AçIk dergİ yayIncIlIğI ve atatürk ünİversİtesİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ açIk dergİ yayIncIlIğIna karşI tutumlarI ZÜHAL ÖZMEN MÜBERRA KOÇAK SAADET ÇOLAKOĞLU.

... konulu sunumlar: "AçIk dergİ yayIncIlIğI ve atatürk ünİversİtesİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ açIk dergİ yayIncIlIğIna karşI tutumlarI ZÜHAL ÖZMEN MÜBERRA KOÇAK SAADET ÇOLAKOĞLU."— Sunum transkripti:

1 AçIk dergİ yayIncIlIğI ve atatürk ünİversİtesİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ açIk dergİ yayIncIlIğIna karşI tutumlarI ZÜHAL ÖZMEN MÜBERRA KOÇAK SAADET ÇOLAKOĞLU SERPİL FIRAT

2 Araştırmanın konusu Bilginin kamuoyuna dağıtımı için kusursuz bir araç olan internet, bilimsel çalışmaların yayımı için de çeşitli imkânlar sağlamıştır. Bilim, toplumsal olma özelliği nedeniyle her zaman bilginin paylaşımı ve eleştiriye açık olması ülküsüne sahip olmuştur (Björk, 2004). Bilginin hızla artışı, bilgi erişimde yaşanan güçlükler ve bilgiye ulaşmanın maliyetinin artması bilgi iletişim teknolojilerinin gelişmesinin yanı sıra farklı kavramların ve terimlerin oluşmasına neden olmuştur. Bu kavramlardan biri de son yıllarda önemli bir gelişme olarak görülen açık erişimdir.

3 Devam………. Açık erişim, bilimsel bilginin evrensel olması niteliğinden hareketle ve elektronik yayıncılık alanındaki gelişmelerin sağladığı olanaklarla, bilimsel bilgi önündeki ücret engelini (dergi aboneliği, lisans anlaşması, her bakış karşılığı ücret) ve izin kısıtlamalarını (telif hakkı ve lisans sözleşmesi) kaldırır. Böylece bilgi, oluşturucusu ile hitap edilen kitle arasında serbestçe dolaşmakta ve muhatapları da gerçek amacına ulaşmaktadır (Polat, 2006a, s. 83).

4 Devam………. Açık Erişim Dergileri: Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak 1990’ların başında kişisel çabalarla oluşturulan bu yöntem de makaleler internet üzerinden ücretsiz olarak ulaşabilecek dergilerde yayınlanır. Açık erişim dergilerinin ortak özelliği, içeriklerini ücretsiz ve elektronik olarak okurlarına sunmalarıdır. Yapılan bazı araştırmalar, açık erişim dergilerinin etki faktörünün her geçen gün arttığını göstermektedir

5 Devam………. Açık erişim dergileri çalışmanın asıl konusunu oluşturmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada kaynak taraması yapılarak açık dergi ve açık dergi sistemleri irdelenmektedir.

6 ARAŞTIRMANIN AMACI Bu araştırmanın amacı Atatürk Üniversitesi öğretim elemanlarının açık dergiye karşı tutumlarını saptamaktır. Ayrıca araştırmada açık erişimin bir alt konusu olan açık dergi yayıncılığını irdelemek, açık dergi sistemini ve özelliklerini tanıtmak, Dünya’da ve Türkiye’de açık dergi farkındalığını incelemek, açık dergilerin yararları ve sorunlarını belirtmek ve maliyet açısından değerlendirmek diğer amaçlardandır.

7 DEVAM… Açık dergilerin kullanıcılardan ücret talep etmemeleri akademik çalışmalara yarar sağlamaktadır. Açık dergilerde makalelere yapılan atıflara ulaşılması da rekabet ortamını oluşturmaktadır. Açık dergi sisteminin oluşturulması yayıncılılıkta yeni bir dönem başlatmıştır. Hem nitelikli yayınların sunulması hem de hiçbir mali çıkarın gözetilmemesi akademik gelişmeler için son derece önemlidir. Atatürk üniversitesin de açık dergilerin fazla kullanılmaması düşüncesi araştırmak çalışmanın temel amacıdır

8 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ Günümüzde dünya çapında yayınlanmakta olan yaklaşık hakemli dergiye araştırmacıların makalelerini göndermeleri, gönderilen makalelerin hakemlik sürecinden geçmesi, yayınlanması ve kütüphanelerin, bilgi merkezlerinin bu dergilere abone olarak kullanıma sunması şeklinde gerçekleşen bilimsel iletişim kriz içindedir. Son 20 yıl içerisinde bu bilimsel iletişim krizi sebebiyle Amerika ve Avrupa kütüphaneleri de dâhil birçok kütüphane dergi aboneliklerini iptal etmiştir. Bilimsel üretimle birlikte dünyada makale sayısında da büyük artış olmuştur. En zengin kütüphanelerde bile ücretli dergilere abone olmak oldukça güç bir hale gelmiştir.

9 DEVAM… Açık erişim kavramından amaçlanan öncelikle bilimsel makalelerin kişilere 'ücretsiz' olarak sunulmasıdır. Ayrıca, "ücretsiz" teriminden, hizmetin maliyetsiz olduğu değil, maliyetin kullanıcıya yansıtılmadığı anlaşılmalıdır. Diğer yandan, açık erişimden, hem telif haklarından ve lisans anlaşmalarından, hem de donanım ve yazılım kullanımından kaynaklanan engellerin aşılması amaçlanır ( Kayaoğlu, 2006, s. 36).

10 Willinsky, açık erişim fikrine dayalı 9 işletme modelinin uygulamada olduğunu belirlemiştir. Bu işletme modelleri incelendiğinde, açık erişim fikrinin, Budapeşte Açık Erişim Girişimi'nde ifade edilen 2 temel model etrafında çeşitlenerek uygulamaya geçirildiği görülür. Bu modeller: 1.Açık Erişim Dergileri (Open Access Journals) 2.Kişisel Arşivleme (Self-archiving)

11 Araştırmanın konusu olan açık dergilerin ortak özelliği, kullanıcılarına ücretsiz ve elektronik ortamda hizmet vermektedir. Yapılan bazı araştırmalara göre açık dergilerin en az ticari dergiler kadar kullanılabilir olduğu saptanmıştır.

12 Araştırmanın önemini hem konu hem de araştırma raporu bakımından iki bağlamda incelersek, araştırma konusu bakımından, açık erişimin bir kolu olan açık dergileri tanımlaması ve Atatürk Üniversitesi Öğretim Üyelerinin açık dergi hakkındaki tutumlarını belirlemesi bakımından önemlidir. Araştırma raporu ise, günümüzde kullanımı gittikçe artan açık dergilerle alakalı yazılmış olan çok fazla Türkçe makale bulunmadığından, daha sonradan yapılacak araştırmalara kaynak olabilmesi bakımından önemlidir.

13 Araştırma yapılırken izlenecek yol aşağıda gösterilmiştir.
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Araştırma yapılırken izlenecek yol aşağıda gösterilmiştir.

14 . Kavramsal Çerçeve Açık dergi, 1990’ların başından itibaren genelde bireysel çabaların bir sonucu olarak uygulanmaya başlayan ve makalelerin ilgilenen tüm kullanıcıları tarafından internet üzerinden ücretsiz olarak elde edilmesini sağlayan bir elektronik dergide yayımlanması modelidir. Pek çok uygulama bicimi görülmesine karsın en bilinen bicimi derginin içeriğinin üniversitedeki bir bölüm tarafından oluşturulması, hakem onayı ve düzeltmelerden sonra üniversitenin sunucusu aracılığıyla elektronik ortamda ücretsiz olarak erişime sunulmasıdır. Konuya ilişkin çok çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan bazıları:

15 Öncelikle www. ankos. gen
Öncelikle adresinde yayınlanmakta olan Bilimsel Bilgiye Erişimdeki Engelleri Kaldırmak Elinizde! Açık Erişim’le Değişimi Yaratın… adlı sunumda açık erişim ve açık dergi yayıncılığının tanımları, türleri, avantajları, uluslar arası gelişmeler gibi daha bir çok konu işlenmiş ve sonuç olarak da ülkemizdeki açık erişimin üniversiteler tarafından desteklendiğine değinilmiştir.

16 Coşkun Polat’ın konuya ilişkin Bilimsel Bilgiye Açık Erişim ve Kurumsal Açık Erişim Arşivleri adlı makalesinde açık erişim kavramlarının ortaya çıkış nedenlerini ve gelişimini inceleyerek kurumsal açık erişim arşivlerini tanıtmış ve sonuçta basta üniversiteler olmak üzere açık erişim bilimsel yayıncılık için kişisel ve kurumsal anlamda yapılması gerekenleri maddeler halinde yazmıştır.

