EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA

... konulu sunumlar: "EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA"— Sunum transkripti:

1 EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA

2 SKINNER VE ÖĞRENME Tepkisel koşullanma kuramına karşı çıkmamış ancak yeterli olmadığını belirtmiştir. Edimsel Koşullama yaklaşımı Thorndike’ın bağlaşımcılık kuramında yer alan “etki kanunu” üzerinden şekillenmektedir.

3 SKINNER VE ÖĞRENME Organizmanın yapmış olduğu tepki; uyaran tepki bağını etkilemektedir. Olumlu ise tekrar Olumsuz ise kaçınma

4 Deneyleri Operant kutu Fareler ve güvercinler
Kutunun içindeki farenin kutunun duvarında yer alan bir kola bastığında (manivela) yiyecek elde etmesi sağlanmıştır. Aç olan fare yiyeceği yemiş ve gelişigüzel dolaşmaya devam etmiştir. Tekrar kola bastığında tekrar yiyecek elde etmiştir.

5 Bir süre kola basma davranışında artış
İlerleyen zamanlarda tekrar kutuya konulduğunda kola basma davranışı Kola bastığı halde yiyecek verilmemesi sonucunda davranıştan vazgeçmesi

6

7 Öğrenme tanımı Davranışta değişme var mı? Daha önce kutu içindeki kola nadiren basan fare artık kutu içindeki kola sık sık basmaya başlamıştır. Yani farenin kola basma sıklığında gözlenebilir bir değişim olmuştur. Değişiklik yaşantı sonucunda mı Farenin çevresiyle girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan izler bu davranış değişikliğine yol açmıştır. Davranıştaki değişiklik nispeten kalıcı mı? Fare bir süre daha kutu içindeki kola sık sık basacaktır ancak yiyecek elde edemezse bu davranış ileride ortadan kaybolabilir. Ama nispeten de olsa kalıcıdır.

8 Tepkisel Davranış (tepki): Tepkisel davranışın ortaya çıkması için bir uyarcının olması şarttır.
Otomatik ve istem dışı tepkiler (ağız sulanması, göz yaşarması, irkilme, korkma, hoşlanma) Davranışlarımızın pek azı bu türdendir.

9 Edimsel Davranış (edim): Herhangi bir uyarıcı olmak zorunda değildir.
Edimsel davranışlar, kendiliğinden, rastgele ortaya konulan davranışlardır. Edimsel davranış, sonuçları tarafından kontrol edilir. (tekrar ya da kaçınma) Örn; pencereyi açmak, bir düğmeye basmak, bir ipi çekmek, ayağa kalmak oturmak.

10 Tepkisel koşullanma, Organizmanın tepkisel davranışlarını (salya) onları otomatik olarak ortaya çıkaran uyarıcılarla (etle) eşleşen yeni uyarıcılara da (zile de) vermeye başlamasını açıklar.

11 Edimsel koşullanma Bir uyarıcının otomatik olarak yol açtığı değil organizmanın istemli olarak ortaya koyduğu davranışların (kola basma) kendi yol açtığı sonuçlar nedeniyle (yiyecek elde etme) ortaya çıkma sıklığının değişmesi (kola daha sık basmaya başlama) açıklar.

12 Skinner’in deneyi U- T- U Pedal Pedala Peynir Basma

13 Etki yasası ve edimsel koşullanma
Skinner’ e göre organizmanın davranışlarının sıklığı kendi doğurdukları sonuçlara bağlı olarak artabilir (pekiştirme) ya da azaltılabilir (bastırma/ceza). Fare- yiyecek- kola basma davranışında artış Fare –elektrik şoku-tekrar kola basma davranışında azalma ihtimali

14 Giydiğimiz bir kazak çevremiz tarafından beğenilirse kazağı giyme sıklığımızda artış, beğenilmezse kazağı giyme sıklığımızda bir azalma yaşanabilir.

15 Edimsel (operant) koşullanmanın temelini oluşturan ilke aşağıdakilerden hangisidir?
Koşullu uyarıcı, koşulsuz uyarıcıdan önce verilmelidir. Problem çözmede deneme-yanılma yolu önemlidir. Tepki, koşulsuz uyarıcı ile birlikte verilen, nötr uyarıcıda genellenir. Tekrar uyarıcı, tepki bağını kuvvetlendirir. Davranış ortaya çıkardığı sonuçtan etkilenir.

16 EDİMSEL KOŞULLANMA SÜRECİ
Yoksunluk Beslenme Mekanizması Eğitimi Manivelaya Basma

17 EDİMSEL KOŞULLANMA SÜRECİ
1.Yoksunluk Denek olacak hayvana belirli bir süre pekiştireç olacak maddenin (yiyecek, su vb.) verilmemesi Yoksunluk, performansı yükseltmektedir.

