TEMA: Hak ve Özgürlükler

... konulu sunumlar: "TEMA: Hak ve Özgürlükler"— Sunum transkripti:

1 TEMA: Hak ve Özgürlükler
ALT TEMA: HARİTADA BİR NOKTA PASİFİK YAYINLARI 7. SINIF

2 YANLIŞ GÖREN VE ELİNİ UZATMAYAN, YANLIŞI YAPAN KADAR SUÇLUDUR.
(KIZILDERİLİ ATASÖZÜ)

3 HARİTADA BİR NOKTA Çocukluğumdan beri haritaya ne zaman baksam gözüm hemen bir "ada" arar; şehir, vilayet, havali isimlerinden hemen mavi sahile kayar... Robinson Crusoe (Robinson Kuruzo)'yu okumuşumdur her hâlde; unuttum gitti. Onun zoruyla mavi bo­yaların üstünde bu garip ada ismini okuyunca hülyaya daldığımı sanmıyorum. Romanlar yüzünden adaları sevdiğimi pek um­muyorum ama belki de o yüzdendir. Haritada ada görmeyeyim. İçimdeki dostluklar, sevgiler, bir karıncalanmadır başlayıve­rir: hemen gözlerimin içine bakan bir köpek, hemen az konuşan hareketleri ağır, elleri çabuk abalar giymiş bir balıkçı, yırtık bir muşamba kokusuyla beraber küpeşte tahtaları kararmış, boyası atmış ağır ve kaba bir sandal, sandalın peşini bırakma­yan bir kuş, ağ, balık, pul, sahilde harikulade güzel çocuklar, namuslu kulübeler, kırlangıç ve dülger balığı haşlaması, kere­viz kokusu, buğusu tüten kara bir tencere, ufukları dar, sisli bir deniz...

4 HARİTADA BİR NOKTA İşte çocukluğumun ve gençliğimin haritalarındaki adalar beni, sonunda bir gün, özlediğim gibi bir adaya bırakıverdi. Git­tiğim motorla yine geri dönmüştüm. Kayığı temizleyenler sekiz kişi idi. Yedisi bizim adadandı. Sekizincisini - zayıf, sarı, hastalıklı adamı - hiç görmemiştim. Ne kadar dostça, ne kadar içten bir sevgi ile çalışıyordu. Balığın bol çıkmaya başladığı duyulduğu zaman, dışarıdan da insanlar gelirdi. Dışarıdan ırıba katılanlar pay almazlardı, ırıp tayfası ile reis, gönüllerinden ne koparsa o kadar balık verirdi kendilerine. O adam da bir dülger alabilmek, bu balığı hak etmek için elinden geleni yapıyordu. Nihayet iş bitti. İki büyük dülger balığını reis, kıç altına attı. Tayfalardan birine seslendi: — Bunu bize götür, sonra ötekileri pay yap.

5 HARİTADA BİR NOKTA Üçer tane alanlar oldu. Dışarıdan gelen, bir tane versinler diye bekledi. Yüzünde tatlı bir gülümseme ve çalışmaktan do­ğabilmiş hafif bir kırmızılık vardı. Bu kırmızılık, pay dağıtan adamın elinde bir tek balık kalıncaya kadar adamın yanağında durdu. Sonra birdenbire uçtu. Yüzündeki gülümseme önce tehlikeli bir hâlde dondu. Sandım ki böyle, bütün ömrünce böy­le donuk bir tebessümle kalıverecek adam. Etrafına bakındı. Kendine bakan birini gördü. Gülümseme yüzünde birdenbire bir meyve gibi çürüyüverdi. Gözleri hayretle büyüdü. Son balığı kayıktaki adam, rıhtıma fırlatmıştı. Adamın yüz ifadeleri ne­redeyse yine eski temiz, memnun hâlini, taze meyve hâlini alıverecekti. İki adım attı. Elini balığa doğru uzatmak üzere eğil­di. Ama ötekilerden, baş parmağına irisinden bir dülger balığı takmış birisi, kocaman çizmeli ayağını dülger balığının sırtına bastı:

6 HARİTADA BİR NOKTA — Ne o? Hemşerim, dur bakalım! Dağdan gelip bağdakini kovmayalım." Adam elini çekti. Bir şey söylemedi. Söyleyemezdi. Söyleyecek hâlde değildi. Rıhtım kahvesine doğru yürüdü. Dışarıdan kahvenin önündeki seyircilerden biri seslendi: — Bırak yahu! O adam da çalıştı. Veriver bir tane, ne olur? Kalkmış, nerelerden gelmiş işte. Kayıktakilerin hiçbiri kalkıp da "Ayıptır yahu, ver adama." demedi. Bir ikisi, en umduklarım konuşacak gibi oldular. Bekliyordum. Şimdi, umduklarımdan birisi payına düşen balıktan birini, en küçüğü adama doğru fırlatacak diye bekledim. Reis kahvenin önünde kahvesini öttürüyor, kayığın asıl tayfasına keyifle bakıyordu. Hadiseye karışan adam: — Ayıp yahu, dedi, ayıp. Bu sefer konuşacaklarını, hatta paylarına düşenden en küçüğünü fırlatacak sandıklarımdan biri konuştu: Sen karışma bakalım babalık! Fazla söylenmeye başladın. Ayıp ne demek? Babanızın malı mı bu deniz sizin? Onun babasının malı mı?

