Öğr.Gör. Mehmet Şirin ERDOĞAN

... konulu sunumlar: "Öğr.Gör. Mehmet Şirin ERDOĞAN"— Sunum transkripti:

1 Öğr.Gör. Mehmet Şirin ERDOĞAN avmserdogan@hacettepe.edu.tr
HAZAR HAVZASI ENERJİ YATAKLARININ HUKUKİ STATÜSÜNÜN, GÜNEYDOĞU AVRUPA ENERJİ GÜVENLİĞİNE ETKİLERİ Öğr.Gör. Mehmet Şirin ERDOĞAN

2

3 NEDEN ENERJİ? ENERJİ, İNSAN NESLİNİN DEVAMINI VE SÜREKLİLİĞİNİ SAĞLAYAN EN ÖNEMLİ ETMEN OLMAMAKLA BİRLİKTE; İLERLEMENİN, MODERNLEŞMENİN VE UYGAR MEDENİYETLER OLUŞTURMANIN OLMAZSA OLMAZIDIR.

4 ENERJİ NEDEN ÖNEMLİ ? İNSAN, İNSANLIK VE TOPLUMLAR İÇİN ENERJİ BÜYÜK BİR İHTİYAÇ VE ÖNEME SAHİP OLDUĞUNA GÖRE; DOĞAL OLARAK SINIRLARI İÇİNDE İNSANLARIN YAŞADIĞI ÜLKELER VE DEVLETLER İÇİN DE ENERJİ ÖNEM ARZ ETMEKTEDİR. İŞTE BU NOKTADA, ENERJİ KAYNAKLARINA SAHİP ÜLKELER İLE BU KAYNAĞA DAHA AZ SAHİP OLAN ÜLKELER VE YİNE KAYNAĞA SAHİP OLUP; KAYNAĞI YETERİNCE KULLANABİLEN VE İNSANLIK, TOPLUM VE DEVLETLERİN HİZMETİNE SUNABİLEN ÜLKELER İLE VAR OLAN KAYNAKLARIN PAYLAŞIMI KONULARI ÖNEM ARZ ETMEKTEDİR.

5 Self-actualization Aesthetic Cognitive Needs Esteem Love/Belonging Safety Physiological

6 MASLOW’UN İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ
MASLOW’UN ÜNLÜ TAKSONOMİSİNDE YER VERMİŞ OLDUĞU “İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİNİ” İNCELEDİĞİMİZDE: FİZYOLOJİK GEREKSİNİMLER GÜVENLİK GEREKSİNİMİ AİT OLMA, SEVGİ, SEVECENLİK SAYGINLIK GEREKSİNİMİ BİLİŞSEL İHTİYAÇLAR ESTETİK İHTİYACI KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME GEREKSİNİMİ BU İHTİYAÇLARIN DA “ENERJİNİN TEMİNİ” VE İNSANIN HİZMETİNE SUNULMASI İLE GİDERİLEBİLECEĞİ SONUCUNA ULAŞMAKTAYIZ.

7 HAZAR HAVZASI NERESİDİR?
HAZAR HAVZASI: ORTA ASYA, KAFKASYA VE ORTA DOĞU BÖLGELERİ ARASINDA YER ALAN VE AÇIK DENİZLERE BAĞLANTISI OLMAYAN BİR BÖLGEDİR. HAZAR DENİZİ’NİN UZUN HAVZASI KUZEYDEN GÜNEYE 1200 KİLOMETRE OLMASINA RAĞMEN ORTALAMA GENİŞLİĞİ 320 KİLOMETREDİR.

8 HAZAR HAVZASININ DÜNYA ÜZERİNDEKİ YERİ

9 HAZAR HAVZASI, RUSYA, AZERBAYCAN, KAZAKİSTAN, TÜRKMENİSTAN VE İRAN İLE ÇEVRİLİ BİR SU KÜTLESİDİR.
SU KÜTLESİ DEMEMİZİN SEBEBİ; BAZI DEVLETLERCE DENİZ, BAZILARINCA GÖL, BAZILARINCA İÇ DENİZ, BAZILARINCA DA NE GÖL, NE DENİZ VE NE DE İÇ DENİZ OLDUĞU BELİRLENEMEMİŞ KENDİNE HAS BİR SU KÜTLESİ OLMASINDANDIR.

