TÜRKİYE’DE YABANCI ASKER KİŞİLERİN YARGILANMASI (NATO SOFA)

TÜRKİYE’DE YABANCI ASKER KİŞİLERİN YARGILANMASI (NATO SOFA)
KARA HARP OKULU KOMUTANLIĞI SAVUNMA BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TÜRKİYE’DE YABANCI ASKER KİŞİLERİN YARGILANMASI (NATO SOFA) Cihan KILIÇ Uluslar arası Hukukta Güncel Meseleler (SB 6767) Doç. Dr. Canan Ateş EKŞİ

TAKDİM PLANI 1. GİRİŞ 2. İNCELEME 3. SONUÇ

GİRİŞ - Örnek olaylarla problem durumu - Problem

Dünya Üzerinde Yürütülen Çok Uluslu Harekatların Sayısındaki Artış
GİRİŞProblem Durumu:1 2008 İTİBARIYLA DÜNYA ÜZERİNDEKİ HAREKATLAR Dünya Üzerinde Yürütülen Çok Uluslu Harekatların Sayısındaki Artış

GİRİŞProblem Durumu:1
BM, AGİT AB MİSYONLARI

BM, AGİT AB MİSYONLARI EUPM EU BAM Moldova EUJUST THEMIS-Gürcistan EUFOR – ALTHEA EUSR Gürcistan EUPAT, FYROM Makedonya EUPOL PROXIMA, Makedonya EUJUST LEX, Irak CONCORDIA, FYROM Makedonya EUPOL Afghanistan EUPT Kosova EUPOL COPPS Filistin AMIS II’ye AB Desteği Sudan EUBAM Rafah Filistin AMM, Açe/Endonezya EUPOL KINSAŞA, Kongo EU NAVCO /EU NAVFOR Somali EUSEC Kongo EUFOR DR Kongo ARTEMIS, D. Kongo Cumhuriyeti EUFOR ÇAD

Uluslar arası ilişkilerdeki artış, -İkili, bölgesel, küresel ittifaklardaki artış, -Karşılıklı asker gönderimindeki artış, -Asker gönderen ülkelerin, askerlerini kabul eden devlette koruma isteği Yabancı askerlerin kabul eden devlette rahatça çalışabilmesi - yabancı askerlerin kabul eden devlet ülkesinde işledikleri suçlar ve tabi olacakları hukuk konusunda devletler arası uyuşmazlıklar - ülkesellik-şahsilik çatışması Yargılama yetkisi ???

GirişProblem durumu-2
ÖRNEK OLAY 1: tarihinde Güney Kore’de tatbikat sahasına gitmekte olan ABD’ye ait, 60 ton ağırlığındaki zırhlı mayın temizleme aracı, arkadaşlarının doğum gününe gitmekte olan ve kaldırım olmadığı için yol kenarından yürümekte olan Shin Hyo Soon ve Shim Mi Sun isimlerinde Koreli iki genç kızın ölümüne sebebiyet vermişlerdir. Shin Hyo Soon Shim Mi Sun

G. Kore makamlarının, ülkedeki 37 bine yakın ABD askerini ceza yargılamasından bağışık tutan SOFA Sözleşmesinden dolayı, olayı araştıramaması ve ABD makamlarının araçta bulunan Mark Walker ve Fernando Nino isimli ABD’li çavuşların Askeri Mahkemeye verilmeyeceğini söylemesi Korelileri harekete geçirmiş ve ABD karşıtı gösteriler başlamıştır

Binlerce Koreli, iki Amerikan askerinin yargılama için kendilerine verilmesi, benzer olayların olmaması için tedbir alınması, sivillerin olduğu bölgelere yakın bölgelerde tatbikat yapılmaması, SOFA Sözleşmesinin gözden geçirilmesi, Başkan Bush’un ölenlerin ailelerinden ve Korelilerden özür dilemesi ve ABD’nin askerlerini Kore’den çekmesi talepleriyle Kore, ABD ve dünyanın çeşitli ülkelerindeki ABD elçilikleri önünde günlerce ABD karşıtı gösteri yapmışlar, Başkan Bush’a mektuplar göndermişlerdir.

On binlerce Korelinin imza attığı ve Kore’deki 2’nci P. Tüm.Komutanına verilen dilekçede Koreliler, kazanın sürücü hatasından kaynaklanan basit bir kaza olmadığı, Korelilere çok az saygı duymanın ve Amerikan araçlarını her ne pahasına olursa olsun koruma anlayışının neticesinde meydana geldiğini söylemişler ve sadece sürücünün değil, üstlerinin de Kore Mahkemelerinde yargılanmasına izin vermelerini talep etmişlerdir. GİRİŞProblem Durumu:5

Yoğun tepkiler üzerine 5 Temmuz’da ABD’li yetkililer, Amerikalı askerler aleyhine ‘taksirle ölüme sebebiyet verme’ suçuyla dava açılacağını bildirmişlerdir. Ancak 10 Temmuz tarihinde Güney Kore Adalet Bakanlığı ABD Silahlı Kuvvetlerinin yargılama yetkisinden feragat etmesini talep etmiştir. GİRİŞProblem Durumu:6

ÖRNEK OLAY 2: İncirlik 10’uncu Tanker Üs K.lığı, 39’uncu Kanat K.lığı’nda görev yapan Yzb. Sean Richard Lovest, ’de kent merkezinde alkol aldıktan sonra üsse dönerken aracın direksiyon hakimiyetini kaybetti, bariyerlere çarpıp diğer yola geçerek, 01 NV 109 plakalı otomobile çarptı.

serbest bırakıldı Dava istemi: bilinçli taksirle öldürme ve yaralama’ suçundan 15 yıla kadar hapis Dava sonuna kadar Türkiye’den çıkartılmama taahhüdü Lovest yaralı (Lovest:Alkollü–8/8 Hatalı) Hasan Yetiş(31) ölü Turgay Köksal(27)yaralı Lovest, tedavisinin ardından sadece 1 gün gözaltında tutulduktan sonra adliyeye çıkarıldı ve Nöbetçi mahkemede ifadesi alındı

Lovest: “2 bira içtikten sonra dönüşe geçtim. Yolun sağından giderken soldan giden bir otobüs aniden şerit değiştirerek önüme geçti. Uyarılarda bulundum. Otobüs önümde devam edince çarptım. Başka birilerine çarpmamak için sol tarafa direksiyon kırdım. Aracım karşı şeride geçti. Araçtan çıkamadım. Başka bir araç benim aracıma çarptı. Ayaklarım kırılmıştı. Arka kapıdan dışarı çıktım. Sürünerek diğer arabaya gittim ve Hasan’ı kontrol ettim. Şuuru kapalıydı, nabzı çok az atıyordu. Ambülans gelinceye kadar ona suni yaptım. Sonra bizi hastaneye götürdüler.’ ... Yurtdışına kaçacağım iddiaları doğru değildir. ‘Hasan ve ailesine yardım etmek için Türkiye‘de kalmak için birliğime müracaat ettim. İlk Duruşma / Adana 4. Ağır Ceza Mah. Lovest’in kaçma ihtimali bulunmadığından tutuksuz yargılanmak üzere duruşma ertelendi.