7 HARİTADA BİR NOKTA Değil ama gelmiş kayığınıza çalışmış bir kere.
Kim gel de çalış demiş ona? Gelmeseydi... Balık verilmemiş adam, kahvenin bir iskemlesine çökmüştü. Kahveci başına dikilmişti. Kahveciye, "Kalkacağız, kalkacağız." dedi. Ayağa kalktı. Kendisi için laf işitmiş adama, "Zararı yok, hemşerim." dedi, "Zararı yok. Vermesinler. İstemez." Gözüken vapura doğru yürüdü. Küçük adımlarla bir Şarlo gibi seğirterek uzaklaştı. Söz vermiştim kendi kendime: Yazı bile yazmayacaktım. Yazı yazmak da bir hırstan başka ne idi? Burada namuslu insan­lar arasında sakin, ölümü bekleyecektim; hırs, hiddet neme gerekti? Yapamadım. Koştum tütüncüye, kalem kâğıt aldım. Oturdum. Adanın tenha yollarında gezerken canım sıkılırsa küçük değnekler yontmak için cebimde taşıdığım çakımı çıkar­dım. Kalemi yonttum. Yonttuktan sonra tuttum öptüm. Yazmasam deli olacaktım. Sait Faik ABASIYANIK

8 GENEL HAZIRLIK 3 Aşağıdaki atasözlerini kartonlara yazınız, bu kartonları sınıfın uygun yerlerine asınız. Haritada Bir Nokta başlıklı metinle çalışacağınız süre boyunca bunları asılı tutunuz. "Bir yanlışı haklı çıkarmaya çalışmak, onu İki kat büyütür." (Fransız atasözü) "Adalet kuvvetli, kuvvetliler de adil olmalıdır.“ (Türk atasözü))

9 DİNLEME Dinleme becerisini geliştirmek amacıyla kullanacağımız yöntem ELVES'dir. Bu, Kanadalı bir araştırmacı olan Jery Levesque (Jeri Lövesk)'in geliştirmiş olduğu bir yöntemdir. Yöntemin adı İngilizce "excite" (ön bilgilerin hatırlanmasını sağlama, dikkati çekme, güdüleme), "listen" (dinleme), "visualize" (görüntüleme, canlandırma), "extend" (geliştirme, detaylandırma) ve "savor" (özümseme, belleğe yerleştirme) kelimelerinin ilk harflerinden oluşan bir addır.

10 Dinleme-Anlama "Haksızlık" konusunda neler düşünüyorsunuz?
Bunu haksızlığı yapan ve haksızlığa uğrayan açısından değerlendirebilir misiniz? Günlük yaşamda çevrenizdeki insanların birbirlerine haksızlık yaptıklarına tanık oluyor musunuz? Böyle bir durumla karşılaştığınızda neler hissediyorsunuz? Metnin Ders Kitabı'nda verilen resmini inceleyiniz ve resimde gördüklerini anlatınız. Konuştuklarımızdan ve resimden yola çıkarak metinde kimlerin arasında nelerin geçeceğini tahmin edebilir misiniz?

11 Dinleme-Anlama Haritadaki "mavi boyalar" ifadesinden ne anlıyorsunuz
Dinlediklerinizden hoşunuza gidenleri gülümseyerek, kızdıklarınızı kızgın görünerek; üzüldüklerinizi üzgün görünerek gösteriniz. Şimdi gözlerinizi kapatın ve dinleyeceklerinizi zihninizde canlandırmaya çalışın.

12 Dinleme-Anlama "Çocukluğumun ve gençliğimin haritalarındaki adalar" sözünden ne anlıyorsunuz?

13 Dinleme-Anlama Size göre reis ne söyledi?

14 Dinleme-Anlama Şimdi gözlerinizi kapatın ve dinleyeceklerinizi -dışarıdan gelen adamın durumunu- zihninizde canlandırmaya çalışın.

15 Dinleme-Anlama Dışarıdan gelen adamın yüz ifadesini canlandırabilir misiniz? Size göre adam bu kısa sürede neler düşündü, ne umdu? Size göre bundan sonra ne oldu?

16 Dinleme-Anlama Dışarıdan gelen adam neden umutlanmış olabilir?

17 Dinleme-Anlama Size göre bundan sonra ne oldu?

18 Dinleme-Anlama Size göre dışarıdan gelen adam ne yapmış olabilir?

19 Dinleme-Anlama Bu adam ne söylemiş olabilir? Neden böyle düşünüyorsunuz?

20 Dinleme-Anlama Size göre dışarıdan gelen adam ne yapmış olabilir?

21 1. etkinlik SÖZ VARLIĞIMIZI ZENGİNLEŞTİRELİM
1. Etkinlik: Haritada Bir Nokra başlıklı metinde geçen kelime ve kelime" gruplarıyla ilgili aşağıdaki etkinlikleri yapınız. I. Küpeşte, ağ, pul, kırlangıç balığı, dülger balığı, irip, reis, kıç altı, tayfa, rıhtım. Yukarıdaki kelime ve kelime grupları dinlediğiniz metinde geçmektedir. Bunların anlamlarını sözlükten yararlanarak öğreniniz. Metinde hangi ortak anlam özelliğinde kullanıldığını aşağıya yazınız. Belirlediğiniz alanlarda (deniz ve denizcilik) kullanılan başka terimler biliyor musunuz? Kullanıldığı Alan: Kelimeler: Şarlo kimdir? Yürüyüş özelliği hakkında ne biliyorsunuz?

22 Charlie Chaplin (d. 16 Nisan Aralık 1977), İngiliz sinema yönetmeni, oyuncu ve yazar. Asıl adı Charles Spencer Chaplin olmakla beraber, yarattığı ünlü "Şarlo" (Charlot) karakteri ile özdeşleşti ve öyle anıldı. Kid Auto Races in Venice filminde bol pantolonlu, melon şapkalı, büyük ayakkabılı, sürekli bastonunu çeviren ve sakar hareketleri ile gülünç mizansenler oluşturan "Şarlo" tiplemesini yarattı.