10 HAZAR HAVZASI NEDEN ÖNEMLİ ?
“ABD DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI RAPORLARINA GÖRE, HAZAR'DA HENÜZ KEŞFEDİLMEMİŞ EN AZ 163 MİLYAR VARİL PETROL VAR. BEKLENTİLER BU RAKAMIN 200 MİLYAR VARİLE ULAŞMASI YÖNÜNDE. HAZAR HAVZASI'NDAKİ PETROL, IRAK'TAKİ BELİRLENMİŞ PETROL REZERVİNDEN 100 MİLYAR VARİL DAHA FAZLA. DÜNYANIN BİLİNEN EN BÜYÜK PETROL YATAĞINA SAHİP SUUDİ ARABİSTAN'IN 261 MİLYAR VARİLLİK PETROL REZERVİNİN ÜÇTE İKİSİ CİVARINDA. BUGÜNKÜ PİYASA DEĞERİ İSE 4 TRİLYON DOLAR.” 1 BU ÇERÇEVEDE, HAZAR HAVZASI BÜTÜN ÜLKELER İÇİN BÜYÜK BİR ÖNEME SAHİPTİR. BU SEBEPLE BU KAYNAKLARIN KIYIDAŞ ÜLKELER ARASINDAKİ PAYLAŞIMI, ÇIKARILAN VE ÇIKARILACAK ENERJİ KAYNAKLARININ NAKLİ VE NİHAİ TÜKETİCİLERE ULAŞTIRILMASI DÜNYANIN HEMEN HEMEN BÜTÜN ÜLKELERİ İÇİN ÖNEM ARZ ETMEKTEDİR. 1 Yüce, Kürşat (2008). “Hazar Enerji Kaynaklarının Türk Cumhuriyetleri İçin Önemi ve Bölgedeki Yeni Büyük Oyun”. Stratejik Araştırmalar Dergisi. 172

11 HAZAR HAVZASININ YANİ BU SU KÜTLESİNİN ÖNEMİ; ÖNCELİKLE HAVZADAKİ ZENGİN ENERJİ YATAKLARININ VARLIĞI, BU KAYNAKLARIN (YATAKLARIN) KIYISI BULUNAN ÜLKELERCE NE ŞEKİLDE PAY EDİLECEĞİ GİBİ SORUNLARIN VAR OLMASINDANDIR. DOLAYISIYLA BU SORUNLAR BAHSE KONU SU KÜTLESİNİN TABİ OLMASI GEREKEN HUKUKİ STATÜYÜ GÜNDEME GETİRMEKTEDİR. AYRICA BU HUKUKİ STATÜ SORUNU ENERJİ KAYNAKLARININ PAYLAŞIMIYLA BİRLİKTE DENİZİN YÜZEYİNİN PAYLAŞIMI VE SU YÜZEYİNDEKİ ULAŞIMIN KİMİN VEYA KİMLERİN ELİNDE OLACAĞI SORUN VE SORUNLARINI GÜNDEME GETİRMEKTEDİR.

12 PETROL VE DOĞALGAZ GİBİ ZENGİN ENERJİ YATAKLARINI BÜNYESİNDE BARINDIRAN HAVZA DİĞER DÜNYA DEVLETLERİ İÇİN OLDUĞU GİBİ, GÜNEYDOĞU AVRUPA ÜLKELERİNİN ENERJİ İHTİYAÇLARININ KARŞILANMASI VE ENERJİ ARZ GÜVENLİKLERİNİN SAĞLANMASI KAPSAMINDA ÇOK BÜYÜK BİR ÖNEME VE DEĞERE SAHİPTİR.

13 HAZAR HAVZASI ENERJİ KAYNAKLARININ ÖNEMİ
HAZAR HAVZASI ENERJİ KAYNAKLARININ ÖNEMİ SOVYETLER BİRLİĞİ’NİN DAĞILMASINDAN SONRA ARTMIŞ VE ULUSLARARASI AKTÖRLER BÖLGE İLE DAHA ÇOK İLGİLENMEYE BAŞLAMIŞLARDIR. SOVYETLER DÖNEMİNDE ULUSLARARASI EKONOMİK VE POLİTİK DENGELER BAKIMINDAN ULUSLARARASI PAYLAŞIM MÜCADELESİNE SAHNE OLMAYAN HAZAR HAVZASI GİBİ BÖLGELER DE PAYLAŞIM ALANINA GİRMİŞLERDİR.

14 HAZAR HAVZASI’NIN HUKUKİ STATÜSÜ SORUNU
HAZAR HAVZASI’NIN HUKUKİ STATÜSÜ İLE İLGİLİ SORUN HAVZANIN “KAPALI DENİZ” Mİ YOKSA “GÖL” MÜ OLDUĞU NOKTASINDA DÜĞÜMLENMEKTEDİR. ZİRA HER İKİ DURUMDA KIYIDAŞ DEVLETLERİN SAHİP OLACAKLARI İMKANLAR, BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİNE GÖRE FARKLILIK ARZ EDECEKTİR. BÖLGEDE ÇIKARI OLAN BÜYÜK GÜÇLER İSE OLUŞAN KUVVET BOŞLUĞUNU DOLDURMAK VE BÖLGEDEKİ KAYNAKLAR ÜZERİNDEKİ SÖZ VE ETKİNLİKLERİNİ ARTTIRMAK İÇİN REKABETE GİRİŞMİŞLERDİR; KARMAŞIK OLMAKLA BİRLİKTE KENDİ ÇIKARLARINA UYGUN GÖRÜŞLER İLERİ SÜRÜP ÇÖZÜM POLİTİKALARI İZLEMİŞLERDİR.

