler Maden Sanayi Hizmet üreten işletmeler Ticaret Ulaştırma (ör. otobüs işletmeleri, havayolları) Turizm, ... (ör. oteller) Ör. Danışmanlık firmaları, dershaneler (eğitim kuruluşları), tiyatro-sinema (eğlence) Temel Kavramlar

44 Üretim araçlarının mülkiyet biçimine göre işletmeler
Özel işletmeler Kamu işletmeleri Karma işletmeler – örnek? Temel Kavramlar

45 Büyüklüğüne göre işletmeler
Nicelik belirten somut ölçütlere (personel sayısı, sermaye miktarı, satış miktarı ve tutarı, işletmenin yerleşim alanı gibi) göre Nitelik belirten soyut ölçütlere (yönetim biçimi, sermayedar sayısı ve nitelikleri, teknoloji kullanım düzeyi gibi) göre – ör. Halka açık şirket Temel Kavramlar

46 Vergiden muaf yıllık gelir miktarı Sahibinin varlık miktarı
Ülkemizde bir imalat işletmesinin küçük-orta-büyük ölçekli oluşunu belirleyen faktörler Üretim miktarı Satış miktarı Vergiden muaf yıllık gelir miktarı Sahibinin varlık miktarı Katma değer nicel (ekonomik katma değer) nitel (pazar katma değeri) İhracat miktarı Çalışan sayısı Bu faktörler her yıl İstanbul Ticaret Odası tarafından açıklanan 1000 en büyük imalat şirketi başlığı altında değerlendirilmektedir. Temel Kavramlar

47 Büyüklüğüne göre işletmeler
Genel kabul görmüş yaklaşım: Büyük Orta Küçük ölçekli işletme Temel Kavramlar

48 KOBİler? Neden bu kadar önemsenmekte? Temel Kavramlar

49 Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler-1
Dünya Bankası’na göre çalışan sayısı ( 1-49 arası olan işletmeler küçük arası olan işletmeler ise orta ölçekli kabul edilmektedir. KOSGEB’e göre ( 1-50 işçi çalıştıran imalat işletmesi küçük işçi çalıştıran imalat işletmesi ise orta ölçekli işletme kabul edilmektedir. Temel Kavramlar

50 Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler-2
TÜİK ve DPT’ye göre 1-9 işçi çalıştıran işletmeler çok küçük ölçekli 10-49 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli 50-99 işçi çalıştıran işletmeler ise orta ölçekli kabul edilmektedir. TOSYÖV (Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticileri Vakfı) tanımı: 1-5 işçi çalıştıran işletmelerçok küçük ölçekli 5-100 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli işçi çalıştıran işletmeler orta ölçekli Kaynak: Temel Kavramlar

51 Küçük İşletmeler-AB Komisyonu’na göre:
50’den az işçi çalıştıran, Yıllık satış cirosu 7 milyon Avro’yu veya arsa ve bina hariç mevcut sabit sermaye tutarı, bilanço net değeri itibariyle 5 milyon Avro’yu geçmeyen, Bağımsızlık kriterine uygun işletmeler. Temel Kavramlar

52 Bağımsız işletmeler Sermayesinin ya da hisse senetlerinin % 25 veya daha fazlası bir işletme tarafından üstlenilmemiş olan veya sermayesi KOBİ tanımı dışındaki işletmelerden meydana gelmemiş olan işletmelerdir. Ancak bu şart iki durumda aşılacaktır: Temel Kavramlar

53 Bağımsız işletmeler (devamı):
Eğer işletmenin sermaye sahipleri, kamu yatırım ortaklıkları, risk sermayesi şirketleri veya kurumsal yatırımcılar ise, Eğer işletme sermayesi kime ait olduğu belirlenemeyecek kadar küçük hisselere bölünmüş ise ve eğer işletme sermayesinin %25 veya daha fazlasının tek bir işletme tarafından üstlenilmemiş olduğunu veya sermayesinin KOBİ tanımı dışındaki işletmelerden meydana gelmemiş olduğunu yasal olarak belirtirse... Temel Kavramlar

54 Orta Büyüklükteki İşletmeler-AB Komisyonu’na göre:
250’den az işçi çalıştıran, Yıllık satış cirosu 40 milyon Avro’yu veya arsa ve bina hariç mevcut sabit sermaye tutarı, bilanço net değeri itibariyle 27 milyon Avro’yu geçmeyen, Bağımsızlık kriterine uygun işletmeler. Temel Kavramlar