18 EDİMSEL KOŞULLANMA SÜRECİ
2.Beslenme Mekanizması Eğitimi Deneyi yapan kişi dışarıdan bir düğmeye basarak periyodik bir şekilde beslenme mekanizmasını harekete geçirir. Hayvan yiyeceğin yanında olmadığından emin olur. Ses ve yiyecek ilişkilendirmesi Düğmeye basma + ses (ikincil pekiştireç) + yiyecek (birincil pekiştireç)

19 EDİMSEL KOŞULLANMA SÜRECİ
3. Manivelaya Basma Hayvan kutuda kendi başına bırakılır. Manivelaya basar. Ses-yiyeceğin işareti Manivelaya basma davranışı, yiyecekle pekiştirildiğinden tekrarlanma eğiliminde olur.

20 Edimsel koşullanma ilkelerinden yararlanarak bir öğrencisine istendik bir davranış kazandırmayı amaçlayan bir öğretmen öncelikle aşağıdakilerden hangisini yapmalıdır? Kazandırmak istediği davranışı önceleri sürekli sonra aralıklı olarak pekiştirmeli Öğrenciye kazandırmak istediği davranışı sürekli olarak pekiştirmeli Kazandırmak istediği davranışın koşulsuz uyarıcı tarafından izlenmesini sağlamalı Bu davranışı yapmadığında öğrenciyi cezalandırmalı Kazandırmak istediği davranışı öğrencinin en az bir kere yapmasını sağlamalı

21 Edimsel koşullanma ilkeleri
Pekiştirici uyarıcının izlediği tepkiler tekrarlanma eğilimindedir. Pekiştirici uyarıcılar, edimsel davranışların meydana gelme oranını ya da olasılığını artırır.

22 Ceza/bastırma(nahoş)
Davranış (edim) Pekiştirme(hoş) Olumlu pekiştirme Olumsuz pekiştirme Ceza/bastırma(nahoş) I. Tip ceza II. Tip ceza

23 EDİMSEL KOŞULLAMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
a. Pekiştirme Davranışın ardından organizma için hoş bir durum oluşması ve bu nedenle davranışın ortaya çıkma ihtimalinin artmasına pekiştirme, Bu hoş durumun oluşmasında rol oynayan uyarıcılara da pekiştireç denir.

24 Fareye verilen yiyecek: pekiştireç
Farenin kola basma davranışına yiyecek verilmesi: pekiştirme

25 Öğrenci ödevini doğru yaptığında, öğretmenin öğrencinin defterine yıldız koyması, öğrencinin ileride ödev yapma olasılığını artıracaktır. Bu işlemde yıldız olumlu pekiştireç, yıldız konulması ise olumlu pekiştirmedir.

26 Pekiştireçler meydana getirdikleri etkilere göre iki gruba ayrılır:
Olumlu Pekiştireçler Olumsuz Pekiştireçler

27 1. Olumlu Pekiştireçler:
Ortama konulduğunda belirli bir davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır. Bu uyarıcılar da birincil ve ikincil olumlu pekiştireçler olmak üzere iki gruba ayrılır.

28 1. Olumlu Pekiştireçler:
b. İkincil (koşullu) olumlu pekiştireçler ise, herhangi bir nötr uyarıcının olumlu birincil pekiştireçlerle ilişkilendirilmesiyle olumlu pekiştireç özelliği kazanan uyarıcılardır. Örn;yıldız a. Birincil olumlu pekiştireçler; yiyecek, su, gibi organizmayı doğal olarak pekiştiren ve canlının yaşaması ile ilgili olan pekiştireçlerdir.

29 ***İkincil Olumlu pekiştireçleri İrdelersek;
Sosyal Pekiştireçler: Bireye sözel olarak ya da beden dili aracılığıyla sunulan hoşa giden mesajlardır. Gülümseme, başını okşama, aferin deme, alkışlama, bravo deme, kucaklama, öpme gibi.

30 İkincil Olumlu pekiştireçleri İrdelersek;
Simgesel/Sembolik Pekiştireçler: Bireye hoş bir şeyi ifade eden sembollerdir. Yüksek not, kurdele, deftere yazılan bir aferin, yıldız, sertifikalar, madalyalar, para, jeton, kupon gibi. Etkinlik pekiştireçleri: Bireye sunulan ya da yapmasına izin verilen çeşitli hoşa giden etkinlikleri içerir. Sinemaya gitme, pikniğe gitme, bilgisayarla oynama, seyahat, gezi, televizyon izleme, spor yapma gibi.