15 HAZAR GÖL MÜ, DENİZ Mİ? HAZAR'IN "KİME, NE KADAR?" AİT OLDUĞU CİDDİ BİR TARTIŞMA KONUSUDUR. BİR BAŞKA İFADEYLE, HAZAR'DAN ÇIKACAK 4 TRİLYON DOLAR DEĞERİNDEKİ PETROLÜN KİME AİT OLDUĞU KONUSU, BÖLGEDEKİ SORUNUN TEMELİNİ TEŞKİL ETMEKTEDİR. YERYÜZÜNÜN, DÖRT TARAFI KARA İLE ÇEVRİLİ EN BÜYÜK SU KÜTLESİNİ ÇEVRELEYEN BEŞ KIYIDAŞ DEVLET: AZERBAYCAN, RUSYA, KAZAKİSTAN, TÜRKMENİSTAN VE İRAN, HAZAR'IN 'GÖL' MÜ, 'DENİZ' Mİ, ‘İÇ DENİZ’ Mİ OLDUĞU KONUSUNDA BİR TÜRLÜ UZLAŞAMAMAKTADIRLAR. BU KAVRAMLAR ETRAFINDA DÖNEN TARTIŞMA, 'HAZAR'IN STATÜSÜ' SORUNUNU GÜNDEME GETİRMEKTEDİR.

16 HAZAR HUKUKİ STATÜSÜNÜN TARİHÇESİ
HAZAR HAVZASI 16 ŞUBAT 1828 TÜRKMENÇAY ANTLAŞMASI İLE ST. PETERSBURG VE TAHRAN (KAÇAR DEVLETİ) ARASINDA PAYLAŞILMIŞTIR. HUKUKİ STATÜSÜNE İLK DEFA BU ANTLAŞMA METNİNDE YER VERİLMİŞTİR. 26 ŞUBAT 1921’DE İRAN İLE RUSYA ARASINDA “DOSTLUK VE İŞBİRLİĞİ” ANLAŞMASI İMZALANARAK ÖNCEKİ ANLAŞMALAR İPTAL EDİLMİŞ VE HER İKİ ÜLKEYE SEYRÜSEFER SERBESTLİĞİ GETİRİLMİŞ; HAZAR’IN SSCB VE İRAN’A AİT KAPALI BİR “SOVYET- İRAN DENİZİ” OLDUĞU KABUL EDİLMİŞTİR.

17 HAZAR’IN “ DENİZ-İÇ DENİZ” OLDUĞU GÖRÜŞÜ
“1982 BM DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ’NİN (BMDHS) 122. MADDESİNE GÖRE: ‘KAPALI VEYA YARI-KAPALI DENİZ’, İKİ VEYA DAHA FAZLA DEVLET TARAFINDAN ETRAFI ÇEVRİLMİŞ; BAŞKA BİR DENİZE VEYA OKYANUSA DAR BİR ÇIKIŞLA BAĞLANAN; TAMAMEN VEYA ESAS İTİBARİYLE İKİ VEYA DAHA FAZLA SAYIDAKİ KIYI DEVLETİNİN KARASULARI VE MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGESİNDEN OLUŞAN BİR KÖRFEZ, HAVZA VEYA DENİZ ANLAMINA GELİR.”

18 HAZAR’IN “GÖL” OLDUĞU GÖRÜŞÜ
“GÖRÜŞÜN SAVUNUCULARINA GÖRE HAZAR DENİZ DEĞİL, SINIR GÖLÜDÜR. BİRKAÇ DEVLETİN ÜLKESİ ARASINDA YER ALAN GÖLLER, İLGİLİ DEVLETLER ARASINDA SINIRLANDIRMA SURETİYLE BÖLÜŞÜLDÜĞÜ İÇİN, ULAŞIM VE ÖTEKİ DEVLET YETKİLERİNİN KULLANIMI BAKIMINDAN GENELLİKLE BU ALANLAR ÜZERİNDE, DOĞRUDAN UYGULANACAK NİTELİKTE ULUSLARARASI HUKUK KURALLARI YOKTUR.”

19 HAZAR’IN KENDİNE ÖZGÜ YAPISI OLDUĞU GÖRÜŞÜ
“KENDİNE ÖZGÜ JEOPOLİTİK YAPISI OLDUĞU KABUL EDİLİRSE, HAZAR’IN KENDİNE ÖZGÜ JEOPOLİTİK YAPISININ OLMASI VE ÖZELLİKLERİNİN FARKLILIĞI NEDENİYLE HUKUKSAL STATÜSÜNÜN, MEVCUT ULUSLARARASI HUKUK NORMLARINDAN AYRI DEĞERLENDİRİLMESİ GEREKMEKTEDİR.”

