3–6 Yaş Arası Devinsel (Psikomotor) Gelişim

... konulu sunumlar: "3–6 Yaş Arası Devinsel (Psikomotor) Gelişim"— Sunum transkripti:

1 3–6 Yaş Arası Devinsel (Psikomotor) Gelişim
3–6 yaşlarda motor becerilerin gelişimi, özellikle fiziksel gelişim ile yakından ilişkidir. Kilo artışı, boy uzaması, kemik ve kas gelişimine paralel olarak hareket becerilerinin kazanılmasında beyin, omurilik ve sinir sisteminin gelişimi önemli yer tutmaktadır. Bu dönemdeki çocukların etkinlik düzeyleri çok yüksektir. İlgilerini çok çeken bir etkinlik yapmadıkça, uzun süre bir yerde oturamazlar. Koşmak, atlamak, tırmanmak, kaymak, sürünmek ihtiyacındadırlar. Büyük kaslarını küçük kaslarından daha iyi kullanırlar.

2 3–6 Yaş Arası Devinsel (Psikomotor) Gelişim
Okul öncesi dönemde kaba motor hareketleri sağlayan kaslar ince motor hareketleri sağlayan kaslara oranla daha fazladır. Buna bağlı olarak da çocuklar rahatlıkla koşup zıplayabilmelerine karşın, dar bir tahta üzerinde denge sağlamak gibi daha üst düzeyde motor koordinasyon gerektiren hareketleri yapmakta güçlük çekerler. İnce motor kasların koordineli bir biçimde, tam olarak işlevlerini yerine getirebilmeleri ancak ergenlik döneminde gelişebilir. Gelişimsel olarak çocuklar, henüz gözlerini küçük nesneler ya da ayrıntılar üzerinde odaklayabilmek için de yeterli olgunluğa ulaşmamışlardır; bu nedenle el-göz uyumları yetersizdir. Bu özellikleri dikkate alınarak çocuklar için seçilen kitapların resimlerinin ve yazılarının büyük olması gerekir.

3 3–6 Yaş Arası Devinsel (Psikomotor) Gelişim
Görme organı ve küçük kasların tam olarak olgunlaşmaması nedeniyle bazı etkinlikleri yapamazlar ya da uzun zamanda yaparlar. Örneğin; iğne deliğinden iplik geçirme, ipe boncuk dizme, vb etkinliklerinde büyük fırçalara, pastel boyalara, kalın kurşun ve boya kalemlerine, büyük boncuklara ihtiyaç duyarlar. Bu dönemde erkek çocukların kızlardan daha uzun ve ağır olmalarına karşın kız çocuklarının ince motor kaslarının gelişimi erkek çocuklardan biraz daha ileridir. Bu durum göz önüne alınarak aynı yaşlarda farklı cinsiyetlerdeki çocukların ince motor becerileri gerektiren düğme iliklemek, makas kullanmak gibi işlerdeki başarılarını karşılaştırmamak gerekir. Üstelik aynı yaş ve cinsiyetteki çocuklar arasında da bireysel farklılıklara dayalı olarak ortaya çıkan beceri farklılıklarının olabileceği unutulmamalıdır.

4 3–6 Yaş Arası Devinsel (Psikomotor) Gelişim
Çocuklar temel hareket ve becerilerin çoğunu okul öncesi dönemde kazanırlar. 5. yaşın sonunda, hastalıklı ya da engelli çocuklar dışında bütün çocuklar mükemmel bir şekilde yürür ve koşarlar, % 81’i bir merdiveni iner çıkar, % 96’sı kaygan bir zeminde dengesini bozmadan kayabilir. %90’ı da kolaylıkla sıçrayıp atlayabilir ve sekebilir. 3–4 yaşındaki çocuk, öz bakım becerilerini büyük ölçüde kazanmış olmakla beraber, zaman zaman yardıma gereksinim duyabilmektedir. Üç yaşındaki çocukların çoğu fazla döküp saçmadan kendi yemeklerini yiyebilirler. Fakat 7–8 yaşına gelmeden tabaklarındaki eti kesemezler. Üç yaşından itibaren çocukların çoğu giysilerini çıkarabilirler; dört yaşında ise hem giyinebilir hem çıkarabilirler. Bu yaşlarda henüz ayakkabılarını giyemezler. Bu sağ ve sol ayakkabılarını ayırt edebilecek bir algılama ya da ayakkabılarının bağcıklarını bağlayacak kadar parmaklarını denetleyebilecek bir aşamaya gelmemiş olmalarından kaynaklanır.

5 3–6 Yaş Arası Devinsel (Psikomotor) Gelişim
5 yaşındaki çocuklar küçük kaslarını daha etkili kullanmaya başlamıştır. Kesme ve yapıştırma etkinliklerinden hoşlanır. Daire, kare, üçgen, dikdörtgen gibi geometrik şekilleri kopya eder. İnsan ve ev resmi çizer. Müziğin ritmine uygun olarak yürür. Kitabın sayfalarını rahatlıkla çevirebilir. 6 yaşında çocuk, farklı büyüklüklerdeki bloklarla değişik yapılar oluşturur. Öz bakım becerileri gelişmiştir. Daha detaylı resimler yapar. Büyük harfleri çizebilir. Kesme, katlama, yapıştırma etkinliklerinde başarılıdır. Adın ve soyadını yazabilir.