Lovest: “Olaydan üzgün ve pişman olduğunu, Hasan’ın ölmemesi için elinden gelen tüm çabayı sarf ettiğini, Hasan’ı tekrar yaşatmak mümkün olsa idi bunun için hayatını verebileceğini, Mahkemenin kararına saygılı olduğunu ifade etmiştir. Hasan’ın avukatı: “kazayı alkollü bir şekilde yaptığından bahisle, en üst sınırdan ceza verilmesini talep etmiştir. Karar Duruşması karar, Yusuf Yetiş tarafından temyiz edildi. Mahkeme: kusur oranının yoğunluğunu gözeterek önce 3 yıl hapis  yargılamadaki iyi hali nedeniyle 2 yıl 6 ay hapis  olayın oluşu ve sanığın kişiliği dikkate alınarak günlüğü 20 YTL’den olmak üzere 18 bin 200 YTL adli para cezası

Üs'te görevli Bnb. Fethi Dinçer ve eşi, sosyal tesislerden çıktıktan sonra ABD'li çavuş tarafından durduruluyor "Türk subayı" olduğunu söylemesine rağmen ABD'li çavuş ikisini de zorla indiriyor, kelepçeleyip yüz üstü yatırıyor ve kafalarına ayağıyla basıyor. Bu esnada sivil ABD'liler de “Devam et, onlar Türk” diye tempo tutuyor. Örnek olay 3 17 Eylül 2005

- Amerikalı çavuş ülkesine geri gönderiliyor. - Türk subay bir süre sonra ordudan ayrılıyor

GİRİŞProblem durumu:13
TARİH: 25 Eylül - 8 Ekim YER: Ege Denizi FAALİYET: ABD’li Amiral Jeremy M. Borda komutasında NATO Kararlılık Gösterisi (Display Determination) Tatbikatı ÖRNEK OLAY 4 SARATOGA Uçak G. (ABD’li Amiral T. Joseph Lopez komutasında Kahverengi Kuvvetler) MUAVENET Fırkateyni (Hollandalı Amiral Kroon Komutasında Yeşil Kuvvetler): 30 yıl ABD tarafından kullanıldıktan sonra (USS Gwynn) 1972’de Türkiye’ye satılmış Knox tipi Fırkateyn Borda no. DM357 (Destroyer ve Mayın Gemisi). Üzerinde en fazla namlu bulunan ve mayın döşeyebilen gemi.

GİRİŞ TARİH: 2 Ekim 1992, Gece yarısından hemen sonra YER: Ege Denizi
Problem durumu-14 TARİH: 2 Ekim 1992, Gece yarısından hemen sonra YER: Ege Denizi FAALİYET: Taarruz simülasyonlarının yapıldığı taktik safha bitmiş, gemiler intikal halinde, Muavenet tek vardiya düzenine geçmiş Sea Sparrow Füzeleri MUAVENET Fırkateyni SONUÇ: Kaptan Köşkü ve Savaş Harekat merkezi vurulmuş şehit (Komutan Kur.Yb. Levent Kudret Güngör, Uçaksavar Yrdc. Sb. Tğm. Alper Tunga Akan, Telsiz Astsb. Serkan Haktepe, İkml.Çvş. Mustafa Kılıç, Er Recep Atak) yaralı Gemi onarılmayacak derecede hasarlı SARATOGA Uçak Gemisi

GİRİŞ Problem durumu-15 Olay Sonrası Saratoga’dan gelen ve güdümlü füze parçalarını toplamak isteyen ekip engellenmiş ve gemiyi terk etmeleri istenmiş Yaralılar Saratoga’da ameliyata alınmış Muavenet, kendi gücüyle Gölcük’teki Donanma K.lığı Poyraz rıhtımına kıçtan kara etmiş Tatbikat devam etmiş Hukuki Sonuçlar ABD-Türkiye arasında: 1. 3 ABD’li amiral ve 1 Türk subayından oluşan tahkikat komisyonu kurulmuş; Komisyon, Sea-sparrow atış kontrol sisteminde görevli personelin kan örneklerinde alkole rastlanmış olmasına (iddia) - Füzelerin ateşlenebilmesi için farklı odalardan 6 ayrı karara ihtiyaç olmasına

GİRİŞ Hukuki Sonuçlar ABD-Türkiye arasında (devam):
Problem durumu-16 Hukuki Sonuçlar ABD-Türkiye arasında (devam): - Bir önceki yıl Saratoga’nın harekat bölümü, donanmanın en iyi 7 gemisi arasında yer almış ve ödüllendirilmiş olmasına rağmen, Olayın, Saratoga’daki ilgili personelin eğitimsizliği, disiplinsizliği, iletişim yetersizliği nedeniyle meydana geldiği, geminin milliyet bilinmeden hedef alındığı, kasıt, kasıtlı ihmal olmadığı, kaza olduğu sonucuna varmıştır. 2. Adli bir süreç başlatılmamakla birlikte, sorumlular Donanma disiplin mahkemesine çıkarılmışlar; Füzeleri bizzat ateşleyen kişiler ceza almamış, öte yandan o anda gemiye kumanda eden James M. Drager, 4 subay ve 3 asker disiplin cezası almışlar

