HAYVAN DENEYLERİ ETİĞİ

... konulu sunumlar: "HAYVAN DENEYLERİ ETİĞİ"— Sunum transkripti:

1 HAYVAN DENEYLERİ ETİĞİ

2 Genel Çerçeve MEVCUT DURUM ETİK NEDİR? İNSAN-HAYVAN İLİŞKİLERİ
HAYVAN HAKLARI 3 R KURALI

3 2012 yılında Web of Science dergilerinde 2000’in üzerinde makalede diabet sorunu ele alınmış ve fare ya da sıçan kullanıldığı bildirilmiştir. Konservatif bir tahminle her çalışmada 50 hayvan kullanıldığını düşünsek… Ve sadece yapılan çalışmaların yarısının yayınlandığını düşünsek… Sadece 1 yılda kemirgen kullanıldığını ve milyonlarca dolar harcandığını kabul edebiliriz. Bu paranın sadece bir bölümü insanların beslenme konusunda eğitimine harcansa, daha az hayvan araştırmasına gerek duyabilirdik.

4 Yıl Bazında Hayvan Deneyleri Sayısı
Prosedürler (normal hayvanlar) Prosedürler (genetik olarak modifiye hayvanlar

5 ETİK NEDİR? Grekçe ethos: bir şeye alışmak, alışılmış
Dorik dilinde ethios: güvenilir, onurlu Etik, felsefenin ana dallarından biridir; iyi ve doğru peşinde koşmayı kendisine iş edinmiş bir etkinliktir Prof. Dr. Berna ARDA

6 Giriş Hayvanlarla bir çok farklı nedenle etkileşime gireriz:
Evde bakım Beslenme Giyinme Hayvanat Bahçeleri Deri Giysiler İlaçlar, kozmetikler vs. Avlanma

7 çoğu zaman dost

8 İnsan ve Hayvan İlişkilerini Düzenleyen Faktörler
Dini Gelenekler Semavi dinler Budizm ve Hinduizm Amerikan Yerli Gelenekleri

9 Semavi Dinler Semavi dinlerde iki gelenek:
Dünya’ya hükmeden olarak İnsan Doğal dünya sadece kurtuluşa aracı olmak için vardır Dünya’ya hizmet eden olarak İnsan Assisili Aziz Francis insanı yaratılanların hizmetinde gören görüşü sembolize eder, insan doğal dünyayı korumakla görevlidir. Both traditions are true for İslamic belief.

10 İnsanlar ve Hayvanlar Arasındaki Ontolojik Fark
Ruh İnsanların ruhu ölümsüzdür, hayvanların değildir. Sonuçta, hayvanlar insanlardan farklı bir ontolojik düzeye aittir ve aradaki fark kapatılamaz. İnsan veya değil, konunun derecesinden ziyade: aynı durum kürtaj konusu için de geçerli. Enkarnasyon Tanrı insan biçiminde göründü (İsa) diğer bir yaşayan canlı türünde değil.

11 Hinduizm Hinduizmde, Tanrılar sıklıkla hayvan şeklinde gösterilir— örn, Ganesh, Fil Tanrı. Ruhlar hayvanlara geçebilir. Yani, eğer bir hayvana kötü davranırsanız atalarınızdan birine kötü davranıyor olabilirsiniz. Kutsal İnekler See Marvin Harris, Cows, Pigs, Wars, and Witches; Ganesh:

12 Budizm Merhamet ve yaşama saygı Re-enkarnasyon
A consistent ethic of respect for life Re-enkarnasyon İnsan ruhları hayvan olarak yeniden doğabilir bu nedenle insanlar ve hayvanlar arasında daha küçük bir fark vardır

13 Amerikan Yerli Gelenekleri: Navajo ve Hopi
Ahenk (hozho) dengeli bir saygı ilişkisini vurgular Her şey kendine uygun bir yere sahiptir Hayvanları öldürmek yanlış değil, gereksiz yere öldürmek yanlış.

14 Galen ( ) Domuz, maymun ve köpeklerin çeşitli organlarının fonksiyonlarını inceleyerek, canlılar üzerindeki ilk fizyolojik çalışmaları gerçekleştiren bilgindir.

15 Thomas Aquinas ( ) İnsanlarla hayvanlar arasındaki ayırt edici en önemli özellik ussallıktır. Tanrısal yazgı kavramından yola çıkılacak olursa, insanlar kendilerini yönetebilirken, hayvanlar insanların kullanımına verilmişlerdir.