6 3–6 Yaş Arası Devinsel (Psikomotor) Gelişim
Kalem kullanma becerisinin gelişmesinde çocuklar düzenli bir ilerleme gösterirler. Yaklaşık olarak iki yaşında ilk kez kağıda kalemle dokunarak bir işaret yapabilirler. Bunlar çocuğun ilk karalamalarıdır. İleriki yaşlarda çocuk, biyolojik olgunluğu gerçekleştikçe, el-göz koordinasyonuna sahip oldukça, ince motor yetenekleri geliştikçe çizgileri ve resimleri de daha anlamlı olmaya başlayacaktır. Çocuk resimleri, ince motor becerilerin gelişimine paralel bir gelişme gösterir ve dönemlere ayrılır. Her dönem çocuğun gelişim özelliklerini dikkate alarak resimler değerlendirilmelidir. Devinsel gelişim bazı yeteneklere dayanır. Bu yeteneklere ulaşıldığı zaman devinsel gelişme büyük ölçüde tamamlanmış olur. Psikomotor etkinliklerde rol oynayan yetenekler şöyle belirtilebilir.

7 ÇOCUK RESİMLERİNİN VE ÇİZGİLERİNİN GELİŞİM DÖNEMLERİ
Çocuk Resminin Gelişim Aşamaları Yeterli olgunluğa ulaşmış, temel yaşantıları dengelenmiş her normal çocuk, doğal karalama devrelerinden, giderek kontrollü dönemlere geçer ve yazı yazma becerilerini kazanır. Okul öncesi, çocuk gelişimi için çok önemli bir döne mdir. Çocuk, bu dönmede yaptığı resimlerle özgür olmanın tadını çıkarır, yaratıcılığı desteklenir. Aynı zamanda ilkokul döneminde ilk okuma-yazma becerilerinde kolaylık sağlar. Çocuğun çizimindeki değişimle; sinir sisteminin olgunlaşmasına, görsel algıya, el ve gözün birlikte uyum içinde işbirliğiyle çalışmasına yani el-göz koordinasyonuna, küçük kasların olgunlaşmasına ve hareket gelişimine bağlıdır. Çocuğun çizgi çizme eylemlerine başlaması kadar, çizme işlemlerini, yani kalem kullanımını durdurması için de tüm bu gelişimlere gerek vardır.

8 Çocuk Resminin Gelişim Aşamaları
Yavuzer’e göre çocuklar büyüdükçe resimleri daha ayrıntılı, daha oranlı ve daha gerçekçi olur. Bu yüzden de yaşlara göre çocuk resimlerinin özelliklerini bilmek gerekir. Bu dönemler; Karalama Dönemi(2–4 yaş) Şema Öncesi Dönem(4–7 yaş) Şematik Dönem(7–9 yaş) Gerçekçilik(Gruplaşma) Dönemi(9–12) Görünürde Doğalcılık Dönemi(12–14 yaş)

9 Çocuk Resminin Gelişim Aşamaları
Karalama Dönemi(2–4 yaş) : Çocuk, kalemi kağıt üzerine bilinçsizce sürtmek, itip çekmek ve döndürmek gibi işlerde kullanır. Genelde araştırmacılar ilk dönem karalamalarından çoğunun herhangi bir şeyi temsil etmek niyetiyle yapılmadığını söylerler. Luquet ve Piaget’ye göre bu ilk dönem karalamaları çocuk için yalnızca oyun ve alıştırmadır. Arnheim ise, bu ilk karalamaların motor itkilerin ağır bastığı sunuşlar olduğunu söyler. Çocuğun bu evrede kalemi istediği gibi kullanabilmesi için onu elinde tutmasını öğrenmesi gerekir. Başlangıçta omuzdan gelen zikzak ve dairesel hareketler zaman içinde yerlerini dirsek ve elden gelen hareketlere bırakır. Bu hareketlerin karşılığında, önceleri yukarıdan aşağıya yapılmış karalamalar, eğik zikzaklar, dairesel çizgilerle kalın bir yumak oluşturan karalama örnekleri ortaya çıkar. Dönemin sonuna doğru kontrol etme yeteneği arttıkça hareketlerinde yavaşlama görülür. Çizgiler bir ya da iki eğri ile yuvarlakları içerir. İçi tam karalanmış dairelerden, zamanla temiz çizgilerle içi boş daireler yapılabilir.

10 Çocuk Resminin Gelişim Aşamaları
Çizgi Becerilerinin Gelişimi İlk Çizgiler : Çizgi becerilerinin gelişimi okul öncesinde beş aşamada gerçekleşir: 1. Aşama: 1–2 yaşta gelişigüzel karalama şeklinde ortaya çıkmaktadır. Çizgiler basit kol hareketleriyle çizgilerin yön ve uzunluğunu belirleyen kolların öne, arkaya doğru hareketi ile çizilir. Bu aşamada çocuk karalamaları yaparken gözleri başka yönlere doğru yönelmektedir. Çizdiği anda çizgileri kontrol etmek yerine ortaya çıkan karalamaları seyretmekten hoşlanır. Bu dönemde daha çok malzeme ve malzemenin özellikleri tanınır. Çocuk pastel boyayı da kalemi de avuçla kavrar. Yapılan karalamalar çocukların kas kontrolünü sağlamalarını destekler.