GİRİŞ Hukuki Sonuçlar ABD-Türkiye arasında (devam):
Problem durumu-17 Hukuki Sonuçlar ABD-Türkiye arasında (devam): 3. NATO SOFA gereği Türkiye’nin maddi zarar veya personel kaybından dolayı bir talebi yok, ancak ABD USS Capodanno (FF-1093)’yu Türkiye’ye vermiş (tazminat olarak değil) ve bu gemiye TCG Muavenet (F-250) adı verilmiş [ABD’nin 8 Knox sınıfı fırkateyn hibe ettiği söylenmesine rağmen, gerçekte bunların 7 tanesi içi boş olarak kiralanmış, 2002’de ise satılmış, bu gemiler de kısa süre sonra hizmet dışı kalmış) Hukuki Sonuçlar ABD-Kişiler arasında: 1. Olaydan zarar görenlere, tazminat ödenmemekle birlikte cemile (ex gratia) ödenmesi için bir fon tahsis edilmiş ve ne kadar para istediklerini soran formlar gönderilmiş,

GİRİŞProblem durumu-18
Hukuki Sonuçlar ABD-Kişiler arasında (devam): 2. Bazı kişilere sembolik ödemeler yapılmış, çoğu kişi ise, Türk hükümetince kendilerine ABD aleyhine dava açmamaları söylenmişse de (iddia), ’te Av. Erkan Pekçe aracılığıyla Amerikan mahkemesinde toplam 279 talepten oluşan tazminat davası açmışlar (Aktepe-ABD davası) tarihinde ABD hükümeti, olayın “İki deniz kuvvetleri arasında mı yoksa iki hükümet arasında mı olduğunun” belli olmaması nedeniyle “politik mesele (political question)” olarak ele alınmasını ve davanın reddedilmesini talep etmiş; ’te Mahkeme talebi kabul ederek davayı reddetmiş

GİRİŞ Problem durumu-19
Hukuki Sonuçlar ABD-Kişiler arasında (devam): 4. Davacılar kararı temyiz etmişler, Amerikan Temyiz Mahkemesi 11. Dairesi, ’de verdiği kararla, “Anayasanın hükümetin birimlerine yüklediği, dış politika, askeri karar alma gibi görev alanlarına Mahkemenin giriyor olması anlamına geleceğinden, dava edilen olayın, dava edilemez politik bir mesele” olduğunu söyleyerek, davayı reddeden ilk derece mahkemesininin kararını teyit etmiş ve onamıştır.

-İncirlik Üssü’ndeki yetkililerin mahkemeye verdiği, ‘dava bitene kadar Türkiye dışına çıkartılmayacağı ve ve her duruşmada hazır bulundurulacağı’ taahhüdü üzerine Schumaker tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakılmış; -2/8 kusurlu olduğu saptanan er hakkında, ‘tedbirsizlik ve dikkatsizlik sonucu iki kişinin ölümüne sebebiyet vermek’ten 2 yıldan 15 yıla kadar hapis istemiyle Adana 6. Asliye Ceza Mahkemesi’nde dava açılmış; Ancak Schumaker’ın Irak operasyonu nedeniyle duruşmalara gelmemesi için izin çıkmış; -Yargılama sürerken, davaya yeni TCK’ya göre ağır ceza mahkemesinde bakılacak olması nedeniyle görevsizlik kararı verilmiş; Dosya, 20 Temmuz 2005’te Adana 3. Ağır Ceza Mahkemesi’ne gönderilmiştir. ÖRNEK OLAY 5: -İncirlik Üssü‘nde görevli çavuş Christopher Schumaker, 25 Ekim 2004 tarihinde, 01 DB 076 plakalı motosikletle gezen Gülmehmet Kardaş (18) ve 3 aylık hamile olan nikâhsız eşi 19 yaşındaki Zerrin Ugunlu‘ya (19) aracıyla çarparak ölümlerine neden olmuş;

GİRİŞ Problem durumu-21
-Schumaker’ın, hiçbir duruşmaya katılmaması üzerine mahkeme, tutuksuz yargılanan, ancak, duruşmalara katılmayan ABD'li erin, Adalet B.lığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Gen. Md.lüğü aracılığıyla ifade alınmasını istemiş; - Bakanlıktan cevaben gönderilen yazıda, NATO çerçevesinde ABD ile Türkiye arasında yapılan Sofa Antlaşması’na göre erin Türkiye'de yargılanabilmesi için “resmi görevde olup olmadığının” bağlı bulunduğu askeri makamdan sorulmasını istemiş; -Bunun üzerine mahkeme, ABD'li er hakkındaki yargılamayı ’da durdurmuş; -Yazışmalar sonunda GenKur. Bşk.lığı'ndan gönderilen yazıda, ABD'li erin olay günü resmi görevli olmadığının belirtilmesi üzerine C. Savcısı, antlaşma gereği yargılamanın yapılmasına karar verip yeniden iddianame düzenlemiş, böylece üç yıl aradan sonra yeniden yargılanmaya başlanmıştır.

ABD ASKERLERİNİN SUÇLARI
- 7 Eylül 1950: Ankara Yenişehir’de oturan Morris adındaki Amerikalı uzman kapısının önünde bıraktığı motosikletinin çamurluğuna dokunan 11 yaşındaki Turhan adındaki çocuğu evinin penceresinden av tüfeği ile vurdu. Yaralı çocuk hastaneye kaldırıldı. Morris görevi başında olduğunu söylediğinden polisler dokunamadı. Amerikalı ceza almadı. - 3 Ocak 1953: Amerikan Kongresi üyelerinden Sonston, Kongrede yaptığı konuşmada Türkiye’deki Amerikalıların sekreter adı altında metres tuttuklarını söyledi. - 30 Eylül 1955: Samsun’da içki içen on kadar Amerikan askeri ara sokaklarda nara atarak gezerken kızlara sarkıntılık yaptılar. Kendilerini önlemeye çalışan ve efendi olmaya davet eden mahalle bekçisini dövdüler. Olaya vatandaşlar da müdahil oldu. Amerikalı askerler kendilerini önlemeye gelen jandarmalara da saldırıp bir jandarma eri ve bir bekçiyi ağır yaraladılar. Çünkü karşılarındaki erler ve bekçiler aldıkları emir nedeniyle Amerikalı askerlere zor kullanama konusunda uyarılmışlardı. Sonunda halk galeyana gelerek Amerikalı askerlerin hepsini dövdü. - 28 Haziran 1955: Bir Amerikalı Hilton Oteli asansöründe görevli kıza tecavüz etmeye kalkıştı. Kızın bağırması üzerine yetişenler kızı kurtardı.