23 Metni Anlama Çözümleme
Benzetmelerin anlama olan etkisi nedir? Benzetme (Teşbih) : Aralarında benzerlik bulunan iki varlıktan (kavramdan) niteliği zayıf olanın, niteliği üstün, belirgin olana benzetilmesidir. Benzetme, Sözü daha etkili ve gözle görünür kılmak amacıyla kullanılan bir mecaz türüdür. Benzetmenin dört öğesi vardır : 1- Benzeyen (niteliği zayıf olan) 2- Benzetilen (niteliği, üstün, belirgin olan) 3- Benzetme yönü (benzerlik ilgisi gösteren) 4- Benzetme edatı (gibi, kadar, sanki, misali) Örnek : Kızın deniz gibi masmavi gözleri vardı. Benzetilen Benzetme Benzetme Benzeyen Edatı Yönü

24 Benzetmeyle İlgili Uyarılar :
Benzetmenin oluşabilmesi için benzeyen ve kendisine benzetilenin kullanılması şarttır. Bunlar, benzetmenin temel öğeleridir. Dört öğesinin dördünün de kullanıldığı benzetmelere ayrıntılı benzetme, benzetme edatının olmadığı benzetmelere kısaltılmış benzetme, yalnızca temel öğelerin kullanıldığı benzetmelere teşbih-i beliğ denir. Örnek : Sular öyle temiz ki annemin yüzü gibi. (Ayrıntılı Benzetme) Benzeyen Benzetme Benzetilen Benzetme Yönü Edatı Adam cesurlukta aslandı. (Pekiştirilmiş Benzetme) Benzeyen Benzetme Benzetilen Yönü Bin Atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik. (Kısaltılmış benzetme) Benzetilen Benzetme Benzeyen Edatı Gider oldum kömür gözlüm elveda. (Teşbih-i beliğ) Benzetilen Benzeyen

25 2. etkinlik

26 Dışarıdan gelen adamın uğradığı haksızlığı hatırlayınız.
3. Etkinlik Dışarıdan gelen adamın uğradığı haksızlığı hatırlayınız. 4. Etkinlik "hak" kavramı çerçevesinde düşününüz.

27 Metni Anlama Çözümleme
Metnin başlığıyla içeriğinin uygunluğunu sorgulayınız. Metne yeni bir başlık öneriniz. Haritada Bir Nokta başlıklı metinde anlatılanlara uygun deyimler ve atasözleri bulunuz. Dışarıdan gelen adamın metinde anlatılan olaydan önceki veya sonraki hayatıyla ilgili bilgi verilmiş mi, Bunu merak ettiniz mi? Onlardan ikili gruplar oluşturulur, grupların isteklerine göre dışarıdan gelen adamın metinde anlatılan olaydan önceki ya da sonraki hayatını kurgulayıp yazınız.

28 KONUŞMA Birisi kanunlarla belirlenmiş haklarınızdan birini ihlal ettiğinde ne yaparsınız? Bu sorunu kendiniz mi çözmeye çalışırsınız yoksa kanuni yollara mı başvurursunuz? Neden? Metinde anlatılan adada, balığın bol çıkmaya başladığı dönemlerde ne oluyormuş? Bu durum kanunlarla belirlenmiş midir? Böyle bir durumda hakkinizin ihlal edildiğini düşünün, ne yaparsınız? Bu sorunu kendiniz mi çözmeye çalışırsınız yoksa kanuni yollara mı başvurursunuz? Neden? Metinde anlatılan olayda dışarıdan gelen adamın uğradığı haksızlığa tanık olduğunuzu düşünün. Ne yaparsınız? Neden? Tanık olduğumuz bir haksızlık karşısında tepkimizi dile getirmek önemli midir? Neden? Bunu kendi hayatınızla ilişkilendirerek açıklayabilir misiniz?

29 KONUŞMA Dışarıdan gelen adamın, reisin, balığın üstüne basan adamın ve olaya karışan, kahvenin önündeki adamın duygu, düşünce, hayal ve davranışlarını kendinizi onların yerine koyarak yorumlayınız. Bu etkinlikte ikna ederek konuşma yolunu izleyiniz. Siz reissiniz. Balıktan dönüldü. Dışarıdan gelen adam hak ettiği kadar balık almak için sırasını bekliyor. Ötekiler dışarıdan gelen adama balıktan hiç pay vermediler. Siz dışarıdan gelen adamsınız. Size balıktan hiç pay vermediler. Siz olaya tanık olan kahvenin önündeki adamsınız. Dışarıdan gelen adama balıktan hiç pay vermediler. Yukarıda verilen durumlardan birini seçiniz, seçtiğiniz durumda belirtilen sorunu çözmek için üç-beş dakikalık ikna edici bir konuşma hazırlayınız ve hazırladığınız konuşmayı rol yaparak arkadaşlarınıza sununuz.

30 Konuşma Planı Konuşmadan önce, verilmek istenen ana düşüncenin belirlenmesi Yardımcı düşüncelerin belirlenmesi Ana düşünceye uygun atasözü ya da deyim belirlenmesi Konuşma sırasında kullanılacak yeni öğrenilen kelime ve kavramlar Kurulacak sebep-sonuç ve amaç-sonuç ilişkilerinin belirlenmesi Konuşma metninin hazırlanması Konuşma sırasında dikkati dağıtacak ayrıntılara girilmemesi Bulunulan ortama uygun bir konuşma tutumu sergilenmesi Nezaket kurallarının dışına çıkılmaması Sesin canlandırılan kahramanı çağrıştıracak biçimde kullanılması Sözlerle jest ve mimiklerin uyumuna dikkat edilmesi Arkadaşlarınızın konuşmalarını dikkatle dinleyiniz ve dinlediklerinizle ilgili birer soru hazırlayınız.

31 Güdümlü Yazma "Yanlışı gören ve elini uzatmayan, yanlışı yapan kadar suçludur." (Kızılderili atasözü) Bu sözden ne anlıyorsunuz? Bu atasözüne katılıp katılmadığınızı anlatan bir kompozisyon yazınız.