55 AB Komisyonu’na göre: Mikro işletmeler
10’dan az işçi çalıştıran işletmeler Temel Kavramlar

56 Küçük ve orta ölçekli işletmeler açısından önem taşıyan bazı gelişmeler-1:
Elektronik teknolojilerin geliştirilmesi birçok sektörde büyük ölçekli makinaların üstünlüğüne son vermiştir. Bir başka deyişle, ölçek ekonomilerinin (economies of scale) önemi azalmıştır. Ayrıca, bazı alanlarda talepte daralma veya rekabette artma yüzünden ölçek ekonomilerinin önemi azalmaktadır. Ulusal pazarların yerini dünya pazarları almakta, küçük işletmelerin hitabedebilecekleri talep boşlukları ortaya çıkmaktadır. Niş adı verilen bu talep boşlukları KOBİler ve yeni yatırımlar için fırsatlar doğurmaktadır. Temel Kavramlar

57 Küçük ve orta ölçekli işletmeler açısından önem taşıyan bazı gelişmeler-2:
Dar ve geniş anlamda otomasyon uygulamaları yanında robot kullanımı hızla yaygınlaşmış, insanın fiziksel gücü yerine zihinsel gücü ön plana çıkmış, insanın karar verme ve yaratıcılık gibi özellikleri önem kazanmıştır. Yenilikçiliğin katma değeri büyük artışlar göstermiştir. Özelleştirmelerle taşımacılık, yemek hazırlamak, temizleyicilik ve benzeri birçok mal ve hizmet üretimi küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından devralınmıştır. Temel Kavramlar

58 Küçük ve orta ölçekli işletmeler açısından önem taşıyan bazı gelişmeler-3:
Eğitimin yaygınlaşması, niteliğinin gelişmesi ve bilgilenmenin kolaylaşması ile kişilerde oluşan “kendi kendine yeterlilik” olgusu ve bunun getirdiği bağımsız iş yapma, girişimciliği daha cazip hale getirmiştir. Temel Kavramlar

59 Özetle, KOBİ avantajları:
Kolay oluşur ve biçimlenirler. İzole edilmiş bir piyasası vardır. İşçi-işveren ilişkileri etkilidir (etkileşim ve iletişim kolaylığı) Müşteri hizmetleri daha etkindir. Esnek bir örgüt yapısı vardır. Yenilikçi ve yaratıcıdır. Temel Kavramlar

60 KOBİ Dezavantajları Etkin ve profesyonel olmayı bilen bir yönetim anlayışının olmayışı Sınırlı finansman Sınırlı büyüme Büyük şirketlerle rekabet etme gücünün olmaması Temel Kavramlar

61 Büyük Ölçekli İşletmeler-Avantajları:
Ar-Ge’ye yüksek bütçe ayırabilme Geniş satın alma olanakları sayesinde maliyet etkililiğinin olması Çalışanların yetkinliklerinin geliştirilmesi için eğitime bütçe ayrılabilmesinin kolaylığı Güçlü sahiplikler, dolayısıyla da güçlü finans yönetimi... Profesyonel yönetici takımı sayesinde yetkince yönetilebilme Üretimde son yeniliklerin uygulanabilmesi sayesinde yüksek verimlilik (düşük maliyet, yüksek kapasiteli üretim) Temel Kavramlar

62 Büyük Ölçekli İşletmeler-Sakıncaları:
Ekonomik durgunluktan kolayca etkilenme Siyasi otorite üzerinde etkiye sahip olma Esnek yapılanamama Temel Kavramlar

63 İŞLETMENİN ÇEVRESİ ÇEVRE: İşletmenin başarısını etkileyen dış kurumlar ve dış güçler. GENEL (uzak) ÇEVRE: Örgütün dışındaki herşey (her örgüt için temelde aynı). SPESİFİK (yakın) ÇEVRE: Çevrenin, örgütün amaçlarına ulaşmasıyla doğrudan ve yakından ilintili parçaları. Temel Kavramlar

64 Uzak çevre Uluslararası Ekonomik Teknolojik
Politik, yasal ve idari (devlet) Kültürel ve sosyal Temel Kavramlar

65 Ekonomik Çevre (piyasa türleri)
Tam rekabet – ör. Türkiye’de bilgisayar yazılım şirketleri, gıda sektörü (ör. peynir) Tekelci rekabet – ör. Otomotiv sektörü Oligopolcu rekabet – ör. Dünyadaki bilgisayar üreticileri, Türkiye’de beyaz eşya üreticileri Tam tekel – Günümüzde yasal değil veya desteklenmeyen bir pazar yapısı. Ör. Microsoft bu konuda sıklıkla başı derde giren bir işletme Tröstleşme de desteklenmemekte Temel Kavramlar

66 Örneğin, ülkemizde üniversitelerin ekonomik çevreleri nasıldır?

