İyi bir EM nasıl problem çözmeli?

... konulu sunumlar: "İyi bir EM nasıl problem çözmeli?"— Sunum transkripti:

1 İyi bir EM nasıl problem çözmeli?
Dr. Osman Alp Dr. Mehmet R. Taner

2 İnsiyatif Sizde Şirket size sipariş üzerine iş yaptırmıyor
Asla “firmanın bizden beklentileri” türünde bir ifade takınmayın. Bunu hiç bir yere yazmayın, kimseler duymasın Siz şirket için belki onların doğru tanımlayamadıkları problemleri EM altyapınızı Yaratıcılığınızı Aklınızı Ve erişiminiz olan dış kaynakları kullanarak en etkin şekilde çözüyorsunuz

3 Problemi Tanımlarken Unutmayın ki, doğru bir başlangıç, başarılı bir sonuca erişmek için en uzun sıçramayı getirecektir Semptomları dinleyin – bunların neden birer semptom olduğunu belirleyin Sebep sonuç ilişkilerini ortaya yazılı yada grafik olarak dökün Bu aşamada çözüm odaklı olmayın, çözüm konusunu tamamen aklınızdan çıkarın Grup üyelerinin en saçma bulduğunuz görüşlerini bile asla eleştirmeyin. Bunu zaten hiçbir zaman yapmayın

4 Örnek 1 – Projenin Tanımı
Amaçlar daha ayrıntılı olarak aşağıdaki gibi sıralanmıştır. Excel dosyasından aldığı ürünlerin geçmiş talep verilerini izleyip talep dağılım tipini belirleyen; bir ay sonraki talebi tahmin etmek için ürünleri dağılım tipine uygun metodun uygun parametresine yönlendiren ve sonuçta bir ay sonraki gerçek sipariş adetine en yakın tahmin sonucunu aynı Excel dosyasına döndüren sisteminin geliştirilmesi, Ürünlerin dağılım değiştirmiş olabileceği ve bulunan tahmin değerinin yanlış olabileceği durumlarda sistemin kullanıcıyı uyararak kullanıcıyı sistemi sıfırlayıp tekrar başlatmaya yönlendirmesi; dolayısıyla sistemin kendini dışarıdan müdahaleye gerek olmaksızın yenilemesi, Tamamıyla çözümle ilişkilendirilmiş, problemin tanımı problemin çözümünü ve geliştirilen yazılımın tasarımını dahi içeriyor...

5 Problemi Tanımlarken: Dahası
Problemi dar odaklı tanımlamaktan kaçının Üst ve alt problemleri düşünün Az kısıtla başlamaya gayret edin Birçok şey değiştirilemez değildir Ne bildiğinizi, işin zor mu kolay mı olduğunu bir kenara bırakın EM proje fuarına, IE 477 ya da 478 dersine, hocalarınızın ya da şirket çalışanlarının çabalarınızı nasıl değerlendireceklerine bir süre için tamamen boş verin Açık fikirli olun, hayal gücünüzü kullanın ve bizleri de var gücünüzle buna zorlayın

6 Laf Salatası... Öneri, çaba ve çözümlerinizi desteklemek için daima sayısal bilgiler (veri değil, bilgi) kullanın Bu bilgilere erişmek için analiz safhasında gerekli verileri toplayıp uygun yöntem ve tekniklerle işlemeli ve bilgiye dönüştürmelisiniz. Sizden şu tür önermeler bekleniyor: Kurulum ve malzeme ikmal süreleri toplam işletim süresinin ortalama %30’u büyüklüğündedir. 2005 yılında X bölgesinde konumlanmış bayilerin %20’si toplam satış payının %80’ini üstlenmiştir.

7 Örnek 2 Yapılmakta olan bu projenin asıl hedefleri;
Malzemelerin hasarsız olarak fabrikaya gelmesini sağlamak, Malzeme Kabul İşleminin daha hızlı yapılmasını sağlamak, Ambardaki oprerasyonel işlemleri azaltmak, İşçi hatalarını azaltmak. Ambar alanlarının optimum kullanılmasını sağlamak, Hava depolamayı azaltmak. Üretime malzemeyi hasarsız olarak iletmek, Sistemde malzemelerin taşıyıcılarını belirlemek, Taşıyıcı planlama prosedürlerini oluşturmak, Üretimdeki hasarlı malzeme bazlı kayıpları önlemek, Zamandan tasarruf sağlamak, Kalitede artış sağlamak, Maliyet azaltmak.