11 Çizgi Becerilerinin Gelişimi
2. Aşama: 2–3 yaşta daha kontrollü karalamalar gözlenir. Bilek 1. aşamaya göre daha esnektir. Çocuk, çizim aracını istediği şekilde sayfanın bir tararından diğer tarafına götürür. 3 yaşta denetimsiz hareketlerden daha dengeli ve isteme bağlı çizimlere geçişler gözlenmektedir. Yavaş yavaş göz-el koordinasyonu ortaya çıkmaya başlar. Bu dönemde çocuğa uygun materyal ve ortamın sağlanması çocuktaki yaratıcılık gelişimini destekler ve bir sonraki aşamasa çocuğu çevresi ile ilgili gözlemlerini ayrıca duygu ve düşüncelerini çizimleri aracılığıyla ifade etmesi doğrultusunda teşvik eder.

12 Çizgi Becerilerinin Gelişimi
3. Aşama: 3–4 yaşı içeren 3. aşamada karalamadan nesne resmi çizmeye doğru bir gelişme gözlenmektedir. Kontrollü şekiller üretimi, kontrollü çizgiler üretim becerisini izler. Bu yaşlarda çocuklar bir dikdörtgen çizmek için birbirine paralel iki dik çizgi çizerler, sonra alt ve üst kenarları tamamlarlar. Daha sonraki bir dönemdeyse aynı şekli sürekli bir çizgiyle çizebileceklerini öğrenirler. 3,5 yaşlarında çocuklar çizimlerini isimlendirmeye başlarlar. Daha önceki çizimlerinden hiçbir farkı olmayan bir karalamayı “Bu benim babam “ ya da uzun bir çizgiyi “Yolda giden araba “ şeklinde tanımlayabilirler. Karalamaların isimlendirilmesi, soyut düşüncenin gelişmesi yönünde ileriye doğru atılmış bir adımdır. 4 yaşa doğru çocuklar kalemi daha kontrollü tutmaya ve kullanmaya başlamaktadırlar. Çeşitli dairesel, yatay, dikey ve eğik çizgilerin kombinasyonlarının kullanımı gelişmeye ve çizimlerde bu kombinasyonların kullanılma sıklığı artmaya başlar. Evrensel olarak çizimlerde ev, ağaç, çiçek, güneş, insan, araba gibi nesne resimlerinin yer aldığı gözlenmektedir.

13 Çizgi Becerilerinin Gelişimi
4. Aşama: 4 yaş ve üstündeki çocukların çizimleri 3. aşamaya göre daha gelişmiş durumdadır. Nesne ifadeleri 3. aşamaya göre gerçek nesnelere daha çok benzemektedirler. Örneğin 3. aşamada insan resmini sadece bir daire çizerek ifade eden çocuk 4. aşamada başı ve gövdesi olan en az dört kısımlı adam resmi çizebilmektedir. Sunularını geliştirmeye ve isimlendirmeye başladıktan sonra yaşadıklarının görüntülerini kaydetmek için artan bir şekilde çizim, boyama ve diğer sanat etkinliklerini kullanmaya başlarlar. Çocukların kâğıt üzerinde bu tip düş gücüne ulaşmaları duygusal gelişmelerini olumlu yönde etkilemektedir

14 Çizgi Becerilerinin Gelişimi
Çocuklar bu aşamada genellikle yetişkinlerden “Köpek nasıl çizilir?” ,”Buraya ne çizeyim?”,”Bana top oynayan çocuk çizer misin?” şeklinde isteklerde bulunurlar. Bu gibi durumlarda çocuğa neyin çizileceğini, ya da nasıl çizileceğini söylemekten ve çocuğun istediği resmi çizmekten kaçınılmalıdır. Çocuğa “Çeşitli köpekler vardır. Bana çizmek istediğin köpeği anlat. Büyük mü yoksa küçük mü? Sevilmekten hoşlanıyor mu?” gibi çeşitli sorular sorarak çocuk, çizmek istediği köpeğin özellikleri hakkında konuşması için teşvik edilir ve “ Bu köpek hakkında sen benden daha çok şey biliyorsun. Onu istediğin şekilde çizebilirsin, çizeceğin köpeği tanımak için sabırsızlanıyorum. Şimdi çiz ve çizdikten sonra onu bana anlat.” Şeklinde ifadeler kullanılarak çocuk yönlendirilebilir. Bu şekilde çocuğa, algıladığı gibi çizme şansı verilmiş olacak ve yaratıcılığı engellenmeyecektir.

15 Çizgi Becerilerinin Gelişimi
5. Aşama: 5 yaş ve üstü çocuklar birbiriyle ilişkili nesne ifadelerini aynı kompozisyon içinde kullanmaya başlamaktadırlar. Yatayın zemini temsil ettiğini keşfettikleri zaman ev gibi nesne resimlerini zemine 90 derece açı ile yerleştirmeye başlarlar. Ancak bacaları yatay zemini göz önüne almadan çatıya 90 derece açı ile yerleştirirler. Bu aşamada çocukların resimlerinde nesne resimleri yerli yerindedir. Yer ve gök birbirinden ayrılmıştır. Örneğin bir uçak resmi sayfanın herhangi bir yerinde değil gökyüzünde yer almaktadır ya da araba evin önündeki yoldan geçmektedir.