20 HAZAR’A KIYISI OLAN DEVLETLERİN ÇATIŞAN İDDİALARI VE SORUNA YAKLAŞIMLARI
Rusya Rusya, statü belirlenmesinde en etkin devlet konumundadır. Rusya, her ülkenin 25 mil karasuyu bulunması gerektiğini, ortadaki alanın da beş ülke tarafından ortak kullanılmasını önermektedir. Hazar'ın göl olarak kabul edilmesi gerektiğini savunan Rusya, buradan geçecek boru hatlarında ise tüm ülkelerin onayının alınması gerektiğinde ısrar etmektedir. Rusya'nın boru hatları konusundaki tutumunun gerçek sebebi, Türkmen gazının Hazar'dan geçerek Avrupa pazarlarına çıkmasını ve Rus gazına rakip olmasını engelleme düşüncesidir.

21 HAZAR’A KIYISI OLAN DEVLETLERİN ÇATIŞAN İDDİALARI VE SORUNA YAKLAŞIMLARI
Azerbaycan "Kıyı ülkelerin deniz üzerinde münhasır yetkilerini kullanabileceği ve Hazar’ın ulusal egemenlik alanlarına bölünmesini amaçlayan sınır gölü teklifini savunmaktadır. " 2 Azerbaycan, Hazar'ın "orta çizgi ilkesi" esas alınarak ulusal bölgelere bölünmesini ve ülkelerin bu bölgelerde tam yetkili olmasını istemektedir. Bu yüzden siyasi bir hamle ile Hazar'da paylarına düşen bölgeleri, Azerbaycan sınırları içinde olduğu hususunu anayasalarında belirtmişlerdir. 2 Bayraktar, Gökhan (2007) “Hazar’daki Jeopolitik Mücadelenin Türkiye’nin Enerji Güvenliğine Etkileri”. Stratejik Öngörü, sayı 11: 87.

22 HAZAR’A KIYISI OLAN DEVLETLERİN ÇATIŞAN İDDİALARI VE SORUNA YAKLAŞIMLARI
Kazakistan Hazar’ın statüsü konusunda Azerbaycan ile benzer görüşleri benimsemiştir. Kazakistan ve Azerbaycan her fırsatta Hazar'ın ulusal bölgelere ayrılmasından yana olduklarını açıklamaktadır. Çünkü Azerbaycan gibi Kazakistan için de kendi petrol ve doğalgaz sahalarındaki egemenlik haklarının tanınması büyük önem taşımaktadır.

23 HAZAR’A KIYISI OLAN DEVLETLERİN ÇATIŞAN İDDİALARI VE SORUNA YAKLAŞIMLARI
İran “Hazar’ın ulusal sektörlere bölünmesine karşı çıkarak Rusya’ya yakın bir tutum benimsemiştir. Hazar’ı bir sınır gölü olarak tarif eden İran, kıyıdaş ülkeler arasında %20 prensibi ile beş eşit parçaya bölünmesini istemektedir. Hazar’ın orta hat prensibine göre paylaşılmasına kesinlikle karşıdır.”3 3 Çolakoğlu, Selçuk (1998). “Uluslararası Hukukta Hazar'ın Statüsü Sorunu”. Ankara Üniversitesi. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. Cilt: 53, Sayı: 1-4: s. 112.

24 HAZAR’A KIYISI OLAN DEVLETLERİN ÇATIŞAN İDDİALARI VE SORUNA YAKLAŞIMLARI
Türkmenistan “Hazar’a ilişkin tutumunda daha çok belirsizlik görülmektedir. Ülkenin, başlangıçta daha çok Rus görüşüne yakın olduğu gözlenmektedir.”4 Azerbaycan ile Rusya’nın petrol çıkarma sözleşmesi yaptıkları bölgelerin (Çirağ, Kepez, Azerî adaları) kendi egemenliğinde olduğunu iddia etmektedirler. Yine egemen hakların olduğu 45 millik bir kıyı bölgesinin ve iki ya da çok taraflı antlaşmalarla belirlenecek ortak bir merkezi bölgenin kurulmasından yana görüşlerini ifade etmiştirler. AZERBAYCAN VE TÜRKMENİSTAN ARASINDA “ORTA HATTIN” ÇEKİLMESİ KONUSUNDA METODOLOJİ SORUNU BU İKİ ÜLKEYİ KARŞI KARŞIYA GETİRMİŞTİR. 4 Terzioğlu, Süleyman Sırrı (2008). “Hazar’ın Statüsü Hakkında Kıyıdaş Devletlerin Hukuksal Görüşleri”. Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları (OAKA). Cilt:3, Sayı:5 : 41.