31 Olumlu pekiştirme Olumlu pekiştireç Tekrarlanma olasılığı artan davranış Yatağını topladığı için kendisine çikolata verilen çocuğun yatağını daha sık toplaması Çikolatanın verilmesi Çikolata Yatağını toplama Ödevlerini yaptığı için öğretmeninden aferin alan bir öğrencinin ödevlerini düzenli olarak yapması Öğretmenin aferin vermesi Aferin sözcüğü Ödevini yapma Anlattığı fıkraya etrafındaki insanlar çok güldüğü için bir kimsenin bu fıkrayı anlatma sıklığının artması İnsanların gülmesi İnsanların kahkahaları Fıkrayı anlatma Matematik sınavına çalışan ve bu dersten yüksek not alan öğrencinin bu derse daha çok çalışmaya başlaması Yüksek not verilmesi Yüksek not Matematik dersine çalışma

32 Bir öğretmenin derse düzenli devam eden öğrencilerin sınav sonuçlarına beşer puan eklemesi aşağıdakilerden hangisine örnektir? Olumlu aktarma Premarck ilkesi Sürekli pekiştirme Kademeli pekiştirme Olumlu pekiştirme

33 2. Olumsuz Pekiştireçler:
Ortamdan çıkarıldıklarında belirli bir davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır. Birincil ve ikincil olumsuz pekiştireçler olmak üzere iki gruba ayrılır.

34 2. Olumsuz Pekiştireçler:
a. Birincil olumsuz pekiştireçler; organizmaya zarar veren, yaşamı tehdit eden uyarıcılardır. Bunlar; rahatsız edici yüksek tonlu sesler, elektrik şoku vs.dir. b. İkincil (koşullu) olumsuz pekiştireçler ise, herhangi bir nötr uyarıcının birincil olumsuz pekiştireçlerle ilişkilendirilmesiyle pekiştireç özelliği kazanan uyarıcılardır.

35 Olumsuz pekiştirme Olumsuz pekiştireç Tekrarlanma olasılığı artan davranış Başı ağrıyan bir kişinin içtiği ilaç baş ağrısını kestiği için bundan sonra başı ne zaman ağrısa ilacı içmesi Ağrının kesilmesi Baş ağrısı İlaç içme Sıcaktan bunalan bir kimsenin klimayı açtığında sıcaktan kurtulması ve sıcak havalarda klimasını çalıştırması Sıcaktan kurtulma Sıcak Klimayı çalıştırma Gürültü yapan komşularını uyardığında komşularının gürültülerinin kesildiğini gören bir kişinin benzer durumlarda aynı davranışı tekrar etmesi Gürültüden kurtulma Gürültü Komşularını uyarma

36 Olumsuz pekiştirme Olumsuz pekiştireç Tekrarlanma olasılığı artan davranış Eve geç geldiğinde babasının kendisini azarladığını ancak vaktinde geldiğinde azarlamadığını gören bir çocuğun babasından azar işitmemek için eve vaktinde gelmeyi sürdürmesi Azardan kurtulma Azar Eve vaktinde gelme Çizgi film izlemesine izin verilmeyen bir çocuğa, ödevlerini zamanında tamamladığında çizgi film izlemesi için izin verilmesi Çizgi filme izleme yasağının kalkması Çizgi filme izleme yasağı Ödevlerini zamanında tamamlama

37 Bireyin, üyesi olduğu sosyal gruplar tarafından onaylanan davranışlarının tekrarlanma olasılığı artar. Buna göre, sosyal onay aşağıdakilerden hangisinin işlevini yerine getirmektedir? Olumlu pekiştireç Ayırt edici uyarıcı Birincil pekiştireç Kısmi pekiştireç Koşulsuz uyarıcı

38 Bisikleti bozulan Ali’nin babası: «Bisikletine herkesi bindirirsen sonucu bu olur.» diyerek Ali’yi fena halde azarlamıştır. Bu olaydan önce bisikletini arkadaşlarıyla paylaşan Ali, artık bisikletine hiç kimsenin binmesine izin vermemeye başlamıştır. Ali’nin babasından azar işitmemek için arkadaşlarını bisiklete bindirmemeyi sürdürmesi aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanır? Tepki genelleme Olumsuz pekiştirme Ceza Ayırt etme Tepkisel(klasik)koşullanma

39 b.CEZA Ceza, organizmaya istemediği bir şeyin verilmesi ya da istediği bir şeyin verilmemesidir. Ceza uygulandığı sürece, yapılması istenmeyen davranış baskı altına alınır, ancak alışkanlık yok edilemez.

40 l. Tip Ceza: Hoşa gitmeyen (itici) uyarıcının ortama verilmesi sonucu, davranışın yapılma sıklığının azalması olarak tanımlanır. Dayak atma, azarlama vs. ll. Tip Ceza: Hoşa giden uyarıcının ortamdan çıkartılması sonucu, davranışın yapılma sıklığının azalması olarak tanımlanır. Harçlığı kesmek, bilgisayar oynamayı yasaklamak vs.

