ÇEVRE KİRLİLİĞİ VE İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ

... konulu sunumlar: "ÇEVRE KİRLİLİĞİ VE İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ"— Sunum transkripti:

1 ÇEVRE KİRLİLİĞİ VE İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ
EMİNE YÖNÜCÜ ZIRAAT MÜHENDİSİ TEMA VAKFI SİVAS TEMSİLCİSİ SİVAS İLİ ÇEVRE KORUMA VAKFI PROJE KOORDİNATÖRÜ

2 Dünyadaki mevcut çevre kirliliğinin %50’si son 40-45 yılda meydana gelmiştir

3 Hava Kirliliğinin İnsanlar Üzerindeki Etkileri
Hava kirliliğinin etkileri zaman içerisinde; zehirlenme kansere neden olma doğum bozuklukları gözlerin tahriş olması solunum sistemi rahatsızlıkları bronşit ve virüs enfeksiyonlarına hassasiyetin artması kalp hastalıklarına zemin hazırlaması kronik astımın şiddetlenmesi şeklinde görülebilir.

4 Sülfat ve nitratlar havadaki küçük partiküllerin üzerine tutunur böylece akciğerlere tek başına verdikleri zarardan daha büyüğünü verdikleri görülür. Atmosferdeki kirleticilerin omurgalılar üzerindeki etkileri solunum sistemi bozuklukları gözler dişler ve kemiklere olan zararları pestisitlere hassasiyetin artması yiyecek kaynaklarının azalması şeklinde görülür.

5 Otomobil eksozlarından çıkan peroksiasetil nitrat gözlerde kanlanmaya yanmaya ve solunum güçlüklerine neden olmaktadır. Akciğer amfizemleri özellikle atmosfer kirliliğinin yoğun olduğu şehirlerde görülen bir solunum rahatsızlığıdır. Bu hastalık akciğerlerde solunum parankimasının elastikiyetini kaybetmesine ve çeperlerde incelme sonucu akciğerlerdeki alveollerin açılmasına ve sonuçta akciğer kanamalarına neden olur. Şehir atmosferinde benzantren floranten benzopiren gibi kanserojen polisiklik hidrokarbonların bulunması kanserin yayılmasında önemli bir rol oynamaktadır.

6 Kükürt oksitleri (SOx) Fosil yakıtlar, termik santraller
Kaynağı Kaynağı Kaynağı Etkisi Etkisi Kirletici Sıcaklık inversiyonu, asit yağmurları, ormanların, toprağın, suların kirlenmesi, solunum sistemi ve kardiyovasküler sisteme etki Kükürt oksitleri (SOx) Fosil yakıtlar, termik santraller Karbon monoksit (CO) Sigara, tüneller, otomobil eksozları Solunum sistemi, kardiovasküler sistem, beyin, iskelet kası ve fetüse etki Madencilik, yakıtlar, kuyular Karbon dioksit(CO2) Sera etkisi Sıcaklık inversiyonu, akciğer hastalıkları, görme bozukluğu Karbon partikülleri (duman) Kimyasal madde imali Tablo I. Başlıca hava kirliliği etkenleri, kaynakları ve etkileri (1,2) Deodorant, saç spreyi, böcek öldürücüler Akciğer hastalıkları Azot oksitleri (NOx) Deodorant, saç spreyi, böcek öldürücüler Ozon delinmesi, cilt kanserleri Freon gazları Havalandırma sistemleri, spreyler, otomobiller, buzdolapları, köpük imalatı Kloroflorokarbon (CFC) Ozon delinmesi, cilt kanserleri 6

7 Böbrek harabiyeti, akciğer ve prostat kanseri Kadmiyum
Kaynağı Etkisi Kirletici Böbrek harabiyeti, akciğer ve prostat kanseri Kadmiyum Endüstri, altın madenciliği Solunum S. hastalıkları, allerjik reaksiyon, burun ve gırtlak kanseri Endüstri, madencilik, kaynak işleri Nikel Çinko Kaynak işleri, bronz işçiliği Solunum yollarına etki eder Anemi, duyu ve motor sinirlerde hasar, beyin hasarı, gingiva lezyonları Endüstri, yakıtlar, altın madenciliği Kurşun Üzüm bağı ilaçlaması, altın madenciliği, kaynak işleri, bronz işçiliği Solunum yollarına etki eder Bakır Nöropati, kas güçsüzlüğü, deri kanseri, damar lezyonları Tablo II. Hava, su, toprak kirliliğine neden olan bazı ağır metaller, kaynakları ve etkileri(1,2,3,4) Arsenik Madencilik, pestisid işçileri, Radyoaktif atıklar, yiyecek, içecekler Uranyum Kanser? Solunum yollarına, buruna etki eder, deri kanseri, allerjik reaksiyon Krom Endüstri, döküm işleri, kaynak işleri 7

8 KURŞUN Türkiye genelinde 2003 yılı verilerine göre benzinli araçlardan atmosfere atılan kurşun miktarı yaklaşık olarak kg/yıldır. Şehir içi bölgelerde kurşun partiküllerinin ana kaynağı, süper benzin kullanan otomobillerdir. Eğer hemen katkılı kurşunsuz benzine geçilse atmosfere atılacak kurşun miktarı kg düşecektir. Yani atmosfere atılan kurşun miktarı 6.1 kat azalacaktır.

9 KURŞUN KİRLİLİĞİNİN YOĞUN OLDUĞU BÖLGELER
Genelde uçucu ve çapları 2.5 m’nin altında olan mikro partikül kurşun bileşikleri atmosferde 7 ila 30 gün gibi uzun süre kalabilirler. Kaynaktan çok uzun mesafelere kolayca taşınabilirler. Kurşun konsantrasyonunun en yüksek olduğu yerler, cadde/sokaklar, petrol istasyonları, kapalı otoparklar, tamir bakım atölyeleri, gişeler ve geçitlerdir. Atmosferdeki çapları 5 m’nin altındaki partikülleri çıplak gözle görmek mümkün değildir. Caddeler; yüksek binalar ile çevrilerek hava hareketleri azaltılan koridorlara dönüştürülmüştür. Dolayısıyla trafiğin yoğun olduğu cadde ve yollarda, yol ve cadde kenarındaki parklarda, alışveriş yerlerinde, iş merkezlerinde, konutlarda, konaklama yerlerinde ve kaldırım üzerinde havadaki kurşun konsantrasyonu genelde yüksektir.

10 Cadde, meydan ve otoyol kenarlarından itibaren 200 m
Cadde, meydan ve otoyol kenarlarından itibaren 200 m. ye kadar kurşun ve kurşun bileşikleri rüzgar yönüne ve hızına bağlı olarak güzergah çevresinde yayılırlar. Kurşun ve kurşun bileşikleri toprak ve bitkiler üzerine çökerler. Toprakta kurşun için müsaade edilen maksimum değer 100 mg/kg-kuru topraktır. Dolayısıyla kurşun partiküllerin otoyol ve cadde çevresinde, taşınması hakim rüzgar yönüne kuvvetle bağlıdır. İstanbul’da yapılan bir çalışmada, trafiğin yoğun olduğu bir bölgedeki hakim rüzgar yönündeki topraktaki şevlerde kurşun konsantrasyonu mg/kg-kuru toprak arasında değişmektedir. Kurşunsuz benzine geçilmediği sürece otoyol çevresinde koyun, inek gibi hayvanlar kesinlikle otlatılmamalıdır. Bu otlar insan ve hayvan yiyeceği için kesinlikle kullanılmamalıdır. Benzindeki kurşun miktarı azaldıkça atmosferdeki kurşun miktarı da önemli miktarda azalmıştır.