8 Örnek 3 “... Yapılan gözlemler sonucu malzemelerde meydana gelen bu hasarların, taşıyıcı paletlerden kaynaklandığı tespit edilmiştir...” Bahsedilen hasar ne kadar? Bu tespit neye dayanarak yapılmış?

9 İletişim, iletişim... Firmada yaptığınız gözlemleri akademik komite üyelerine, Çözüm alternatiflerini grup arkadaşlarınıza, Önerilerinizi firma yetkililerine etkin ve hızlı bir biçimde anlatmak için akış şemaları, teknik resimler, fotoğraflar, pseudo kodlar ve daha ne gerekiyorsa kullanmalısınız. Kendinizi ne kadar hızlı ve doğru ifade edebilirseniz başarılı çözümlere o kadar kolay ulaşacaksınız.

10 Literatür? Her şeyin bir sırası var!
Unutmayın ki bu bir araştırma projesi değil Probleminizi en iyi şekilde tanımlamadan literatür sözü etmeyin Bir ön analiz yapıp çözüm yolları üzerine kendi başınıza – grup değil, bireyler olarak – kafa yormadan, değil literatüre bakmanız, bu konuyu kendi aranızda ya da danışmanlarınızla tartışmanız bile yaratıcılığınızı öldürecek ve projenizi en baştan başarısızlığa itecektir

11 Geçmiş Yıllar Geçmiş yılların proje kitaplarını inceleyin.
Atandığınız ve benzer şirketler için yapılan projeleri değerlendirin. Çözüm önerilerinin uygulamaya geçip geçmediğini araştırın ve bunun nedenlerini sorgulayın. Bu deneyimden edindiğiniz bilgileri kendi çalışmanızda kullanın.

12

13 Alıştırma 1 Benli Geri Dönüşüm
2005’ten bu yana Eskişehir Odunpazarı bölgesinde hizmet vermektedir Son altı ayda 357,200 kg. ambalaj atığı toplanıp geri dönüştürülmüş Bu süreçte 5 mahalleye yayılan 24,000 konuta hizmet verilmiştir Her konut evsel atığını özel ambalajlarla kapı önüne çıkarır Toplama haftanın 6 günü iki küçük, bir büyük araç yardımı ile yapılır, her kamyonda 3 işci çalışmaktadır Dolan kamyon tesise geri döner, rota tamamlanmadıysa tesisten yeni bir kamyon gönderilir Hizmet alanının genişletilmesi istenmektedir Evsel atık toplama sürecinin maliyetli yüksektir Mevcut rotalama bazı mahallelere ulaşımı engellemektedir

14 Alıştırma 1 Benli Geri Dönüşüm
Gelen evsel atık tamamen işlenememektedir Toplanan atığın miktarı 2 bölgede barkodlu konteynırlar sayesinde bina bazında, üç bölgede ise toplamadan sonra tartım yoluyla genel olarak elde edilmektedir Ayrıştırma bandının kapasitesi yetersizdir ve bandın sık sık durdurulması (günde ortalama 82 dakika) gerekmektedir Sanayi atıkları ve sanayiden toplanan paletlerin ayrıştırılması aynı tesiste yapılmaktadır En yüksek gelirler paletlerden elde edilmekle birlikte palet ayrıştırma alanı çok yer kaplamaktadır Bant üzerinde artıştırılan kartonlar stok alanına zamanında transfer edilemedikleri için, bu yüksek hacimli ve düzensiz şekilli malzemeler hat üzerinde uzun süre dönerek yer işgal etmektedirler

15 Alıştırma 2 – Bilkent Üniversitesi Ulaşım Sorunları
Semptomlar Problem tanımı Farklı perpektifler: 1-Üniversite 2- Öğrenci 3-Personel 4-Anlaşmalı şirket

16 Kriterler Esastır Firma, kriterlerini sizin alıştığınız üslupta açık ve net belirtemeyecektir Siz firmada yapacağınız izlenimler sonrası uygun kriter ya da kriterleri belirlemeli, Amaç fonksiyonunu seçilen kesin ve belirsiz, çoklu ve hibrid tüm kriterleri göz önünde bulunduracak biçimde yapılandırmalısınız. Bu işi yaptıktan sonra tüm danışmanlarınızla görüşmeli ve ancak bu noktadan sonra çözüm yollarını araştırmaya yönelmelisiniz.