ABD ASKERLERİNİN VUKUAT VE SUÇLARI
- 20 Kasım 1957: Samsun’da Şehir Gazinosu’nda Amerikalılar Atatürk’ün resmini yırttılar. - 1957: Ankara, İzmir ve İstanbul’da Amerikalı müşterilere yönelik yalnız erkek çocukların çalıştırıldığı fuhuş evleri çoğaldığı tespit edildi. - 18 Mart 1959: Bill adındaki bir Amerikalı 15 yaşındaki bir kıza tecavüz etti. - 23 Nisan 1959: Tuslog’da çalışan Amerikalılar gece kulübünde Türklere çatarak kavga çıkarttılar. Dışarı çıkartılan Amerikalılar burada da nara atarak etrafa küfredince toplanan halk tarafından yuhalandılar. Amerikalılar polis kordonu altında evlerine götürüldüler. - 13 Ağustos 1959: Amerikalı çavuşların yönettiği büyük bir kaçakçılık çetesi yakalandı. İki Amerikalı general ve iki albaydan oluşan bir heyet Türkiye’ye geldi. Bu heyetten sonra bir başka heyet daha Türkiye’ye gelerek olayın basına yansımaması için uyarıda bulundular. Heyet hükümetten bu işi kapatmasını istedi. Mahkemeye yayın yasağı kondu. İki Amerikalı mahkeme esnasında tanıkların önünde Atatürk’e küfretti. Bütün bu olanlara ve tanıklara rağmen Amerikalılar delil yetersizliği gerekçe gösterilerek bütün suçlardan beraat ettiler

- 14 Eylül 1959: Amerikalı bir çavuşun evini randevu evine çevirdiği tespit edildi 3 Amerikalı fuhuş yaparken yakalandı. 7 Kasım 1959: tarihi itibariyle Türkiye içerisinde serbestçe çalışan 4 Amerikan mahkemesi vardı. Amerikalılar Türkiye’de 300’den fazla suç işlemişlerdi. 15 Nisan 1961: Amerikalı astsubay Calvin Hubert, yol dışındaki bir çimenlikte uyumakta olan bir eri cipiyle kasten çiğneyerek öldürdü. Gelen polislere görevli olduğunu söyleyerek serbest bırakıldı. 18 Nisan 1961: Amerikalı bir subay biri 12 yaşında olan iki Türk çocuğunu özel arabası ile çiğneyerek öldürdü. Ceza almadı. 15 Haziran 1961: Evinde fuhuş yaptıran ve küçük yaştaki kızları çalıştıran bir Amerikalı karakola gelmeyi reddetmişse de polis kendisini karakola götürdü. 16 Temmuz 1961: Amerikalılar plajda halka ellerinde saldırmalarla hücum etmişler, gelen polislere ise görevleri başında olduklarını söylemişlerdir. Ceza almamışlardır. 18 Mart 1962: Bir Amerikalı çavuş Gebze yolu üzerinde bir Türkü çiğneyerek öldürdü. 7 Ekim 1962: Amerikalı kadın Binbaşı Miltret Butler bir Türkü çiğneyerek öldürdü.

- 21 Ekim 1962: İncirlik Üssü Sendika Başkanı Canan Bıçakçı, Amerikalıların üste çalışan Türk görevlilere kötü davrandıklarını, hakaret ve küfür ettiklerini söyledi. 22 Ekim 1962: Amerikalı Çavuş John Menemen yolu üzerinde bir Türkü çiğneyerek ölümüne sebebiyet verdi. 11 Ağustos 1963: İzmir’de Radar üssünde görev yapan Amerikalılar seks partisi düzenlediler ve 15 kadar küçük kıza tecavüz ettiler. Camlar açık olduğu için halk ortalıkta dolaşan çırılçıplak kızlar görünce polise haber verdi. Amerikalılar gelen polislere görev başında olduklarını söyleyince polis müdahale edemedi ve Amerikalılara dokunulamadı. 6 Mayıs 1964: Tuslog’da görevli bir Amerikalı yüzbaşı ve çavuş Türk bayrağına hakaret etti. 11 Mayıs 1964: Bayrağı yırtan Amerikalı Wilburd Martin “Bütün Türkler …. Çocuğudur” diyerek hakaret etti. 13 Haziran 1964: Bir Amerikalı asker Türk kadınına tecavüz etti. 24 Haziran 1964: Adana’da John adındaki bir Amerikalı çavuş mahalle bekçisini vurdu. 28 Kasım 1964: Bir Amerikalı çavuş zorla bir kızın evine girmek istedi. Mahalle halkı kızın bağırması üzerine olaya engel oldu.

- 6 Aralık 1964: Ankara. Amerikalı çavuş Veysel adındaki Türkü arabasıyla ezdi. - 20 Nisan 1966: Ankara’da çavuş Glen bütün mahallenin gözü önünde bir bayanın kapısına dayandı ve kırmak istedi vatandaşlar olaya engel oldu. - 16 Mayıs 1966: Büyükada’da otuz Amerikan askeri içki içtikten sonra etrafa saldırdı, vatandaşları dövdü, sarhoş Amerikan askerlerine polis müdahale edemedi. - 6 Ağustos 1966: Çavuş Keith Esentepe’de Mediha isimli bir kadını ezerek ölümüne sebebiyet verdi. - 1966: Diyarbakır’a 20 kilometre uzaktaki Pirinçlik hava alanında korumakla görevli Türk birliğinin başındaki subaya Amerikalı subay silah çekti. Birliğin başındaki Türk teğmenin adı Yılmaz Baysan’dı. Amerikalılar teğmeni silah zoruyla hapsettiler. Türk birliğindeki diğer askerler silahlarını alarak komutanlarını kurtardılar. - 16 Haziran 1961: Amerikalı S.W Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü’nden sedef kakmalı takımları çalarken yakalandı. İfadesinde Türkiye’yi çok sevdiğini amacının hırsızlık değil Türkiye’den anı götürmek olduğunu söyledi.