11 KURŞUNUN SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ
Kurşun çok toksin bir ağır metaldir. Benzinli taşıtlardan atmosfere atılan çıplak gözle görülmeyen çapları 2.5 m’den küçük mikropartiküller, solunum sistemlerinde filtre edilemediğinden ciğerlere kadar kolayca ulaşırlar ve ciğerler tarafından absorbe edilerek kana karışırlar. Kurşun sadece solunum yolu ile değil kurşunla kirlenmiş gıda, su, toprak veya tozla, sindirim yolu ile de vücuda girebilir. İnorganik kurşun bileşikleri, vücut tarafından çok yavaş absorbe edilmesine rağmen vücuttan atılması da oldukça yavaştır. Kurşun vücuda alındığında organlar kurşunu kalsiyum gibi algılayarak hata yaparlar. Böylece kurşun, beyin ve diğer hücrelerin işlevi için elzem olan anjinlere hücum ederler ve onları bölerler. Kurşun başka bir maddeye asla dönüşmediğinden vücutta birikmeye başlar. Şehir içi bölgelerde yüksek konsantrasyonlu kurşuna sürekli maruz kalındığında kurşun birikmesi artar. Kurşun kırmızı kan hücreleri tarafından absorbe edilir. Karaciğer ve böbrekler gibi yumuşak dokularda daha fazla birikirler.

12 tetrametil kurşun ve tetraetil kurşun bileşikleri trietil ve trimetil kurşun metabolitelerine ve inorganik kurşuna dönüşür. Trietil ve trimetil kurşun bileşikleri vücuttaki sıvılarda çözünür. Böylece kurşun vücutta daha kolayca sirküle olur. Kandan yumuşak dokulara özellikle karaciğer, böbrek, kas, ve beyine dağılır. Vücutta dolaşan kurşun merkezi sinir sistemine zarar verir. Ayrıca kurşun, beyni bir çok zararlı kimyasallardan koruyan kan-beyin bariyerlerini oluşturan hücrelere de zarar verir. Kurşunun yumuşak dokularda yarılanma süresi gün iken sert dokularda yarılanma süresi 20 yıldır. Dolayısıyla kurşunun vücuttan atılma hızı oldukça yavaştır. Bu nedenle yaşlı insanlarda birden bire kurşun zehirlenmesi ortaya çıkmaktadır. 6 Yaşın altındaki çocuklar kurşun zehirlenmesine karşı çok daha hassastırlar. Çocukların metabolizmaları daha hızlı geliştiğinden daha fazla işlev görür. Çocuklar tarafından solunan kurşunun %96’i ciğerlerde absorbe edilir.

13 0-6 yaş grubu arası çocukların kanındaki kurşun konsantrasyonu ile hastalık arasındaki ilişki;
Kanındaki Kurşun Hastalıklar (g Pb/100 ml) İşitmede düşme, Vitamin D Metabolizmasında düşme, Erythrocyte Protoper ve Phyrinada artış, Sinir İletim Hızında Düşme, Vitamin D metabolizmasında düşme, Hemoglabin Bireşinde düşme, Colic, Belirgin Kansızlık, Nephropathy, Encephalopathy, Ölüm şeklinde değişmektedir.

14 Kurşun bir kere vücuda girince normal hücre fonksiyonunu ve birçok psikolojik prosesleri engeller. Kurşun aslında peripheral ve merkezi sinir sistemlerini, kan hücrelerini ve Vitamin D ve Kalsiyum metabolizmasını olumsuz etkiler. Kurşun, kandaki hemoglobin ile reaksiyona girerek öğrenme düzensizliği, öğrenme zorluğuna, dikkat dağılmalarına, davranış bozukluğuna, hipertansiyona, baş ve karın ağrısına, konuşma zorluğuna, anemiye, büyüme engellemesine, kusmaya ve zayıflamaya, felce ve hatta ölüme neden olmaktadır. Kanında 40 b Pb/100 ml ve üzerinde kurşun bulunan yetişkinlerde Peripheral Nevropathics, İnfertility, Nephropathy ve Hemoglobin Synthesisde azalma gibi hastalıklar görülür. Kurşunun doğurganlık ve üreme üzerine de etkisi vardır. Hamile kadınlarda kurşuna maruz kalma, ölü doğurma oranını arttırmaktadır. Vücudunda yeterince demir, çinko veya kalsiyum olmayan yada çok yağlı gıdalarla beslenen çocuk ve yetişkinler daha fazla kurşun absorbe ederler.

15

16 Türkiye’de 1993 Temmuz ayından sonra üretilen ve ithal edilen tüm motorlu taşıtlar kurşunsuz benzin kullanılabilirler. Bu durum halka iyi bir şekilde anlatılmalı/duyurulmalıdır. Halk bu konuda bilinçlendirilmelidir. Petrol istasyonları buna göre bilgilendirilmeli, programlanmalı ve yönlendirilmelidir. Benzin satış istasyonlarında halkın eğitilmesi konusunda eğitici broşürler asılmalıdır. Radyo-Televizyonlarda kurşunsuz benzin ve katkılı kurşunsuz benzin konusunda eğitici programlar yapılmalıdır. Eski araçlarda katkılı kurşunsuz benzin kullanımının önemi anlatılmalıdır. Gelişmiş ülkelerde izlenen yol göstermiştir ki kurşunsuz benzine ve katkılı kurşunsuz benzine geçiş maliyeti, ulusal kurşun tarama, takip ve tedavi giderlerinden çok daha azdır.

17 Çevre ve Orman Bakanlığı, Valilikler ve Belediyeler katkılı kurşunsuz benzin satmayan istasyonlara gerekli duyuruları yapıp satış yapmalarını sağlamalıdırlar. Gereğini yapmayanların hakkında yasal işlem yapmalıdırlar. Böylece trafiğin yoğun olduğu illerden başlayarak tüm illerdeki istasyonlarda katkılı kurşunsuz benzin satışı sağlanmalıdır. Süper benzin kullanımı kademe kademe kullanımdan kaldırılmalıdır. Hatta tamamen ortadan kaldırılabilir. Eski araçlar için süper benzinin çokta önemli olmadığı sürücülere anlatılmalıdır. Trafiğin yoğun olduğu yerlerde hareket halindeki klimasız araçların havalandırıcıları çalıştırıldığında veya klimalı araçlarda da dışarıdan hava alındığında veya aracın penceresi açıldığında özellikle süper benzin kullanan araçların egzozundan atmosfere atılan kurşunlu gazlar aracın içine girebilir. Servis aracı sürücüleri, trafiğin yoğun olduğu yerlerde çocukları dış havanın kirli havasına maruz bırakmamaları için klimaları dikkatli Çalıştırmalıdırlar. Servis araçları öğrenciler araç içinde iken kesinlikle akaryakıt almaya girmemelidir. Sıcak günlerde araç pencereleri trafiğin yoğun olduğu yerde açılmamalıdır.

18 Trafiğin yoğun olduğu meydan, cadde ve yollarda özellikle kurşunlu benzin (süper benzin) kullanan araçların egzozundan atmosfere atılan kurşunlu gazlardan halkın olumsuz etkilenmemesi için gerekli uyarılar yapılmalıdır. Alışveriş merkezlerinin yoğun olduğu cadde ve meydanlara ya temiz yakıt kullanan araçlar girmeli veya bu yerlere taşıt sokulmamalıdır. Benzin dağıtımcıları, katkılı kurşunsuz benzin satışını tüm petrol istasyonu bayilerine zorunlu hale getirmelidirler. Üreticiler, kurşunsuz benzin ve katkılı kurşunsuz benzin satışı yapmayan istasyonların bayililiklerini iptal etmelidirler.