17 Nezih Oktar ve Gülden Akdal’ın Bilimsel Yayınlara İnternet Üzerinden Açık Erişimin Süreli Yayımcılığın Niteliğine Etkisi (2006) adlı makalesinde; açık erişimli dergi modellerinden, sağlık alanına ilişkin açık erişimli dergilerden bahsetmiştir. Sonuç olarak da, “bilimsel bilgiye ücretsiz ve engelsiz erişimi evrensel düzlemde sağlamak aslında bir ütopyadır. Çünkü, keşifle sonuçlanan bir araştırma, kamu des­tekli bile olsa ücret ve lisans engeline takılacaktır. Ayrıca, giderek daha çok üniversite dışına kayan araştırma ve geliştirme etkinliklerinin sonuçlarına erişmek için de engeller vardır. Başka türden erişim engelleri de hep var olacaktır; ama bu durum, sağlam gerekçelere dayanan açık erişim kavramının ilke olarak benimsenmesi önünde bir engel olmamalıdır” (s. 2) kanısındadır.

18 Coşkun Polat ve Hüseyin Odabaş’ın Açık Arşivler Ve Atatürk Üniversite’ si Açık Arşivi makalelerin de açık erişim, açık arşiv ve açık dergi kavramlarının tanımları yapılmış, Atatürk Üniversitesi açık arşivinin oluşumundan bahsetmiş ve açık erişimli dergiler arama araçlarından bahsetmişlerdir.

19 Varsayımlar Günümüzde hızla artmaya başlayan bilgi birikimi, teknolojinin de ilerlemesiyle güçlerini bileştirerek insanlığa daha iyi hizmet sunmaya çalışmaktadır. Açık dergiler de bu gelişimin bir parçası olup büyük gelişmeler göstermiştir. Konuya ilişkin varsayımlarımız şunlardır: Atatürk Üniversitesi öğretim elemanları açık dergileri yeterince kullanmamaktadır. Belli bir yaş grubu öğretim elemanları basılıları daha çok tercih etmektedir. Türkiye açık dergilerdeki bu gelişimi diğer (Avrupa) ülkelere oranla daha gerilerden takip etmektedir.

20 Türkiye‘nin bu geri kalmışlığına rağmen bazı kurumlar şartları zorlayarak daha iyi yerlere gelmeyi başarmıştır. Atatürk Üniversitesi öğretim elemanlarının birçoğu hala açık dergi kavramından habersizdir. Açık dergilerin yeterince kullanılmamsının en önemli sebebi yeterli tanıtımların yapılmamasıdır. Açık dergi ile ilgili çalışmalar kütüphanecilik alanın dışına çıkmamıştır. Açık dergi kullananların birçoğu kullandığının farkında olmadan kullanmaktadır.

21 Açık dergiler kullanıcılar açısından çok fazla güven teşkil etmemektedir.
Sosyal bilimler alanında diğer alanlara oranla açık dergiler daha fazla kullanılmaktadır. Elektronik dergi ile açık dergi arasındaki fark bilinmektedir. Öğretim elemanlarından baylar bayanlara oranla açık dergileri daha çok kullanmaktadır

22 Kapsam Açık erişim konusunun çok farklı yöntemleri vardır; ancak bunların hepsini işlemek mümkün olmayacağından bu erişim türlerinden biri olan açık dergi konusu ele alınmış ve tüm yönleriyle anlatılmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda Atatürk Üniversitesi öğretim elemanlarının açık dergi kullanılırlığını ölçebilmek için anket tekniği uygulanmıştır.

23 ARAŞTIRMANIN EVRENİ Araştırmada açık dergi yayıncılığı ve Atatürk Üniversitesi öğretim üyelerinin açık dergi yayıncılığına karşı tutumları incelenmiştir. Atatürk Üniversitesi bünyesinde görev yapan yaklaşık 2000 öğretim üyesi araştırmanın evrenini oluşturmaktadır araştırma görevlisiyle anket yapma imkânı olmadığından sosyal bilimler, fen ve sağlık bilimlerinde görev yapan toplam 100 öğretim üyesiyle anket çalışması yapılmıştır öğretim üyesi araştırmanın örneklem evrenini oluşturmaktadır.

24 Örneklem yöntemi olarak olasılıksız örnekleme yönteminden kota örneklemesi seçilmiştir.
Araştırmanın örneklem oranı % 5 tir.

25 ARAŞTIRMANIN GÖZLEM TEKNİĞİ
Var olan durumu ortaya koyma, eksikliklerini bulma, ilerlemelerini gösterme ve çözüm önerileri getire bilme adına öncelikle dolaylı gözlem (veri toplama) yönteminin tekniklerinden biri olan kaynak taraması yoluna gidilmiş ve konuya ilişkin ne tür kaynakların (basılı, elektronik, görsel….) bulunduğu saptanmıştır. Daha sonra tarama yapılan kaynaklardan veri toplama tekniğine uygun olarak bilgiler toplanmıştır.

26 Kullanılan bir başka gözlem tekniği de sormaca (anket) tekniğidir.
Yapılan ankette soru türüne göre; kapalı uçlu soru, yarı kapalı uçlu soru ve derecelendirmeli soru türlerinden biri olan Guttman ölçeği kullanılmıştır.

27 Soruların niteliğine göre ise; olgusal sorulara, ve görüş, tutum ve davranışlarla ile ilgili sorulara ölçekleme türlerine göre ise; üçlü ölçek yöntemi kullanılmıştır. Daha sonra anketin hazırlanması aşamasındaki aşamalar (ön hazırlık çalışmaları, soruların diline ve içeriğine ilişkin özellikler ve soruların yazım biçimi ile ilgili özellikler) göz önüne alınarak bir anket hazırlanmış ve sormacanın uygulanmasına gidilmiştir. Son olarak da sormacanın sonunda elde edilen veriler düzenlenmiş ve bazı sonuçlara ulaşılmıştır.

28 Araştırmanın Zamanlaması:
Kaynak araştırması …………………………………………………. 4 hafta Kaynakların okunması………………………………………………. 2 hafta Anket uygulama …………………………………………………….. 2 hafta Görgül verilerin çözümlenmesi……………………………………... 1 hafta Kuramsal verilerin gözden geçirilmesi……………………………… 1 hafta Araştırma metnini yazma ve teslim…………………………………. 1 hafta Toplam 11 hafta

29 2.bölüm: AÇIK ERİŞİM AÇIK ERİŞİMİN TANIMI
Açık erişim, farklı kişiler tarafından çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır. Açık erişim, bilimsel bilginin internet aracılığıyla finansal, yasal ve teknik engeller olmaksızın erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlanılabilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olması olarak tanımlanmaktadır ( Karasözen, Zan ve Atılgan, 2010, s. 2’de aktarıldığı gibi).

30 Yaşar Tonta (2005) açık erişimi, “yazarın tüm kullanıcılara eserine ücretsiz erişim, kopyalama, kullanma, dağıtma, iletme, eseri kamuya gösterme ve kişisel kullanım için az sayıda basılı kopya yapmasına izin vermesi” şeklinde tanımlamaktadır.

31 Atılgan ve Keten’e (2008) göre açık erişim, “hiçbir ücret talep edilmeden ve hiçbir sınırlama getirilmeden, erişime açılan bilimsel makalelerin yazarlarına, doğru ve eksiksiz atıf yapmak koşuluyla kullanım, çoğaltım ve dağıtım”(s. 3) dır.

32 AÇIK ERİŞİMİN ETKİSİ Günümüzde makaleler internet üzerinden yayınlanmakta ve erişime sunulmaktadır. İnternet aracılığıyla hizmete sunulan makalelerin kullanılma oranı fazla olacağından etki faktörü de artmaktadır. Bununla birlikte yayınlandıkları derginin atıf oranları yükselmekte bu da yayının kalitesi üzerinde önemli rol oynamaktadır. Yayın oranları ve etki faktörü akademik rekabeti kızıştırmakta ve kaliteli ürünlerin ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Yapılan son araştırmalar da bu kanıları doğrular nitelikteydi. Çeşitli bilim dallarında yapılan son atıf analizlerine göre; açık erişimli makalelerin diğerlerine oranla iki üç kat daha fazla atıf aldığı saptanmıştır (Karasözen, Holt, ve Coşkun, 2011).

33 AÇIK ERİŞİMİN SORUNLARI
Açık erişim çeşitli olanaklar sağlanmasına rağmen bir takım sorunları da barındırmaktadır. Bu sorunları şu şekilde sıralamak mümkündür: Açık erişimin tam olarak gelişmesi ve yayınlanmasını sağlayacak uygun ve yaygın bir işletim modeli gerekmektedir. Özetle işletim modelleri yetersizdir. İşletme modellerini uygulamaya koyacak bilgi teknolojileri alt yapı yönünden yetersizdir.