17 Modeller Deterministik Matematiksel Modeller: IP, LP, DP
Bilişim Modelleri – ERD, DFD Süreç Modelleri – Flowcharts, Operation Chart, Assembly Process Chart Kavramsal Modeller – Yönetişim modeli Benzetim Modelleri – ARENA diagramları Rassal Modeller – State transition diagram, MDP’s

18 Nasıl modellenir? Üniversite dönemlik ders kayıt sistemi

19

20 Nasıl modellenir? IE 477 gruplarını projelere atama mekanizması

21

22 Nasıl modellenir? Sigorta şirketi sigortalı veri tabanı tasarımı

23

24

25

26 Nasıl modellenir? Microsoft’un Hindistan’dan dünyaya hizmet veren çağrı merkezinde farklı dilleri konuşan elemanları saat dilimlerine atama sistemi

27

28 Nasıl modellenir? Bir kamu kurumunda finansal tasarruf mekanizması geliştirilmesi

29

30

31 Ya biz de bilmiyorsak? Bazı projeler beklenenden farklı yönlere doğru ilerleyip akademik komite üyelerinin ilgi alanı dışındaki konulara uzanabiliyorlar. Böyle bir durumda unutmayın ki hepimiz bilgi üretmek, paylaşmak ve edinmek için buradayız. Kütüphaneye, Ekonomi Bölümü’ndeki bir uzman öğretim üyesine ya da nereye ve kime gitmeniz gerekiyorse, gidin, gerekli alt yapıyı kurun, bizlere de öğretin ve yolunuza devam edin.

32 Şu Kutsal Optimum Optimum sözcüğünü doğru kullanın
Çözüm uzayını mümkünse matematiksel bir ifadeyle net bir şekilde tanımlayın Amaç fonksiyonunu belirleyin Ancak elinizdeki çözüm, çözüm uzayında objektif değeri maksimize ya da minimize ediyor ise ona optimum diyebilirsiniz Bir çok durumda çözüm uzayının sonlu ve kesikli bir küme ile ifade edileceğini göz önünde bulundurun Ota, çöpe optimum demeyin! Bilgi ve yeteneklerinize olan inancımız yiter... Farkli feasible setler de var.

33 Asla Sızlanmayın Endüstriyel ve akademik danışmanlarınızdan şikayet etmeyin Bu proje önce sizin sorumluluğunuz Bizler yalnızca uygun gördüğümüz ve elimizden gelen şekilde yardımcı olmaya çalışıyoruz Zorlukları aşmaya çalışın, gerekiyorsa yardım isteyin, yardım sizi tatmin etmezse dinginlikle doğru bildiğinizi yapın Profesyonel davranın, kimsenin kalbini kırmayın ve şurdakini buraya koymaya kalkmayın.

34 Bir EM gibi konuşun Şunları duymaya başladık bile
O proje simülasyon projesiymiş O projede VRP problemi çözülecekmiş Bu proje optimizasyon projesiymiş, algoritma gerekiyormuş vb. Simülasyon, optimizasyon ve tüm algoritmalar birer araçtır asla ve asla amaç olamazlar. Proje ancak bir uygulama alanında belli başlı problem türlerine ait olabilir.

35 EM gibi konuşmak EM gibi davranmanızı sağlar.
Örneğin araç rotalama probleminin çözümünü gerektiren bir proje dağıtım planlama lojistiği projesidir. Çözümü için de tamsayı programlaması, sezgisel yaklaşımlar ve gerekiyorsa simülasyon kullanılabilir. Eğer projeyi bir tam sayı programlaması projesi gibi yorumlarsanız. Kendinizi ilk dakikada dört duvar arasına hapsetmiş olabilirsiniz.