19 Benzin istasyonlarında ve tamir bakım servislerinde çalışanlar, işyerlerinde çalışma esnasında devamlı eldiven kullanmalıdırlar. Benzin istasyonlarında çalışanlar araca özellikle süper benzin doldururken benzin buharı ile tetra etil veya tetra metil kurşun gazlarından etkilenmemeleri için araç deposundan en az 1.5 metre uzak durmalıdırlar. Katkılı kurşunsuz benzin satan istasyonlarda sürücülerin kolayca görebileceği büyüklükte süper benzindeki kurşunun zararları ve özellikle çocuklar ve yaşlılar üzerine olumsuz etkilerini içerir bez afişler asılmalıdır. Ayrıca 1993 yılından sonra Türkiye’de üretilen ve ithal edilen benzinli taşıtların kurşunsuz benzin kullanabileceği sürücülere duyurulmalıdır.

20 İSTANBUL İLİNDE 0-2 yaş grubundaki çocuklarda hava kirliliği düzeylerindeki artışla bronşit, sinüzit ve pnömoni gibi solunum yolu hastalıklarındaki artış yanında Aralık-Ocak aylarındaki hastane yatışları arasında pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır. Aynı kentte erişkinlerde PM düzeyi ile akut solunum yolları hastalıkları nedeniyle yapılan hastane baş vuruları arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür.

21 İzmit’te de PM konsantrasyonu ve havadaki nem oranı ile ilişkili olarak astıma bağlı hastane başvurularında artış gözlenmiştir . Gaziantep’teki bir çalışmada da hava kirliliği astımlılarda yaşam kalitesinde düşme, gece semptomlarında artış ve bronkodilatör tedaviyi kullanmada artış ile anlamlı bir ilişki göstermiştir . Ankara’da son zamanlarda yapılan bir çalışmada da SO2 ve PM konsantrasyonu ile astıma bağlı acil başvurular arasında ilişki saptanmıştır . Denizli’de Fişekçi ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada bir önceki haftanın SO2 ve PM ortalaması ile KOAH’a bağlı acil hastane başvuruları arasında korelasyon gözlenmiştir .

22 NİTRAT BİRİKİMİ SERA KOŞULLARINDA YETİŞTİRİCİLİKTE NİTRAT BİRİKİMİ BAHÇE KOŞULLARINDA YAPILAN ÜRETİME GÖRE DAHA YOĞUNDUR. Bitkinin değerlendiremediği nitrat, toprağın yağmur sularıyla yıkanması sonucu yeraltı ve yer üstü sularına karışmakta ve nitrat miktarını artırmaktadır. Özellikle insanlar tarafından doğrudan tüketilen sebzelerde ve hayvan beslemede kullanılan yeşil yem bitkilerinde nitrat birikimi ve bunun miktarı önem arz etmektedir. Biyotarım (mineral gübrelerin kullanılmadığı tarım) yapılması halinde ise en az veya zararsız düzeyde kalmaktadır. Fazla miktarda ve sıkça sera ürünlerinin tüketilmesi durumunda günlük nitrat alımı küçümsenmeyecek Düzeye ulaşmaktadır. Sebzelerin yanısıra insanlarda nitrat alımının bir diğer kaynağı hayvansal kaynaklı yiyeceklerdir. Hayvansal kaynaklı yiyeceklerde dayanıklılığın artırılmasında nitrat ya da nitrit tuzları yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.

23 İNEKLERİN YAŞADIĞI AHIRLARIN HAVALANDIRILMAMASI SONUCUNDA NİTRAT ZEHİRLENMELERİ OLUŞUR. BU DA İNEKLERDE KİLO KAYBI, SÜT MİKTARINDA DÜŞÜŞ, ET MİKTARINDA DÜŞÜŞ HATTA ÖLÜMLERE DAHİ SEBEBİYET VERİR. İNSANLARDA İSE KANSIZLIK, MİDE BAĞIRSAK, PANKREAS KANSERİ VE ÖLÜMLERE NEDEN OLUR… NİTRAT İÇTİĞİMİZ SUYLA, SÜTLE, ETLE, SEBZELERLE SOLUDUĞUMUZ HAVA İLE ALINABİLİR…

24 CIVA KİRLİLİĞİNİN ÇEVRE VE SAĞLIK ÜZERİNE ETKİLERİ

25 Cıva doğada yok olmaz. İnsanlar için çok toksin olan cıva ve bileşikleri bitkiler için koruyucu özelliğe sahiptir.

26 Büyük yakma tesislerinde kömür madeninin yanması ve bakır cevherinin işlenmesi sonucu uçucu hale geçen cıva ve cıva bileşikleri bacadan atmosfere atılır. Yeterli arıtmanın yapılmadığı yüksek yakma tesisleri ve bakır cevheri işleme tesisleri çevresinde uçucu kül içinde bulunan cıvanın toprakta veya yüzeysel sularda birikmesi sonucu cıva yüksek konsantrasyonlara çıkabilir. A.B.D. Minnesote bölgesindeki göllerdeki cıvanın en önemli kaynağı kömür yakan termik santraller, demir çelik sanayi, çöp yakma tesisleri ve evsel atıksu arıtma çamurları olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle kömür ve maden cevherlerinde cıva konsantrasyonunun tespit edilmesinde yarar vardır.

27 Toprakta ve yüzeysel sularda birikebilir
Toprakta ve yüzeysel sularda birikebilir. Özellikle tıbbi atık yakma tesislerinde cıva emisyonuna dikkat edilmelidir. Amerika’da yapılan bir çalışmaya göre cıva ve cıva bileşiklerinin önemli kaynaklarından birisi tıbbi atık ve evsel katı atık yakma tesisleridir. Evsel katı atıklardaki cıva kaynakları ise; düğme piller, termometre, barometre, flüoresan lambalar ve termostatlı vanalardır. Çöp depolama alanlarında cıva zamanla gaz fazına geçerek atmosfer yolu ve sızıntı suyu yolu ile su kaynaklarını kirletebilir. Bu tür atıkları içeren evsel atıksu arıtma tesislerinde arıtma sonucu oluşan arıtma çamurunda cıva bulunabilir.

28

29 Cıva çok düşük konsantrasyonda dahi etkili olduğu için, çevrede kısa süreli konsantrasyon artışları sağlık ve yaban hayatı üzerinde ciddi etkilere sahip olabilir. Cıva ile kirlenmiş yüzeysel sularda yaşayan balıklarda cıva birikebilir. Cıvayı depolayan balıkları yiyenler risk altındadır, cıva içeren balıkların yenmesi sonucu vücuda giren cıva dokularda birikmeye başlar ve etkisi biobirikme şeklinde olur. Balıklardaki cıva bileşiği metil cıva bileşiğidir. Metil cıva bitkiler tarafından absorplanır. Besin zinciri yolu ile insanlara geçer.

30 Kan tarafından absorbe edilen cıva vücut içinde beyin dahil tüm dokulara kolayca ulaşır. Cıvanın kanda yarılanma süresi ortalama 3 gündür. Dokularda yarılanma süresi ise 90 gündür. Dışkı ve idrar yolu ile vücuttan çok yavaş olarak atılır. Cıva ve bileşikleri Cıva merkezi sinir sistemine, beyne, karaciğere, böbreklere ve ana rahmindeki cenine zarar veren bir maddedir. Cıva plasentaya geçer ve ana rahmindeki ceninde tedavisi mümkün olmayan nörolojik zarara hatta kansere neden olmaktadır.