34 Yayınların versiyonlarının kontrolü zordur.
Telif hakkı açık erişim önemli sorununu oluşturmaktadır. Ticari dergilerdeki dizinleme hizmetleri ve standartlarına sahip değildir.  Açık erişim konusundaki farkındalık hizmeti yetersizdir.  Açık erişimin sorunları olmasına rağmen yararları daha ağır basmakta ve kullanım oranı her geçen gün daha da artmaktadır. Ancak, açık erişimin geliştirilmesi ve sağlıklı bir şekilde kullanılması için önündeki bu engellerin de kaldırılması gerekmektedir.

35 AÇIK ERİŞİMİN YARARLARI
Günümüzde hızla artmaya başlayan bilgi birikimi, teknolojinin de ilerlemesiyle güçlerini bileştirerek insanlığa daha iyi hizmet sunmaya çalışmaktadır. Açık erişimde bu gelişimin bir parçası olup araştırmacılara çeşitli yararlar sağlamıştır. Bu yararlar şöyle sıralanabilir:

36 … Açık erişim sayesinde araştırmacıların, akademisyenler tarafından üretilen çalışmalarına serbest, kolay ve hızlı bir biçimde erişmesini sağlamak, Bilimsel içerikli ancak yayınlanmamış çalışmaların elektronik ortamda yayınlanmasını sağlamak,  Açık erişim aracılığıyla akademisyenlerin araştırma sonuçlarını yalnızca ücret talep eden dergilerde değil, internet aracılığıyla daha çok kişiye ulaştırmak, Atıf oranlarını arttırmak, Yayının etki faktörünü arttırmak,  Fiyat engeli olmadan internet bağlantısının olduğu her yerde ilgiye erişimi sağlamak, Bilgiye erişim ortamlarını arttırmak,

37 … Açık erişimin bir kolu olan açık arşivle yayınların uzun süreli korunmasını ve saklanmasını sağlamak,  Açık erişimdeki yayınları hakem aracılığıyla yayınlamak, böylece yayınların güvenirliliğini saklamak, Açık erişimli yayınlara anahtar kelimeler (doğal dil) kullanılarak erişim kolaylaştırılır. Akademisyenleri bilimsel yayın yapmaya ve bu kanallar aracılığıyla yayınlamaya özendirmek,  Farklı dillerdeki yayınlara erişimi sağlamak, Bilimsel iletişimi güçlendirmektir.

38 AÇIK ERİŞİM YAYINCILIK MODELLERİ
1. Kişisel Arşivleme Açık erişimi desteklemek amacıyla makalelerin yalnızca açık dergilerde yayınlanması gerekmez. Henüz yayınlanmamış yazılar veya basılı olarak yayınlanan makaleler elektronik ortamda arşivlenip hizmete sunulabilir. Böylelikle kişisel arşivleme kavramıyla karşılaşırız.

39 Literatürde kişisel arşivleme olarak tanımlanan bu kavram, “dijital belgelerin tercihen bir açık erişim elektronik arşivinde olmak üzere herkesin erişebileceği bir web sitesinde derlenmesi” (eprints. org, 2011) olarak tanımlanmaktadır. Açık erişim yayıncılığı işletim modellerinden olan kişisel arşivlemenin bugüne kadarki uygulamalardan üç yolla yapıldığı görülmüştür ( Polat, 2006b, s. 13’te aktarıldığı gibi). Bunlar, kişisel web sayfaları, konusal arşivler ve kurumsal arşivlerdir.

40 2.5.1.1. Kişisel Web Sayfaları:
Yazarların, yayınlanmamış yazılarını kendi web sayfalarında açık erişime sunmalarıdır. Bu uygulama kişilerin web sayfalarını kullanımının yaygınlaşmasından sonra ortaya çıkmış ve pek çok kişisel arşivin oluşmasıyla sonuçlanmıştır. Bu arşivleme türü için en önemli sorun uygulamanın devamlılığı ve yayınların uzun süreli korunmasıdır. Konusal Arşivler: Bu tür arşivler mevcut yayınların ön baskılarının internette karşılıklı değişimin olduğu ve yayın hızını etkisinin önemli olduğu araştırma alanlarında ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, genellikle araştırmacıların bir konferans ve ya bir dergi için hazırladığı yayını en etkili ve en hızlı şekilde dağıtmayı amaçlar. Bu arşivlere yazarlar yazılarını kendileri koyduklarından düşük maliyet ile oluşturulabilirler. Bu uygulamada arşiv sorumlusuna düşen görev ise, arşivin konusuyla ilgisi olmayan yazıları ayıklamaktır. Konusal arşivlerin en etkili en eski olanı 1991 yılında oluşturulan ve sonradan “arXiv” olarak bilinen bir ön baskı arşividir. Bu arşivde bilgisayar bilimleri, fizik, matematik, doğrusal olmayan bilim ve nicel biyoloji alanlarında elektronik baskı bulunmaktadır ( Polat, 2006b, s. 11). Kurumsal Arşivler: Bu arşivlerde bir kurumdaki tüm çalışmalara erişilebilir. Kurumsal arşivler kişisel arşivlemenin yaygınlaşması sonucunda ortaya çıkmıştır. Yazarlar, yayıncıları izin verdikleri müddetçe yazılarını kurumsal arşivlere gönderebilirler.

41 2. Açık Erişim Dergileri 1990’ların başında yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak bireysel çabalarla uygulanmaya başlayan bu yöntem, makalelerin internet üzerinden ücretsiz bir biçimde kullanıcılara sunulmasını sağlayan bir elektronik dergide yayınlanması modelidir. Açık erişim dergilerinin ortak özelliği, içeriklerini ücretsiz ve elektronik olarak okurlarına açmalarıdır. Açık erişim dergileri hakemli olarak yayınlanırlar bu sebeple de güvenilir yayınlardır.

42 3.bölüm: AÇIK ERİŞİM DERGİLERİ
AÇIK DERGİ TANIMI Açık dergi, bilgi ihtiyacı duyan tüm kullanıcılara hiçbir ücret ve abonelik talep etmeden internet üzerinden çevrimiçi olarak hizmet veren açık erişimli elektronik dergi yayıncılığıdır. Derginin içeriği genellikle üniversitenin bir bölümü tarafından oluşturulmuştur. Açık dergiler hakemli olup, tüm giderler araştırmayı yapan kurum ya da yazar tarafından karşılanmaktadır.

43 Atatürk Üniversitesi’ nde yayınlanan yaklaşık 15 derginin üniversite ana sayfasında e- dergiler portalında yayınlanmış şekli buna verilecek en iyi örneklerden biridir.

44

45

46

47

48

49

50

51 AÇIK DERGİ SİSTEMLERİ (OPEN JOURNAL SYSTEM)
Günümüz dünyasında teknoloji hızla gelişimini sürdürmektedir. Gelişen teknolojiler bilim dünyasına ciddi ölçüde yarar sağlamaktadır. Son dönemlerde teknolojinin bilime sunduğu ürünlerinden biri de Açık Dergi Sistemi’dir. Kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılamak ve bilimsel çalışmalara kaynaklık etmek için geliştirilmiş bu sistem, çeşitli yazılımlarla çalıştırılmaktadır. Dergilerin yayına hazırlanma sürecini hızlandıran ayrıca üzerinde değişiklikler, eklemeler ve düzeltmeler yapılabilen esnek yapıya sahip bir sistemdir.

52 Public Knowledge Project (PKP), British Columbia, Simon Fraser ve Stanford Üniversiteleri tarafından açık kaynak, özgür yazılım ürünleri geliştirmek hedefleyen ve kar amacı gütmeyen bir projedir.  Prof. Willinsky’nin girişimiyle yılında British Columbia Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde başlatılmıştır. Open Journal Systems (OJS), PKP projesi kapsamında geliştirilen ve ücretsiz olarak dağıtılan bir dergi yönetim yazılımıdır. PKP ailesinde Open Conference Systems ve Open Archives Harvester ve Lemon8-XML gibi ürünler de yayınlanmaktadır. Tüm  bu ürünlerin amacı başta akademik yayıncılık, dizinleme, konferans ve bilimsel metin yazımında kolaylık sağlamak, ortak ölçüler geliştirmek şeklinde özetlenebilir (Cebeci, 2011).

53 Yine açık erişim dergilerine bir örnek olan DOAJ’ a bakacak olursak;

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64 AÇIK DERGİ FARKINDALIĞI
Farkındalık bilgi kaynakları açısından düşünüldüğünde; herhangi bir kitap, dergi gibi materyallerin kullanılırlığı ya da bilgi kaynaklarını elektronik ortama aktarma işlemini gerçekleştiren sistemlerin kullanıcılar tarafından benimsenmesidir. Bilgi kaynaklarının gün geçtikçe daha geniş kitlelerce kullanılması o bilgi kaynağının farkındalığıdır.