36 Çarparıım, Böleriiim... En az üç yıldır dünya çapında bir üniversitede öğrenim görüyorsunuz Azımsanmayacak bir birikime sahipsiniz Tüm bunları bir kenara bırakıp iş dünyası ve endüstriyi akademiden kesin duvarlarla ayırmaya kalkmayın Yalnızca sağ duyu ve zekanıza sırtınızı yaslarsanız ancak gülünç sonuçlar üretebilirsiniz....

37 Örnek 4 Elimizde bulunan veriler doğrultusunda “s” değerini şöyle hesapladık: s = % 16 + % 15 + % (10/2)* + % 6 = % 42 Uzun vadede aradığı ürünü rafta bulamadığı için tüketici şampuan kullanımını sonlandırmayacağından bu değerin %50 olasılıkla o mağazaya döneceğini varsaydık.

38 Toplamayı da biliriiim
Sanayideki karmaşık problemleri soyut matematiksel modellerle ifade edebilme yeteneği, EM’nin ayıredidici bir özelliği... Öğrendikleriniz + Yaratıcılığınız + Hayal Gücünüz = Sizin Modeliniz Geliştirdiğiniz modeli uygun yöntem(ler)le çözebilmelisiniz... Modelleme ve Çözme aşamaları, grup olarak size ait bir şeyler taşımalı...

39 Örnek 5 Satış noktalarında yitik satış miktarını en güvenilir ve doğru yoldan ölçebilecek, üst yönetime en hızlı yoldan doğru rapor ve veriler sağlayabileyecek bir ölçüm sistemi geliştirilmesi, Ürünlerin distribütörden son tüketiciye kadar olan akış sürecinin incelenmesi, yitik satış oranını olumsuz yönde etkileyen sebeplerin bulunarak kategorize edilmesi ve bu sebeplerin etki yüzdelerinin ayrıntılı bir çalışmayla hesaplanması, Sebep ve süreç analizi sonucu ortaya çıkacak olan iyileştirme alanlarında gerekli çözüm önerilerinin hayata geçirilerek yitik satış oranının azaltılması.

40 Örnek 5 - Devam Aktivite planı yapılmadan önce şirketin tedarik zincirini, sipariş ve sevkiyat süreçlerini, market içi ve dışındaki aktivitelerini kapsayan, satış sistemini tam olarak anlama amaçlı saha çalışmaları yapılmıştır. Projenin iki ana amacından biri olan yitik satış oranını ölçebilecek bir sistem geliştirmeden önce yitik satış oranları şirketin mevcut durumunu analiz etmek ve projenin etkilerini daha sonra ölçebilmek için kapsamlı bir çalışma başlatılmıştır.

41 Örnek 5 - Devam Yitik satış miktarını en az maliyetle ve en verimli bir şekilde ölçebilmek için el terminallerinin kullanılabileceği düşünülmüştür. El terminaline yüklenecek ek bir yazılımla verinin el terminaline girilmesi daha sonra da merkezi bilgisayar sistemine girişi yapılması ile süreçteki kağıda not alma ve daha sonra bilgisayara aktarma gibi verimsiz işlemler otomatize edilmiş olacak, ayrıca yapılan çalışmalar merkezi olarak da analiz edilebilecektir.

42 Örnek 5 - Devam Yitik satış oranını azaltabilmek için müşterilerin ürünleri rafta bulamamalarının sebeplerinin ağırlıklarına göre tesbit edilmesi ve süreçteki darboğazı oluşturan problemin bulunarak bu probleme odaklanılması planlanmıştır. Ankara’nın değişik bölgelerindeki 57 BA ve 20 BM/SM’de 2 ayrı SKU listesi üzerinden var-yok bilgileri alınmış, yok olan ürünlerin olmama sebepleri marketin yetkili elemanları, satış temsilcileri ve distribütörlerle yapılan birebir görüşmeler ile tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre yitik satışların gerçekleşme sebeplerinin belirlenen 4 ana problem alanına göre yüzdesel dağılımı şu şekildedir: .....