31 1970’li yıllarda 18 ay içinde Irak’ta cıva zehirlenmesinden 460 kişi ölmüştür çocuk ve yetişkinin ise merkezi sinir sistemi tahrip olmuştur. Bunun sebebi ise Meksika’dan getirilen tahıl tohumlarının cıva içeren fungicide ile temizlenmiş olmasıydı. Bu tahıllardan yapılmış ekmekleri yiyen insanlar ya ölmüşler yada hastalanmışlardır. Termometre,barometre gibi aletlerin kırılması sonucu yere dökülen cıva oda sıcaklığında serbest hale geçer, yani buharlaşır. Solunum yolu ile alınan cıva akciğere kadar ulaşır. Akciğer cıvayı kolayca absorbe eder. Cıvalı termometrelerin kırılması sonucu birçok çocuğun zehirlendiği tespit edilmiştir.

32 Atıkların azaltılmasında temel prensip sırasıyla, kirlilik oluşturmayacak teknolojilerin seçilmesi, en iyi tekniklerin kullanılması, tekrar kullanılması ve uygun metotla bertarafı edilmesidir. Klor alkali tesisleri cıva atığı oluşturmayacak, teknolojiler kullanmalıdırlar. Hastanelerde cıva ve bileşikleri hem ölçüm hem de analiz amacı ile kullanılmaktadır. Dolayısıyla hastanelerde oluşan hem tıbbi atıklarda hem de atık sularda cıva bulunması kuvvetle muhtemeldir. Hastanelerde ve sağlık merkezlerinde cıva içeren aletler yerine alternatifleri kullanılmalıdır. Benzer şekilde evlerde ve işyerlerinde cıva içeren sağlık aletleri kullanımdan kaldırılmalıdır. Diş hekimliğinde cıva ile kirlenmiş atıklar ayrı olarak toplanARAK bertaraf edilmelidir. Dolayısı ile sağlık kuruluşları cıva ve bileşiklerinin azaltılması ile ilgili planlama ve kampanyalar yapmalıdırlar.

33 Benzer şekilde sağlık laboratuarlarında da cıva ve bileşiklerinin azaltılması ile ilgili planlama ve kampanyalar yapmalıdırlar. Sağlık merkezlerinde çalışanların, hastaların ve halkın eğitimi ile ilgili logolar geliştirilmelidir. Herkese cıva ve bileşiklerini nasıl azaltacağı ve cıvanın sağlık üzerine etkileri anlatılmalıdır. Cıvalı aletler yerine cıva içermeyen veya daha az içeren alternatiflerinin ne olduğu öğretilmelidir. Cıva ile ilgili yolu ile bilgiler gönderilmelidir. Düğme cıvalı pillerin ağırlığının 3/2’si (%20-40) cıva oksittir. Kullanılmış cıva oksit piller tehlikeli atıklar sınıfına girer. Bir düğme hücre cıva oksit pili, litre içme suyunu kirletir.

34 Cıva İçeren Tıbbi Aletler Alternatifler
Tablo 1. Cıva İçeren Tıbbi Aletler ve Alternatifleri Cıva İçeren Tıbbi Aletler Alternatifler Sphygmomanoeters Elektronik vakum göstergesi Genişleme Anaeroid Modeller Termometreler Elektronik (digital) Sıcaklık şeritleri Tympanic Gallistan Kırmızı ampül Cantor Tübleri Besleme Tübleri Miller Abbot Tübleri Tungsten-ağırlaştırılmış tübler Hemşirecilik inkübatör termostatları Cıva yerine alkol içeren termostatlar Lambalar Normal Glow Lightlar Düşük sodyumlu buhar tübleri (sarı) Optikler Yüksek Enerji Uzun Ömürlü Işıklar Termostatlar Elektronik modeller Snap switchler

35 Daha az cıva içeren flüoresan lambalar kullanılmalı, belediyeler tarafından atık floransan lambalar ayrı olarak toplanmalı, çöp içine atılması önlenmeli,tehlikeli atık bertaraf tesisinde bertarafı sağlanmalıdır. Başta hastaneler olmak üzere çeşitli laboratuarlarda cıva ve bileşikleri yerine alternatifleri kullanılmalıdır. Laboratuar atıksuları arıtılmadan kesinlikle kanalizasyon sistemine bağlanmamalıdır. Arıtma sonucu elde edilen bakiye tehlikeli atık bertaraf tesisinde bertaraf edilmelidir. Sağlık kuruluşlarında kullanılan cıva ve bileşiklerine alternatif maddeler aşağıdaki Tabloda verilmiştir.

36 Cıva İçeren Kimyasallar Alternatifler Cıva 2 Klorür Çinko Formalin
Tablo 2. Cıva İçeren Kimyasallar ve Alternatifleri Cıva İçeren Kimyasallar Alternatifler Cıva 2 Klorür Çinko Formalin Zenker Çözeltisi Histological Fixatives Dondurma-kurutma Cıva 2 oksit Bakır Kataliz Cıva 2 klorür Magnezyum klorür/sülfürik asit Cıva 2 Sülfat Gümüş nitrat/Potasyum/krom(3) sülfat Cıva İyodür Fenat Metodu Cıva nitrat Amonyum/bakır sülfat Cıva Oksit Bakır kataliz Mercurokrom Neosporin Mycin B5 Çözeltisi Dondurma Kurutma Hematokilin Sodyum İyodat Gill hematoksilin Cıvasız hematoksilin

37 Özellikle hastaneler başta olmak üzere işyerlerinde, sanayide, okullarda ve konutlarda cıva içeren piller yerine alternatifleri kullanılmalıdır. Tablo 3. Cıva İçeren Piller ve Alternatifleri Cıva İçeren Piller/bataryalarAlternatiflerCıva oksit piller/bataryalarLityum pillerZinko hava pillerAlkali piller Cıva içeren fingusitler ve pestisitler tarımda kesinlikle kullanılmamalıdır. İçme sularında cıva izlemesi yapılmalıdır. Yılda bir defa cıva konsantrasyonu ölçülmelidir. İçme suyunda cıva miktarı mg/lt fazla olmamalıdır. Alkali fabrikaları yakınındaki alıcı su ortamındaki balıklarda ve deniz tabanı çamurlarda cıva ve bileşikleri ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır. Çünkü bu tesislerde önemli miktarda cıva kullanılmaktadır. Kömür kullanan termik santrallerin çevresindeki sularda ve toprakta, hakim rüzgar yönünün etkili olduğu yönde öncelikli olarak cıva tespiti yapılmalıdır.

38 Özellikle termik santrallerde kullanılan kömürlerde başta cıva olmak üzere ağır metallerin tespiti yapılmalıdır. Cıva tespit edilen kömürlerden yanma sonucu ne kadar kirleticinin atılacağı emisyon faktörü kullanılarak tespit edilebilir. Ayrıca külde kalan cıva miktarına göre bacadan atılan cıva miktarı bulunabilir. Tıbbi atık ve tehlikeli atık yakma tesisleri önemli cıva kaynaklarından biridir. Tıbbi atık ve tehlikeli atık yakma tesislerinde cıva emisyonu dikkat etmelidirler. Baca gazında gaz fazında bulunan cıva arıtılmalıdır. Baca gazı atıkları tehlikeli atık depolama tesislerinde depolanmalıdır. Tıbbi atık ve tehlikeli atık yakma tesisleri çevresindeki toprak ve suda cıva konsantrasyonu belli aralıklarla izlenmelidir.