16 Leonardo da Vinci ( ) Hayvanların Acılarına vejetaryen olma derecesinde önem verdi

17 Michel de Montaigne (1533-1592)
Hayvanlara eziyet etmek, insanlara eziyet etmeye sevk ettiği için değil, başlı başına bir yanlıştır

18 Descardes (1596-1650) (KARTEZYEN GÖRÜŞ)
İnsanın aklı olması nedeni ile hayvanlardan farklıdır. Akılları olmadığı için hayvanlar acı çekmez. Bu düşünce yakın tarihe kadar araştırmacıların haklılıklarını savunmak için kullandıkları bir sav haline gelmiştir. ruhsuz ve acı duymayan makineler

19 Immanuel Kant ( ) Hayvanlara karşı hiçbir dolaysız görevimiz yoktur. Hayvanlar kendi varlıklarının bilincinde değildir. Onlar sadece bir amaç uğruna araç olarak kullanılmak üzere vardır. Bu amaç insandır. (Etik dersleri, 1780) Hayvanların duygu yüklü oldukları görüşüne en çok karşı çıkanlar düşün adamları oldu. Aristo’dan St. Thomas Aquinas’a, René Descartes’tan Immanuel Kant’a kadar çoğu, hayvanların duygu yoksunluğu ekseninde birleşti. Hatta Descartes, hayvanların "makineleşmiş" canlılar oldukları görüşünü ortaya attı. Bir hayvana işkence etmek ile bir insana işkence etmek arasında çok ince bir sınır vardır.

20 Dissection of a pig with “instruments” as used by Descartes and probably very similar by Galen

21 Anestezinin olmadığı bu dönemde karteziyen görüş deneycilerin elini iyiden iyiye güçlendirmişti
Port Royal İlahiyat Okulundaki deneycilerin uygulamalarıyla ilgili bir tanıklık: “Büyük bir kayıtsızlıkla köpekleri dövüyorlardı ve acı çektiklerini düşünerek bu hayvanlara acıyanlarla alay ediyorlardı. Hayvanların birer saat olduğunu, vurulunca çıkardıkları sesin temas edilen küçük bir zembereğin sesi olduğunu, ama vücudun genelinde hiçbir hissin olmadığını söylüyorlardı. Zavallı hayvanları ayaklarından tahta panolara çiviliyorlar, sonra bıçakla içlerini açarak kan dolaşımını inceliyorlardı…”

22  Edirne'de bir sokak köpeğine araba çarpınca, annesi saatlerle başından ayrılmadı... ( , Milliyet)

23 …aydınlanma ve sonrası

24 David Hume ( ) “Belirgin bir gerçeği yadsımak ne kadar gülünç ise, onu savunmak için girişilen çabalar da o kadar gülünçtür. Ve hiçbir gerçek, hayvanların da insanlar gibi düşünce ve akılla donatılmış olduğundan daha açık değildir” “İnsanlığın yasaları, bu canlıları kullanırken yumuşak davranmamızı gerekli kılıyor”

25 Ahlak ve Yasa Prensipleirne Başlangıç (1789)
“Sormamız gereken soru, ‘Akıl yürütebiliyorlar mı?’ ya da ‘Konuşabiliyorlar mı?’ değil, ‘Acı çekiyorlar mı?’ olmalıdır.” Jeremy Bentham ( )

26 Yasal Düzenlemeler Hayvan Hakları

27 1502 II. Bâyezid devrinde hazırlanan İstanbul Belediye Kanunnâmesi
 “Ve ayağı yaramaz bârgiri işletmeyeler. Ve at ve katır ve eşek ayağını gözedeler ve semerin göreler. Ve ağır yük urmayalar; zira dilsüz canavardır. Her kangısında eksük bulunursa, sâhibine tamam etdüre. Etmeyeni ve eslemeyeni gereği gibi hakkından gele.”; “Fil-cümle bu zikrolunanlardan gayrı her ne kim Allah u Te‘âla yaratmıştır, hepsinin hukukunu muhtesip görüp gözetse gerektir, şer‘î hükmi vardır.”

28 İngiltere İnsanların malı olan belli evcil hayvanlara “sebepsiz yere” kötü davranmayı suç sayan bir yasa çıktı. Ancak, bu yasanın özelliği, özel mülkü koruyan, hayvanların kendisi için değil, sahipleri için çıkarılmış bir yasa görünümüne sokularak çıkarılmış olmasıdır.