41 Davranış I.Tip Ceza II.tip ceza Eve geç gelmek Çocuğun azarlanması Çocuğun Tv izleme hakkının elinden alınması Ödevini yapmamak Çocuğa zayıf not vermek Çocuğun teneffüse çıkma hakkını elinden almak Kavga etmek Çocuğa kızmak Çocuğun oyuncağının elinden alınması Kırmızı ışıkta geçmek - Kişinin belli bir miktar parasının elinden alınması Alkollü araç kullanmak Kişinin sürücülük haklarının elinden alınması Derste yanındaki arkadaşı ile konuşmak Öğrenciye sert bir şekilde bakmak Farenin kola basması Elektrik şoku vermek

42 Cezanın olumsuz etkileri
Cezalandırılan organizmada korku meydana gelir ve bu korku cezalandırılma sırasında çevrede bulunan diğer uyarıcılara da genellenir. Örn; Arkadaşlarını rahatsız ettiği için cezalandırılan çocuk bu sırada sınıfta bulunan tüm uyarıcılara da olumsuz duygular geliştirir. Ceza kişiye ne yapmaması gerektiğini gösterir ancak ne yapması gerektiğini göstermez.

43 Ceza uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalar;
Cezalandırılan bir davranışın alternatifi bireye gösterilmelidir. İstenmeyen davranış cezalandırılırken, onun alternatifi olabilecek istendik bir davranış mutlaka pekiştirilmelidir. Davranışın neden uygun olmadığı ve cezalandırıldığı açıklanmalıdır. Öğrenci cezadan önce uyarılmalıdır.

44 Ceza uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalar;
Uygun olmayan davranış fazla geciktirilmeden cezalandırılmalıdır. Cezanın şiddeti uygun olmalıdır. Ceza tutarlı bir biçimde uygulanmalıdır. Cezadan kurtulmak olanaklı olmalıdır. Yani öğrenci istenilen alternatif bir davranışı yaptığında cezadan kurtulabilmelidir (olumsuz pekiştirme) Mümkün olduğunca birinci tip ceza yerine, ikinci tip ceza kullanılmalıdır.

45 Skinner cezaya alternatif olarak şunları önermektedir;
İstenmeyen davranışa neden olan ortamı değiştiriniz, böylece davranış değişecektir. Örn; vazo İstenmeyen davranışı bıktırıncaya kadar yaptırınız. İstenmeyen davranış çocuğun gelişim döneminin bir özelliği ise, çocuğun bu dönemi atlatmasını sabırla bekleyiniz. Görmezden gelip, davranış söndüğünde (mükemmel davranışı beklemeden) hemen pekiştiriniz. Sönmenin zaman alacağını unutmayınız. Örn; ağlama

46

47

48 Bilgisayarda bir saat oyun oynamasına izin verilen Muratcan kardeşiyle kavga ettiği için annesi tarafından oyun süresi yarım saate indirilmiştir. Dersin dönem ödevini çok iyi yaptığı için, öğretmeni Okan’ın bir sonraki sözlü sınavdan muaf olmasına karar vermiştir. Bu iki örneği açıklayan kavramlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olara verilmiştir? I. tip ceza Olumlu pekiştirme II. tip ceza Olumsuz pekiştirme I. tip ceza Olumsuz pekiştirme Olumsuz pekiştirme Olumlu pekiştirme II. tip ceza Olumlu pekiştirme

49 Zamanlama Davranışın doğurduğu sonucun davranış üzerinde etkili olabilmesi, davranışla ortaya çıktığı sonuç arasında geçen zaman aralığından etkilenmektedir. Araya zaman girdiğinde pekiştirme ya da cezanın etkinliği azalmaktadır.

50 BİRİNCİL PEKİŞTİREÇLER İKİNCİL PEKİŞTİREÇLER
Organizmayı biyolojik olarak etkileyen pekiştireçlerdir. İKİNCİL PEKİŞTİREÇLER Organizmayı etkileme güçlerini birincil pekiştireçlerle ilişkilendirilmeleri sonucunda, öğrenme yoluyla kazanan uyarıcılardır. Birincil olumlu pekiştireçler Temel biyolojik ihtiyaçları tatmin ederek organizmayı doğal olarak pekiştren uyarıcılardır. Birincil olumsuz pekiştireçler Organizmayı biyolojik olarak rahatsız eden ya da yaşamı tehdit eden doğal uyarıcılardır. İkincil olumlu pekişteçler Organizmanın biyolojik bir ihtiyacını karşılamayan sonradan kazanılan ihtiyaçları karşılayan uyarıcılardır. İkincil olumsuz pekiştireçler Organzimayı biyolojik oalrak rahatsız etmeyen ancak kaygı, üzüntü gibi olumsuz duygulara yol açan uyarıcılardır. Yiyecek, içecek, cinsel doyum vb. Aşırı sıcak, aşırı soğuk, fiziksel acıya yol açan her türlü uyarıcı (elektrik şoku, başağrısı vb.) Para, yüksek not, terfi, övgü vb. Düşük not, eleştiri, rahatsız edici bakışlar, aşağılanma vb.