39 Başta hurda işleyen demir çelik sanayi olmak üzere büyük yakma tesisleri ve demir /demir dışı metalleri işleyen yüksek yakma tesisleri çevresindeki toprakta ve sularda cıva izlemesi yapılmalıdır. Özellikle hakim rüzgar yönünde yıllık izlemeler yapılmalıdır. Büyük yakma tesislerinde bacadan atılan toplam ağır metal konsantrasyonu 0.5 mg/m3 den fazla olmamalıdır. Aksiyon planında cıva içeren pillerin kullanımı yasaklanmalıdır. Paketleme malzemelerinde cıva içeren malzemelerin kullanımı yasaklanmalıdır. Otomobil sanayinde cıva miktarı azaltılmalıdır. Parçalanmış eski araçların işlendiği yüksek fırın tesisleri çevresinde cıva kirliliğine dikkat edilmelidir. Eski araçlar parçalanmadan önce cıva içeren parçalar alınmalıdır.

40 Her ilde dikkatli bir şekilde cıva elementi toplanmaya başlanmalıdır
Her ilde dikkatli bir şekilde cıva elementi toplanmaya başlanmalıdır. Bu konuda öğrencilere eğitimler verilerek toplama işlemi okullarda başlatılabilir. Cıva elementi içeren aletler sızdırmaz kaplarda toplanmalıdır. Alet içindeki cıvanın sızmaması için gerekli özen mutlaka gösterilmelidir. Yere dökülen cıva elementi kolayca buharlaşarak solunum yolu ile vücuda girer. Ayrıca gıda ve içme suyu yolu ile vücuda girer. Yere dökülen cıvayı temizlemek çok pahalıdır. Dikkat etmek gereklidir. Özellikle laboratuarlarda KOI tayinlerinde klorürden ileri gelen girişimi önlemek için ciddi miktarda cıva bileşiği kullanılır. KOI tayininde daha az cıva kullanan metot kullanılmalıdır. Laboratuar atık suları, evsel atık su kanalizasyon sistemine bağlı olmamalıdır. Bu atık sular ya arıtıldıktan sonra kanalizasyona verilme veya ayrı olarak depolandıktan sonra tehlikeli atık bertaraf tesisine gönderilmelidir. Çeşitli aletlerde cıva kullanmak zorunlu ise o aletin ne kadar cıva içerdiği üzerine yazılmalıdır.

41 2-3 ppm arasında; çevrede ciddi koku oluşturur
2-3 ppm arasında; çevrede ciddi koku oluşturur. 5 ppm işyerleri için sınır değeridir. 10-50 ppm arasında; ciddi göz yaşarmasına, baş ağrısına ve mide bulantısına neden olur. ppm arasında; göz tahribatına neden olur. 100 ppm ve üzerinde; ciddi solunum problemine neden olur. ppm arasında; koku duyu sisteminde hassasiyeti kaybına neden olur. ppm arasında; solunum sisteminin ciddi ölümcül tahribatına ve birkaç dakika içinde ölüme neden olur. 600 ppm’de; akciğer gazla dolduğu için soluk alma engellenir. Hidrojen sülfür

42 İnsan sağlığının korunması amacı ile dereler ve açık kanallar atık su kanalı olarak kullanılmamalıdır. Atmosfere atılan hidrojen sülfür, yaklaşık olarak 18 saat havada kalır ve zamanla reaksiyona girerek kükürt dioksite ve sülfürik aside dönüşür. Bu ise hava kirliliğine ve asit yağmuruna neden olur. Hidrojen sülfür ile kirlenmiş hava solunduğu zaman hidrojen sülfür kırmızı kan pigmentini değiştirir. Kan rengini kahverenginden zeytin rengine dönüştürür. Oksijen taşınmasını engeller. Kişi derhal boğulur. Dolayısıyla kanalların temizliği ve bakımı esnasında hidrojen sülfürü ve diğer zararlı gazları filtre edici maskeler takılmadan, iş elbiseleri giyilmeden çalışmalara başlanılmamalıdır. Tüm su idareleri ve belediyeler bu kuralllara uymalıdırlar.

43 insan üzerideki olumsuz etkileri:
Ses kirliliğinin insan üzerideki olumsuz etkileri: İşitme duyarlılığında geçici kayıplar ve işitme kaybı Kalp atışlarında, tansiyonda, solunumda hızlanma Stres, uykusuzluk, migren Görmede bozulma İş performansının düşmesi Öğrenme ve sağlıklı düşünmede zayıflama 43

44 KÜRESEL DEĞİŞİKLİK Dünya sıcaklığının artmasına,
Stratosferik ozon tabakasının incelmesine, Biyoçeşitlilik kaybına, Çevresel kirlenmeye (Kalıcı organik kirleticiler, N yükünün artımı), Gıda ve su kaynaklarının azalmasına, Demografik değişikliklere neden olmaktadır. Maxcy- Rosenau-LastPublic Health and Preventive Medicine, 1998 Martens O., Mc Michael A.,Environmental Change and Climate Change and Health Issues and Research Methods , 2002

45 20. yüzyıldaki ısınmayı sadece doğal nedenler açıklayabilir mi?
IPCC ((Intergovernmental Panel on Climate Change) Değerlendirme Raporu))’na göre “Son 50 yıldaki ısınmanın büyük kısmına insan etkinlikleri neden olmuştur.” Nüfus artışı, Kentleşme, Enerji yoğun ve atık üreten ekonomi, Ulaşım, Her türlü tüketim. 45

46 İklim değişikliğinin insan sağlığı üzerindeki etkilerinin tüm dünya özellikle tropikal ve subtropikal ülkelerde ve düşük gelirli toplumlarda giderek artacağı sonucuna varmıştır. Doğrudan, Çevrede neden olduğu değişiklikler ile ortaya çıkan dolaylı etkiler, Ekonomik sorunlar, göç eden toplumların sorunları ya da toplumsal çatışmalar vb ile ortaya çıkan etkiler. IPCC, 2001

47 İklim değişikliğinin sağlık üzerine etkileri;
Geniş alanda hissedilecek ve çok sayıda kişiyi etkileyecektir, Geniş bir zaman diliminde ortaya çıkacaktır, Bu konuda araştırma yapmak çok karmaşık ve güçtür. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN EKOLOJİK ETKİLERİ UNUTMAMAK GEREKİR

48 ÇEVRE ÇEVRE KİRLİLİĞİ KÜRESEL DEĞİŞİKLİK KÜRESEL ISINMA
Hava Kirliliği, Polenler ve Sporlar KÜRESEL DEĞİŞİKLİK ÇEVRE KİRLİLİĞİ Su Kirliliği Toprak Kirliliği STRATOSFERDEKİ OZON TABAKASININ İNCELMESİ KÜRESEL ISINMA (İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ) Dolaylı Etkiler Doğrudan Oluşan Etkiler Dünyaya gelen Ültraviyole ışınlarında artma Kaynak: Güler Ç, Hacettepe Tıp Dergisi