29 Hayvanlara Kötü Muameleyi Önleme Derneği
(İngiltere) Hayvanlara Kötü Muameleyi Önleme Derneği

30 “The Victoria Street Society”
(Fransa) Hayvanları Koruma Derneği 1863, (İngiltere) İlk antiviviseksiyonist hareketler: Feminist gazeteci Frances Power Cobbe’un öncülüğünde “The Victoria Street Society” (İstanbul) Himaye-i Hayvanat Cemiyeti (Türkiye Hayvanları Koruma Derneği-1923)

31 1876 – İngiltere İlk müstakil yasa; “Cruelty to Animal Act”
Bu yasa ile canlı hayvan deneylerinin – ancak, bilim için yararlı ise - eyalet sekreterliğinin kontrolü altında ve anestezi kullanılarak yapılabileceği karara bağlanmış; ayrıca, bu tip çalışmalar için lisans zorunluluğu getirilmiştir. Bu yasa 1933 yılına kadar tek yasa olarak kalmıştır.

32 19’uncu yüzyıl Claude Bernard (Deneysel Tıp çalışmaları)
fizyolojik deneylerde canlı hayvan kullanımının gerekliliğini kesin bir dille ifade etmiştir Charles Darwin (Evrim Kuramı) Hayvanlar üzerinde yapılacak araştırmalara ivme kazandırmıştır. Darwin bireysel olarak da hayvan deneylerine karşı bir tutum takınmamıştır.

33 Adolf Hitler ( ) Hayvanların mutluluğu sorununa kendini ateşli biçimde adamış, bir vejetaryan ve hayvan deneyleri muhalifi idi. İktidarı ele geçirmelerinden birkaç ay sonra, görülmemiş ölçekte ve herhangi bir insan çıkarından bağımsız biçimde hayvanların ahlaki statüsünü açıkça onaylayan hayvan hakları kanunlarını yasalaştırdılar. Bu buyruklar hayvanlara acı vermekten kaçınma görevine vurgu yapıyor ve hayvanlarla olan etkileşimde aşırı ölçüde detaylandırılmış katı talimatlar yerleştiriyordu. Nazi hayvan yasamasının önde gelen bir bilginine göre “1933 Hayvanları Koruma Kanunu, muhtemelen, dünyadaki en sert kanun idi”

34 3R “The Principles of Humane Experimental Technique”
W. M. S. Russell ve R. L. Burch (1959) Reduction Refinement Replacement

35 Ruth Harrison Animal Machines (1964)
Bu kitap modern hayvan refahı hareketinin başlamasında esas rol oynadığı kabul edilmektedir. Harrison’un çiftlik hayvanlarını makineler şeklinde değerlendirmesi kamuoyu ilgisini harekete geçirmiştir.

36 Brambell Komitesi Brambell Raporu (1965)
Bu Kitap 1965 yılında çiftlik hayvanlarında refah konusunu araştırmak üzere Brambell Komitesinin kurulmasına öncülük etmiştir. İngiliz Hükümeti tarafından 1993 yılında kurulan Çiftlik Hayvanları Refahı Komitesi, hayvanlara verilmesi gerekli 5 özgürlüğü şu şekilde belirtmiştir Hayvanlar açlık, susuzluk vb. ihtiyaçlardan mahrum bırakılmamalı Hayvanlar bulundukları çevre şartlarında rahatsız olmamalı Hayvanlar acı ve ağrı neden olan çarpma, yaralanma ve hastalıklardan korunmalı Hayvanlar normal davranışlarını gösterebilmeli Hayvanlar korku ve strese neden olan olaylardan korunmalı

37 1970 yılından itibaren hayvan kullanımında azalma
in vitro metodların geliştirilmesi Laboratuvar Hayvanı Bilimi Uluslararası anlaşmalar- toksisite çalışmaları Pahalı Protestolar -planlamada daha dikkatli, alternatif metodlar Transgenik hayvanlar- kullanım artacak mı?