51 Bir deneyde şempanzeye tavanda bulunan kırmızı ışık yandığında bir düğmeye bastığı takdirde bir kart elde edebileceği ve bu kartı muzla değiştirebileceği öğretilmiştir. Bu deneyde kart şempanze için aşağıdakilerden hangisinin işlevini görmektedir? Ayırt edici uyarıcı İkincil pekiştireç İçsel pekiştireç Pekiştirici uyarıcı Nötr uyarıcı

52 c. Sönme Edimsel koşullama ortamından pekiştirici uyarıcının kaldırılmasıyla davranış sıklığında bir azalma ve en sonunda pekiştirilmeden önceki düzeyine inme gözlenir. Söndürme sürecinde, davranışın sıklığı hemen azalmaz. Sönmenin başlangıcında davranışın kendisi daha değişken ve şiddetli bir hal alır. Ancak pekiştirilmeyen davranışın sıklığı giderek azalır ve doğal ortamdaki gözlenme düzeyine düşer.

53 Bir meşrubat makinesine bozuk para atar ve karşılığında istediğinizi alamazsanız, düğmeye sert bir şekilde tekrar basabilir ya da makineyi yumruklayabilirsiniz. Ancak makine yine de parasını ödediğiniz içeceği size vermiyorsa, onu çalıştırma çabanız azalır ve sonunda da denemeyi bırakırsınız.

54 d. Kendiliğinden Geri Gelme
Edimsel koşullanmada pekiştirilmediği için sönen bir davranış (tepki) bir süre sonra pekiştirme sonucunda ya da herhangi bir sebep yokken geri gelebilir.

55 e. Biçimlendirme / Şekillendirme (Kademeli yaklaşım)
Biçimlendirme, tepkiyi farklılaştırmadır. Önce, gösterilen davranışlardan istenilen davranışa en yakın olan davranış pekiştirilir, bir müddet sonra daha yakını ve giderek daha yakını pekiştirilerek, en sonunda beklenen davranışın gösterilmesi sağlanır.

56 Operant kutuda güvercin
Deneyi yapan kişi manivelayı harekete geçirir ve yiyeceği almasını sağlar. Manivelaya yakınlaşma Manivelaya dokuma Manivelayı itme Manivelaya basarak yiyeceği elde etme

57 Yeni bir davranışın biçimlendirme yoluyla kazandırılma basamakları;
Ulaşılacak hedefin açık bir şekilde belirlenmesi Öğrencinin bulunduğu düzeyin belirlenmesi Hedefe ulaşmak için pekiştirilmesi gereken ara davranışların belirlenmesi Öğrencilere dönüt verilmesi

58

59 Ders sırasında sürekli olarak söz alıp dersin akışını bozan bir öğrencisinin bu davranışını onun söz alma isteğini görmezden gelerek engellemeye çalışan bir öğretmen, aşağıdaki davranış kontrol tekniklerinden hangisini kullanmaktadır? Sistematik duyarsızlaştırma Karşıt koşullama Olumsuz pekiştirme Sönmeye tabi tutma Olumlu pekiştirme

60 Psikolojik tepkisellik Ayırt etmeyi öğrenme Tanıma
Kırmızı ışık yandığında kafesin duvarında bulunan renkli bir daireyi gagaladığı takdirde yiyecek elde edeceğini öğrenen bir güvercinin bu davranışı, kırmızı ışığın yanmasının ardından daireyi gagalamasına rağmen yiyecek verilmeyerek söndürülmüş ve güvercin artık daireyi gagalamaz olmuştur. Ancak, aradan birkaç gün geçtikten sonra güvercin kafese konduğunda kırmızı ışık yanar yanmaz daireye doğru yönelmiş ve gagalamaya başlamıştır. Kafese konulduğunda güvercinin kırmızı ışık yandığında renkli daireyi tekrar gagalamaya başlaması aşağıdaki süreçlerden hangisinin sonucudur? Psikolojik tepkisellik Ayırt etmeyi öğrenme Tanıma İkinci derece (üst düzey) koşullanma Kendiliğinden geri gelme

61 Bir davranışın edimsel koşullanma yoluyla öğrenilebilmesi için bu davranışın pekiştirilmesi, davranışın pekiştirtebilmesi için de en az bir kere yapılması gerekir. Buna göre çocuğuna pekiştirme yoluyla paltosunu sağa sola fırlatmak yerine vestiyere asma alışkanlığı kazandırmak isteyen, ancak çocuğu paltosunu hiçbir zaman vestiyere asmadığı için pekiştiremeyen bir annenin aşağıdaki tekniklerden hangisini kullanması gerekir? II. Tip ceza Ara verme Kademeli yaklaşma Karşıt tepki oluşturma Gecikmeli koşullanma

62 ***f. Ayırt Edici Uyarıcı
Eğer bir davranış, ortamda bir uyarıcı varken pekiştirilir, bir başka uyarıcı varken pekiştirilmez ise, bir dahaki sefere ilk uyarıcının bulunduğu ortamda davranış sergilenir, diğerinde ise sergilenmez.