25 ORTA HAT ESASINA GÖRE HARİTALAR

26 KÜRESEL AKTÖRLERİN HAZAR’A YÖNELİK JEOPOLİTİKALARI
ABD Hazar Havzası’na olan ilgisi üç kelime ile özetlenmektedir. Bunlar enerji, demokrasi ve güvenliktir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte Avrasya bölgesinde ortaya çıkan güç boşluğu ve zengin enerji kaynakları ile dünya gündemine oturan Hazar Bölgesi, kendi kaderine terk edilmeyecek kadar önemli bir mücadele alanı olarak ortaya çıkması ile ABD’nin ilgisi bu bölgeye toplanmıştır.

27 KÜRESEL AKTÖRLERİN HAZAR’A YÖNELİK JEOPOLİTİKALARI VE TÜRKİYE’NİN ENERJİ POLİTİKALARINA ETKİLERİ
Soğuk savaşın sona ermesiyle uluslararası ilişkileri ve devletlerin jeopolitik önemleri açısından büyük değişiklere sebebiyet vermiştir. Söz konusu bölgede bağımsızlarını yeni kazanan ülkelerin Müslüman ve Türk olması ile bölgenin tek demokratik ve laik Müslüman ülkesinin Türkiye olması nedeniyle Hazar adını verdiğimiz bölge ülkeleriyle ilişkiyi zorunlu hale getirmiştir. Sovyetlerin dağılmasından bu yana geçen zamanda Türkiye, İran ve Rusya’nın korkularını haklı çıkaracak, sahip olduğu konum ve Hazar çevresindeki cumhuriyetler ile tarihsel bağları kullanarak bölgede atılımlar gerçekleştirme yolunda, bir başarı gösterememiştir.

28 TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI PROJESİ (TANAP)
TANAP İLE AVRUPA’NIN VE TÜRKİYE’NİN DOĞALGAZ İHTİYACINI KARŞILAMAK BUNUN YANI SIRA BÖLGEDE RUSYA TEKELİNİ KIRARAK GAZ ÇEŞİTLİLİĞİNİN SAĞLANMASINI HEDEFLENMEKTEDİR. ŞÜPHESİZ Kİ TÜRKİYE VE AVRUPA’NIN DOĞAL GAZ ARZINA BU ENERJİ NAKİL HATTI BÜYÜK KATKI SAĞLAYACAKTIR.

29 HATTIN GÜNEYDOĞU AVRUPA’NIN ENERJİ İHTİYACINA ALTERNATİF BİR KAYNAK OLACAĞI MUHAKKAKTIR. GİRİŞ NOKTASI AZERBAYCAN OLAN HATTIN, AVRUPA’YA ÇIKIŞ NOKTALARI YUNANİSTAN VE BULGARİSTAN’DAN OLACAKTIR. TANAP, ENERJİ NAKİL HATLARINDA VE ENERJİ SATIŞINDA RUSYA HEGEMONYASININ BİR ÖLÇÜDE AZALTILMASI İÇİN ÇOK ÖNEMLİ BİR PROJEDİR. GÜNÜMÜZ DÜNYASINDA BİR ÇOK ÜLKENİN EN BÜYÜK İTHALAT KALEMİ OLAN “ENERJİ” ALIMI İLERİKİ YILLARDA ÇOK DAHA FAZLA ÖNEM KAZANACAKTIR. BU YÜZDEN ALTERNATİF ENERJİ NAKİL HATLARI ÇOK KIYMETLİDİR VE GELECEKTE DAHA DA FAZLA ÖNEM KAZANACAKTIR.

30 ÖZETLE... HAZAR HAVZASI ZENGİN ENERJİ KAYNAKLARI ÜZERİNDE SÖZ SAHİBİ OLMAYA ÇALIŞAN KIYIDAŞ ÜLKELERİN, BU ÜLKELER ÜZERİNDE ETKİSİNİ ARTIRMAYA ÇALIŞAN DİĞER DÜNYA DEVLETLERİNİN (ABD, ÇİN, RUSYA, TÜRKİYE VS.) VE GEÇMİŞTE KADER VE TARİH BİRLİKTELİĞİ YAPMIŞ BİRBİRİNE NEREDEYSE GÖBEK BAĞIYLA BAĞLI OLAN VE RUSYA’NIN KIYIDAŞ ÜLKELERİ’NİN ( TÜRKİ CUMHURİYETLER-BAĞIMSIZ DEVLETLER TOPLULUĞU) ; RUSYA’NIN İSTEKLERİNİN DIŞINDA HAREKETLE SONUÇLAR DOĞURMASINI SAĞLAYACAK ŞEKİLDE, BMDH SÖZLEŞMESİNDE YER ALAN HÜKÜMLERE DAYALI (GÖL, DENİZ, İÇ DENİZ ) KARASULARI, KITA SAHANLIĞI VE MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE KAVRAMLARININ HAVZADA UYGULANMASININ MÜMKÜN OLMAYACAĞI GÖRÜLMEKTEDİR. HAVZANIN PAYLAŞIMININ DAHA ÇOK RUSYA’NIN VE SSCB’DEN KOPAN VE BAĞIMSIZLIKLARINI KAZANAN KIYIDAŞ TÜRK CUMHURİYETLERİNİN VERECEKLERİ DESTEKLE İKİLİ, ÜÇLÜ VEYA KIYIDAŞ ÜLKELERİN TAMAMININ İMZALAYACAĞI ÖZEL ANLAŞMALARLA KIYIDAŞ DEVLETLERİN PAYLAŞABİLECEĞİ GÖRÜLMEKTEDİR. NİTEKİM BU YÖNDE 28 EYLÜL 2014 TARİHİNDE RUSYA’NIN ASTRAHAN ŞEHRİNDE "HAZAR'A KIYIDAŞ ÜLKE DEVLET BAŞKANLARI ZİRVESİ " DÜZENLENMİŞTİR.