32 Kurallar Kâğıt ve sayfa düzenine dikkat etme
Düzgün, okunaklı ve işlek bitişik eğik yazıyla yazma Standart Türkçeyle yazma Türkçenin kurallarına uygun cümleler kurma Yazım ve noktalama kurallarına uyma Yazılacakları bir ana düşünce etrafında planlama - Ana düşünceyi yardımcı düşüncelerle destekleme Düşünceleri uygun yollarla geliştirme Yazıya, konuyla ilgili kısa ve dikkat çekici başlık bulma Yeni öğrenilen kelime ve kavramları kullanma Yazmaya başlamadan önce, yazılacakları taslak hâline getirme

33 Birleşik Sözcükler Birleşik kelimelerle ilgili neler biliyorsunuz?
birleşik kelimelere örnek veriniz. Haritada Bir Nokta başlıklı metinde geçen birleşik kelimeleri belirleyip söyleyiniz. “herhalde, birdenbire, hiçbiri, dülger balığı, kıç altı, pay yapmak, laf işitmek, söz vermek, canı sıkılmak, deli olmak.” “başlayıvermek, bırakıvermek, kalıvermek, çürüyüvermek, alıvermek, verivermek, alabilmek, doğabilmek.”

34 Birleşik Sözcükler Bir birleşik kelime en az kaç kelimenin birleşmesinden oluşmaktadır? Birleşik kelimeler hangi türden (isim ya da fiil) kelimelerin birleşmesinden oluşmaktadır? Birleşik kelimeyi oluşturan her kelimenin karşılık geldiği birer kavram var mıdır? Oluşan birleşik kelime kaç kavrama karşılık gelmektedir? Birleşik kelimeyi oluşturan kelimelerin anlamlarında birleşme öncesine göre her zaman bir değişiklik oluşmakta mıdır? Birleşik kelimeler nasıl (bitişik ya da ayrı) yazılmaktadır?

35 5. etkinlik Birleşik kelimelerin kuruluş ve anlam özellikleri ile yazımları arasındaki ilişki

36 Birleşik kelimelerden bazıları kalıplaşmış olarak bitişik yazılır.
5. etkinlikten yola çıkarak birleşik kelimelerin yazımını etkileyen özellikleri söyleyiniz. Birleşik kelimelerden bazıları kalıplaşmış olarak bitişik yazılır. İki isimden oluşan ve her iki kelimesi ya da ikinci kelimesi birleşmeden sonra gerçek anlamını koruyan birleşik isimler ayrı yazılır. Bir isim ve bir fiilden oluşan birleşik kelimeler (herhangi bir ses düşmesine veya türemesine uğramazlarsa) ayrı yazılır.

37 6. Etkinlik a.şimdiki zaman kipi b.Görülen geçmiş zaman kipi
6. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde birleşik kelimelerin yazımı doğruysa cü "D", yanlışsa "Y" yazınız, ( l 1. Bazı el sanatlarımız ne yazık ki yok olma tehlikesiyle karsı karsıya. ( ) 2. Bize uzun süre uğramayan Elifi merakettım. < l 3. Zeynep teyze bize kus bumu çayı içirdi. { ) 4. Gittiğimiz tatlıcıda hepimiz bülbülyuvası yemek istedik. ( ) 5. Eve geç dönen iki kardeŞj annelerinden bir sürü lafisıtti. ( ) 6. Gizem de benimle birlikte Denizli'ye geleceğine söz verdi. ( ) 7. Bu yeni saksılara aslanağzı çiçeği dikmek istiyoruz. l ) B. Vitrindeki yavru ağzı rengi gömleği almaya kararlıyım. ( ) 9. Dışarıda oynamasına izin verilmeyen Ali'nin canı sıkıldı. ( ) 10. Çocuğunun eli kapıya sıkışan anne öyle korktu ki telaştan neredeyse delioldu DİLİMİZİ TANIYALIM Bildirme Kipleri 7. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerin fiilleri bildirme kipinin hangi zî kimlenmistir? Önündeki boşluğa uygun seçeneği yazarak belirtiniz. ( ) 1. Haberi duyunca havalara zıpladı, l ) 2. Çalışmamızı tamamlayacağız. ( l 3. Gök gürültüsü dikkatimizi dağıttı. ( ) 4. Erzurum'daki kar yağışı dinmiş. ( l S. Borcunun bir kısmını kapatabilecek. ( l S. Cem, çok dokunaklı şiirler yazar. ( ) 7. Çocuk, şeker versinler diye ağlıyor. ( i 8. Gömleklerini kendisi ütülemiş. ( i 9. ilk öğrenmeler, sonrakileri etkiler ( i 10. Seni heryerde arıyorlar. ( i 11. Buradan ayrılacağını söylemiş. a.şimdiki zaman kipi b.Görülen geçmiş zaman kipi c.Geni; zaman kipi ç. Gelecek zaman kipi d.Duyulan geçmiş zaman kipi

38 6. Etkinlik: Birleşik Kelimelerin Yazımını Biliyorum
Aşağıdaki cümlelerde birleşik kelimelerin yazımı doğruysa cümlenin başına "D", yanlışsa "Y" yazınız. (D) 1. Bazı el sanatlarımız ne yazık ki yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. (Y) 2. Bize uzun süre uğramayan Elifi merakettim. (Y) 3. Zeynep teyze bize kuş burnu çayı içirdi. (D) 4. Gittiğimiz tatlıcıda hepimiz bülbülyuvası yemek iste­dik. (Y) 5. Eve geç dönen iki kardeş, annelerinden bir sürü lafi-şitti. (D) 6. Gizem de benimle birlikte Denizli'ye geleceğine söz verdi. (D) 7. Bu yeni saksılara aslanağzı çiçeği dikmek istiyoruz. (Y) 8. Vitrindeki yavru ağzı rengi gömleği almaya kararlı­yım. (D) 9. Dışarıda oynamasına izin verilmeyen Ali'nin canı sıkıl­dı. (Y) 10. Çocuğunun eli kapıya sıkışan anne öyle korktu ki telaştan neredeyse deli oldu