49 ÇEVRE KÜRESEL DEĞİŞME KÜRESEL ISINMA (İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ)
İletişim ve değerlerde değişme Mental sorunlar, beslenmeye bağlı sorunlar, sivil çatışmalar vb halk sağlığı sorunları Teknoloji değişimi KÜRESEL DEĞİŞME Ekonomik altyapı kaynakları idame değişiklikleri Su ve besin kaynaklarının yerel ekolojilerinde değişme İshal ve diğer bulaşıcı hst. İnsidanslarında değişme İshal ve diğer bulaşıcı hst. İnsidanslarında değişme İshal ve diğer bulaşıcı hst. İnsidanslarında değişme İshal ve diğer bulaşıcı hst. İnsidanslarında değişme İshal ve diğer bulaşıcı hst. İnsidanslarında değişme İshal ve diğer bulaşıcı hst. İnsidanslarında değişme İshal ve diğer bulaşıcı hst. İnsidanslarında değişme İshal ve diğer bulaşıcı hst. İnsidanslarında değişme KÜRESEL ISINMA (İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ) Su kaynaklarının azalması Demografik kaymalar, Nüfus artışı Otlak Alanlarının azalması Dolaylı Etkiler Çölleşme Ekosistem Değişiklikleri Tahıl üretim alanlarında azalma GÖÇLER Doğrudan Oluşan Etkiler Buzulların erimesi ile deniz suyunun termal genişlemesi Diğer aşırı hava olaylarının sıklık ve şiddetindeki değişiklikler Deniz seviyesinde yükselme Sıcak hava dalgalarına bağlı ani hastalık ve ölümler Sularda tuzlanma Vektörlerin yaşam alanında artış ve değişim Hastalık etkenlerini virülansında ve çoğalma hızında artış Kıyı ekosisteminin bozulması Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Yeniden başkaldıran hastalıklar Yeniden başkaldıran hastalıklar Yeniden başkaldıran hastalıklar Yeniden başkaldıran hastalıklar Yeniden başkaldıran hastalıklar Yeniden başkaldıran hastalıklar Yeniden başkaldıran hastalıklar Yeniden başkaldıran hastalıklar Vektör kaynaklı hastalıklarda artış Yeniden başkaldıran hastalıklar Sıcaklık uç değerlerine bağlı hastalık ve ölümler Sıtma Sıtma Arbovirüs enfeksiyonları Sıtma Sıtma Arbovirüs enfeksiyonları Arbovirüs enfeksiyonları Arbovirüs enfeksiyonları Arbovirüs enfeksiyonları Tbc, Frengi, HIV Tbc, Frengi, HIV Tbc, Frengi, HIV Tbc, Frengi, HIV Su ve gıda kaynaklı bulaşıcı hastalıklarda artış Su ve gıda kaynaklı bulaşıcı hastalıklarda artış Su ve gıda kaynaklı bulaşıcı hastalıklarda artış Su ve gıda kaynaklı bulaşıcı hastalıklarda artış Su ve gıda kaynaklı bulaşıcı hastalıklarda artış Su ve gıda kaynaklı bulaşıcı hastalıklarda artış Tbc, Frengi, HIV Tbc, Frengi, HIV Su ve gıda kaynaklı bulaşıcı hastalıklarda artış Kaynak: Güler Ç, Hacettepe Tıp Dergisi Viral ensefalit Viral ensefalit Viral ensefalit Dang ateşi Dang ateşi

50 SELLER ORMANSIZLAŞMA KURAKLIK VE GÖÇLER....

51 Doğrudan etkiler; Sıcak hava dalgaları
Hasat fenomeni Sıcak dalgaları sırasında yaşlılar ve kronik hastalığı olanların ölümlerinde artış olması.

52 Sıcak Hava Dalgaları 1976’da Londra’da ölümlerde %15 artış
1987’de Atina’da %32.5 artış, 1994’de Belçika’da %13.5 artış olduğu belirlenmiş, 1995 İngiltere’de Temmuz/Ağustos aylarında ölümlerde %15 artış 1995 Chicago, ABD, 700 ölüm (12/100,000) ve 3300 ek acil servis başvurusu, 1995 Chicago sıcak dalgası etkileri komşu toplumlarda farklı olmuş, konut kalitesi, klima olup olmaması, konutların birbirine yakın olması sağlık sonuçlarını etkilemiştir. 2003 Ağustos ayında Avrupa’da beklenenden ’den fazla ölüm olduğu belirlenmiştir. Bu tür olayların sıklığında ve şiddetinde artış olması da beklenmektedir.

53 2003 yazında Avrupa’da sıcak hava dalgası sırasında görülen ölümler
ÜLKE Mortalitede artış-dönem İngiltere 2091 ölüm (%17) 4-13 Ağustos İtalya 3134 ölüm (%15) 1 Haziran-15 Ağustos Fransa ölüm (%60) 1-20 Ağustos Portekiz 1854 ölüm (%40) Ağustos İspanya 4151 ölüm (%11) Temmuz ve Ağustos İsviçre 975 ölüm (%6.9) Haziran-Eylül Hollanda 2200 ölüm (%3.5) Haziran-Eylül Almanya 1410 ölüm (1-24 Ağustos) Haines A.et al, Public Health, 2006

54 Avrupa’da yaşanan seller:
Yıl Yer Etkilenen Sayısı/ (Zarar milyon US$) Temmuz 2002 Almanya (Saksonya) 27 Ölüm, 108 yaralanma etkilenen kişi (9129) Eylül 2002 Fransa 23 ölüm, 2500 etkilenen kişi (1190) Ağustos 2002 Çekoslovakya (Prag, Bohemya) 18 ölüm, etkilenen kişi (2000) Temmuz 2001 Polonya 27 Ölüm, etkilenen kişi (700) Ekim 2000 İtalya 29 Ölüm, etkilenen kişi (434) Temmuz 1999 Romanya 74 ölüm, 3 yaralanma, 4 578 etkilenen

55 Türkiye’de yaşanan seller:
Yıl Yer Etkilenen Sayısı Mart 2004 Erzurum, Batman, Bitlis, Konya, Silifke 15 Ölüm Temmuz 2002 Rize 39 ölüm Ağustos 1999 Beşköy-Trabzon 60 ölüm 1000 kişi etkilenmiş Haziran 1998 Diyarbakır 22 Ölüm Mayıs 1998 Zonguldak, Karabük, Bartın 10 Ölüm 47 yaralı etkilenen kişi US $ Temmuz 1995 Ankara, İstanbul, Senirkent 74 ölüm etkilenen

56 1300 ölüm, 2000 yaralanma 1 milyondan fazla göç KATRİNA TAYFUNU

57 Aşırı hava olayları-Sağlık etkileri
Seller/Fırtınalar Kuraklık/Yangınlar Fekall/oral hastalıklar, su yokluğuna bağlı ortaya çıkan hastalıklar Ev ve yaşam alanlarının kirlenmesi, su ve sanitasyon altyapısının bozulması Hijyen ve gıda hazırlanması için yeterli suyun bulunmaması, güvenli olmayan su kaynaklarının kullanılması, göçmen kamplarında yetersiz sanitasyon Vektör kaynaklı hastalıklar Sivrisinek üremesi için uygun koşulların olması, kemiricilerin evlere daha fazla ulaşması Sivrisinek üreme alanlarının artması, insanların göç etmesi Solunum sistemi Evlerde nem ve küflenmenin artması Yangınlarda dumanın solunum sistemini etkilemesi Yaralanmalar Barınaksız kalma, su içinde yüzen eşyalar, yada uçan eşyaların çarpması, araçlara bağlı yaralanmalar Yanıklar Beslenme yetersizliği Tahıl ve diğer tarım alanların etkilenmesi, gıda kaynaklarının azalması, günlük yaşam etkinliklerinin kesintiye uğraması, gelirde azalma Gıda ve gelir kaynaklarının azalması, bölgesel gıda eksiklikleri, besin değeri daha düşük gıdalarla beslenme Ruh sağlığı sorunları Tehlike, hastalıklar, yerinden olma ve kayıplar nedeniyle olan psikososyal sorunlar Tehlike, hastalıklar, yerinden olma ve kayıplar nedeniyle ortaya çıkan psikososyal sorunlar Kaynak: Few R.,Global Environ Change, 2007

58 Seller sonucunda ortaya çıkan enfeksiyonlar
Özellikle yoksul ülkelerde sel sonrası ishal, solunum sistemi hastalıklarının arttığı belirlenmiştir. Ancak sel sonrası enfeksiyon hastalıkları yeterince izlenemiyor. E. coli Shigella Salmonella Hepatit A Leptospira (Çekoslovakya 1997 selinden sonra) Hantavirus Sıtma Sarı humma Bu tür afetlerden sonra anksiyete ve depresyon gibi sorunlar da artmaktadır.