16 Çizgi Becerilerinin Gelişimi
Ayrıca çocuklar bu aşamada resim ile bazı uyarıcıların(Örn: harfler ve rakamlar) farklı ifadeler olduklarını ayırt edebilmekte ve çevrelerinde gözledikleri bu uyarıcıları çizimlerinde kullanmaya başlamaktadırlar. Çocuk nasıl çevrede gözlediği nesnelerin resimlerini çizmeye yöneliyorsa aynı şekilde çevresinde gözlediği harfleri, rakamları ve çeşitli sembolleri de çizmeye yönelecektir. Örneğin çocuğun bir araba plakasında, telefonun üzerinde, evdeki saatte, bir sokağın başında asılı olan isim tabelasında, apartman numaralarında, TV reklâmlarında, yoldan geçerken dükkânların yazılı isimlerinde ve çeşitli tanıtım yazılarında bu sembollerle karşılaşacağı ve merakla bu sembolleri öğrenmek isteyeceği açıktır. 5–6 yaş döneminde ilkokula hazırlık amacıyla çeşitli çizgi çalışmaları yapılarak çocukların bu yöndeki gelişimleri desteklenebilir. 5 yaştan sonra çocuk kalemi ya da boyayı yetişkinin kullandığı gibi kullanabilmektedir.

17 Çizgi Becerilerinin Gelişimi
Yavuzer’e göre ise 2–4 yaşları arası dönem kontrollü karalamalar dönemidir. Göz-el koordinasyonunun görüldüğü bu kontrollü karalamada çocuk yeni hareketlerinden, yeni hareketlerinden, yeni uyarımları keşfetmeye, keşfettikçe de haz duymaya başlar.

18 Şematik Öncesi Dönem(4–7 yaş) : Bu dönemde dairesel ve uzunlamasına çizgilerin biçimlenmeye başladığı görülür. 5–6 yaşlarında çocuk kendi duygu ve düşüncelerini ortaya koyacak girişimlerde bulunur. En sevdiği konu insan figürüdür. Bu dönemde çocuk, dış dünya ile kurduğu ilişkisini zenginleştirmeye koyulur. Vücut hareketlerinin ittiği düz çizgi karalamaları insan kolu, bacak ve gövdesi, yuvarlak çizgiler ise baş veya yüz olmaktadır. Biçimi bilinçle ortaya koyabilme olanağına kavuşan çocuk böylelikle değişik bir resim anlatımına girmiş olur. Bunu elde etmek için sürekli biçim simgeleri bulmaya çalışarak bir gün çizmiş olduğu adam resmini ertesi gün değişik olarak yapmaktadır. Bu simge çeşitleme coşkusu 6 yaşa yaklaştıkça durulur, çocuk kendine has bir insan tipi yaratma isteğine girer. Şema öncesindeki yeni resimler, yalnızca çocuk için değil, aynı zamanda ana-baba ve öğretmen için de önemlidir; çünkü böylelikle, ellerinde, çocuğun düşünme sürecinin somut bir kaydı bulunur.

19 KESMEK VE YAPIŞTIRMAK Kesmek ve yapıştırmak, okul öncesinde en çok yer alan etkinliklerdendir. Yapılan bu tarz etkinlikler çocukların çok hoşlarına gittiği gibi, psikomotor gelişimlerini(el-göz koordinasyonunun sağlanması gibi)de desteklemektedir. Çocuk, kesme ve yapıştırma etkinliklerini yaparken birtakım beceriler de kazanır. Bilgin´e göre bu beceriler şu şekildedir: Ellerini Becerikli Şekilde Kullanma: Makası kullanırken çocuk iyi bir el becerisi ve kontrolü kazanacaktır. Bu kazanım yazma becerisine hazırlık olarak kabul edilir. Çünkü ellerin ve parmakların kontrolü kalem ya da boya tutarken çok önemlidir. El-Göz Koordinasyonu: Kesme becerisi el becerisini geliştirdiği kadar, görsel becerileri de geliştirir. Bu sayede el ve göz birlikte bir uyum içinde hareket edebilirler. İletişim: BU etkinlikleri çocukla birlikte yapmak, onunla iletişim kurabilmenin en iyi yollarındandır. Sıralama: Çocuk, kesme-yapıştırma etkinliklerinin sırasını, düzenini kavramaya başlar. Yaratıcılık: Çeşitli materyaller kullanılarak yaratıcılığı destekleyen etkinlikler gerçekleştirildiğinde çocuğun hayal dünyası genişler. Konsantrasyon: Belli sürelerdeki etkinliklerle uğraşmak çocuğun dikkat süresini uzatabilir. Eşleştirmek: Kesme ve yapıştırma etkinlikleri çocuğun resimleri ve şekilleri eşleştirmesine ve okuma becerisine hazırlık yapmasını sağlar. Boyutları ve Şekilleri Tanırlar Kendi Kendisine Yardım: Eğitimcinin, çocuğun etkinliğini destekleyici şekilde davranması gerekmektedir.