63 Aşağıdaki örneklerden hangisinde bir davranışın bir davranışın ayırt edici uyarıcı tarafından kontrol edilmesi söz konusudur? Mehmet test usulü yapılan sınavlarda daha başarılı olmaktadır. Ayşe sinemadan çok tiyatroya gitmeyi tercih etmektedir. Ali kedilerden çok köpekleri sevmektedir. Ahmet ne zaman fotoğraf çekilecek olsa saçını düzeltmektedir. Soner erken kalktığında kendisini daha dinç hissetmektedir.

64 g. Premack İlkesi (Büyükanne Kuralı)
Organizmanın istemeyerek ve daha az sıklıkla gösterdiği davranışların sıklığının artırılması için, organizmanın çok severek, isteyerek ve daha sık gösterdiği davranışların pekiştireç olarak kullanılmasıdır. “eğer ders çalışırsan bilgisayarınla oynayabilirsin” Tersi uygulanırsa bir işe yaramaz. “Bir saat bilgisayarla oyna, sonra ders çalış”

65 Aşağıdaki hangisi bir davranış kontrol tekniği olarak Premack ilkesinin kullanılmasına örnek olabilir? Bir spor kulübünün yönetim kurulunun sporcularına hafta sonu oynayacakları önemli maçı kazandıkları takdirde kendilerine normalin üstünde prim verileceğini bildirmesi Bir anaokulu öğretmeninin parmak kaldırarak soru soran öğrencilerin sorularını yanıtlayıp, parmak kaldırmadan soru soranları duymazdan gelerek sınıfta izin almadan soru sorulmayacağını öğretmeye çalışması Bir annenin ödevini yapmak yerine arkadaşlarıyla oyun oynamayı tercih eden oğluna ödevini bitirdiği takdirde arkadaşlarıyla oynamasına izin vereceğini söylemesi Öğrencilerin soru sormaya özendirmek isteyen bir sınıf öğretmeninin, soru soran öğrencisine, diğer öğrencilerin duyacağı şekilde, soru sorduğu için kendisine bir artı puan vereceğini söylemesi Derslerine çalıştığına inandırdığı takdirde babasını istediği bisikleti alamaya razı edebileceğini bilen bir çocuğun babası eve gelir gelmez masanın başına oturması

66 h. Koşullu anlaşma Bireyin belli bir davranışı göstermesi için yapılan sözleşmedir. MEB öğretmen adaylarını “Tamam sizin atamanızı yaparım ancak KPSS’ den belirli bir puan almanız koşuluyla” “100 soru çözmeden bu masadan kalkmayacağım” “Şu konuyu bitirmeden televizyonu açmayacağım”

67 Premack ilkesi ve koşullu anlaşma farkı
Premack ilkesinde önemli olan şey çocuğa bir davranışı yaparsa pekiştirileceğinin belirtilmesi değil (koşullu anlaşma olur) Pekiştirecin onun sık sergilemeye eğilimli olduğu bir davranış olmasıdır. Yarım saat daha fazla kitap okursan para vereceğim, sınıfı geçersen bisiklet alacağım- koşullu anlaşma

68 Hem koşullu anlaşma- hem premack ilkesine örnek;
Bir annenin çocuğuna ödevini yaparsa bisiklete binebileceğini söylemesi Bir öğretmenin yazı yazma alıştırmasını tamamlayan öğrencilerinin resim yapmasına izin vermesi

69 j. Ara Verme (Time out) Bu yöntemin temeli, istenmeyen davranışta bulunan çocuğu, ilgisini çekebilecek ya da ilgisini yönlendirebileceği hiçbir uyarıcının bulunmadığı başka bir ortama göndererek bir süre orada kalmasını sağlamaktır.

70 k. Batıl Davranış Batıl davranışların birçoğu edimsel koşullama ilkelerine göre meydana gelir. Organizma, tesadüfen bir davranışı yaptığı sırada, o davranışla ilişkili olmamasına rağmen, olumlu bir pekiştireç alırsa, zaman içerisinde aldığı bu pekiştireci davranışla ilişkilendirir ve davranışı yapma eğilimi gösterir.