- 16 Haziran 1996: İncirlik’te görevli ABD'li astsubaylar Donald Graves ve Zachary T.Myers, Harb-İş Sendikası Adana Şube Başkanı Mustafa Acet’in astığı grev kararı duyurusunu yırttı. ABD'li askerlerin sendikacılar ve işçilerin yanında "Türk halkını sinkaf edeyim, sendikanızı da sinkaf ederim" şeklinde hakarette bulundu. İki ABD'li asker, nöbetçi mahkemede ifadeleri alınıp serbest bırakıldı. 1998: 4 Amerikan askeri bir Türk askerini döverek yaralamış, üzerindeki paraları gasp etmişlerdir. Amerikalı askerler hiçbir cezai işleme tabi tutulmamışlardır. - 26 Nisan 2003: Üste görevli 22 yaşındaki çavuş Matthias Arnt, eşi Latasha tarafından öldürüldü. Ancak ABD olayı beş gün sakladı. Olay, çavuşun Pennsylvania eyaletindeki babası, yerel gazeteye "Oğlum cinayete kurban gitti. Kimse açıklama yapmıyor" demesiyle duyuldu. - 10 Temmuz 2003: Üste öğretmen olarak çalışan Jonathan Smith'in Cemalpaşa Mahallesi'nde kiraladığı dairede Çağ Üniversitesi öğrencisi İlker Altuğ'un cesedi, boğazı kesilmiş halde bulundu.

25 Ekim 2004: İncirlik Üssü'nde görevli Amerikalı çavuş 20 yaşındaki Christopher Anthony Schumaker'in kullandığı otomobil, iki kişiyi taşıyan motosiklete çarptı. Motosikletteki hamile kadınla eşi öldü. ABD askeri yetkililerinin mahkemeye verdiği taahhütname ve sonrasında çavuşun tayinin çıkması üzerine yargılama yapılamadı. Yargılama yolunun açılması için uzunca bir süre geçmesi gerekti. 1 Nisan 2006: 19 yaşındaki Hakan Özduran ile 20 yaşındaki Abidin İnanç Ülkebey, ABD'li kız arkadaşlarını İncirlik Hava Üssü'ne götürürken ABD'li astsubay 24 yaşındaki George Lopez tarafından yumruklanarak dövüldü. Ülkebey’in çenesi kırıldı. Türk gençler şikâyetten vazgeçti, Lopez'e 10 ay hapis cezası verildi ve 5 yıl içinde Türkiye'de benzer suç işlememesi kaydıyla cezası ertelendi. - 6 Temmuz 2007: İncirlik’te görevli ABD’li yüzbaşı Sean Richard Lovest, Adana’da alkollüyken aracıyla bir kişinin ölümüne neden oldu. Bilirkişi tarafından 8’de 8 kusurlu bulunan Yüzbaşı, tutuksuz yargılandı ve 18 bin YTL para cezasına çarptırıldı.

GİRİŞProblem:1 PROBLEM: Yargılama yetkisi ?
Usul işlemleri ? Yargılama yetkisi ? Haklar ? Türkiye’de görev yapan yabancı devlet askerlerinin işledikleri suçlar ve tabi olacakları hukuk PROBLEM:

Yabancı asker kişiler için ülkesel yetki nereye kadar?
USUL İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YAZIŞMA ÖRNEKLERİ-10 Yabancı asker kişiler için ülkesel yetki nereye kadar?

GİRİŞ Problem:2 ? ? ? ?

İNCELEME

İNCELEME: Kavram haritası-1

DEVLET EGEMENLİK DEVLET YETKİSİ ÜLKESEL ÜLKE DIŞI ORTAK&YARIŞAN ULUSAL
ULUSLAR ARASI ALANLAR DİĞER ÜLKELER USUL İŞMLR GENEL USUL İŞMLR GENEL EGEMENLİK ÜLKE DIŞINA UZAMA KİŞİSEL YETKİ UYRUKLUK UYRUKLUK DIŞI DEVLET YETKİSİ KONU ZAMAN YER KİŞİ CEZA HUK. TAZMİNAT HUK. YASAMA YARGI YÜRÜTME NATO MNSPLR. YARGILANMASI TARİHSEL SÜREÇ NATO MENSPLR. STATÜSÜ NATO MNSPLR.HAKLARI SOFA KAPSAMI HUKUK YARATMA HUKUK UYGULAMA YBC.LARA TAN. HAKLAR SOFA’DA TAN. HAKLAR GÖREV MENSUP ÜLKESELLİK PASİF VATANDAŞLIK/ KORUYUCULUK ÜLKEGÜVENLİĞİ ŞAHSİLİK EVRENSELLİK GENEL İSTİSNALAR CEZA HUK. TAZMİNAT HUK. DİĞER ÜLKE ASK. BM MENSUPLARI NATO MENSUPLARI SINIRLAMALAR KURALDIŞILIKLAR SAVAŞ ZAMANI BARIŞ ZAMANI NATO GENEL KUVVET/TEMSİLCİLİK/ PERSONELE İLŞKN. SÖZ. YETKİ DEVRİ OLAN YETKİ DEVRİ OLMAYAN YABANCI ÜSLER & KUVVETLER TÜRKİYE VE NATO- SOFA (ABD ASK.) MÜLTECİ YBC.ASK DİĞER ÜLKE ASK. BM ASK. NATO MENSUPLARI NATO SOFA SAVAŞ ESİRLERİ SAVAŞAN TÜRK ORD. YBC.ASK. TÜRK HUK.YBC. ASKERLER SAVAŞ ZAMANI BARIŞ ZAMANI

DEVLET EGEMENLİK DEVLET YETKİSİ ORTAK&YARIŞAN ULUSLAR ARASI ALANLAR
ULUSAL DİĞER ÜLKELER ÜLKE DIŞINA UZAMA EGEMENLİK USUL İŞMLR USUL İŞMLR GENEL ÜLKE DIŞI KİŞİSEL YETKİ UYRUKLUK GENEL DEVLET YETKİSİ KONU UYRUKLUK DIŞI ÜLKESEL ZAMAN CEZA HUK. YASAMA YARGI YÜRÜTME KİŞİ TAZMİNAT HUK. YABANCILARA TANINAN HAKLAR HUKUK YARATMA HUKUK UYGULAMA GÖREV MENSUP YER SOFA’DA TAN. HAKLAR ÜLKESELLİK PASİF VATANDAŞLIK/ KORUYUCULUK ÜLKEGÜVENLİĞİ EVRENSELLİK ŞAHSİLİK NATO MNSPLR. YARGILANMASI CEZA HUK. DİĞER ÜLKE ASK. NATO MNSPLR.HAKLARI GENEL İSTİSNALAR TAZMİNAT HUK. BM MENSUPLARI SOFA KAPSAMI NATO MENSPLR. STATÜSÜ NATO MENSUPLARI SAVAŞ ZAMANI SINIRLAMALAR BARIŞ ZAMANI TARİHSEL SÜREÇ KURALDIŞILIKLAR NATO GENEL YABANCI ÜSLER & KUVVETLER KUVVET/TEMSİLCİLİK/ PERSONELE İLŞKN. SÖZ. TÜRKİYE VE NATO- SOFA (ABD ASK.) YETKİ DEVRİ OLAN YETKİ DEVRİ OLMAYAN SAVAŞ ESİRLERİ SAVAŞAN TÜRK ORD. YBC.ASK. NATO MENSUPLARI TÜRK HUK.YBC. ASKERLER NATO SOFA MÜLTECİ YBC.ASK SAVAŞ ZAMANI DİĞER ÜLKE ASK. BM ASK. BARIŞ ZAMANI