39 DİL BİLGİSİ Bildirme kipinin özelliklerini söyleyiniz.
Fiili bildirme kipiyle çekimlenmiş cümleler söyleyiniz. “ Nihayet iş bitti.” “Kalkmış, nerelerden gelmiş işte.” “Romanlar yüzünden adaları sevdiğimi pek ummuyorum. “ "Kalkacağız, kalkacağız." “Çocukluğumdan beri haritaya ne zaman baksam gözüm hemen bir ada arar.” Cümlelerdeki fiiller hangi kipte çekimlenmiştir? Bu cümlelerdeki fiillerin bildirdikleri iş ya da durumları, ifade edilen gerçekleşme zamanı aynı mı yoksa farklı mıdır?

40 DİL BİLGİSİ-Bildirme Kipleri
Unuttum gitti. Üçer tane alanlar oldu. Dışarıdan gelen, bir tane versinler diye bekledi. Etrafına bakındı. Gözleri hayretle büyüdü. Bu cümleler kime aittir? Cümleleri söyleyen bu olaylara kendisi mi tanık oluyor yoksa bunları başkasından mı duyuyor? Yazar bu cümleleri ifade ederken cümlelerde altı çizilmiş olan fiillerin bildirdikleri iş ya da durumlar olmuş bitmiş mi, oluyor mu, yoksa daha sonra mı olacak?

41 DİL BİLGİSİ-Bildirme Kipleri
teklik kişi: ben teklik kişi: sen teklik kişi: o çokluk kişi: biz çokluk kişi: siz çokluk kişi: onlar

42 Haber Kipleri- Görülen Geçmiş Zaman
Kişiler Fiil kökleri Gel- Al- otur gör- git- 1. teklik kişi: ben geldim aldım oturdum gördüm gittim 2. teklik kişi: sen geldin aldın oturdu n gördün gittin 3. teklik kişi: o geldi aldı oturdu gördü gitti 1. çokluk kişi geldik aldık oturduk gördük gittik 2. çokluk kişi geldiniz aldınız oturdunuz gördünüz gittiniz 3. çokluk kişi geldiler aldılar oturdular gördüler gittiler

43 Kök Çeşitleri Çekimlediğiniz fiillerin ortak kökü nedir? Ortak ek hangisidir? Bu ekin işlevi nedir? Ortak fiil kökü ve ortak ekin dışındaki ekler hangileridir? Bu eklerin İşlevi nedir? Çekimlenen fiillere gelen görülen geçmiş zaman ve kişi eklerindeki ses değişikliklerinin nedenini açıklayınız.

44 Bildirme Kipleri Görülen geçmiş zaman kipiyle çekimlenmiş fiillerin bildirdikleri işe, oluşa ya da duruma bunu ifade eden kişi her zaman doğrudan tanık değildir; genelin bildiği bir durum olduğunda da bu kiple ifade edilir. Atatürk 1881 yılında Selanik'te doğdu. Türkiye Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920'de açıldı. 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edildi.

45 Bildirme Kipleri Fiili görülen geçmiş zaman kipiyle çekimlenmiş cümlelerin soru eki “mi” ile zaman koşul ya da neden ilişkisiyle bir başka cümleye bağlanır. Kış geldi mi göçmen kuşlar sıcak diyarlara uçarlar. Karyağdı mı çocukların eğlencesi artar. Bu işi başardım mı sırtım bir daha yere gelmez. Bildirme kiplerinden görülen geçmiş zamanın kullanım özelliklerini söyleyiniz. Fiillerin bildirdikleri iş, oluş ya da durum ifade edilmekte olduğu andan önce kesin olarak gerçekleşmiştir. Söyleyen kişi buna doğrudan tanık olmuştur ya da bunun gerçekliğini kanıtlayabilecek durumdadır. Fiilleri görülen geçmiş zaman kipiyle biçimlendiren ek -di ekidir. Bu ek büyük ünlü uyumuna, küçük ünlü uyumuna ve ses olaylarına bağlı olarak -di / -di /-du / -dü / -ti / -ti / -tu / -tu biçimine dönüşebilmektedir. Bu kipin kişi ekleri sırasıyla (1. teklik kişi) -m, (2. teklik kişi) -n, (3.teklik kişi ek almaz.), (1. çokluk kişi) -k, (2. çokluk kişi) -niz ve (3. çokluk kişi) -ler'dir. Kişi ekleri fiilin bildirdiği işin, oluşun ya da durumun hangi kişiler tarafından gerçekleştirildiğini yani cümlenin öznesini bildirir. Çünkü cümlede "yapanı ya da olanı karşılayan öğe" öznedir.

46 Bildirme Kipleri İstediğiniz fiilleri istediğiniz kişilere göre görülen geçmiş zaman kipinde çekimleyip cümleler kurunuz, cümlelerin fiillerinin kökünü/gövdesini ve eklerini gösteriniz. Görülen geçmiş zaman kipinin hangi kullanım özelliğine örnek olduğunu açıklayınız. Bildirme kipinin duyulan geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zaman biçimleri üzerinde yukarıdaki etkinlikte izlenen yola uygun olarak durulur. Duyulan geçmiş zaman konuşanca sonradan görülen, sonradan fark edilen iş, oluş ya da durumları anlatmada ve şaşma, yakınma, pişmanlık, sitem ve küçümseme bildiren anlatımlarda da kullanılır. Duyulan geçmiş zamandan sonra kullanılan bildirme eki “-dir” kesinlik, olasılık ya da sürerlik anlamı katar Örnekler: Gelmiş kayığınıza çalışmış bir kere. Kim gel de çalış demiş ona? Toplantı burada bitmiştir. Nar ağaçlarını buraya Çağrı dikmiştir.