20 OKUL ÖNCESİNDE OKUMA-YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
Çocuklar için okuma-yazma süreçleri doğumla başlamaktadır. Çocuklar günlük yaşamlarında ana-babalarının çeşitli neden ve durumlarda okuyup yazdıklarına şahit olurlar. Daha da önemlisi, ana-babalar yalnızca kendileri okuyup yazmakla kalmazlar, çocuklarıyla da bu yaşantıları günlük yaşamın akışında paylaşırlar. Taylor okuma-yazmanın evde gelişimiyle ilgili niteliksel bir araştırma yapmıştır. Çocuklarının okuma-yazma becerilerinin gelişimini destekleyen altı aileyle çalışmıştır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre Taylor, okuma-yazmanın birbirinden ayrılmış parçalar olarak değil de bütün olarak geliştiğini öne sürmüştür. Okuma-yazma süreçleri doğumla birlikte başladığına göre, çocuğun yaşamının ilk yıllarından itibaren zengin okuma yazma materyalleri içinde bulunması gerekir. Böyle bir ortamda yetişip gelen çocuklar önemli ölçüde okuma-yazma deneyimi kazandıkları için okula başladıklarında ilk okuma-yazma öğretiminde daha başarılı oldukları görülmektedir. Çelenk’e göre çocuklar farklı okuma-yazma deneyimleriyle okula başlamaktadırlar. Çelenk bu farkları şu şekilde belirlemiştir

21 OKUL ÖNCESİNDE OKUMA-YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
Hiç okuma-yazma deneyimi olmadan okula gelen çocuklar. Önemli okuma-yazma deneyimiyle okula gelen çocuklar. Okula okur-yazar olarak gelen çocuklar. Okul öncesi ortamda, zengin okuma-yazma araç-gereçlerinin bulunduğu bir çevrede yetişen çocukların, ileride okuma-yazma öğretiminin temelini oluşturacak, okuma-yazmaya temel hazırlık evresi de diyebileceğimiz kuluçka dönemini yaklaşık olarak şu evrelerden geçerek tamamladıkları sanılmaktadır

22 Okuma-Yazmada Kuluçka Dönemi
1.Tanıma ve farkında olma dönemi: Bu dönem çocuğun çevredeki eşyaların farkının ayırtında olmadığı dönemdir. Dönemin sonuna doğru çocuk okuma-yazma materyallerinin ayırtına varmaya başlar. 2.Yalancı okuma dönemi: Bu dönem çocuğun taklit dönemidir. Çocuklar, çevrelerinde bulunan gazete, kitap vb. yazılı materyalleri yetişkinleri taklit ederek okuyormuş gibi yaparlar ve kendilerinin içinden geçtiği gibi seslendirirler. Çocuklar bu dönemde, yazı araçlarını kullanarak çizme karalama çalışmaları da yaparak bu çalışmaları yetişkin büyüklerine içlerinden geldiği gibi kendi mesajları olarak okurlar. 3.Okuma kurallarını keşfetme: Çocuklar bu süreçte, okuma eyleminde, okurken gözün sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru ilerlediğini, kitap ve gazete sayfalarının sol baştan sağa doğru çevrildiğini, doğal gözlem süreci içerisinde keşfederek yalancı okumayı bu yönde geliştirmeye başlarlar

23 Okuma-Yazmada Kuluçka Dönemi
4.Yazılanlarda anlam arama: Çocuklar bireyleri gözleyerek konuşma diliyle yazı dili arasında ilişki kurarlar. Böylece yazılanların söylenebildiğini ve söylenenlerin de yazılabildiğini keşfetmeye başlarlar. 5.Tahmin okuma: Bu tür okumada büyük resimli, az yazılı çocuk kitaplarından yararlanılmaktadır. Yetişkinler çocuklarına bu resimli kitapları, resimlerini de yorumlayarak birlikte okurlar. Çocuklar daha sonra aynı kitapların resimlerine bakarak tahmin etmek suretiyle defalarca okurlar.

24 İlk okuma-Yazmaya Hazır Olmanın Niteliği
Öğrencilerin ilk okuma-yazma öğretimine hazır olma durumuna girebilmeleri için şu üç alanda ön yeterliliklere sahip olmaları beklenir. 1. Olgunlaşma: İlk okuma-yazma öğretiminin gerektirdiği bazı temel becerileri yapabilmesi için çocuğun olgunlaşması yani biyolojik yönde yeterince büyümesi ve gelişmesi gerekir. Örneğin çocuk belli düzeyde sinir-kas gelişim düzeyi kazanmadan kalem tutma, belli bir düzeyde beyin ve zihin gelişim düzeyi ve olgunluğu kazanmadan da yazılanları okuma ve onlardan anlam çıkarma başarısı gösteremez. 2. Ön bilgi ve becerilerin kazandırılması: Okuma-yazma geleneği olan aile ortamından gelen çocukların, okuyan ve yazan aile bireylerinden gözlemler yaparak kazandıkları okuma-yazma deneyimleri, ilk okuma-yazma öğretiminin ön koşulu niteliğinde davranışlardır. Çünkü bu çocuklar kazandıkları bu deneyimleriyle, satırları soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru ilerlediğini, söylenilenlerin yazılabildiğini ve yazılanların da söylenebildiğini bilmektedirler.