59 Su ile ilişkili hastalıklar
Kişisel hijyen için kullanılan suyun yetersiz olması nedeniyle; Fekal-oral yolla bulaşan hastalıklarda (tifo, kolera, hepatit A, kriptosporodium) Direkt temas ile bulaşan hastalıklarda (scabies, trahom, epidemik tifüs) Suda üreyen vektörlerle yayılan hastalıklarda (sıtma, dengue) artış beklenmektedir.

60 Gıda ile bulaşan hastalıklar
Dış ortam sıcaklığında artış, Yetersiz kalan soğutma sistemleri, Ham tüketilen gıdalar, Yetersiz taşıma koşulları, Toksin salan fitoplanktonların artışı (YOSUN PATLAMASI), Bazı patojen vibrioların üremesi, Gıda zehirlenmeleri ve gıda ile bulaşan enfeksiyon hastalıklarının artışı.

61 Hava Kaynaklı Alerjenler
Polenlerin dağılımı mevsimlere göre değişmektedir. Küresel ısınma polen mevsiminin uzamasına neden olmaktadır. Polenlere bağlı olarak ortaya çıkan alerjik rinit, astım gibi hastalıkların insidansında artış görülmektedir. Evlerdeki hamam böcekleri ve maytların artması da bu tür sorunların artmasında en önemli etmenlerdendir.

62 İklim Değişikliği ve Enfeksiyon Hastalıkları
İklim değişikliği ile enfeksiyon hastalıkları ilişkisi enfeksiyon ajanlarının bulunmasından çok önceleri de biliniyordu. Günümüzde ise enfeksiyon hastalıklarının geçiş özelliklerindeki değişikliklerin temel nedeninin iklim değişikliği olduğunu biliniyor.

63 Enfeksiyon Hastalıkları Salgınlarında İklim Değişikliğinin Rolü
Hastalık patojenleri Çoğu virüs, bakteri ve parazit belli sıcaklık eşiğinin altında çoğalamaz (P. falciparum 18ºC, Japon ensefalit virusu 20ºC) Eşik değerinin üzerindeki sıcaklıklar patojenin gelişim süresini kısaltır.

64 Enfeksiyon Hastalıkları Salgınlarında İklim Değişikliğinin Rolü
Hastalık vektörleri Sıcaklık: vektör metabolizma hızı, yumurta üretimi, kan emme sıklığında artma Yağmur: üreme alanlarında artma Nem: indirekt etki, vektör yerleşimi için uygun ortam Bu koşulların sağlandığı alanların artması nedeni ile üreme ve hastalığı yayma alanları artmıştır.

65 Vektör ve kemirici kaynaklı hastalıklar
El Nino olayından sonraki yıl sıtma epidemisi riski 5 misli artmakta, Sıcaklıkta 2-3 C’lik bir artış sıtma riskini % 3-5 artırmaktadır: (birkaç yüz milyon) yılları arasında La Nino ile Güney Pasifikte görülen Dang ateşi insidansı ilişkili bulunmuştur.

66 İklim değişikliğine duyarlı vektör kaynaklı hastalıklar
Neden olduğu hastalık Sivrisinekler Sıtma, filariasis, dang ateşi, sarı ateş, Batı Nil virüsü hastalığı Kum sinekleri Leişmanya Kene Lyme hastalığı, kene kaynaklı ensefalit (Kırım Kongo Kanamalı Ateşi) Treste (At) sinekleri Afrika tripanasomiasisi Kara sinek Onkosersiasis Salyangoz Şistosomiasis Haines A.et al, Public Health, 2006

67 Kırım Kongo Kanamalı Ateşi
1990’lı yıllardan itibaren kene kaynaklı ensefalit insidansında önemli artışlar görülmüştür. İlkbahar-yaz başında ve kış başında görülmektedir. İklim değişikliği ile ilişkisi araştırılıyor. Etken: Flavivirus 20’den fazla kene çeşidi bu virusu taşımaktadır. Bulaşma enfekte kene ile

68 İklim değişikliğinin neden olduğu hastalık yükü
DSÖ’nün yürüttüğü bir projenin parçası olarak iklim değişikliğine atfedilen küresel hastalık yükü tahmin edilmiştir. Hastalık yükü toplumdaki hastalıklar ve hastalıklara bağlı erken ölümleri belirlemektedir.

69 2000 yılında bölgelere göre iklim değişikliğinin tahmini etkileri

70 Sık görülen bulaşıcı hastalıklar, dağılımı, epidemi potansiyeli ve iklim duyarlılığı
HASTALIK KÜRESEL YÜK 1000DALY BULAŞ YOLU DAĞILIM YILLAR ARASI DEĞİŞİM İKLİM-EPİDEMİ İLİŞKİSİ İKLİM DUYARLILI ĞININ GÜCÜ SITMA 40,213 Dişi anofel Tropik/ Sub tropik ülkeler Çok fazla ***** İklim ve yağışlarla, vektör özellikleri Çok güçlü İSHALLİ HASTALIK LAR 62,227 Besin -su Tüm dünya Orta *** Sıcaklık ve yağış, sanitasyon, insan davranışları Düşük ** KOLERA Afrika, Asya, Güney Amerika, Rusya Deniz ve hava sıcaklığının arttığı durumlar (El nino) Yosun patlamaları (literatürle desteklenmiş birincil faktör) MENİNGO KOKSİK MENENJİT 5,751 Hava yolu Fazla **** Sıcaklık ve nem ile artıyor Orta derecede

71 Sık görülen bulaşıcı hastalıklar, dağılımı, epidemi potansiyeli ve iklim duyarlılığı
HASTALIK KÜRESEL YÜK 1000 DALY BULAŞ YOLU DAĞILIM YILLAR ARASI DEĞİŞİM İKLİM-EPİDEMİ İLİŞKİSİ İKLİM DUYARLILI ĞININ GÜCÜ AFRİKA TRİPANO SOMİASİSİ 1,585 Dişi, erkek çeçe sineği Sahra altı Afrika Orta *** Sıcaklık ve yağış ile ilişkili olabilir Düşük ** INFLUENZA 97,658 Hava yolu Tüm dünya Çok fazla ***** Deniz ve hava sıcaklığının arttığı durumlar (El nino)

72 İklim değişikliğinin sağlık etkileri üzerinde çalışmayı planlayan bilim adamlarını bekleyen zorluklar İklim değişikliğinin sağlık üzerine etkilerinin belirlenmesinde etkilenimin tanımlanması genellikle karmaşıktır. Dolaylı etkilenim yollarının ortaya konulması gerekmektedir. 1. İklim ile ilişkili sağlık sorunlarının coğrafi ölçekte geniş alanlarda ortaya çıkması ve geniş zaman dilimlerini içermesi, 2. İklim ve hava olaylarının değişken olması ve tüm toplumun etkilenmesi nedeni ile ”etkilenim” değerlendirilmesinin güç olması ve toplumlararası karşılaştırma yapıldığı için toplumlararası duyarlılık farklarının değerlendirmede dikkate alınması gerekmektedir.