31 HAVZANIN ZENGİN PETROL VE DOĞALGAZ KAYNAKLARI, BU ZENGİNLİĞİN PARAYA DÖNÜŞEBİLMESİ VE KIYIDAŞ ÜLKELERİN REFAH SEVİYESİNİN ARTIRILMASINA KATKI SAĞLAYABİLMESİ, BU ZENGİNLİĞİN ÖNCE YERYÜZÜNE ÇIKARILMASI SORUNUNU VE YİNE ÇIKARILAN BU ZENGİNLİĞİN İHTİYAÇ SAHİBİ NİHAİ TÜKETİCİ ÜLKELERE NAKLİ SORUNUNU GÜNDEME GETİRMEKTEDİR. BU SORUN ÇERÇEVESİNDE OLAYA YAKLAŞTIĞIMIZDA; PETROL VE DOĞALGAZIN NAKLİNDE HALEN TEKEL KONUMUNDA OLAN VE ESKİ BİLE OLSA ZENGİNLİĞİN TÜKETİCİ KONUMUNDAKİ AVRUPA ÜLKELERİNE NAKLİNDE TEK SÖZ SAHİBİ OLAN RUSYA’NIN BÖLGEDEKİ ROLÜ VE ÖNEMİNİ DAHA DA ARTTIRMAKTADIR.

32 RUSYA’NIN TEKEL KONUMUNDAKİ BU GÜCÜNÜN NASIL KIRILABİLECEĞİ YANİ, HAVZADAKİ ENERJİ KAYNAKLARINDAN ÇIKAN ZENGİNLİĞİN İHTİYAÇ SAHİBİ AVRUPA VE GÜNEYDOĞU AVRUPA ÜLKELERİNE NE ŞEKİLDE, GÜVENLİ, KESİNTİSİZ VE UCUZ OLARAK NAKLEDİLEBİLECEĞİ HUSUSU ÖNEM ARZ ETMEKTEDİR. ÖNEM ARZ EDEN BU HUSUSTA KISA ADI TANAP OLAN; TRANS ANADOLU DOĞALGAZ BORU HATTI PROJESİ, GÜNEYDOĞU AVRUPA VE DİĞER BİRÇOK ÜLKENİN ENERJİ İHTİYACINI KARŞILAYACAK, RUSYA’NIN TEHDİT VE TEKELİNİ KIRABİLECEKTİR. “TÜRKİYE’DEKİ UZUNLUĞU YAKLAŞIK 1800 KM OLAN VE KALINLIĞI 56 İNÇ OLAN HAT, HAZARDAKİ DOĞALGAZI TÜRKİYE, YUNANİSTAN, İTALYA GİBİ GÜNEYDOĞU AVRUPA ÜLKELERİNE NAKLEDECEKTİR.“6 6

33 BU PROJENİN TARAFLARI TÜRKİYE İLE AZERBAYCANDIR
BU PROJENİN TARAFLARI TÜRKİYE İLE AZERBAYCANDIR. 26 ARALIK 2011’DE MUTABAKAT ZAPTI İMZALANMIŞ, 26 HAZİRAN 2012’DE DE HÜKÜMETLER ARASI İMZALAR ATILMIŞTIR. TANAP, TÜRKİYE VE AVRUPA’NIN DOĞAL GAZ ARZINA, AZERBAYCAN ŞAH DENİZ-2 SAHASI VE İLAVE KAYNAKLARDAN DOĞAL GAZ TEDARİĞİYLE BÜYÜK KATKI SAĞLAYACAKTIR. BÖYLECE GÜNEYDOĞU AVRUPA ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİNİ SAĞLAYACAK; SORUNSUZ, KESİNTİSİZ VE UCUZ ENERJİYE SAHİP OLABİLME İMKANI SAĞLAYACAKTIR. “ TANAP İÇİN ÖNGÖRÜLEN 4 AŞAMANIN İLKİNİN 2018’DE İLK GAZ AKIŞIYLA GERÇEKLEŞMESİ BEKLENMEKTEDİR. 2020’DE YILLIK 16 MİLYAR METRE KÜP KAPASİTEYE , 2023’TE  23 MİLYAR METRE KÜP KAPASİTEYE, 2026’DA İSE 31 MİLYAR METRE KÜP SEVİYESİNE KADAR ULAŞMASI HEDEFLENMEKTEDİR. “7 7