38 İngiltere, Hollanda, Almanya ve diğer Avrupa ülkelerinde, araştırmalarda kullanılan hayvan sayısı 1970’lere oranla yarıya düşmüştür. Kanada’da memeliler yerine balıklar tercih edilmeye başlanmış, ABD’de maymun kullanımı sabit kalırken; kedi ve köpek sayısı 1970’lere oranla yarıya düşmüştür

39 HAYVAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ 15 Ekim 1978, Paris
1. Bütün hayvanlar yaşam önünde eşit doğarlar ve aynı var olma hakkına sahiptirler. 2. Bütün hayvanlar saygı görme hakkına sahiptir. Bir hayvan türü olan insan, öbür hayvanları yok edemez. Bu hakkı çiğneyerek onları sömüremez. Bilgilerini hayvanların hizmetine sunmakla görevlidir. Bütün hayvanların insanca gözetilme, bakılma ve korunma hakları vardır. 3. Hiçbir hayvana kötü davranılamaz, acımasız ve zalimce eylem yapılamaz. Bir hayvanın öldürülmesi zorunlu olursa, bu bir anda, acı çektirmeden ve korkutmadan yapılmalıdır. 4. Yabani türden olan bütün hayvanlar, kendi özel doğal çevrelerinde karada, havada ve suda yaşama ve üreme hakkına sahiptir. Eğitim amaçlı olsa bile özgürlükten yoksun kılmanın her çeşidi bu hakka aykırıdır. 5. Geleneksel olarak insanların çevresinde yaşayan bir türden olan bütün hayvanlar uyumlu bir biçimde türüne özgü yaşam koşulları ve özgürlük içinde yaşama ve üreme hakkına sahiptir. 6. İnsanların yanlarına aldıkları bütün hayvanlar doğal ömür uzunluklarına uygun sürece yaşama hakkına sahiptir. Bir hayvanı terk etmek acımasız ve aşağılık bir davranıştır. 7. Bütün çalışan hayvanlar iş süresi ve yoğunluğunun sınırlandırılması ve güçlerini artırıcı bir beslenme ve dinlenme hakkına sahiptir. 8. Hayvanlara fiziki ya da psikolojik bir acı çektiren deneyler yapmak hayvan haklarına aykırıdır. Tıbbi, bilimsel, ticari ve başkaca biçimlerdeki her türlü deneyler için de durum böyledir. 9. Hayvan beslenmek için yetiştirilmişse de bakılmalı, barındırılmalı, taşınmalı, ölümü de acı çektirmeden ve korkutmadan olmalıdır. 10. Hayvanlardan insanların eğlencesi olsun diye yararlanılamaz, hayvanların seyrettirilmesi ve hayvanlardan yararlanılan gösteriler hayvan onuruna aykırıdır. 11. Zorunluluk olmaksızın bir hayvanın öldürülmesi yaşama karşı suçtur. 12. Çok sayıda yabani hayvanın öldürülmesi demek olan her davranış bir soykırım, yani bir suçtur. 13. Hayvan ölümüne de saygı göstermek gerekir. Hayvanın öldürüldüğü şiddet sahneleri sinema ve televizyonda yasaklanmalıdır. 14. Hayvanları koruma ve savunma kuralları, hükümet düzeyinde temsil olunmalıdır. Hayvan hakları da insan hakları gibi yasayla korunmalıdır

40 her şey yolunda galiba…

41 İnsan ve Hayvanlar Arasındaki İlişki Modelleri
Bir kullanım nesnesi olarak hayvanlar Kısıtsız Hayvanlar sadece insanların kullanımına açık nesneler olarak görülür Kaynakları: Hristiyanlık Teknoloji Kısıtlı Hayvanlar yine hala esas olarak kullanım nesnesi olarak görülür, fakat ahlaki değerler bu kullanımı kısıtlar Hayvanlara insanca davranmalıyız yoksa kendimizi küçültürüz.

42 Hak Sahibi Olarak Hayvanlar
Saygı Nesnesi Olarak Hayvanlar Bu görüşte, hayvanlar—ve acıları—insan dünyasında, insanınkine eşdeğer olmasa da, bazı ahlaki duruşlara sahiptir. Böyle bir acı karşılığında güçlü bir insan yararı söz konusu olmadıkça (örn, hayvanlarla tıbbi araştırma) hayvanların acı çekmesini azaltmalıyız. Hak Sahibi Olarak Hayvanlar Hayvanlar hak sahibi olarak görülür Bir canlının hak sahibi olmasını sağlayan nedir? Bazı özellikler zeka duygusallık ruh Hayvanlar hangi haklara sahiptir? Yaşam Doğal ortamında yaşam

43 Hayvan Deneylerini Savunan Görüşler
Tıpta hayvan deneyleri önemli buluşlar sağlamıştır. Kanser, AIDS, Kuduz aşısı v.s. İnsan türü yalnızca kendi türüne karşı sorumludur. Elde edilen yararalar hayvanlara verilen zarardan daha ağır basmaktadır. Hayvan deneyleri insan yaşamını uzatabildiğini söylerler ! Hayvanlar acı çekmez Yiyecek ve giyecek amacı ile kullanılmaları yerine laboratuvarda kullanılmalar daha yararlı