73 KATI ATIK ÇEŞİTLERİ   Evsel Katı Atıklar : Yiyecek atıkları, ev eşyası atıkları, ambalaj malzemeleri ve yakacak atıklarıdır (kül).   Tehlikeli atıklar :Rafineriler, enerji santralleri, yiyecek endüstrisi, oyuncak endüstrisi ve ilaç fabrikaları vb. Özel atıklar : Tıbbi atıklar( Patolojik Atıklar, Kesiciler, Ecza Atıkları), Radyoaktif Atıklar, Piller, Arıtma Çamurları, Atık Yağlar, Cips ve çeşitli yakma fırınlarından kaynaklanan küller.

74 Çöplerden hastalık taşıyan en önemli iki etken
sinekler ve farelerdir. Çöplükler, sinekler ve böceklerin üremesi için uygun ortam oluşturmakta ve bu yolla dizanteri, tifo, sarılık vb. bir çok hastalık etkeni insanlara taşınmaktadır.

75 ATIKLARIN GERİ KAZANIMI
Geri Kazanım Nedir? Atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal veya biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesidir. Geri Kazanımın Yararları   Doğal kaynaklarımız korunur,   Enerji tasarrufu sağlanır,   Atık miktarı azalır, Ekonomiye katkı sağlanır.

76

77 Çevresel etkilenim ve sağlık sorunları arasındaki ilişkiler
Hava kirliliği Evsel atık kirliliği Su temininde yetersizlik veya su kirliliği Kirlenmiş gıda Sağlıksız konutlar Global çevresel değişiklikler Akut solunum enfeksiyonları * İshalli hastalıklar Diğer enfeksiyonlar Vektörlerle taşınan hastalıklar Ruh sağlığı şartları Kalp damar hastalıkları Kanser Kronik solunum yolu enfeksiyonları

78 Geleneksel ve modern toplumlarda çevre sağlığı sorunları
Ortam veya yer “Geleneksel” (esas olarak gelişmekte olan ülkelerde) “Modern” (esas olarak gelişmiş ülkelerde) Su, gıda ve sağlığın korunması Güvenli içme suyuna ulaşım eksikliği Gıdaların patojenlerle kontaminasyonu Hastalık taşıyıcı vektörler Yetersiz temel sağlık bilgisi İçme suyu patojen salgınları Nüfus yoğunluğundan, endüstriden ve yoğun tarımdan kaynaklanan su kirliliği, Gıda katkıları ve modern koruma teknikleri Hava Kirli yakıttan kaynaklanan iç ortam hava kirliliği, Kentlerde motorlu taşıtlardan,kömür kullanan enerji santralleri ve endüstriden kaynaklanan hava kirliliği, İnşaat malzemeleri ve boyalar, solventler. Kentlerde motorlu taşıtlardan,kömür kullanan enerji santralleri ve endüstriden kaynaklanan hava kirliliği, Tekrar ortaya çıkan enfeksiyon hastalıkları, Çalışma Ortamı Biyolojik, kimyasal, radyasyon, mekanik ve fiziksel tehlikeler (tarım ve ağaç endüstrisi) Kimyasal, radyasyon, mekanik ve fiziksel tehlikeler (üretim bantları, modern ürünler) Diğer çevresel dış ortam Yetersiz katı atık bertarafı Trafik kazaları Doğal felaketler, sel, kuraklık, deprem Katı ve tehlikeli atıkların biriktirilmesi, Ormansızlaşma (çölleşme) ve toprak azalması, İklim değişikliği ve ozon tabakasının delinmesi,

79 Çevresel ve Diğer Sağlık Müdahaleleri Örnekleri
Çevresel Sağlık Müdahaleleri Diğer Sağlık Müdahaleleri Su, sağlığın korunması ve sağlık bilgisi Su kalitesinin iyileştirilmesi İyi su temini Kirli su kullanımının azaltılması Kanalizasyon sisteminin iyileştirilmesi Kişisel sağlık eğitimi(Örneğin; ellerin yıkanması) Ağız yoluyla sıvı tedavisi Antibiyotikler Emzirme Güvenli sütten kesme uygulamaları Gıda güvenliği ve içindekiler İyi gıda üretimi Depolama şartlarının iyileştirilmesi Paketlemenin iyileştirilmesi Zararlı maddelerin azaltılması Yeterli pişirme El ve yüzey bölgelerin yıkanması/temizliği Zehirlenmelerde acil müdahale imkanının Artırılması Bulaşma sonrası özel diyetler Vektörler ve hastalık kontrolü Çevresel yönetim/yönlendirme Çevresel değişiklik Kişisel korunma Biyolojik kontrol Kimyasal kontrol ilaçla korunma (Chemoprophylaxis ) Yatarken cibinlik kullanımı Aşılanma Sağlık eğitimi Vaka tespiti Atık bertarafı Toplama öncesi uygun depolama Düzenli ve güvenli toplama Uygun çöp depolaması Güvenli yakma İyi yönetimli atık depolama Atık ile temas sonucu hastalık etkisi için antibiyotik kullanımı veya acil müdahale Konut şartları Güvenli inşaat malzemesi kullanımı Havalandırma Yeterli hacim Olumsuz konut şartların sonucu hastalık etkisine müdahale. Örneğin; ruhsal baskı

80 Çevresel ve Diğer Sağlık Müdahaleleri Örnekleri
Çevresel Sağlık Müdahaleleri Diğer Sağlık Müdahaleleri Hava Kirliliği Yakıt kullanımının azaltılması İnsan çevresindeki zararlı maddelerin azaltılması, Zararlı kirleticilere maruziyetin azaltılması Acil müdahale Astım ilaçları (oksijen) İklim değişikliği Sera gazları emisyonunun azaltılması İklim değişikliğinin zaralı etkilerini azaltmak için koruyucu tedbirler Acil yardım Ozon tabakasının incelmesi Zararlı gaz emisyonlarının azaltılması Radyosuna maruziyetin azaltılması Kanser tedavisi İş güvenliği Ruhsal baskının ve zararlı maruziyetin azaltılması İş güvenliği ve sosyal çevrenin iyileştirilmesi Hastalık ve yaralanma tedavisi Gürültü kirliliği Gürültü yasası ve yasaların yerine getirilmesi Otomobillerde egzoz susturucularının kullanılması.

81 “ Beyaz adam annesi olan toprağa ve kardeşi olan gökyüzüne, alıp satılacak, işlenecek, yağmalanacak bir şey gözüyle bakar.” “Onun ihtirası, toprakları çölleştirecek ve dünyayı yiyip bitirecektir.” “Beyaz adamın kurduğu kentleri anlayamayız. Bu kentlerde huzur ve barış yoktur. Bir çiçeğin açarken çıkardığı sesler, kelebeğin kanat çırpışları duyulamaz.” “Son ırmak kuruduğunda, son ağaç yok olduğunda, son balık öldüğünde; beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak!...”

82

83 “Toprak Kaybetmek Hayat Kaybetmektir”