65 Dünya’da açık erişim çalışmaları 1990’lı yıllarda başlamıştır
Dünya’da açık erişim çalışmaları 1990’lı yıllarda başlamıştır. Özellikle gelişmiş ülkelerde açık erişim ve alt kolu olan açık dergi yayıncılığı hızlı bir gelişim göstermiştir. Bunun nedeni geniş bir kullanıcı kitlesinin olmasıdır. Bir sistem ne kadar ilgi görürse o kadar ilerleme kat eder. Türkiye’de ise açık erişim ve açık dergi yayıncılığı son yıllarda başlamıştır. Ülkemizde yeni bir uygulama olan açık erişim gerek akademik çevre gerekse diğer kullanıcılar tarafından henüz tam anlamıyla özümsenememiştir. Üniversitelerin bir bölümü tarafından oluşturulan bu uygulama sadece belli bir kesim tarafından kullanılmaktadır. Uygulamanın yeterince tanıtılmaması açık dergi farkındalığının daha ileri düzeyde olmasını engelleyen nedenlerdendir.

66 Türkiye'de, açık erişim ve ulusal düzeyde açık dergi yayıncılığı faaliyetlerden sorumlu bazı özel kuruluşlar vardır. Bilimsel dergilerin lisans anlaşması için yüksek miktarda para olmasına rağmen kurum, Yükseköğretim Kurulu ve Bilimsel ve Türkiye Teknolojik Araştırma Kurumu gibi bilimsel etkinlikleri gündemi içine almaz (Tonta, 2007, s. 9). Bu durumun arkasındaki ana gerekçelerinden biri hem ulusal hem de uluslararası düzeyde bilimsel çalışmalar için bu faaliyetlerin katkıları hakkında farkındalık düşük düzeydedir. Bunun sonucu olarak, ulusal eğitim programları ve politikaları açık erişim ve açık dergi yayıncılığı için yer yoktur. Buna ek olarak, ulusal düzeyde bu konuda herhangi bir yasal düzenleme görmek mümkün değildir(Odabaş, 2011).

67 AÇIK DERGİ İŞLETİM MODELLERİ
Yazarların açık erişim dergilerde ücret ödemelerinin güçlüğü göz önünde bulundurularak uygulanan işletim modellerinden biri kurumsal üyeliğe dayalı “şemsiye” anlaşmalardır(Björk, 2004). Bu anlaşmalar ile yayıncılardan yayınladıkları her makale için ücret alınmaz, üye olan kuruluşlara büyük indirim olanağı sunulur. Bu şemsiye anlaşmalar parasal sıkıntıları çözmeye yönelik yaklaşımdır. Gelecekte de etkili olacağı kesin olmamakla birlikte açık erişimin yaygınlaşması adına önemli bir yaklaşımdır.

68 Bu modellerden bir diğeri ise ticari yaklaşım modelidir
Bu modellerden bir diğeri ise ticari yaklaşım modelidir. Bu modelde yazarlardan yayınlattıkları makale başına ücret alınır. Yayıncılar bu makalelerin kopyalarını elektronik ortamda yayınlarlar. Basılı dergilerde olan kullanımın ücretinin tamamen kullanıcılardan sağlandığı yaklaşım bu modelde ortadan kaldırılmış ve bunun yerine kullanıcıdan hiçbir ücret talep edilmezken tüm parasal giderler yazarlara yüklenmiştir.

69 Bir başka yaklaşım olan karma modelde ise hem aboneliğe hem de açık erişime dayalı dergiler bulunur. Abonelik ile hizmet veren dergilerde kullanıcılar ücret öderken, yazarın isteği ile makale açık erişimli yapılabilir ve sonuç olarak kullanıcısının ücretsiz erişimi sağlanmış olur.

70 AçIk dergİ sİstemİnİn amacI
Bilimsel çalışmalar için zaman, emek ve maliyet unsurları oldukça önemlidir. Bu unsurlardan yola çıkarak Açık Dergi Sistemi’nin ücret talep etmeden kaliteli yayıncılık anlayışıyla oluşturulmuş bir sistem olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca dergilerin yayına hazırlanma sürecindeki teknik işlemleri gerçekleştirmesi fazladan emek harcamayı önlemektedir. Açık dergi Sistemi’nin amacı tüm işlemleri internet üzerinden gerçekleştirilerek derginin yayına kadar olan sürecini kısaltmaktır.

71 Amaç, paylaşma yoluyla kalitenin arttırılması, sürdürülebilirliğin ve gelişmenin sağlanmasıdır. OJS web tabanlı bir dergi yönetim ve yayıncılık yazılımıdır. Bir dergi için ihtiyaç duyulan tüm iş ve işlemler internet üzerinden yapılabilmekte ve dergi web tabanlı olarak hemen yayınlanabilmektedir. Editöryel işlemler, makale gönderimi, inceleme, prova, kopya ve dizgi yönetimi ve sıraya koyma gibi tüm işlemler web tabanlı olarak yürütülmektedir (Cebeci, 2011).

72 AÇIK DERGİ MALİYET İLİŞKİSİ
Açık dergi maliyet ilişkisini açıklamak için, açık derginin tanımından yola çıkmak daha açıklayıcı olacaktır. Açık dergi, açık erişim dergilerini listeleyen Directory of Open Access Journals (DOAJ) tarafından “erişim için ücretin okuyucuya ya da kurumlarına yansıtılmadığı dergiler” olarak tanımlanmaktadır( Polat, 2006a, s. 87).

73 Açık erişimin bir kolu olan açık dergi fikrinin ortaya çıkmasındaki en önemli sebep maliyettir. Bilgi çağını yaşarken, bilimsel bilgiye ulaşmanın yolları da araştırmacılar için maddi bir külfet olmaktadır. Bilgi merkezlerinin kullanıcı kitleleri düşünülürse, her araştırmacının ihtiyacını karşılayacak kaynakları temin etmek, bilgi merkezlerinin bütçelerini oldukça zorlamaktadır. Mesleki açıdan bakıldığında da bu sorun kullanıcıları bilgi merkezlerinden uzaklaştırmaktadır.

74 Türkiye’de bilimsel süreli yayıncılık çoğunlukla üniversitelerle ve TÜBİTAK gibi kamu kurumlarıyla sınırlıdır. Başka ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de canlı bir ticari bilimsel süreli yayıncılık söz konusu değildir. Üniversiteler tarafından yayımlanan dergiler çoğu zaman kütüphanelere ücretsiz olarak ya da değişim yoluyla gönderilmesine karşın, çoğu basılı olan bu dergilere üniversite dışından kullanıcıların erişmeleri zordur. Bu bakımdan söz konusu dergilerin elektronik kopyaları açık arşivler yoluyla web üzerinden erişime açılmalıdır( Tonta, 2006, s.10)

75 Avrupa ülkelerine bakıldığında gelişmişlik düzeyleri yüksek olmasına rağmen kütüphaneler bilimsel dergi aboneliklerini ücretlerinin çok fazla oluşu sebebiyle iptal etmektedirler. Açık erişimli dergi yayıncılığının yaygınlaşması ve gelişmesiyle birlikte hem kurumlar hem de araştırmacılar adına yüksek maliyet sorunu ortadan kalkmış olacaktır.

76 TÜRKİYE DE AÇIK DERGİ Türkiye’de açık dergi yayıncılığı son dönemlerde başlamıştır. Türkiye’de yayınlanan elektronik dergilerin büyük bir kısmının açık dergi olduğu saptanmıştır. Elektronik dergiler genellikle üniversiteler tarafından yayınlanmaktadır. Diğerleri ise değişik kurumlarca yayınlanmaktadır. Türkiye’deki açık dergiler sosyal bilimler, fen bilimleri ve sağlık bilimleri ile alakalı dergileri barındırmaktadır.

77 Türkiye’de açık dergi yayıncılığı son dönemlerde başlamıştır
Türkiye’de açık dergi yayıncılığı son dönemlerde başlamıştır. Türkiye’de yayınlanan elektronik dergilerin büyük bir kısmının açık dergi olduğu saptanmıştır. Elektronik dergiler genellikle üniversiteler tarafından yayınlanmaktadır. Diğerleri ise değişik kurumlarca yayınlanmaktadır. Türkiye’deki açık dergiler sosyal bilimler, fen bilimleri ve sağlık bilimleri ile alakalı dergileri barındırmaktadır.