67 Yakın çevre İnsan kaynakları Müşteriler Tedarikçiler Baskı grupları
Rakipler Aynı veya benzer ürün/hizmet (intratype) Farklı ürün/hizmet (intertype) Temel Kavramlar

68 için yakın ve uzak çevreyi tanımlayın.
TOBB ETÜ için yakın ve uzak çevreyi tanımlayın.

69 ÇEVRESEL BELİRSİZLİK: Kuruluşun çevresindeki değişim ve karmaşıklığın derecesi.
ÇEVRESEL KARMAŞIKLIK: Çevredeki elemanların (ögelerin) sayısı ve haklarındaki bilgi düzeyi Temel Kavramlar

70 Değişim itibariyle Çevre
DURAĞAN: Yeni rakip ve/veya teknolojik değişim/gelişim yok. DİNAMİK: Rekabet ve teknoloji değişimi/gelişimi var. Temel Kavramlar

71 Yakın mikro çevreyle ilişki örneği: Tedarikçiler-1
tek kaynak (single sourcing) (her bir farklı materyel/hizmet için tek tedarikçiden beslenme) tedarikte tutarlılık tedarikçiyle daha yakın çalışma olanağı (daha kaliteli tedarik için birlikte çalışma) uzun-dönemli ilişki üretimde esneklik (az sayıda tedarikçiyle çalışılınca üretim programlarını eşgüdümlemek kolaylaşmaktadır.) Temel Kavramlar

72 Tedarikçiler-2 Geriye doğru dikey entegrasyon/birleşme
(backward vertical integration) yüksek maliyet komple denetim Temel Kavramlar

73 İşletmenin İç Çevresi ve Sistemi
İşletmeyi, tek bir amaçla, birbiriyle içiçe geçmiş parçalardan oluşmuş bütün bir sistem olarak görür. Bir parçanın eylemi tüm diğerlerini etkiler. Temel Kavramlar

74 İşletmeye Sistem Yaklaşımı (devamı)
Dolayısıyla, yöneticiler sorun çözerken, örgütü dinamik bir bütün olarak görmeli ve işlerine geniş bir bakış açısıyla yaklaşmalıdırlar. Bütünün amaçlarına ulaşmak için parçaların kendi amaçlarından taviz verilebilmelidir. Temel Kavramlar

75 Bir Sistemin İşleyişi GİRDİLER Hammadde İnsan Sermaye Teknoloji Bilgi
DÖNÜŞTÜRME (TEKNOLOJİ) İşgörenlerin faaliyetleri Yönetsel faaliyetler ÇIKTILAR - Ürün ve/veya hizmet - Finansal sonuçlar - İnsanlarla ilgili sonuçlar Geribildirim Temel Kavramlar

76 Bir işletmenin işlevleri
Genel işlev olan “yönetim”e ek olarak: Türsel işlevler Temel işlevler – Üretim ve Pazarlama Kolaylaştırıcı (destek) işlevler – Finans ve İK Diğer işlevler Halkla İlişkiler Ar-Ge Muhasebe Tedarik, ... Temel Kavramlar

77 Etik davranışa dört bakış açısı
Bireycilik bakış açısı Bir karar veya davranış, bir kişinin uzun vadeli çıkarlarını korumakta mıdır? Ahlaki-doğrular bakış açısı Bir karar veya davranış, tüm insanların temel haklarını korumakta mıdır? Faydacılık bakış açısı Bir karar veya davranış, birçok kişiye en büyük iyiliği yapmakta mıdır? Adalet bakış açısı Bir karar veya davranış, adil ve tarafsız (kimseyi kayırmamakta) mıdır? Temel Kavramlar