47 Bildirme Kipleri Şimdiki zaman işin, oluşun ya da durumun ifade edildiği andan önce başlayıp sürmekte olduğunu anlatmada da kullanılır. Şimdiki zamandan sonra kullanılan bildirme eki “-dir” kesinlik, olasılık ya da sürerlik anlamı katar. Örnekler: Emine Hanım üç gündür hasta yatıyor. Tatilde ne güzel geziyorlardır. Elif nine hâlâ bahçede meyve topluyordur. Şimdiki zaman eki ünlü daralmasına neden olur. (de-) Ablan ne diyor? (ye-) Yemeklerini iştahla yiyor. (bekle-) Ağacın altında iki saattir bekliyor. (sakla-) Paralarını iç cebinde saklıyor.

48 Bildirme Kipleri Gelecek zaman bazen şaşkınlık, sitem, kızgınlık, şüphe, ihtar, tembih, sevinç ve böbürlenme gibi anlamlarda da kullanılır. Gelecek zamandan sonra kullanılan bildirme eki “-dir” kesinlik anlamı katar. Örnekler: Bu konuda kimseye bir şey söylemeyeceksiniz. Ay, şimdi düşüp bayılacağım! Bütün evi kardeşin mi temizleyecek? TDK, Türkçenin yabancı kelimelerden arınması için gerekli tedbirleri alacaktır. Gelecek zaman eki ünlü daralmasına neden olur. (de-) Mehmet, bu tembihten itibaren bana "abla" diyecek. (ye-) Bu elmayı yarışmanın birincisi yiyecek. Geniş zaman bir olgunun genelliğini belirtmek için de kullanılır. Dünya, Güneş'in etrafında döner. Kanunlar herkesi bağlar. Ağlamayan çocuğa meme verilmez.

49 7. etkinlik 7. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerin fiilleri bildirme kipinin hangi zamanında çekimlenmiştir? Önündeki boşluğa uygun seçe­neği yazarak belirtiniz. (b) 1. Haberi duyunca havalara zıpladı, (ç) 2. Çalışmamızı tamamlayacağız. (b) 3. Gök gürültüsü dikkatimizi dağıttı, (d) 4. Erzurum'daki kar yağışı dinmiş. (ç) 5. Borcunun bir kısmını kapatabilecek. (c) 6. Cem, çok dokunaklı şiirler yazar, (a) 7. Çocuk, şeker versinler diye ağlıyor. (d) 8. Gömleklerini kendisi ütülemiş. (c) 9. İlk öğrenmeler, sonrakileri etkiler, (a)10. Seni her yerde arıyorlar. (d)11. Buradan ayrılacağını söylemiş, (ç)12. Olanlara çok sinirlenecek. Şimdiki zaman kipi Görülen geçmiş zaman kipi Geniş zaman kipi Gelecek zaman kipi Duyulan geçmiş zaman kipi

50 Dün birlikte uzun bir yürüyüş yaptık.
Aşağıdaki cümlelerde çekimli fiillerin altını çiziniz. Bunların hangi bildirme kipine ve kişiye göre çekimlenmiş olduğunu yazınız. Dün birlikte uzun bir yürüyüş yaptık. Annesi oğluna derslerini aksattığı için kızmış. Hasta, yarın yavaş yavaş yürüyecek Ödevlerini planlayarak özenle yapıyorlar Kızılay'da, büyük bir gürültü koptu Birlikte yeni şeyler öğreniyorsunuz. Bu çevrede Türkiye'nin en iyi inciri yetişir Otobüs böyle yavaş giderse işe yetisemeyeceksiniz Servisi kaçıran Tülin, şimdi taksi bekliyor

51 Ek Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde çekimli fiillerin altını çiziniz. Bunların hangi bildirme kipine ve kişiye göre çekimlenmiş olduğunu yazınız. Dün birlikte uzun bir yürüyüş yaptık. (Görülen geçmiş zaman - Birinci çokluk kişi) Annesi oğluna derslerini aksattığı için kızmış. (Duyulan geç­miş zaman - Üçüncü teklik kişi) Hasta, yarın yavaş yavaş yürüyecek. (Gelecek zaman - Üçün­cü teklik kişi) Ödevlerini planlayarak özenle yapıyorlar. (Şimdiki zaman -Üçüncü çokluk kişi) Kızılay'da, büyük bir gürültü koptu. (Görülen geçmiş zaman - Üçüncü teklik kişi) Her sabah parkta spor yaparız. (Geniş zaman - Birinci çok­luk kişi) Zilin çalması dikkatlerini dağıtmış. (Duyulan geçmiş zaman Kızılay'da metrodan inince onunla karşılaştılar. (Görülen geçmiş zaman - Üçüncü çokluk kişi) Birlikte yeni şeyler öğreniyorsunuz. (Şimdiki zaman - İkinci çokluk kişi) Bu çevrede Türkiye'nin en iyi inciri yetişir. (Geniş zaman -Üçüncü teklik kişi) Otobüs böyle yavaş giderse işe yetisemeyeceksiniz. (Gelecek zaman - İkinci çokluk kişi) Servisi kaçıran Tülin, şimdi taksi bekliyor. (Şimdiki zaman -Üçüncü teklik kişi)

52 İstenen kipe göre çekimleyiniz.
Fiil kökü/ gövdesi Görülen geçmiş zaman Duyulan geçmiş zaman Şimdiki zaman Gelecek zaman Geniş zaman İncele- inceledim incelemiş inceliyor inceleyecek inceler Duy- Paylaş- Öğren- Otur- Gel- Anlat- Uyan- Söyle- Güven- Beğen- Oyna- Yürü- Başar- düzelt