43 Bu iş zor Yonca... Karmaşık problemlerin tek bir çözümü yoktur...
Bulduğunuz çözüm(ler), kullandığınız parametrelere, yaptığınız varsayımlara bağlıdır Mutlaka duyarlık ve senaryo analizleri yapmalısınız Çözüm öneriniz, dinamik ortamlara karşı ne kadar hazırlıklı

44 Örnek 6 Fabrikada gözlemlenen aksaklıkların ve nedenlerinin tespitinin ardından, öngörülen palet tasarımları gerçekleştirilmiştir. Bu paletler yukarıda belirtildiği gibi bazı parametreler ışığında tasarlanmıştır: Paletlerin hava depolama durumları Üretimdeki öncelik durumları ve esneklik durumları Paletlerin varolan koruma koşulları Hurdaya gitme yüzdeleri Maliyetleri (pahalı malzemelere öncelik verilecektir) Ambarda yerleştirildigi yerler ve bunun uygunlugunun saptanması

45 Herşeyi ben mi çözeceğim?
Problemlerin İdeal çözümleri Tercih edilen ve hemen uygulanabilecek çözümleri, ve Orta ve uzun vadede uygulanabilecek çözümleri vardır... Mümkün olduğunca tüm olası çözüm seçeneklerini de ortaya çıkartmaya çalışın...

46 Son Değerlendirme Yaptığınız işi beğenebilir ya da beğendirmek isteyebilirsiniz Zaten zamanı geldiğinde bizler de beğendirmek için çabalamanız yönünde size telkinde bulunacağız Yalnız lütfen bu işi yaparken gerçekçi olun Ateş olmayan yerden duman çıkartmaya ya da Bir fili hasır altı etmeye çalışmayın Bu tür işleri bırakın politikacılar yapsın, bunlar bizim meslek etiğimizle bağdaşmaz.

47 EM Fuar Fuar bu işin biraz da eğlence tarafı
Fuara giren projeler iyi de girmeyenler kötü denemez Projeniz fuara seçilirse sevinin ama seçilmezse de hiç umrunuzda olmasın Kendinize daha gerçek, daha yapıcı, daha büyük hedefler seçin Elinizdeki işi en iyi şekilde tamamlamaya konsantre olun Başkalarıyla değil yalnızca kendinizle yarışın.

48 İyi Bir Problem Tanımı XYZ ürünleri genel olarak tüketicilerin alışveriş listesine dahil etmedikleri, görüldüğü zaman satın alınan ürünlerdir. Bu yüzden raf bulunabilirliğinin yüksek olması CCİ için hem karlılık hem de uzun vadedeki stratejik hedefler açısından büyük önem taşımaktadır. Üretim ve pazarlama işlerini uzun süredir başarıyla yürüten şirketin, özellikle Doğu Satış Bölgesi’nde satışını arttırabilmesi ve satış kaybetmemesi için yaşanan dağıtım sorunlarını gidermesi ve “ürün bulunabilirliğini” %100’e yakın bir seviyeye çekmesi gereklidir. Bu bakımdan firmanın tedarik ve dağıtım stratejisi olarak temel hedefi şöyle özetlenebilir: Bayilerde yeterli stok seviyesi bulundurarak, bayilerin müşterilerine hiçbir zaman “yok satmamasını” sağlamak; aynı zamanda gereksiz stok yüksekliğinden ve doğurduğu masraflardan kaçınmak.

49 İyi Bir Problem Tanımı Bu bağlamda projemizin temel amacı şöyle şekillenmektedir: i) ASR sistemini baştan düzenleyerek, sistemin Tedarik Zinciri ve Envanter Yönetimi disiplinlerinin geliştirdiği matematiksel modeller temelinde bayiler için optimum stok seviyelerini doğru şekilde hesaplamasını sağlamak, ii) bu optimum stok seviyelerini tespit ederken “yok satma” ve stok tutma masraflarını minimum seviyeye çekmek, iii) geliştirdiğimiz yeni sistemi ortaya çıkabilecek tüm sorunları aşarak firmada uygulamaya geçirmektir. Hedeflenen amaç, kısaca, CCİ için en uygun Envanter ve Tedarik politikasını tespit edip, programlamaktır.

50 Son Söz Sıkı çalışın. Kaynaklarınızı iyi değerlendirin. Eğlenin.
Bol şans!

51 İyi bir EM nasıl problem çözmeli?
Dr. Osman Alp Dr. Mehmet R. Taner