25 İlk okuma-Yazmaya Hazır Olmanın Niteliği
Bu nedenle, okul öncesi okuma-yazma deneyimine sahip olmayan çocuklar okulun ilk açıldığı günlerde derslerde yapılanları büyük bir şaşkınlıkla izlerken bu çocuklar önlerine konulan her türlü basılı ve yazılı dokümanda anlam aramaya başlarlar. Ayrıca bu çocuklar, kitap, defter, kalem, silgi vb. okuma-yazma araçları konusunda da oldukça deneyimlidirler. Okulun açıldığı ilk günlerde öğretime hazırlığın amacı, çocuklar arasındaki bu farkları ortadan kaldırmak amacıyla birtakım ön bilgi ve beceri kazandırma çalışmalarına yer verilmesi gerekir. Bu çalışmalar şu noktalar üzerinde yoğunlaşmalıdır: a. Çocuğun el becerilerini geliştirici çalışmalar yaptırılmalıdır: Çocukların el ve parmak kaslarını geliştirmek, göz kas eşgüdümünü sağlamak amacıyla; plastik hamur yoğurma-biçimlendirme, ipe boncuk dizme, küçük ağızlı şişeye çeşitli objeler atma, kağıt yırtma yapıştırma, serbest karalama ve resim yapma, basitten karmaşığa kontrollü çizgi çalışmaları vb. yaptırılmalıdır.

26 İlk okuma-Yazmaya Hazır Olmanın Niteliği
Bu etkinlikleri okul öncesinde uygulayıp gelen çocuklar uygulamayanlara göre ilk okuma-yazma öğretiminde daha başarılı olabilmektedirler. Çünkü ilköğretim 1. sınıfa hazırlıklı olarak gelmektedirler, dolayısıyla hem öğretmenler hem de öğrenciler daha az zorlanmaktadırlar. Aksi takdirde ilköğretime hazırlıksız olarak başlayan çocuklarda problemler yaşanabilir. Çelenk(2001) “İlk okuma-Yazma Öğretiminde Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Öğretmen Görüşleri” adı altında araştırma yapmış ve bu araştırmayla sorunların nedenlerini bulmaya çalışmıştır. Çelenk, ilkokuma-yazma dönemindeki sorunları en aza indirmenin bir yolunun da okul öncesine verilecek önemle gerçekleşebileceğini araştırmasıyla ortaya koymaktadır. İlkokuma-yazma döneminde sorunlarla karşılaşmamak için hazırlık döneminde yapılması gereken bazı çalışmalar vardır. Yapılacak bu çalışmalar öğrenciyi öğretime hazırlama açısından son derece önemlidir. Bu aşamada nelerin yapılması gerektiğiyle ilgili olarak Çelenk(2001), “İlkokuma-Yazma Öğretiminde Hazırlık Basamağında Neler, Niçin Yapılmalıdır?” adıyla bir araştırma gerçekleştirmiştir. Bu araştırmayla Çelenk, çocukları öğretime hazırlamanın önemine değinmektedir. İlköğretime birtakım deneyimler kazanarak gelen çocuklar gelmeyenlere göre daha az sorun yaşamaktadırlar. Bu noktada da okul öncesi yaşantıların önemi ortaya çıkmaktadır.

27 ANKET ÇALIŞMASI Çeşmetepe İlköğretim Okulu ve Atatürk İlköğretim Okulu 1. sınıf öğretmenleriyle yapılan beş soruluk ankette ilk okuma-yazma öğretiminde karşılaştıkları güçlükleri belirlemek için sorulan sorulara verilen yanıtlar aşağıda belirtilmiştir: İlk okuma-yazma becerilerinin öğretiminde en çok karşılaştığınız güçlükler nelerdir? “El kasları gelişmemiş olan öğrencilerin, harfleri kuralına uygun yapmakta zorlanmaları, defterlerinin satır çizgilerini kavramakta zorlanmaları, harfleri iki çizgi arasına yazmakta zorlanmaları harf öğretimini yavaşlatıyor. Eğik yazı yazarken harflerin yazımında takip edilmesi gereken el hareketlerini yapmakta ve harflerin birleştirilmesinde ellerini aşağıdan yukarı ani çıkışlar yaptıramıyorlar.” “Öğrencilerde, el yazım sistemine geçişte birçok zorluklar görülüyor. Özellikle yazı da büyük bir gayret sarf etmesi gerekli. Özellikle görme ve duymada öğrenciler istenilen duyarlılığa sahip değil.” “ Bazı çocuklarda bedensel ve zihinsel yeterliliğin oluşmaması, dikkatini toplama, dinleme alışkanlığının gelişmemesi, el-parmak kaslarının gelişmiş olmaması.” “ Çocuğun hazırlıksız gelmesi, yeni yazı programı, gelişim yetersizliği.”