DEVLET İNCELEME: Kavramlar
Belirli bir toprak parçası üzerinde yasayan insanların oluşturduğu kamu gücüne sahip siyasi örgüt En az üç temel öğenin bir araya gelmesinden oluşan varlık İnsan topluluğu bir otoriteye bağlı olmama (örgütlenmiş kamu otoritesi / egemenlik) ülke

İNCELEME: Kavramlar Egemenlik
Devletin en önemli unsuru, ülkesinin sınırları içinde mutlak egemen olmasıdır. Egemenlik, devletin ülke içinde en üstün otorite olmasını, uluslararası alanda da diğer devletlerle ve uluslararası kuruluşlarla ilişkilerinde bağımsız ve eşit kudret olmasını ifade eder. Egemenlik denirken bir taraftan, “devlet olmanın statik unsuru” olarak, “olumsuz (hiçbir şeyle bağlı olmama)” ve “olumlu (her şeyi zorlayabilme)” iki unsur içeren ve “eş düzeyde ya da daha üst düzeyde herhangi bir başka güç” tanınmaması ilkesine dayanarak “karar verme, istediği gibi hukuk normu belirleme ve bu normları uygulama yetkisi” ve bu yetkinin “en üst” düzeyde “zorlayıcı” olarak kullanma biçimi manasında “iç egemenlik,” diğer taraftan da, bağımsızlıkla eş anlama gelen “dış egemenlik” kastedilir.

İNCELEME: Kavramlar DEVLET YETKİSİ: Genel olarak bir hukuk düzeninde yetki, o düzenin hukuk kişilerinin iradelerini açıklamak suretiyle hukuksal durumlar yaratabilme iktidarıdır. “Devlet kudreti” ya da “devlet yetkisi, egemenliğin sonucu olarak ortaya çıkar. Devlet kudreti ya da yetkisi, “devletin ülkesi içinde bulunanlara ve (ülke dışında bulunsalar bile) kendi uyrukluğunda bulunanlara emir verme ve dış ilişkiler bakımından o devleti bağlayacak işlemlerde bulunma gücünü” Uluslararası hukukta devletin yetkisi geniş anlamda, devletlerin antlaşmalar gibi ikili/çok taraflı işlemlerden tek taraflı işlemlere kadar gerçekleştirdiği bütün hukuksal işlemleri, hukuka uygun bütün kararları/eylemleri, onun yetkilerini belirtir. Ancak,uygulanan uluslararası hukukta devletin yetkisi söz konusu olduğu zaman, devletlerin uluslararası hukuk kuralları yaratmaya ve aralarındaki ilişkileri düzenlemeye ilişkin hukuksal işlemleri/eylemleri bu terimin kapsamının dışında bırakılır. Böylece, dar ve teknik anlamında devletin yetkisi terimi ile onun uluslararası hukuka uygun olarak gerçekleştireceği hukuksal işlemlerin, alacağı kararların ve yapacağı eylemlerin nerede kimler bakımından ve hangi ölçülerde geçerli olacağının belirlenmesi anlaşılır.

İNCELEME: Kavramlar Devletin dar ve teknik anlamdaki yetkileri değişik ölçütlere göre sınıflandırılabilir. Örneğin: - Yetkinin konusuna göre: i) kişisel yetki; ii) ülkesel yetki; - Yetkinin temel özelliğine göre: i) olağan yetki; ii) olağanüstü yetki; - Yetkinin egemenlik hakkının kullanılmasında sınırlandırılıp sınırlandırılmadığı olgusuna göre: i) sınırsız yetki; ii) sınırlı yetki; - Yetkinin uygulanabilirliği durumuna göre: i) güncel olarak fiilen uygulanabilir yetki; ii) potansiyel olarak uygulanabilirliği bulunan yetki. - Başka bir ayırıma göre ise yetki: ülke ölçütüne göre (ülkesel yetki); insan topluluğu ölçütüne göre (kişisel yetki); kamu yönetimi ölçütüne göre (kamu hizmetleri yetkisi) - Başka bir ayırıma göre ise yetki: i) Devletin ülkesel yetkisi; ii) Devletin ülke-dışı yetkileri; iii) Devletin ulusal yetkisi ve öteki devletlerle paylaştığı yetkileri olarak sınıflandırılabilir

İNCELEME: Kavramlar Yarışan Yetki Gerek uluslar arası hukuktan, gerekse ulusal hukuktan kaynaklanan yetkilerin, birden çok devlet tarafından aynı kişiler üzerinde uygulanması (ör: deniz haydutluğu) Ortak Yetki Ulusüstü nitelikli uluslar arası örgütlerle onların üye devletleri arasında söz konusu olan yetki

Ulusal (Münhasır) Yetki
İNCELEME: Kavramlar Ulusal (Münhasır) Yetki Yalnızca bir devletin yetkisine giren ve böylece uluslar arası hukukun düzenlemeleri dışında kalan yetki (ör: uyrukluk verme) Mahfuz saha (münhasır selahiyet) zamanla değişebilir

Devletin ülke dışı yetkileri
İNCELEME: Kavramlar Devletin ülke dışı yetkileri Devletin yetkisinin ülkesel olduğu kabul edilir. Ancak, uluslararası ilişkilerin gelişmesi ile gerek kural belirlemede gerekse kuralı uygulamada devletin yetkisini ülke toprakları ile sınırlandırmanın yeterli olmadığı hatta hakkaniyete uygun olmadığı durumlar ortaya çıkmıştır. Bunun üzerine uluslararası hukukçular tarafından devletin ülke dışı yetkilerine ilişkin yeni prensipler ortaya atılmıştır.