78 2009 yılı itibariyle WEB of Science’da 73 adet Türkiye adresli dergi bulunmaktadır. Bu dergilerin büyük çoğunluğu tıp alanında (32) olup, bunu 28 adet dergi ile temel bilimler, 13 adet dergi ile sosyal bilimler ve eğitim alanındaki dergiler izlemektedir. Bu dergilerden tıp ve temel bilimler alanlarında olanların hepsi açık erişimli olmasına rağmen, sosyal ve eğitim bilimleri alanlarındaki dergilerin (6) çok azı açık erişimlidir (Karasözen ve diğerleri, 2010, s.247).

79 ULAKBİM tarafından çeşitli konularda (tıp; temel bilimler ve mühendislik; tarım, veterinerlik ve biyoloji; sosyal bilimler) geliştirilen veri tabanlarında dizinlenen dergilerin bir kısmı açık erişimdir. Sosyal bilimler veri tabanında toplam 88 dergi dizinlenmektedir. ULAKBİM web sayfaları aracılığıyla bu dergilerde yayımlanan makalelerin bibliyografik bilgilerinin yanı sıra tam metinlerine de ücretsiz erişilebilmektedir (Tonta, 2006, s.5).

80 Türkiye’de açık dergi sayısı yeterli miktarda değildir
Türkiye’de açık dergi sayısı yeterli miktarda değildir. Odabaş (2011), Türkiye’deki açık dergileri Ulrich Periyodik Dizininde endeksli 425 Türk dergisi vardır. Çevrimiçi hizmet veren bu dergilerin sayısı 308 olup, bunlardan sadece 134’ü açık erişimli dergilerdir. Genel olarak Türkiye'de açık erişim dergi uygulamasının oldukça yeterli düzeyde olduğu söylenebilir ancak bu iyimser durum, dünyadaki uygulamalar ile karşılaştırıldığında açık erişimli akademik dergiler için yeterli olmadığını söylemek mümkündür. Başka bir deyişle, açık erişim ve akademik dergiler için açık dergi yayıncılığı Türkiye'de henüz istenilen seviyeye ulaşmış değildir.

81 ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ’NDE AÇIK DERGİ
Bilgi ve bilimin ön planda olduğu üniversiteler, çağın son teknolojilerini kullanmakla yükümlüdürler. Akademik çalışmaların daha verimli olması ve akademisyenlerin alanlarında kendilerini geliştirmesi için açık erişimli kaynakların kullanımı da oldukça önemlidir. Açık erişimin alt kolu olan açık dergiler ise bir üniversite için eşsiz bir bilgi deposudur. Kullanıcıdan ücret veya abonelik talep etmemesi akademik çalışmaları olumlu yönden etkilemektedir. Araştırmacılar dünyanın her yerindeki makalelere erişebilmektedirler.

82 Atatürk Üniversitesi’nde açık dergi yayıncılığı projesi Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tarafından 2009 yılında başlatılmış, 2011 yılında ise tamamlanmıştır. Atatürk Üniversitesi ana sayfasında e-dergi portalı adı altında açık erişim dergileri yayınlanmıştır. Açık dergiler öğretim elemanları tarafından da yeni benimsenen bir kaynaktır. Araştırmanın konusu olan öğretim elemanlarının açık dergiye karşı tutumları ve farkındalığı bulgular ve değerlendirmeler bölümünde yapılan anket sonucu tablo olarak verilecektir.

83 4.bölüm: BULGULAR VE DEĞERLENDİRMELER
Bu bölümde Atatürk üniversitesi öğretim görevlisi olan 100 kişiye anket çalışması uygulanmıştır. Anket sağlık bilimleri, sosyal bilimler ve fen bilimleri alanlarında uygulanmıştır. Araştırmanın nesnel sonuçlar vermesi için bu alanlardan eşit sayılarda örneklem seçilmiştir. Bu çalışma öğretim görevlilerinin açık dergi hakkındaki tutumlarını saptamak amacıyla elde edilen verilerin analizi yapılmıştır. Ankette öğretim üyelerinin yaşları, cinsiyetleri, alanları, unvanlarına göre açık erişimli dergilerden yeterince yararlanıp yararlanmadıkları, eğer yararlanmıyorlar ise hangi sebeplerden ötürü yararlanmadıkları irdelenmiştir. Anket çalışmasındaki olgusal sorular dört tane olup, ilk iki tabloda belirtilmiştir.

84 Öğretim Elemanlarının Yaşları
Tablo 1’de anket sorularında bağımsız değişkenlerden ikisi olan öğretim elemanlarının yaşları ve bölümleri verilmiştir. Tablo 1:Öğretim elemanlarının yaşları ve bölümleri Öğretim Elemanlarının Yaşları Toplam 25-35 36-45 46-55 56 ve üstü Bölümleri Sağlık 20 8 4 1 33 Fen 16 10 34 Sosyal 18 11 3 Total 54 29 6 100

85 Araştırmanın evreninde belirtildiği gibi katılımcıların, sağlık bilimlerinden 33, fen bilimlerinden 34, sosyal bilimlerden 33 kişi olmak üzere toplam 100 kişi olduğu tabloda görülmektedir. Öğretim elemanlarının yaş aralıkları 25-35’ ten başlayıp 56 ve üstü diye gitmekte ve bu veriler tablo 1’ de görülmektedir.

86 Tablo 2: Öğretim elemanlarının unvanları ve cinsiyetleri
Öğretim elemanlarının cinsiyeti Toplam Bayan Bay Öğretim elemanlarının unvanları araştırma görevlisi 18 19 37 uzman/okutman 8 5 13 yrd.doç 6 24 doç.dr 2 15 prof. 3 11 63 100 Tabloya bakıldığında genel olarak unvanların dağılımında erkeklerin çoğunlukta olduğu görülmektedir. Toplamda katılımcıların 63 ü erkek, 37 ise bayandır.

87 Öğretim Elemanlarının Yaşları
Tablo 3: Tercih edilen ortam ve yaş ilişkisi Öğretim Elemanlarının Yaşları Toplam 25-35 36-45 46-55 56 ve üstü hangi tür ortamları tercih edersiniz Basılı Sayı 8 7 2 19 % within öğretim elemanlarının yaşları 14,8% 24,1% 18,2% 33,3% 19,0% Elektronik 46 22 9 4 81 85,2% 75,9% 81,8% 66,7% 81,0% 54 29 11 6 100 100,0%

88 Verilere baktığımızda elektronik ortamı en çok kullanan öğretim üyelerinin yaş aralığı tir yaş arası 22, yaş arası 9, 56 ve üstü yaş grubunda ise 4 tür. Araştırma hakkında birinci bölümde varsayımlar kısmında verilen ifadede de olduğu gibi yaş ortalaması arttıkça elektronik ortamları kullanma oranı da düşmektedir. Buna karşın gelişen teknolojiyle birlikte gelen elektronik ortamların, anket verileriyle elde edilen tabloda basılıya göre daha çok tercih edildiği görülmektedir. Bu durum diğer bir varsayım olan “elektronik ortamlar daha çok tercih edilir” ifadesini doğrulamıştır.

89 Tablo 4: Tercih edilen sistem ve bölüm ilişkisi
Bölümler Toplam Sağlık Fen Sosyal Hangi tür sistemlerden erişirsiniz arama motorları Sayı 13 9 16 38 % within hangi tür sistemlerden erişirsiniz 34,2% 23,7% 42,1% 100,0% açık erişimli e-kaynaklar 3 4 10 30,0% 40,0% bağımsız e-dergiler 1 2 50,0% ,0% veritabanları 22 12 50 32,0% 44,0% 24,0% 33 34 100 33,0% 34,0%

90 Tablodaki verilere bakıldığında açık erişimli elektronik kaynakların ve bağımsız dergilerin kullanımının veritabanları ve arama motorlarına oranla çok düşük olduğu görülmektedir. Arama motorlarının kullanımı sosyal bilimler alanında daha fazla iken veritabanlarının kullanımı fen bilimlerinde daha fazladır. Bu verilere bakıldığında açık erişimli elektronik kaynakların ve bağımsız elektronik dergilerin kullanımının 100 kişi içerisinde sadece 11 kişi olduğu görülmektedir. Günümüzde birçok arama motoru kolay kullanılabilir ve basit arama yüzlerine sahip oldukları için daha çok tercih edilmektedir; fakat bu kolaylığın yanında kullanıcı tam olarak neyi aradığını veya aradığı şeyi nasıl ifade edeceğini bilmiyorsa bir bilgi yığını ile karşılaşması beklenmedik bir durum değildir. Arama motorlarının bu kolaylığı ve tanıtımı açık erişimli elektronik kaynaklar ve bağımsız e-dergiler için de uygulanabilirse kullanım oranında da artış görülebilir. Tablo 4’de çapraz tablo olarak verilen “araştırmanınız için gerekli olan elektronik kaynaklara öncelikle hangi tür sistemlerden erişirsiniz?” yarı kapalı uçlu soruya diğer seçeneğini işaretleyen ise olmamıştır.