44 Hayvan Deneylerine İtirazlar
Hayvan deneylerini tamamen reddeden görüş Masum bir canlıya hiçbir koşulda acı verilemez ya da öldürülemez Laboratuvar koşulları hayvanların doğal yaşam koşullarını sağlamaz Hayvan deneylerinde yenilik ve değişikliği savunan görüş Bazı sınırlamalar ile deney yapılabilir İsveç, Avustralya, İsviçre 1980’de sınırlama koydular ABD etik komiteler oluşturdu

45 Speciesism - Türcülük Hayvan hakları savunucuları sıklıkla kendileri ile aynı görüşte olmayanları “türcülük” ile suçlar. Bazı hayvan hakları karşıtları bu etiketi kabul eder ve bunda itiraz edecek bir yan bulmazlar.

46 Acı Çekme İçin Merhamet Üzerine
Hayvanları öldürmeye karşı bazı görüşler esas olarak hayvanların acı çekmesi üzerine merhametimizle ilgili görünmektedir. "The question is not, Can they reason? nor, Can they talk? But rather, Can they suffer?" --Jeremy Bentham, 19. yüzyıl Filozofu, Oxford Üniversitesi “İnsanların üstün olduğunu vurgulayan tüm tartışmalar şu gerçeğin üzerini örtemez: Acı çekmede, hayvanlar bizimle eşittir" --Peter Singer - Animal Liberation

47 Acı Çekmeye Merhamet Asıl tartışma açık değil, fakat, “eğer hayvanlar yaptıklarımız nedeniyle acı çekiyorsa bu aktivitelerimizden kaçınmamız gerekir” gibi görünüyor. Soru: Eğer korku duymuyorlarsa veya acı çekmiyorlarsa hayvanların öldürülmesi hoş görülebilir mi (izin verilebilir mi)?

48 Hayvan Zekası Açısından Tartışma
Bazı hayvanlar yüksek düzeyde zeka göstermekte bu da yeniden düşünmeyi gerektiriyor. Daha yüksek zekalı hayvanlara, düşük zekalı hayvanlardan daha farklı mı davranmalıyız?

49 Karakterle ilgili düşünceler
Merhamet Yakınlık—sadece hayvan kıyımını mı görmek istemiyoruz?

50 29 Kasım 2010’da Almanya ve İsviçre’de çalışan üst düzey bilimadamları Basel’de toplandı.
Bilim, hayvan deneylerini gerektirir Yasalara uymak gerekir Gereksiz deney tekrarı yapılmamalı

51 Hayvan Hakları mı? Hayvan Refahı mı?

52

53 “Alternatifler” veya “3 R Kuralı”?
European Directive 86/609 It is not allowed to perform an animal experiment when another method entailing no animals, fewer animals or less suffering is available. REPLACEMENT REDUCTION REFINEMENT

54 İtici Güçler William Russell and Rex Burch (1959) Organizasyonlar
Principles of Humane Experimental Technique Organizasyonlar ECVAM (EU) FRAME (UK) ZEBET (GERM) NCA (NI) CAAT (USA) PETA Russell ve Burch

55 Yerine Koyma (Replacement) Modelleri
Doku kültürü Bilgisayar modelleri Omurgasızlar Embryonik yumurta

56 Sayı Azaltma (Reduction) Modelleri

57 Sayı Azaltma Kullanılan hayvan sayısını azaltmak için
İyi bir pubmed taraması yap Daha önce yapılmış çalışmaları tekrarlamaktan kaçın İstatistiksel yöntemleri kullan Deneyimli bir ekiple çalış Kurslara katıl Eğitimli kişiler ön çalışma sırasında daha az deney hayvanı kullanmaya gereksinim duyar.

58 Konfor (Refinement) İşlemleri
Üretimden deneyi sonlandırana kadar deney hayvanlarının konforunun sağlanması

59 Konfor (Refinement) Sağlanması
Uygun barınma koşulları Uygun beslenme koşulları Bakıcıların eğitimli olması Araştırmacının eğitimli olması İyi anestezi ve analjezi uygulamaları

60 Yasalar ve kurallar kişilerin vicdanını kontrol edemez.
Deney sırasında araştırmacı ve deney hayvanları yalnız kalır!

61

62

63

64

65 02/ htm