Devletin ülke-dışı yetkileri(devam)
İNCELEME: Kavramlar Devletin ülke-dışı yetkileri(devam) Devletin yetkileri ilke olarak ülkesi ile sınırlı olmakla birlikte, uygulanan uluslararası hukuk birçok konuda bir devlete ülkesi dışında da birtakım yetkiler kullanma hakkı tanımaktadır. Bu yetkilerin bir bölümü ülkesel nitelikli yetkiler olup, bir devletin ülkesel yetkisinin belirli bir süreklilik içinde ülke dışına uzanması biçiminde ortaya çıkmaktadır. Devletin ülke dışına taşan bir başka bölüm yetkisi ise kişilere bağlı yetki niteliğinde olup, devletin kişisel yetkisini oluşturmaktadır.

(ör: bitişik bölge, kıta sahanlığı, açık deniz, vb)
İNCELEME: Kavramlar Ülke dışına uzama Uluslar arası alanlar (ör: bitişik bölge, kıta sahanlığı, açık deniz, vb) Diğer Ülkeler (koloni, vesayet altında ülke, vb)

İNCELEME: Kavramlar Devletin uluslararası alanlarda ülkesel nitelikli yetkileri - bitişik bölge - Balıkçılık bölgesi - Kıta sahanlığı - Münhasır ekonomik bölge - Ayrıca, devletler salt açık deniz alanı üzerinde de, özellikle birtakım uluslararası suçlar bakımından ya da çatma nedeniyle, kimi ülkesel nitelikli yetkiler kullanabilmektedirler. Ayrıca, açık denizde ve uluslararası hava sahasında, yapıla geliş değerine sahip olması yanında birçok uluslararası antlaşma ile de teyit edilmiş bulunan izleme hakkı çerçevesinde devletlerin ülkesel yetkilerini kullandıkları görülmektedir. - Ülkesel nitelikli yetkilerin kullandığı uluslararası alanlar yalnızca açık deniz alanları ile sınırlı olmayıp, hiçbir devletin egemenliğinde bulunmayan ülkeler de uluslararası alan sayılmakta olup, bütün devletlerin buralarda ülkesel yetkilerini tam olarak kullanabilecekleri kabul edilmektedir.

İNCELEME: Kavramlar Devletin başka ülkelerde ülkesel nitelikli yetkileri - Herhangi bir devletin ülke parçasını oluşturmamakla birlikte henüz devlet niteliği kazanamayan toplulukların ülkeleri (sömürge, ortak yönetim, manda, vesayet altında ülke özerk olmayan ülke). Bir başka devletin ülkesini oluşturan alanlarda, bu ülke kendi ülkesi imiş gibi kullanılan ülkesel yetkiler kullanma yoluna gitmektedir (Barış zamanında: i) kapitülasyonlar; ii) koruma altında ülke iii) yönetim devri/kiralama; Savaş zamanında: Bir devletin başka bir devlet ülkesini işgali) - Ayrıca devletlerin ülkesel yetkisine bir kuraldışılık olarak, bir devletin kendi ülkesi dışında ülkesel yetki kullandığı, izleme hakkıdır (right of hot pursuit).

Devletin kişisel yetkisi
İNCELEME: Kavramlar Devletin kişisel yetkisi Devlet kendisine hukuksal bağlarla bağlı bulunan kişiler ve araçlar üzerinde de kamu gücünü oralara kadar götürmeden ülke dışında birtakım yetkilere sahip olmayı sürdürür. Devletin ülke dışındaki bu kişisel yetkisinin ana dayanağı uyrukluk (tabiiyet) bağıdır. Ayrıca bir devletin uyrukluk bağına benzer kimi bağlara dayanarak, birtakım araçlar üzerinde ülkesi dışında kişisel yetkilerini kullanması da mümkündür

İNCELEME: Kavramlar Uyrukluk ve Devletin Uyrukluk (tabiiyet) Bağından Kaynaklanan Ülke dışındaki Kişisel Yetkileri Uyrukluk, temelinde bir toplumsal bağlılık olgusu, karşılılı hak ve görevlerle birlikte gerçek bir varlık, çıkar ve duygu dayanışması yatan hukuksal bağdır. Devletin uyrukluğunu elde etme ve kaybetme konusundaki yetki, ilke olarak bu devlete aittir. Aksine bir antlaşma (örneğin hakk-ı hıyar) bulunmadıkça her devlet uyrukluğunu kazanma ve kaybetme koşullarını kendi ulusal yasaları ile düzenleme hakkına sahiptir. Uyrukluk konusundaki bu münhasır yetkisinin tek sınırı, çok uyrukluk durumunda ortaya çıkar. Bireylerle ilgili olarak, bir kişinin çifte uyrukluğa ya da birden çok uyrukluğa aynı anda sahip olmasına, bu uyruklukları tanıyan devletler kabul ettiği sürece, herhangi bir engel yoktur. Ancak, böyle bir bireyin bu devletlerden birinin diplomatik korumasına girip uluslararası bir dava çerçevesinde haklarının korunması yoluna gidilmesi söz konusu olursa, o zaman bu kişi ile onu diplomatik korumasına alan devlet arasında “gerçek” bir uyrukluk bağının bulunması aranır.

İNCELEME: Kavramlar Uyrukluk ve Devletin Uyrukluk (tabiiyet) Bağından Kaynaklanan Ülke dışındaki Kişisel Yetkileri (devam) Ticari ortaklıklar gibi bir devletin uyrukluğuna sahip tüzel kişiler söz konusu olduğunda, sermayedarlar başka uyrukluktan olsalar dahi, tüzel kişiliğin uyrukluğu esas alınır ve yalnızca ortaklığın uyruğunda bulunduğu devletin diplomatik koruma yetkisinin söz konusu olduğu kabul edilir. -Devletin uyrukluk bağından yararlananlar: İç hukuk kişileri (Bireyler [gerçek kişiler]; tüzel kişiler [hükmi şahıslar]); Gemiler ve Hava Araçları

İNCELEME: Kavramlar - Devletin Uyrukluk (tabiiyet) Bağından Kaynaklanan Ülke dışındaki Kişisel Yetkileri: i) Kişilerle İlgili Olarak: -Bireylerin kişisel statüleri konusunda -Cezai yargı yetki konusunda -Devletine Bağlılık konusunda -Diplomatik Koruma Konusunda ii) Gemiler ve Hava Araçları ile İlgili Olarak