91 Tablo 5: Yararlanma düzeyi ve bölüm ilişkisi
Bölümler Toplam Sağlık Fen Sosyal Yararlanma düzeyi Yararlanıyorum Sayı 23 27 73 % within bölümleri 69,7% 67,6% 81,8% 73,0% Yararlanamıyorum 10 11 6 30,3% 32,4% 18,2% 27,0% 33 34 100 100,0% Genel olarak bakıldığında toplam 100 kişiden 74 ü yararlanıyorum, 26 sı ise yararlanmıyorum demiştir. Yararlanıyorum diyenlerin sayısı sağlık bilimlerinde 23, fen bilimlerinde 24, sosyal bilimlerde ise 27’dir. Anket sonuçları, varsayımlarda ifade edilen “ Atatürk Üniversitesi öğretim üyeleri açık dergi yeterince kullanmamaktadır” ifadesini doğrulamamaktadır. Bir diğer varsayım olan “sosyal bilimlerde alanında diğer alanlara oranla açık dergiler daha fazla kullanılmaktadır” ifadesi anket sonuçlarındaki yüzde oranlarına bakıldığında doğrulanmıştır. Çok az bir fark olsa da açık dergilerden en çok yararlanan alan %81,8 ile sosyal bilimler olmuştur.

92 Tablo 6: Yararlanma düzeyi ve yaş ilişkisi
Öğretim Elemanlarının Yaşları Toplam 25-35 36-45 46-55 56 ve üstü Yararlanma düzeyi Yararlanıyorum Sayı 39 23 10 1 73 % within öğretim elemanlarının yaşları 72,2% 79,3% 90,9% 16,7% 73,0% Yararlanamıyorum 15 6 5 27 27,8% 20,7% 9,1% 83,3% 27,0% 54 29 11 100 100,0%

93 Basılı veya elektronik ortamların tercih edilmesinde yaş ortalaması artıkça elektronik ortamları kullanma oranı azaldığı daha önce belirtilmiştir. Tablo 6’ da ise en alt yaş aralığı olan aralığında açık dergilerden yararlanıyorum diyen 39 kişi iken, en üst yaş aralığı olan 56 ve üstü aralığında yaralanıyorum diyen sadece 2 kişidir. Genele baktığımızda açık dergilerden yararlanan öğretim görevlilerinin sayısı 100 kişiden 74 kişi olmasına rağmen yaş ile yararlanma düzeyi arasında doğru orantı yoktur. Öğretim görevlilerinin yaşı arttıkça yararlanma düzeyinin de azaldığı yukarıdaki tabloda görülmektedir.

94 Tablo 7: Yaşa ve cinsiyete bağlı olarak açık derginin bilinirliliği
Öğretim elemanlarının cinsiyeti Açık dergiler hakkında bilgi sahibiyim Toplam Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Bayan Öğretim elemanlarının yaşları 25- 35 Sayı 17 2 21 % within öğretim elemanlarının yaşları 81,0% 9,5% 100,0% 36- 45 6 1 7 85,7% ,0% 14,3% 46- 55 5 56 ve üstü 29 3 34 85,3% 5,9% 8,8%

95 Bay Öğretim elemanlarının yaşları 25- 35 Sayı 20 7 1 28 % within öğretim elemanlarının yaşları 71,4% 25,0% 3,6% 100,0% 36- 45 18 3 22 81,8% 13,6% 4,5% 46- 55 6 50,0% ,0% 56 ve üstü 2 66,7% 33,3% Toplam 43 13 59 72,9% 22,0% 5,1%

96 Yapılan tablo bayanların %85’ i, erkeklerin ise %73’ ü açık dergi hakkında bilgi sahibiyim sorusuna katılıyorum diyerek açık dergiler hakkında bilgi sahibi olduklarını göstermişlerdir. Ayrıca bu tablo,” baylar bayanlara oranla açık dergiden daha çok haberdardır.” hipotezimizi doğrulamaktadır.

97 Elektronik ortama aktarılmasını doğru buluyorum
Tablo 8: Unvana bağlı olarak çalışmaların elektronik ortama aktarılmasının doğruluğu Elektronik ortama aktarılmasını doğru buluyorum Toplam Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Öğretim elemanlarının ünvanları araştırma görevlisi Sayı 33 % within öğretim elemanlarının ünvanları 100,0% ,0% uzman/okutman 11 yrd.doç 20 2 22 90,9% 9,1% doç. dr 14 1 15 93,3% 6,7% prof. 8 10 80,0% 10,0% 86 4 91 94,5% 4,4% 1,1%

98 Tablo 8’da öğretim elemanlarının unvanlarıyla, bilgilerin elektronik ortama aktarılmasını doğru bulup bulmadıklarının çapraz tablosu yapıldı ve araştırma görevlisi, uzman/ okutman/ ve yardımcı doçentlerin %100’ ü, doçentlerin %93’ ü ve profesörlerin ise %80’ i bu önermeye katılmıştır. Görüldüğü gibi unvanların yükselmeye başlamasıyla bu önermeye katılım oranı azalmaktadır. Bu durum unvan arttıkça açık dergi kullanımı azalmaktadır hipotezini doğrulamaktadır. Bunun sebebi olarak da daha ileri yaş düzeyindekilerin hala basılı ortamı kullanıyor ve elektronik ortama güvenmiyor olabilecekleri söylenebilir.

99 Tablo 9: Unvana bağlı olarak basılı kaynakların daha çok kullanıldığı düşüncesi
Basılı kaynakların elektronik kaynaklara oranla daha çok kullanıldığını düşünüyorum Toplam Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Öğretim elemanlarının ünvanları araştırma görevlisi Sayı 12 5 16 33 % within öğretim elemanlarının ünvanları 36,4% 15,2% 48,5% 100,0% uzman/okutman 3 4 11 27,3% yrd.doç. 6 23 26,1% 21,7% 52,2% doç. dr. 1 9 15 33,3% 6,7% 60,0% prof. 45,5% 9,1% 31 46 93 17,2% 49,5%

100 Tablo 10: Yaşa bağlı olarak, basılı kaynakların daha çok kullanıldığı düşüncesi
Basılı kaynakların elektronik kaynaklara oranla daha çok kullanıldığını düşünüyorum Toplam Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Öğretim elemanlarının yaşları 25-35 Sayı 13 10 26 49 % within öğretim elemanlarının yaşları 26,5% 20,4% 53,1% 100,0% 36-45 4 15 29 34,5% 13,8% 51,7% 46-55 5 2 11 45,5% 18,2% 36,4% 56 ve üstü 3 1 75,0% ,0% 25,0% 31 16 46 93 33,3% 17,2% 49,5%

101 Basılı kaynakların elektronik kaynaklara oranla daha çok kullanıldığı Tablo 13’ de unvana göre, tablo 14’te ise yaşa göre gösterildi. Tablo 13’te unvana göre araştırma görevlilerinin %36’sı, uzman/ okutman’ların %27’ si, yardımcı doçentlerin %26’sı, doçentlerin %33’ü, profesörlerin ise %46’sı bu önermeye katılmıştır. Tablo 14’te ise yaşı arasında olanların %27’ si, arasında olanların %35’ i, arasında olanların %46’sı, 56 ve üzeri olanların ise %75’ i, basılı kaynakların elektronik kaynaklara oranla daha çok kullanıldığı görüşündedir.

102 Tablo 11: Alana bağlı olarak, açık derginin kolaylık sağlayıp sağlamadığı
Açık dergilerin varlığı akademik çalışmalarda büyük kolaylık sağlamaktadır Toplam Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Bölümleri Sağlık Sayı 27 3 2 32 % within bölümleri 84,4% 9,4% 6,3% 100,0% Fen 25 6 1 78,1% 18,8% 3,1% Sosyal 28 89,3% 10,7% ,0% 77 12 92 83,7% 13,0% 3,3%

103 Tablo 11’ de yine alana bağlı olarak açık dergilerin varlığı akademik çalışmalarda büyük kolaylık sağlamaktadır önermesiyle bir çapraz tablo yapıldı ve sağlık alanının %84’ ü; fen alanının %78’ i ve sosyal alanının %89’ u bu önermeye katılmıştır. Bu durum sosyal alanlarda açık dergi daha çok kullanılmaktadır hipotezini doğrulamaktadır; çünkü çalışmalarda büyük kolaylık sağlayıp sağlamadığı ancak bu sistemin kullanılmasıyla ölçülebilir. Ayrıca fen ve sağlık alanındakiler açık dergilerden yeterince yaralanmamalarını sebebi olarak ihtiyaçlarını karşılamadıklarını söylemektedirler.