34 HAZAR HAVZASI ENERJİ YATAKLARININ HUKUKİ STATÜSÜNÜN, GÜNEYDOĞU AVRUPA ENERJİ GÜVENLİĞİNE ETKİLERİ
GÜNEYDOĞU AVRUPA’NIN ENERJİ İHTİYACINI KARŞILAYABİLECEĞİ EN ÖNEMLİ YER HAZAR HAVZASI OLARAK GÖRÜLMEKTEDİR. BUNUN İÇİN ENERJİ NAKİL HATLARINA İHTİYAÇ DUYULMAKTADIR. RUSYA BORU HATLARINDA TEKEL KONUMUNDA OLDUĞUNDAN BU AVANTAJINI GÜNEYİNDE BULUNAN VE JEOPOLİTİK ÖNEME SAHİP OLAN TÜRKİYE’YE KAPTIRMAK İSTEMEMEKTEDİR.

35 “TANAP BORU HATTI, AVRUPA’YA RUS GAZINA ALTERNATİF GAZ TAŞIMAK ÜZERE TASARLANAN GÜNEY KORİDORU KAVRAMINI CANLI TUTMAKTADIR. YENİ BORU HATTI HEM TÜRKİYE HEM DE AB’NİN TEDARİK GÜVENLİĞİNE KATKIDA BULUNACAKTIR. AB ENERJİ KOMİSERİ SAYIN OETTİNGER, “AVRUPA’NIN ARTIK AZERBAYCAN VE HAZAR BÖLGESİ’NDEKİ DİĞER ÜLKELERDEN DOĞRUDAN GAZ ALMA AMACINA BİR ADIM DAHA YAKIN” OLDUĞUNU VURGULAYARAK, GİRİŞİMİ MEMNUNİYETLE KARŞILADI. ANCAK TANAP, AB DIŞINDA TASARLANMIŞTIR VE AZERBAYCAN GAZININ HER ZAMAN AVRUPA PAZARINA GÖNDERİLECEĞİNE DAİR TEMİNAT İÇERMEMEKTEDİR. “8 8 Rzayeva, Gulmira , Gültekin , Burcu ve Göknel, Mete (2012) TANAP – Hazar Gazını Avrupa’ya Taşıyan Atılım Projesi HAZAR RAPORU Ekim-Aralık 2012 Hazar Stratejık Araştırmalar Enstitusu Yayını No 1.

36 SONUÇ OLARAK HAZAR’DA BİR TÜRLÜ ÇÖZÜME KAVUŞTURULAMAYAN “STATÜ” SORUNU DA, ASLINDA BÖLGESEL VE ULUSLARARASI ÇAPTA YÜRÜTÜLEN JEOPOLİTİK ÜSTÜNLÜK MÜCADELESİNİN BİR NETİCESİDİR. HAZAR’A KIYISI BULUNAN ÜLKELERDEN RUSYA DIŞINDA BMDHS İMZALAMAMIŞ ÜLKE BULUNMAMAKTADIR. RUSYA’DA BU SÖZLEŞMEYİ İMZALAMIŞ OLMASINA RAĞMEN HAZAR’IN DENİZ OLDUĞU TEZİNE SÜREKLİ OLARAK KARŞI ÇIKMIŞTIR. BU SEBEPLE, HAZAR BİR DENİZ OLARAK KABUL EDİLSE BİLE BMDHS UYGULANMA OLASILIĞI YAKIN GELECEKTE GÖZÜKMEMEKTEDİR. ÜLKELER, HAZAR’IN DENİZ YATAĞININ PAYLAŞIMI KONUSUNDA İKİLİ VE ÇOKLU ANLAŞMALARLA ÇÖZÜMLER ÜRETMEYE ÇALIŞMAKTADIRLAR.

37 GÜNÜMÜZDE HAZAR BÖLGESİ ÜZERİNDEKİ SİYASİ OYUNLARIN VE ASIL MESELE OLAN İKTİSADİ ÇEKİŞMELERİN ODAK NOKTASINDA ENERJİ(Petrol-Doğalgaz) YATAKLARI VE MAKALEDE AÇIKLAMAYA ÇALIŞTIĞIMIZ BORU HATLARI MESELESİ BULUNMAKTADIR. HAZAR’A KIYI DEVLETLERE, BİRBİRLERİ VE KOMŞULARI TARAFINDAN DOĞAL KAYNAKLARIN TAŞINMASINDA KULLANILACAK BORU HATLARININ KENDİ TOPRAKLARINDAN GEÇMESİ İÇİN TÜRLÜ NEDENLER ÖNE SÜRÜLMEKTEDİR. HER ÜLKE ÖNERDİĞİ HATTIN OLUMLU YÖNLERİNİ VE DİĞERLERİNE NAZARAN AVANTAJLARINI SIRALAMAKTADIR. ŞÜPHESİZ Kİ BU DEVLETLER İÇİN BORU HATLARINI TOPRAKLARINDAN GEÇİRMENİN ÇEŞİTLİ FAYDALARI SÖZ KONUSUDUR.