71 Kişi sol ayakla bir ortama girer ve işi ters giderse, bir dahaki sefere sağ ayakla girmesi
Uğurlu gün, uğurlu sayı, solundan kalkma, merdiven altından geçme

72 l. Zincirleme Aşamalardan oluşan davranışların kazandırılmasında kullanılır. Her aşama diğer bir aşamanın ayırt edicisi olur ve her aşama pekiştirilerek davranış öğrenilir. Araba kullanma Çayı demleme (suyun kaynaması çayı demleme için ayırt edici bir uyarıcıdır)

73 i. Simgesel ödüllü pekiştirme (Marka biriktirme)
Bireyin istenen davranışı sergilediğinde ihtiyacı olan gerçek bir ödüle ulaşamadığı, önce kupon, marka, yıldız vb. simgesel ödüllerle pekiştirildiği, bu simgesel ödülleri toplayarak belirli bir sayıya ulaştığında bunları gerçek ödülle değiştirebilmesi Önce koşullu anlaşma yapılır

74 j.Kendini gerçekleştiren kehanet
Bireyin sahip olduğu olumsuz düşünceye inanarak, buna göre davranması ve bir süre sonra etrafındaki insanların da yaklaşımının bu şekilde olması İngilizce dersini başaramıyorum

75 k. Öğrenilmiş çaresizlik
Organizmanın kaçma, kurtulma için çaba göstermeyi bırakması, işe yaramayacağını öğrenerek pasifleşmesi

76

77

78 l. Programlı öğretim Öğrenilecek bilgi küçük adımlarla sunulmalıdır.
Öğrenen kişiye öğrenmelerinin doğruluğu ya da yanlışlığı hakkında anında dönüt verilmelidir. Öğrenen kişinin kendi hızıyla öğrenmesine olanak verilmelidir.

79 PEKİŞTİRME TARİFELERİ

80 a. Sürekli Pekiştirme Bu tarife, deneğe yeni bir şey öğretilirken kullanılır. Davranış öğrenildikten sonra sürekli pekiştirme bırakılıp, diğer pekiştirme tarifeleri uygulanmalıdır, çünkü sönmeye karşı en az dirençli pekiştirme tarifesi sürekli pekiştirmedir. (Odasını her toplamasında parka götürülen çocuk)

81 b. Sabit Oranlı Pekiştirme
Bu tarifede, organizmanın belli bir sayıdaki davranışı pekiştirilir. Sabit oranlı pekiştirmede zaman değil, doğru davranış sayısı önem taşır. Birey kaçıncı davranışından sonra pekiştireç alacağını bilmektedir. (parça başına ücret alan bir işçi, çözdüğü her beş problemde bir not alan öğrenci)

82 c. Sabit Aralıklı Pekiştirme
Organizmanın belli bir zaman dilimi içinde yer alan davranışları pekiştirilir. Bu tarifede doğru davranış sayısı değil, belli bir sürenin geçmesi önem taşır. Pekiştirecin ne zaman geleceği bellidir. (40 dk ders, 10 dk teneffüs)

83 d. Değişken Oranlı Pekiştirme
Bu tarifede değişen sayılardaki davranışlar pekiştirilir. Önemli olan ortalama bir davranış sayısının pekiştirilmesidir. Birey kaçıncı davranıştan sonra pekiştireç alacağını bilmez. (değişken sayıdaki problem çözüşünde çikolata ya da aferin alan bir çocuk)

84 e. Değişken Aralıklı Pekiştirme
Bu pekiştirme tarifesinde zaman sabit değildir. Pekiştireç bazen hemen, bazen daha geç verilebilir. Bu tarifede ortalama bir zaman süreci önem taşır. Pekiştireç alan kişi ne zaman pekiştireç alacağını bilmez. (zamanı belli olmayan sınavlar gibi)

85 PEKİŞTİRME TARİFELERİ

86 Pekiştirme Uygulanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Pekiştirme, gözlenilen davranış ortaya çıktıktan hemen sonra yapılmalıdır. Pekiştirmede, pekiştireç olarak kullanılacak uyarıcıları bireyin ilgisini çekmelidir. Pekiştireç yeterli miktarda olmazsa, öğrenme gerçekleşmeyebilir.

87 Pekiştirme Uygulanırken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Yeni davranış kazandırılırken sürekli pekiştirme kullanılmalı daha sonra diğer tarifelere geçilmelidir. Sürekli aynı pekiştireç kullanılırsa duyarsızlaşma olur. En etkili tarife değişken oranlı tarifedir.

88 Dersi soru cevap yöntemiyle işleyen bir öğretmen, sorulara doğru cevap veren öğrencilere bazen beş soruda, bazen de üç soruda bir puan vermektedir. Öğretmenin kullandığı pekiştirme tarifesi aşağıdakilerden hangisidir? Değişken oranlı Değişken aralıklı Sabit aralıklı Sabit oranlı Sürekli

89 Gürültü yapmadan ders dinlemeyi öğrenmelerini sağlamak amacıyla öğrencilerine sessiz bir biçimde oturdukları her on dakika sonrasında ödül veren bir ilköğretim 1.sınıf öğretmeni aşağıdaki pekiştirme tarifelerinden hangisini kullanmaktadır? Değişken oranlı Sabit zamanlı Değişken aralıklı Sabit oranlı Sürekli