53 Ek Etkinlik: Aşağıdaki cümleleri yay ayraç içindeki fiillere uygun zaman ve kişi eklerini getirerek tamamlayınız. Teyzemlerle sinemaya bu akşam (git-) Yağmurlu havada dolaşmayı (sev-) Futbolcularımız son maçta çok iyi (oyna-) Son günlerde pek neşeli (görün-) Ben görmedim ama bütün evi iyice (ara-) Yalancının mumu yatsıya kadar (yan-) Dün bizi durakta çok mu ? (bekle-) Yunus Emre kaçıncı yüzyılda ? (yaşa-) İki karpuz bir koltuğa (sığ-) 10. Elinde paketlerle şimdi merdivenlerden (çık-)

54 Ek Etkinlik: Geniş zaman kipi, fiilin her zaman yapıldığını, yapılacağını bildirir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geniş za­man kipi bu anlamda kullanılmıştır? Önüne "X" işareti koyarak belirtiniz. 1. Akşama doğru beni belki arar. 2. Babam akşamları bize kendi şiirlerinden okur. 3. Sessiz ortamlarda ders çalışmayı severim. 4. İnsan arkadaşına böyle davranır mı? 5. Damlalar bir gün göl olur. 6. Tatilde çektiğin fotoğrafları bana gösterir misin? 7. Denize düşen yılana sarılır. 8. Ormanlar oksijen üreterek havayı temizler. 9. Altın yere düşmekle pul olmaz. 10. Lütfen bulaşıkları yıkar mısın?

55 Ek Etkinlik: Geniş zaman kipi, fiilin her zaman yapıldığını, yapılacağını bildirir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geniş za­man kipi bu anlamda kullanılmıştır? Önüne "X" işareti koyarak belirtiniz. ( ) 1. Akşama doğru beni belki arar. (X) 2. Babam akşamları bize kendi şiirlerinden okur. (X) 3. Sessiz ortamlarda ders çalışmayı severim. ( ) 4. İnsan arkadaşına böyle davranır mı? (X) 5. Damlalar bir gün göl olur. ( ) 6. Tatilde çektiğin fotoğrafları bana gösterir misin? (X) 7. Denize düşen yılana sarılır. (X) 8. Ormanlar oksijen üreterek havayı temizler. (X) 9. Altın yere düşmekle pul olmaz. ( ) 10. Lütfen bulaşıkları yıkar mısın?

56 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
Tüccarın biri, yazıhanesinde çalışacak bir genç arıyordu. Bunun için gazetelere ilan vermişti. İlanı okuyan gençler, belli bir günde yazıhaneye geldiler. Tüccar onlarla uzun uzun konuştu. Sonra aralarından birini seçti. O sırada yanında bulunan arkadaşı, tüccara sordu: Bu genci önceden tanıyor muydunuz? Hayır. Size bir dostunuzdan mektup getirmiş miydi? Getirmemişti. Öyleyse niye onu seçtiniz? Tüccar gülümsedi: — Gelenlere, dedi, ayrı ayrı dikkat ettim. Bu genç, kapıdan girerken ayaklarını paspasta iyice temizledi. Yere özel olarak bir kitap bırakmıştım. Öbürleri çiğneyip geçtiler ama o, hemen bunu aldı, masanın kenarına koydu. Sonra ayağı sakat bir gence yerini verdi. Konuşma sırası gelinceye kadar atılmadan, kimsenin sözünü kesmeden bekledi. Benimle konuşurken bak­ tım, üstü başı pırıl pırıl, saçları iyice taranmıştı. Dişleri süt gibi beyazdı. Konuşması da kibar ve düzgündü. Adını, adresini ya­ zarken tırnaklarının da temiz olduğunu gördüm. Bundan başka, yazısı güzel, okunaklı ve yanlışsızdı. Bütün bunlardan, onun temiz, dikkatli, titiz, iyiliksever, saygılı, çalışkan, iyi yetişmiş bir delikanlı olduğunu anladım. Artık bir dostumun onu bana ta­ nıtmasına lüzum var mı? (Anonim)

57 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
1. Tüccarın arkadaşı, gencin işe alınmasının gerekçesi hak­ kında ne düşünüyor? Bunu nereden anladığınızı açıklayınız. Puan: "Tüccarın arkadaşı, gencin işe kayrıldığı için alın­mış olabileceğini düşünüyor." ve benzeri cevaplar için 1, bu­nun tüccarın arkadaşının sorduğu sorulardan anlaşılmış olması için 1, toplam 2

58 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
2. Tüccarın kişiliğini "hak" kavramı çerçevesinde, bir sıfatla tanımlayınız. Puan: "Adil", "hak yemez" vb. bir sıfat için 1 3. "Hak" kavramını temel alarak işe alınan gencin bir özel­ liğini yazınız. Puan: "Başkalarının haklarına saygılı" vb. bir cevap için 1 4. "Hak" kavramı çerçevesinde, metinde verilmeye çalışılan ana düşünce nedir? Puan: 2

59 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
! Kendi ifadeleriyle "Hak edenin hakkını vermek gerekir.", "Hakkımızı elde edebilmek için başkalarının haklarına saygılı olmak gerekir." vb. düşüncelerin kapsamına giren cevapları doğru kabul edebilirsiniz. 5. "Hak" kavramı çerçevesinde, metne uygun bir başlık öneriniz. Puan: 2 ! Ana düşüncenin kapsamına giren cevapları doğru kabul edebilirsiniz.