78 Adalet Bakış Açısı Dağıtım adaleti – İnsanlara, bireysel özellikleri dikkate alınmaksızın ne kadar aynı davranıldığı. Ör: bir erkek meslektaşıyla aynı niteliklere ve deneyime sahip olan bir kadın çalışanın terfi olanaklarının da aynı olup olmadığı. Yöntem adaleti – Politika ve kuralların ne kadar hakça uygulandığı. Ör: herhangi bir yönetsel sorumluluğu bulunmayan bir işgörenin şikayetinin, bir orta düzey yöneticinin şikayeti kadar hassasiyetle ele alınıp alınmayacağı. (Tazmin adaleti – Bir kişinin veya bir malın zarara uğraması halinde sorumlunun ve sorumluluk yüzdesinin hakça bulunup bulunmadığı ve zararın tazmin edilmesi) Temel Kavramlar

79 Kurumsal Sosyal Sorumluluk
Yarardaşlarının/paydaşlarının (stakeholders) çıkarlarına hizmet edecek şekilde davranma zorunluluğu Sosyal sorumluluğu besleyen inançlar: Bir kuruluş, uzun vadede en iyi performansını yaşam kalitesi yüksek, sağlıklı insan topluluklarıyla çevrelenmiş bir ortamda iş görerek sağlayabilecektir. Müşteri ve yarardaş desteğini korumak veya arttırmak için kuruluşun ününü koruma gereği Tüm faaliyetlerini yerine getirirken doğal çevreye saygıyla davranmanın performans kazanımları ve verim getireceği Temel Kavramlar

80 Sosyal sorumluluk stratejileri-1
Engellemeci (obstructionist) strateji – Minimalist bir stratejidir, çünkü temelde ekonomik öncelikler vardır. Örgütün algıladığı öz-çıkarları dışında kalan sosyal taleplere karşı konulur. Yasaksavmacı (defensive) strateji – Yasal zorunlulukların ötesinde birşey yapmama. Temel Kavramlar

81 Sosyal sorumluluk stratejileri-2
Uyumlu (accomodative) strateji – Ahlaken gerekenin enazını yapma. Ör: bir petrol şirketinin taşıyıcılarından birinin kaza yapması halinde dökülen ham petrolün temizliğini yapmayı üstlenmesi, ama ağırdan alması. Atılgan (proactive) strateji – çizgi ötesi bir performans sergileme. Ör. “Haydi kızlar okula” kampanyası. Temel Kavramlar

82 Çeşitli örnekler (Sosyal sorumluluk)
Doğuş Grubu – CSO’ya sponsorluk, gitmediği illere (o illerdeki üniversitelerden yararlanarak) götürme; Çocuk Senfoni Orkestrası kurma, konser gelirleriyle Güzel Sanatlar liselerine enstrüman bağışı yapma (atılgan str.) Renault – yol güvenliği konusunda çalışmalar, ör. Çocuklara, sürücülere ve sürücü adaylarına eğitimler, çocuklara yarışmalar düzenleme, ödüller verme (uyumlu ve atılgan arası bir strateji) Temel Kavramlar

83 Çeşitli örnekler (devamı)
Migros – Doğada %100 çözünen poşetleri ilk kez kullanan mağaza zinciri. Bu poşetlere alternatif bez çanta seçeneği sunma. Van Gölü’nü temizleme projesi, ÇEVKO’ya üyelik, atık piller ile ilgili TAP derneği ile işbirliği (mağazalarda pil toplama kutuları (atılgan str.) Tesco-Kipa – Karbon salınımını %50 azaltmak için yenilenebilir enerji kaynakları (güneş enerjisi vb.) kullanımı ve çevre dostu teknolojiler sayesinde 2009 yılında 16,000 ağacın doğaya yaydığı enerji kadar enerji tasarrufu (atılgan str.) Temel Kavramlar

84 Çeşitli örnekler (devamı)
AVEA – Baz istasyonlarının sağlığa zarar verdiği Sağlık Bakanlığı genelgesinde belirtildiği halde bu istasyonlardan yayılan elektromanyetik ışınımın bu tür sorunlara yol açtığına dair bilimsel kanıt bulunmamaktadır savunması (engellemeci) Avea Connect ile Turkcell Connect kart kullanıcıları, sözleşme süresi (1 ve 2 yıl) bitmeden memnun kalmayıp sözleşmenin feshini istediklerinden sözleşme süresine istinaden para iadesinin yapılmaması (yasaksavmacı) Temel Kavramlar