38 ÖNCELİKLE ENERJİ YOKSUNU ÜLKELERİ İNCELEYECEK OLURSAK; PETROL YA DA DOĞAL GAZ BORU HATLARININ HAZAR’A KIYISI OLAN DEVLETLERE KOMŞU GÜRCİSTAN, ERMENİSTAN VEYA TÜRKİYE GİBİ ENERJİ YOKSUNU ÜLKELERİN TOPRAKLARINDAN GEÇMESİNİN ENERJİ KAYNAKLARININ ÇEŞİTLENDİRİLMESİ, DOĞAL GAZ HUSUSUNDA OLDUĞU GİBİ UCUZ ENERJİ TEMİNİ VE HATLAR SEBEBİYLE ALINAN PAYLAR BU FAYDALAR ARASINDA SAYILABİLİR. İRAN GİBİ HAZAR’A KIYISI OLAN VE BÖLGEDE DAHA FAZLA SÖZ SAHİBİ OLMAYA ÇALIŞAN YEREL BİR GÜCÜ İNCELEYECEK OLURSAK; ŞÜPHESİZ Kİ BU ENERJİ NAKİL HATLARININ KENDİ ÜLKELERİNDEN GEÇMESİ, ARZU ETTKİLERİ GÜCE ULAŞMA HUSUSUNDA ÇOK KIYMETLİDİR.

39 RUSYA GİBİ ENERJİ ZENGİNİ OLAN VE AYRICA BÖLGE PETROLLERİNİN VE GAZININ DÜNYAYA ULAŞMASI İÇİN BÖLGE ÜLKELERİ ÜZERİNDE TEKEL BASKISI OLUŞTURAN BİR ÜLKEYİ ELE ALIRSAK; HALİ HAZIRDA SADECE KENDİ ÜLKELERİNDEN GEÇEN BORU HATLARININ ÖNEMİNİ KAYBETMEK İSTEMEMEKTEDİRLER. BÖLGEDEN UCUZA ALDIKLARI GAZI BİRKAÇ MİSLİYLE DİĞER PAZARLARA ULAŞTIRABİLİRLERKEN, ALTERNATİF BORU HATLARI GÜZERGAHLARI FİKİRLERİ, PROJELERİ RUSYA’YI RAHATSIZ ETMEKTEDİR. ABD GİBİ BİNLERCE KİLOMETRE UZAKTAN BÖLGEYE MÜDAHALE EDEN BİR DIŞ GÜCÜ ELE ALACAK OLURSAK; KENDİ DÜNYA SİYASETİNE, ÇIKARLARINA GÖRE BORU HATLARININ YÖNLERİNE MÜDAHALE ETMEYE ÇALIŞTIĞINI GÖRÜRÜRÜZ.

40 BİLİNDİĞİ GİBİ, TÜRKİYE BİRÇOK KONUDA SINIR ÜLKESİ KONUMUNDADIR; ASYA İLE AVRUPA’NIN, MÜSLÜMANLIK İLE HRİSTİYANLIĞIN VE DOĞU KÜLTÜRÜ İLE BATI KÜLTÜRÜNÜN SINIRINDADIR. AYRICA TÜRKİYE ETNİK, KÜLTÜREL VE JEOPOLİTİK HESAPLAŞMALARDAN KAYNAKLANAN SAVAŞLARA BEŞİKLİK EDEN KAFKASLAR, BALKANLAR VE ORTADOĞU’NUN HEPSİNE BİRDEN KOMŞU OLAN TEK ÜLKEDİR. ÜSTELİK TÜRKİYE BU BÖLGELERİN ORTASINDA BİR İSTİKRAR VE GÜVEN ADASI GÖRÜNÜMÜNDEDİR. TÜRKİYE HAZAR BÖLGESİ İLE AVRUPA ARASINDA DOĞAL BİR ENERJİ KÖPRÜSÜ KONUMUNDADIR. BU NOKTADA TÜRKİYE’NİN, AZERBAYCAN’I DESTEKLER POLİTİKA İZLEYİP HAZAR’IN BİR SINIR GÖLÜ OLDUĞU TEZİNİ PAYLAŞMASI VE HAZAR’IN ORTA HAT ESASINA GÖRE BEŞ ULUSAL SEKTÖRE BÖLÜNMESİ, TÜRKİYE’NİN ENERJİ GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ÖNEM ARZ EDEN PETROL VE DOĞAL GAZ NAKİL HATLARININ HAYATA GEÇİRİLMESİ İÇİN GEREKLİDİR.

41 TEŞEKKÜR EDERİM... Öğr.Gör. Mehmet Şirin ERDOĞAN