28 Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden çocuklarla devam etmeyenler arasında okuma-yazma becerileri bakımından farklar var mıdır varsa nelerdir? “ Çizgi çalışmaları zamanında, okul öncesi eğitim kurumuna devam eden çocuklar daha başarılı oluyorlar. Okuma-yazma dönemine geçince okul öncesi eğitime devam etmeyen öğrencilerin, giden öğrencilerden farkı olmuyor. Okul öncesine gitmeyenler de zamanında öğrenebiliyorlar.” “Boyama ve çizgi çalışmalarından önce özellikle ilk başta öğrencilere kalem tutma alışkanlığı verilmeli. Okul öncesine devam eden öğrencilerle devam etmeyen öğrenciler arasında özellikle öğretilen konularda ilgi duyma veya ilgi duymama göze çarpıyor. Tabi ki burada öğretmenin rolü de büyük.” “ El kasları okul öncesi eğitim kurumuna devam eden öğrenci de gelişmiş oluyor. Kalem tutma, boya kalemlerini kullanma, resim anlatma konularında diğer öğrencilerden önde oluyorlar.”

29 Sizce ilköğretim 1. sınıfa gelmeden okul öncesinde çocukların okuma-yazmaya hazırlık çalışmalarında hangi tür etkinlikler verilmelidir? “ Kalemi doğru tutma alıştırmaları, eğik el yazısına geçiş olduğu için eğik çizgi çalışmalarına yer verilmesi, el ve parmak kaslarını geliştirici çalışmalara yer verilmesi, dinleme, dikkatini toplama becerilerini geliştirici çalışmalara önem verilmesi.” “ Çizgi çalışma çalışmaları ve bol bol resim yaptırılmalı. Böylece çocuğun büyük ve küçük kaslarının gelişimi sağlanmalı. Çizgi çalışmaları da değişen yeni yazı programı doğrultusunda olmalı. Kesme-yapıştırma çalışmaları yapılabilir.” “ Temel kavramlar ilk önce verilmeli.” “Harflerin verilmesini doğru bulmuyorum. El becerilerinin gelişmesi, hazırlık çizgilerinin yapılması yeterli olmalı. Sayı kavramının verilmesi gerekir. Kesme, sayma, çizgiler çizme, resim yapma ve resmi anlatma çalışmaları yapılmalı. Ancak harflerin ve rakamların yazılışının verilmesini hatalı buluyorum.”

30 Okuma-yazmaya hazırlık çalışmalarında psikomotor becerilerin önemi nedir?
“Verimli çalışmayı, öğrenilenin kalıcı hale gelmesini sağlıyor. Öğrencinin psiko-motor becerileri kazanması, geliştirmesi okula daha kolay uyum sağlamasına, çalışmalarını verimli bir şekilde düzenleyebilmesine ve öğrendiklerini kalıcı hale getirebilmesine yardımcı oluyor. “ Çocuklar için gerçekleştirilecek etkinliklerde beceri ve kabiliyetlerini artırıcı çalışmalar yapılmalı.” “ Psikomotor becerileri gelişmiş öğrencilerin çizgileri, yazıları daha güzel ve hatasız oluyor. Psikomotor becerileri gelişmemiş öğrenciler yazılarını çizgiye(satıra) sığdıramıyorlar, harfler gerçeğine uygun olmuyor. Öğrenciler çok zorlanıyorlar. “ Psikomotor becerileri gelişen çocuklar gerek okuma, gerekse yazma alıştırmalarında verileni hemen alıyor. Bu da güven duygusunu geliştiriyor, çocuk derse daha iyi motive oluyor. Yaptığı işi seviyor., sevilerek yapılan iş de başarıyı artırıyor.”

31 Okul öncesinde çizgi ve serbest resim çalışmalarının ilkokuma-yazma öğretimine sağladığı yararlar nelerdir? “ İlk okuma-yazma çalışmalarında öğrenme süresini kısaltıyor.” “ Okul öncesine devam edip de, 1. sınıfa başlayan çocuk çizgilerinde bir uyum ve süreklilik vardır. El kaslarını bir dereceye kadar geliştirir. Okul öncesine devam eden öğrencilere 1. sınıfa gelinceye kadar hep aynı çalışmalar verilip devam ettirilirse, etkinliklerde yaptıkları yanlışları düzeltmek çok zor.” “Öğrencilerin el becerileri gelişmiş olduğundan yazmakta zorlanmıyorlar, daha çabuk yazıyorlar.” El kaslarını geliştiriyor, güven duygusu kazandırıyor. Daha güzel bir yazı yazmada fayda sağlıyor.” Öğretmen görüşlerinden de anlaşılacağı gibi ilkokuma-yazma öğretimi için, okul öncesinde psikomotor becerileri geliştirici hazırlık yapılması son derece önemlidir. Dolayısıyla bu noktada okul öncesi eğitimcilere ve ailelere önemli görevler düşmektedir. b. Çocuklarla günlük dinleme ve konuşmalar düzenlenmelidir: Dil eğitimi, dinleme, konuşma, okuma ve yazma etkinliklerinin geliştirilmesine dayanır.