104 Tablo 12: Yaşa bağlı olarak açık dergilerin ücretsiz olmasının niteliği düşürdüğü
Açık dergilerin kullanıcılara ücretsiz verilmesi yayın niteliğini düşürmektedir Toplam Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Öğretim elemanlarının yaşları 25-35 Sayı 5 39 49 % within öğretim elemanlarının yaşları 10,2% 79,6% 100,0% 36-45 3 9 17 29 10,3% 31,0% 58,6% 46-55 2 11 ,0% 18,2% 81,8% 56 ve üstü 1 4 25,0% 50,0% 18 66 93 9,7% 19,4% 71,0%

105 Tablo 12’ de açık derginin ücretsiz hizmet veriyor olmasının yayın niteliğini olumsuz etkilediği şeklindeki önermeyi doğrular bir şekilde sonuç çıkmış; çünkü yaş aralığı arasında olanların %10’ u, arasında olanların %10’ u, 56 ve üzeri olanların ise %25’ i katılıyorum demiştir; yani yaş sınırı yükseldikçe basılı kaynak alışkanlığı hala devam etmekte ve dahası ücretsiz erişimin yayın niteliğinin düşük olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Aslında bu durum belki hepsinin orta noktasıdır yani güven olmadığı için şüpheli bakıldığı için kullanımı tercih edilmemektedir.

106 Açık dergilere bedava erişimi doğru bulmuyorum
Tablo 13: Yaşa bağlı olarak, açık dergilerin bedava olmasının doğruluğu Açık dergilere bedava erişimi doğru bulmuyorum Toplam katılıyorum kararsızım katılmıyorum Bölümler sağlık Sayı 3 5 24 32 % within bölümleri 9,4% 15,6% 75,0% 100,0% Fen 6 23 18,8% 71,9% sosyal 22 28 10,7% 78,6% 12 11 69 92 13,0% 12,0%

107 Tablo 13’ de yaşa bağlı olarak açık dergilere bedava erişim doğru değildir önermesine. Sağlık alanındakilerin %9’ u fen alanındakilerin %19’ u sosyal alandakilerin ise %11’ katılmıştır. Belki de insanlarımızda hala pahalı olan iyidir mantığı var yani bu açık dergi yayınları için yüklü bir miktar istense o zaman insanlar bunun iyi kullanılabilir olduğunu düşünecektir.

108 Tablo 14: Alana bağlı olarak, çevresindekilerin açık dergilerden yararlanmaları
Çevremdeki araştırmacıların açık dergilerden yararlandıklarını düşünüyorum Toplam Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Bölümler Sağlık Sayı 17 11 4 32 % within bölümleri 53,1% 34,4% 12,5% 100,0% Fen 18 13 1 56,3% 40,6% 3,1% Sosyal 19 7 27 70,4% 25,9% 3,7% 54 31 6 91 59,3% 34,1% 6,6%

109 Tablo 14’ de kullanıcı kitlesine çevresindeki araştırmacıların açık dergilerden yararlanıp yararlanmadıklarını hakkında ne düşündükleri soruldu ve araştırma görevlilerinin %67’ si, uzman/ okutmanların %66’ sı, yardımcı doçentlerin %68’ i, doçentlerin %40’ ı, profesörlerin %40’ ı çevresindeki araştırmacıların araştırmalarında açık dergiyi kullandıklarını düşünmemektedir.

110 Açık dergi yayıncılığı akademik rekabeti olumlu etkiler
Tablo 15: Unvana bağlı olarak, açık dergilerin rekabeti olumlu etkileyeceği Açık dergi yayıncılığı akademik rekabeti olumlu etkiler Toplam Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Öğretim elemanlarının unvanları araştırma görevlisi Sayı 27 5 1 33 % within öğretim elemanlarının unvanları 81,8% 15,2% 3,0% 100,0% uzman/ okutman 10 11 90,9% 9,1% ,0% yrd.doç 17 6 23 73,9% 26,1% doç. Dr 9 15 60,0% 33,3% 6,7% prof. 7 2 63,6% 18,2% 70 19 4 93 75,3% 20,4% 4,3%

111 Tablo 15’ da açık dergi yayıncılığı akademik rekabeti olumlu etkiler önermesine araştırma görevlilerinin %82’ si, uzman/ okutmanların %91’ i, yardımcı doçentlerin %74’ ü, doçentlerin %60’ı ve profesörlerin %75’i olumlu etkileyeceğini düşünmektedir.

112 Tablo 16: Basılı dergileri kullanma alışkanlığı ve yaş ilişkisi
Öğretim Elemanlarının Yaşları Toplam 25-35 36-45 46-55 56 ve üstü Evet Sayı 2 1 5 % within öğretim elemanlarının yaşları 12,5% 16,7% ,0% 50,0% 18,5% Hayır 11 4 17 68,8% 66,7% 100,0% 25,0% 63,0% Kararsızım 3 18,8% 16 6 27

113 Tablo 16’da öğretim görevlilerinin açık dergilerden yararlanmamalarının sebebi olarak basılı dergileri kullanma alışkanlığının yaşlarına göre dağılımı gösterilmiştir. Varsayımlar kısmında verilen ifadede açık dergileri kullanmamam sebebi olarak basılı kaynakları kullanma alışkanlığı belirtilmiş, yaş ortalaması arttıkça bu sayının artacağı düşünülmüştür; fakat tablodaki verilere bakıldığında bunu söylemek mümkün değildir. “Basılı kaynakları kullanma alışkanlığımdan dolayı açık dergileri kullanmıyorum” ifadesine evet cevabı verenlerin sayısı 56 ve üstü yaş grubundaki öğretim görevlilerinde 2 iken, yaş aralığındaki öğretim görevlilerinde de 2 dir. Yine 11. soru olan yarı kapalı uçlu soruda diğer seçeneğini işaretleyen olmamıştır.

114 Tablo 17: Açık dergilerden yararlanmama sebepleri ve bölüm ilişkisi
Bölümler Toplam Sağlık Fen Sosyal Açık dergilerde yeterince yaralanmamanızın en önemli sebebi nedir basılı kaynakları yeterli buluyorum Sayı 3 1 5 % within açık dergilerde yeterince yaralanmamanızın en önemli sebebi nedir 60,0% 20,0% 100,0% ihtiyaçlarımı karşılamıyor 2 4 25,0% 50,0% teknolojiyi kullanabilme açısından yetersizim 66,7% ,0% 33,3% diğer elektronik kaynakları kullanıyorum 7 15 26,7% 46,7% 10 27 37,0% 25,9%

115 Yine açık dergilerden yararlanılmamasının sebeplerini saptamak amacıyla sorulan “açık dergilerden yararlanmamanızın en önemli sebebi nedir?” sorusu ile öğretim elemanlarının bölümleri çapraz tablo olarak verilmiştir. Genele baktığımızda en çok işaretlenen seçenek “diğer elektronik kaynakları kullanıyorum” seçeneği olmuştur. Açık dergilerden yeterince yararlanmayan kişi sayısı toplamda 27 iken,14 kişi bu şıkkı seçmiştir. Bölümlere kendi aralarında baktığımızda “basılı kaynakları yeterli buluyorum” diyen sağlık alanında 3 iken fen ve sosyal alanında 1 dir. Bu duruma bakılarak sağlık alanında çıkarılan basılı kaynakların ihtiyaçları daha çok karşıladığı varsayımı yürütülebilir. Yarı kapalı uçlu soru olan son soruda da diğer şıkkını işaretleyen olmamıştır.

116 Tablo 18: Açık dergilerden daha çok yararlanmak için öneriler ve bölüm ilişkisi
Bölümler Toplam Sağlık Fen Sosyal Açık dergilerden yeterince yaralanabilmeniz için neler yapılmalı tanıtımlar yapılmalı Sayı 3 1 4 % within bölümleri 30,0% 10,0% ,0% 14,8% arşivlerin makale sayısı daha zengin olmalı 2 6 20,0% 14,3% 22,2% konu çeşitliliği zengin olmalı 8 42,9% 29,6% hakemli olmalı 9 40,0% 33,3% 10 7 27 100,0%

117 Tablo 18’ da anket formunun son sorusu olan “açık dergilerden yeterince yararlanabilmeniz için neler yapılmalıdır?” yarı açık uçlu sorusuna verilen cevaplar ile öğretim elemanlarının bölümleri verilmiştir. Araştırmanın varsayımlarında açık dergilerin yeterince kullanılmamasının en önemli sebebi olarak tanıtımların yapılmaması görülmüştür; fakat tablo 10 analiz edildiğinde bunun tam aksi bir durum görülmektedir. Toplamda yüzdelerine baktığımızda katılımcıların görüşleri % 33,3 ile dergilerin hakemli olmasında birleşmiştir. Yine yüzde oranı yüksek olan bir diğer seçenek ise %29,6 ile konu çeşitliliği zengin olmalı görüşü olmuştur. Tanıtımlar yapılmalı seçeneği ise %7,4 de kalmıştır. Diğer seçeneğini işaretleyen katılımcıların görüşleri ise şu şekildedir: veri tabanlarında düzenlemeler yapılmalı ve dergi abonelikleri arttırılmalıdır olmuştur.