60 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
2. Aşağıda verilen kelime ve kelime gruplarını içinde kullan­dığınız cümleleri boş satırlara yazınız. öz saygı: başkalarıyla barışık olmak: dram: başvurmak: hülyaya dalmak: Puan: Her doğru cümle için 1, toplam 5

61 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
3. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili olan kelimelerden doğru yazılanların önüne "D", yanlış yazılanlarınkine "Y" yazınız. (Y) 1. Doğum günümü arkadaşlarımdan bir kaçı hatırladı. (D) 2. Merak ettiğimizi bildiği hâlde herhangi bir açıklama yapmadı. (Y) 3. Bugün bir az yorgunum, size gelemeyeceğim. (Y) 4. Hersey o kadar güzel başlamıştı ki böyle olacağı kimin aklına gelirdi? (D) 5. Birtakım sözler duymuş, üzülmüş. Puan: Her doğru cevap için 1, toplam 5

62 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
4. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili fiillerin anlam bakımından bildirdiklerini (iş, oluş ya da durum) yanlarındaki boşlukla­ra yazınız. Ağacın üzerindeki kuşlardan biri havalandı. (Durum bildiriyor.) Açıkta bıraktığım ekmekler bayatlamış. (Oluş bildiriyor.) Onunla buluşacağını neden söylemedin? (İş bildiriyor.) Odamızın duvarlarını maviye boyadık. (İş bildiriyor.) Çok üşüdüm, kazağını verir misin? (Durum bildiriyor.) Puan: Her doğru cevap için 1, toplam 5

63 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
5. Aşağıdaki dizelerde geçen çekimli fiilleri altlarını çizerek gösteriniz. SERÇE KUŞU Bu sabah bahçede karşıma Küçük bir serçe kuşu geldi. Havuzun başına kondu. Bir içti, bir doğruldu. Nasıl da korkuyordu. (Necati CUMALI) Puan: Her doğru cevap için 1, toplam 5

64 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
6. Aşağıdaki soruların cevaplarını seçeneklerin önündeki harfi yuvarlak içine alarak işaretleyiniz. 1. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde sayıların yazımıyla ilgili bir yanlışlık vardır? A- Kitabın 6'ncı bölümüne ait alıştırmaları tamamladım. B- Ayşegül Hanım'la yirmi beş yıllık dostluğumuz var. C- Kardeşim 10'ar 10'ar saymayı öğrenmiş. D- Notanın değerinin otuz ikilik olduğunu fark edemedim. Puan:1

65 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük harflerin kullanımıyla ilgili yazım yanlışı yoktur? Sınıfımızın girişindeki levhaya yanlışlıkla "VIII. sınıf" yazmışlar. Sevgili kardeşim Ali, Ateşten gömlek, Kurtuluş Savaşı yıllarını anlatan romanlardan biridir. Yarın Vatandaşlık Hakları alt başlıklı bölümü okuyarak gelin. Puan:1

66 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisinde yüklem, bildirme kiplerinden biriyle çekimlenmemiştir? A- Hayal Çocuk hikâyesini bir de ondan dinlemelisiniz. B- Ödev gereği Türkiye haritası çizeceğiz. C- Ünlü şairimiz yeni bir şiir kitabı yazmış. D- Öğretmenimiz eleştirilerinde bizi incitmemeye çok dikkat eder. Puan:1

67 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
4. Aşağıdaki birleşik kelimelerden hangisi yanlış yazılmıştır? A- keçiboynuzu B- su çiçeği C- Samanyolu D- karafatma Puan: 1

68 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
5. Aşağıdaki fiillerden hangisinde başkasından duyma anlamı vardır? A- Üç yıl önce Ankara'dan taşınmışlar. B- Elinize sağlık, irmik helvası çok lezzetli olmuş. C- Bu yol ne kadar da uzunmuş. D- Mavi gömlek size çok yakışmış. Puan: 1

69 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yükleminde "işin her zaman yapıldığı" bildirilmektedir? A- İşleyen demir, ışıldar. B- Bu yazıyı akşama doğru bitiririm. C- Bir daha bu konuyu tartışmak istemem. D- Takıma girecek öğrenciler, inşallah bugün seçilir. Puan: 1

70 TEMA İÇİN DEĞERLENDİRME
7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yapılmakta olan bir iş bildirilmemektedir? A- Bir saattir bu nohutun pişmesini bekliyorum. B- Yaşlı adam parkta gazetesini okuyor. C- Özlem arkadaşları için limonata hazırlıyor. D- Amcam her gün köy kahvesine uğruyor. Puan: 1

71 DÜZELTME VE TAMAMLAMA ETKİNLİKLERİ 1. Etkinlik
Okunan kısa metinleri yazım ve noktalama kurallarına uygun olarak defterinize yazınız.

72 DÜZELTME VE TAMAMLAMA ETKİNLİKLERİ 1. Etkinlik
Soluk almak bizim için en belirgin yaşam işaretlerinden biri. Ayrıca, yediğimiz besinlerden gerekli enerjiyi sağlaya­bilmek için gereksinim duyduğumuz oksijeni de bu sayede elde ederiz. 1986'da yapılan ilk olimpiyatlarda birçok başka spor dalıyla birlikte buz pateninin de oyunlarda yer alması karar­laştırıldı. Ancak, o tarihte hiçbir patenci oyunlara katılmadı. Nisan 2006'da Karikatür Vakfı tarafından 7-17 Karikatür Festivali düzenleniyor. 12. kez düzenlenen Karikatür Yarışması yaş arasındaki tüm çocukların katılımına açık. Salih Topuz, dama, poker, batak, ellibir, otuzbir, altmışaltı, kaptıkaçtı ve yanık gibi oyunların nasıl oynanacağını ve .kurallarını bu kitapta anlatmaktadır.

73 DÜZELTME VE TAMAMLAMA ETKİNLİKLERİ 2. Etkinlik
Bütün haklarınızı ya da özgürlüklerinizi kullanabiliyor musunuz? Örnekler vererek nedenleriyle açıklayınız. Toplumun bir bireyi olarak hak ve özgürlüklerin korunmasına duyarlı mısınız? Örnekler vererek nedenleriyle açıklayınız.

74 H.A