32 Çocukların başarı tadı almaları sağlanmalıdır.
c. Sözcük ve kavram dağarcığını geliştirici çalışmalara yer verilmelidir: Bireyin dili kullanmada göstereceği yetkinlik dağarcığında bulunan sözcük bilgisi zenginliğiyle doğru orantılıdır. Çocuğun sözcük ve kavram zenginliği yaşının gerektirdiği düzeye getirilmelidir. d. Görsel yazma çalışmaları düzenlenmelidir: Çocuklarda, yazılanların soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru ilerlediği hissini uyandırmak, konuşma diliyle yazı dili arsındaki bağ kurmalarını sağlamak amacıyla görsel yazma ve çalışmalarına yer verilmelidir. 3. Öğrenme isteği ve akademik öz güvenini kazanma: Öğrenme isteği kişinin başarısını olumlu yönde etkilemektedir. Ayrıca öğrencilerin akademik öz güvene de sahip olmaları başarı için gerekli bir unsurdur. Akademik öz güven, öğrencinin başarılı olup olamayacağına ilişkin inancıdır. Öğrenme ortamının bütün gerekleri yerine getirilse bile öğrenci kendinden beklenilen öğrenme görevlerini yerine getirilebileceğine inanmıyorsa başarılı olamaz. Çelenk’e göre okulun açıldığı ilk günlerde öğrencilerin okuma yazmaya yönelik ilgi, istek ve arzularını sağlamak ve akademik öz güvenlerini geliştirmek amacıyla okulun açıldığı ilk günden itibaren şu çalışmalara yer verilmelidir: Çocukların başarı tadı almaları sağlanmalıdır. Okuma-yazma öğrenmenin yararı hissettirilmelidir. Öğrenci soruları yanıtlanmalıdır.

33 Çocukların Okuma-Yazma Etkinliklerinde Başarılı Olmaları İçin Anne-Babalara Düşün Görevler:
Çocuk için yazma malzemeleri sağlanmalıdır. Plastik harflerle oyunlar oynatılmalı, oyun hamurlarıyla çalışmalar yaptırılarak hem kas gelişimine yardımcı olunmalı hem de harf şekilleri oluşturulmalıdır. Okula başlama dönemlerinde çocuklar yazmaya ve çizmeye ilgi duyarlar. Bu ilgiyi köreltmeden çocuğa geniş kâğıtlar üzerinde büyük boya kalemiyle çalışmalar yaptırılabilir. Bu çalışmaları yaparken doğru kalem tutma alışkanlığının kazanılmasına dikkat edilmelidir. Çocuklar aileleriyle birlikte alış-veriş merkezlerine vb yerlere götürülmeli. Gezilen yerlerle ilgili konuşmalar yapılmalıdır. Okunacak öykü vb eserler yüksek sesle okunmalı ve okuma kuralları yavaş yavaş benimsetilmeye çalışılır. TV´de çocuklara yönelik programlar izlenerek, ardından bunlarla ilgili sohbet edilmelidir. Ebeveynlerin çocuğa olumlu model olması gerekmektedir.

34 SONUÇLAR VE YORUM Okul öncesinde yapılan okuma-yazmaya hazırlık çalışmaları çok önemlidir. Bu okuma-yazma etkinliklerinin gerçekleştirilmesi için çocuğun psikomotor özelliklerini bilmek gerekir. Çünkü okuma-yazmaya hazırlık çalışmalarının içinde çizgi çalışmaları, nokta tamamlama, serbest boyama, yırtma-yapıştırma, sınırlı boyama, resim tamamlama vb. etkinlikler yer almaktadır. Tüm bu psikomotor beceri gerektiren etkinliklerin okul öncesinde uygulanması, ilköğretim 1. sınıfa gelindiğinde ilkokuma-yazma öğretiminde büyük yarar sağlar. Anaokulunda basitten karmaşığa yapılan resim çalışmaları, çizgi çalışmaları vb. etkinlikler çocuğun biyolojik olgunluk seviyesini ve gelişimsel özelliklerini yansıtır. Yaş ilerledikçe, yapılan çizimlerde aşamalar fark edilir. Bu da çocuğun devinimsel becerilerindeki ilerlemeyle gerçekleşir. İpe boncuk dizme, sınırlı boyama gibi etkinlikler de çocuğun ileride, ilk okuma-yazma öğretiminde karşılaşacağı güçlükleri ortadan kaldırmak için uygulanabilir. Çünkü çocuk, okul öncesinden sonra 1.sınıfa geldiğinde defterindeki satırlardan dışarıya çıkmadan, belli sınırlar içinde yapmaya başlayacaktır artık çizgi çalışmalarını. Dolayısıyla da bu etkinlikler onlar için ön hazırlık olur.

35 Okuma-yazmaya hazırlık için okul öncesi eğitiminde gerçekleştirilen nokta tamamlama, serbest boyama, sınırlı boyama, resim tamamlama çalışmaları ile ilgili çocukların yaptıkları etkinlik örnekleri de yukarıda yazılanları destekleyici niteliktedir. 3yaş, 4 yaş ve 5–6 yaş çocuklarıyla, psikomotor becerileri geliştirici etkinlikler yapılmış ve üç grupta da bu becerilerin farklı seviyelerde olduğu görülmüştür. Okul öncesinde çocuklar psikomotor becerileri bakımından sürekli gözlenmelidir ve gelişmeler dikkate alınarak hazırlık çalışmaları düzenlenmeli.