118 5.bölüm: SONUÇ VE ÖNERİLER
SONUÇLAR Atatürk Üniversitesi öğretim elemanlarının açık dergi yayıncılığına karşı tutumları yapılan anket çalışmasıyla irdelenmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen veriler şunlardır: Araştırma başlangıcında verilen varsayımlarda öğretim elemanlarının açık dergileri yeterince kullanmadıkları düşünülmüş; fakat anket sonuçları bu düşüncenin tersini göstermiştir. Atatürk Üniversitesi öğretim elemanları açık dergileri yeterince kullanmaktadır. Anket sonuçlarına bakıldığında belli bir yaş grubu öğretim elemanları basılı kaynakları tercih eder hipotezinin doğrulandığını görmek mümkündür. Yaş ortalaması yükseldikçe basılı kaynakları kullanma oranı da yükselmektedir.

119 Bilgiye erişirken daha çok arama motorlarını tercih eden öğretim üyelerinin de aslında açık dergileri kullandıkları ama bunun farkında olmadıkları görülmüştür. Daha önce yapılan çalışmalara ve yazılan makalelere bakıldığında ülkemizde açık dergi ile ilgili çalışmaların henüz kütüphanecilik alanının dışına çıkmadığı görülmüştür. Yapılan anket esnasındaki gözlemlerde birçok öğretim görevlisinin e- dergi ile açık dergi arasındaki farkı bilmediği saptanmıştır. Yapılan ankete göre baylar bayanlara oranla açık dergilerden daha çok haberdardır. Çalışmaları elektronik ortama aktarılması herkes tarafından mantıklı görülmüştür. Açık derginin akademik çalışmalara kolaylık sağladığı en çok sosyal alanda kabul görmüştür.

120 Kullanıcıların birçoğu açık dergilerin ücretsiz olması yayın niteliğini düşündüğünü savunmaktadır.
Unvana bağlı olarak açık dergiyi kullananların çoğu çevresindekilerin de kullandığını düşünmekte aynı şekilde kullanmayanlar çevresindekilerin de kullanmadığını düşünmekte. Araştırmada açık erişimli dergilerden daha çok yararlanmak için neler yapılmalıdır sorusuna verilen cevapların çoğu dergilerin hakemli olması görüşündedir.

121 ÖNERİLER Açık dergi yayıncılığı ve Atatürk Üniversitesi öğretim görevlilerinin açık dergi yayıncılığı hakkındaki görüşlerini saptamak amacıyla yapılan araştırma hakkındaki öneriler şunlardır ; E- dergi kavramı ve açık dergi kavramları arasındaki farkın öğretim görevlileri tarafından anlaşılması sağlanmalıdır. Açık dergiler hakkında tanıtım programları düzenlenmelidir. Açık dergilerin arşivleri daha da zenginleştirilmelidir. Açık dergilerde konu çeşitliliği arttırılmalıdır. Üniversitelerde açık dergi portalleri oluşturulmalıdır. Dünyadaki açık dergi çalışmaları sürekli takip edilmelidir.

122 KAYNAKÇA Alakuş, M. (2005, 29 Ekim). Bilgi evreninden evrensel bilgi merkezine: İnternetin düzenlenmesi. 14 Şubat 2011 tarihinde adresinden erişildi. ankos. gen. (2011). 11 Nisan tarihinde   adresinden erişildi. Atılgan, D. ve Keten, B. (2008). Açık erişim olgusu ve Ankara Üniversitesi. Y. Ekinci ve E. Bilar (Ed.). Balkan Ülkeleri Kütüphaneler Arası Bilgi ve Belge Yönetimi ve İşbirliği (ss ). Edirne: Trakya Üniversitesi Rektörlüğü. [ Çevrimiçi] Elektronik Adres: tesi_Bildiri_d%C3%BCzeltilmis.pdf Aziz, A. (2008). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri. Ankara: Nobel.

123 Björk, B. C. (2004). Open access to scientific publication-an analysis of the barriers to change? . Information Research, 9. [ Çevrimiçi] Elektronik Adres: 2/paper170.html Cebeci, Z. (2009). Bir açık kaynak yöntem yazılım örneği ojs. Yaşam Bilimleri Veri Tabanı 3.Editörler Çalıştayı, 20 Kasım 2009, 14 Nisan 2011 tarihinde i.ppt adresinden erişildi. Ertürk, K.L. ve Küçük, M. E. (2010). Bilimsel bilginin görünürlüğü: Hacettepe Üniversitesi’nde açık erişim farkındalığı. Türk Kütüphaneciliği, 24, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: Ertürk, K. L. ve Küçük, M. E. (2010). Kurumsal açık arşivlerin etkin kullanımı: Türkiye’deki bilimsel elektronik yayıncıların görüşleri. Bilgi Dünyası, 11, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: eprints. org. (2011). 15 Nisan 2011 tarihinde adresinden erişildi.

124 Karasözen, B. , Holt, İ. ve Coşkun, C. (2006)
Karasözen, B. , Holt, İ. ve Coşkun, C. (2006). ANKOS açık erişim broşürü: Bilimsel bilgiye erişimdeki engelleri kaldırmak elinizde. Bilgi Kaynaklarını Destekleyen Konular. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: Karasözen, B. , Zan, B. U. ve Atılgan, D. (2010). Türkiye’de açık erişim ve bazı ülkelerle karşılaştırma. Türk Kütüphaneciliği, 24, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: Kayaoğlu, H. D. (2006). Açık erişim kavramı ve gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye için anlamı. Türk Kütüphaneciliği, 20, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: Kaynar, İ.S.(2009). Open journal system. Akademik Bilişim’09 - XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri Şubat 2009 Harran Üniversitesi, Şanlıurfa, 11Nisan 2011tarihinde adresinden erişildi. Küçük, M. E. , Al, U. ve Olcay, N. E. (2008). Türkiye’de elektronik dergiler. Türk Kütüphaneciliği, 22, [Çevrimiçi] Elektronik Adres:

125 Odabaş, H. (2011, Mart). Open journal publishing in Turkish academic sphere: The case of Atatürk University. 6th Global Conference: Cybercultures Exploring Critical Issues, Çek Cumhuriyeti’nde sunulan bildiri. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: disciplinary.net/wp-content/uploads/2011/02/Odabas-paper.pdf Oktar, N. ve Akdal, G. (2006). Bilimsel yayınlara internet üzerinden açık erişimin süreli yayıncılığın niteliğine etkisi. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: pdf Polat, C. (2006a). Bilimsel bilgiye açık erişim ve Atatürk Üniversitesi açık arşivi kurma çalışmaları. A. Yıldızeli ve H. K. Bahşişoğlu (Ed.), ÜNAK bilimsel iletişim ve bilgi yönetimi (ss ) . Ankara. Polat, C. (2006b). Bilimsel bilgiye açık erişim ve kurumsal açık erişim arşivleri. Journal of Social Sciences, 6, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: _Bilimsel_Bilgiye_A.pdf

126 Swam, A. P. and Brown, S. N. (2004). JISC/OSI Journal Authours Survey
Swam, A. P. and Brown, S. N. (2004). JISC/OSI Journal Authours Survey. 12 Nisan 2011 tarihinde JISC veritabanından erişildi: Tonta, Y. (2005, Şubat). Bilimsel iletişim ve açık erişim: Bilgi erişim sorunlarımızın çözümünde açık erişimden nasıl yararlanabiliriz? . Akademik Bilişim 2005, Gaziantep’te sunulan bildiri. [ Çevrimiçi] Elektronik Adres: ab-2005-acik-erisim.pdf Tonta, Y. (2006). Açık erişim: Bilimsel iletişim ve sosyal bilimlerde süreli yayıncılık üzerine etkileri. K. Karakütük (Ed.), Sosyal Bilimlerde Yayıncılık 1. Ulusal Kurultay Bildirileri (ss ). Ankara: TÜBİTAK, ULAKBİM. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: bilimlerde-acik-erisim-bildiri-son.pdf Willinsky, J. (2003). The nine flavours of open access scholarly publishing. [ Açık erişim bilimsel yayınında dokuz tat]. J. Postgrad Med, 49, [Çevrimiçi] Elektronik Adres: e=49;issue=3;spage=263;epage=267;aulast=Willinsky