90 Bir öğretmenin öğrencilerinin ödevlerini bazen iki, bazen üç, bazen de bir hafta arayla kontrol etmesi hangi pekiştirme tarifesine örnektir? Değişken oran aralıklı Sabit zaman aralıklı Değişken zaman aralıklı Sabit oran aralıklı Sürekli

91 Sınıfında problem çözme alıştırması yaptıran bir öğretmen öğrencilerine doğru çözdükleri her beş problem için bir puan vermektedir. Bu öğretmenin kullandığı pekiştirme tarifesi aşağıdakilerden hangisine bir örnektir? Değişken oranlı Sabit aralıklı Rastgele Sabit oranlı Sürekli

92 Operant ve Klasik Şartlanma Arasındaki Farklar
Operant Şartlanma Tepkisel davranış Operant Davranış Uyarıcının meydana getirdiği davranış Organizmanın kendiliğinden ortaya koyduğu davranış U-T T-U U-T kolay gözlenebilir Uyarıcıyı görmek güçtür. Tepkiler tesadüfidir. Pekiştirme tepki olmadan önce gerçekleşir. İstenen tepki yapılmadan pekiştirici verilmez. Öğrenme koşulsuz uyarıcı ile nötr uyarıcı arasında kurulan bağ sonucu oluşur. Öğrenme yapılan tepkinin başarıya götürmesiyle oluşur.

93 Operant şartlanma ile öğrenmenin psikoterapi ortamına uygulanışı
Paylaşım ve ödül: Oyuncaklarını paylaşma konusunda istekli görünmeyen bir çocuğa, bunu yaptığında sevdiği yiyecek ve içeceklerden verilmesi.

94 Markayla ödüllendirme tekniği:
Evlilik problemleri, okuma yazma öğretimi, şizofren hastalara marka ödülü vererek davranışların düzeltilmesi Nötr uyarıcı-şartlı pekiştirme Marka- ekonomik değer Ödüllendirilen davranışta artış Markaların geri alınarak cezalandırılması

95 Evlilik terapisine örnek;
Karı kocanın birbirinde doyuramadıkları ihtiyaçların belirlenmesi Hangi taraf ihtiyaçları doyurursa diğeri ona marka veriyor. Çok marka- iyi eş

96 Argo konuşan Hasan; Sevdiği etkinlik: anneannesiyle çocuk tiyatrosuna gitmek Haftanın 6 günü için 6 marka Hiç kötü söz kullanmazsa günün sonunda bir marka 3 ve üzeri marka toplarsa hafta sonu 1 gün 5 gün üst üste marka toplamışsa 2 gün tiyatro

97 Biçimlendirme Tekniği:
Adım adım pekiştirme Davranış tam olarak yerleşinceye kadar pekiştirmeye devam edilir.

98 Yüz kızarması, göz yaşı, tükürük salgısı, ter gibi tepkilerin operant pekiştirici ile şartlandırılarak kontrol edilebileceğini belirten çalışmalar vardır. Lisina kemik kaslarını ve solunum şiddetini değiştirerek kan damalarının büzülüp açılması üzerinde iradi kontrol kurulabileceğini savunmuş ve bu yolla deneklerine şoktan kurtulmayı öğretmiştir.

99 Kaçınma: İstenmeyen davranışın her ortaya acıkışında nahoş bir uyarıcı vererek kişiyi cezalandırma

100 Eğitim açısından doğurguları
Etkili bir eğitim için öğrenme süreçleri tam olarak anlaşılabilmeli Hedefler ve öğrenciyi hedefe götürecek davranışlar tanımlanmalı Hedeflerin net olması ölçülme sürecini de kolaylaştıracaktır.

101 Öğretmenin görevi davranış biçimlendirmektir. Söz almayan bir öğrenci
U-T’ye önem vermez. Tepki ya doğal olarak meydana gelir ya da biçimlendirilerek oluşturulabilir. Öğretmenin görevi davranış biçimlendirmektir. Söz almayan bir öğrenci konuşma eğilimleri söz alma isteği kısa süreli konuşmaları bütünlük taşıyan konuşmaları pekiştirilir.

102 Pekiştirme tarifeleri
Eğitimin temel işlevi davranışın oluşumunu desteklemek için pekiştirme koşullarını düzenlemektir. Yeni öğrenme-anında pekiştirme İlk aşamalarda- her doğru tepkinin pekiştirilmesi

103 Sınıf ortamında ikincil pekiştireçler daha çok kullanılmaktadır.
«aferin», «teşekkür ederim, çok doğru» gibi sözler ya da yıldız, puan, gülen yüz gibi semboller Dışsal pekiştireci daha önemli, içsel pekiştirmenin etkisini az bulmuştur.

104 Öğretmen nasıl öğretmesi gerektiğini öğrenmeli
Öğrenme ortamı düzenlenmeli Cezadan kaçılmalı Görmezden gelme Programlı öğretim