İNCELEME: Kavramlar Devletin Uyrukluğuna bağlı olmayan Ülke dışındaki Kişisel Yetkileri: - Yabancıların devlet güvenliğine karşı işlediği suçlar - Uzay araçları

İNCELEME: Kavramlar Devletin Hukuk yaratma yetkisi
- Devletin yetkisi, genellikle kuralı belirleme ve uygulama yetkileri olarak ikiye ayrılır. - Kural belirleme yetkisi, bir devletin yasama, yürütme veya yargı organları aracılığı ile genel veya kişisel kuralları koyma yetkisini ifade eder. Devletlerin “kural belirleme yetkilerinin sınırını” yine devletler kendileri belirler; yani bir devletin yasama, yürütme ve yargı organları aracılığı ile hangi konuda hangi kuralları koyacağını, hangi düzenlemeleri neye göre ve nasıl yapacağını belirlemesi, kural olarak kendisine bırakılmıştır. Bu durum devletlerin egemen olması ilkesinin bir sonucu olduğu gibi, pratik olarak da devletlerin kural belirleme, kural koyma yetkisinin kullanılmasına engel olunması mümkün değildir.

İNCELEME: Kavramlar Devletin Hukuku uygulama yetkisi Devletler Hukuku alanında çatışmaya yol açan şey, devletlerin belirleme yetkisine dayanarak belirlemiş oldukları kuralları fiilen uygulama yetkisidir. Konusunda yabancı unsuru bulunan bir kuralın uygulanmasında hangi devletin yetkili olduğunda genellikle bir çatışma çıkar. Uluslararası Hukuka göre bir devletin kural belirleme yetkisi olabilir; ama aynı devletin onu fiilen uygulama (icra) yetkisini yine uluslararası hukuk tanımamış olabilir. Genellikle, bir başka ülkede yasayan birisinin fiilleri için kural belirleme yetkisini tanımış olsa da, devletin, diğer devletin izni olmadan onun toprakları üzerinde o kuralı uygulaması mümkün değildir. Ancak değişen dünya şartlarında, devletlerin kendi yetkilerine dayanarak koymuş oldukları kuralları da, kendi toprakları dışında icra etme ihtiyacı içinde oldukları durumlar vardır (Yabancı mahkeme ilamlarının tanınması ve tenfizi vb).

İNCELEME: Kavramlar Ülkesellik Prensibi
Failin ve mağdurun vatandaşlığı dikkate alınmaksızın, ülkesinde suç islenen devletin ceza kanununun uygulanmasına ülkesellik (mülkilik) prensibi denir. Ceza hukuku kamu hukukunun bir dalı olup ülkesel niteliktedir. Devletin belli sınırlarla çevrili ülkesi içinde en üstün otorite olması sebebi ile, egemenliğinin bir sonucu olarak ülke sınırları içindeki kudreti mutlak ve sınırsızdır. Ülkesellik prensibi, uluslararası hukukun da tanıdığı ve devletin kendi ülkesi içindeki bütün davranışları düzenleme yetkisi olduğunu kabul eden bir prensiptir. Ülke sınırı esas alındığı için bu davranışı gösterenin tabiiyetine bakılmaksızın o ülkede islenen eylem ve davranışlara o devletin kanunu uygulanacaktır. Sübjektif Ülkesellik Prensibi: Bu prensibe göre, eylemin sonucunun nerede gerçekleştiği önemli değildir. Eylemin başladığı ve eylemi yapanın bulunduğu devlet yargı yetkisine sahip olacaktır. Objektif Ülkesellik Prensibi: Sübjektif ülkesellik prensibinin tersine, eylemin başladığı yere bakılmaksızın, sonucunun meydana geldiği ülke yetkilidir.

İNCELEME: Kavramlar Pasif Vatandaşlık (Koruyuculuk) Prensibi
Bu prensibe göre, yabancıların ülke dışındaki herhangi bir eylemi eğer devletin vatandaşlarına zarar veriyorsa, vatandaşı zarar gören devlet, o yabancıyı, eylem kendi ülkesi içinde gerçekleşmiş bulunmasa bile yargılayabilir.

İNCELEME: Kavramlar Ülke Güvenliği Prensibi
Bu prensibe göre de, bir devlet kendi güvenliğine yönelik bir davranışta bulunan bir yabancıyı, eylemlerinin tamamı ülke dışında gerçekleşmiş ve hatta gerçekleştiği ülkede hukuka uygun olsa bile yargılayabilme hakkına sahip olmalıdır. Bu prensip de, kolayca kötüye kullanılabilecek nitelikte olması nedeniyle eleştirilmiştir. Zira "devletin güvenliği" veya "ülkenin güvenliği" kavramı oldukça soyuttur. Belki, ülkenin toprak bütünlüğü, bağımsızlığı gibi evrensel boyutlarda kabul edilebilir eylemler için çok büyük tartışma yaratmayabilir. Ancak, herhangi bir eylemin, yargılama hakkı olduğunu ileri süren devletin güvenliğine yönelik olup olmadığına ve onun hayati menfaatlerini tehlikeye sokup sokmadığına karar verecek olan yine o devletin kendisi olacağından bunun objektif bir takım sınırlamalara tabi tutulmaması halinde herhangi bir devletin güvenliğini tehlikeye soktuğu iddiasıyla, yabancı bir ülkede gerçekleştirdiği bir eyleminden ötürü yabancıyı yargılaması söz konusu olabilecektir. Devletlerin tartışmalı olan “Ülke güvenliği” prensibine dayanarak yargılama hakkına bir sınırlama getirilmeye çalışılmıştır. Bu sınırlamada ölçü olarak kullanılan “ülke güvenliği”, “toprak bütünlüğü” ve “siyasi bağımsızlık” kavramları dahi çok soyut ve genel kavramlar olmakla birlikte, bunun uygulanmasında en objektif ölçünün “uluslar arası hukuka uygunluk” olabileceği konusunda fikir birliği vardır.

İNCELEME: Kavramlar Evrensellik Prensibi
Bazı suçlar ya da eylemler (korsanlık, soykırım, savaş, terörizm, beyaz kadın ve çocuk ticareti, uyuşturucu kaçakçılığı gibi hemen hemen bütün devletlerce suç olarak kabul edilmiş ve tüm devletlerin menfaatine olduğu için, işleyenin milliyetine ve suçun islendiği yere bakılmaksızın cezalandırılmasına göz yumulmuş olan eylemler) vardır ki, onların bastırılması "uluslar arası kamu düzeni" bakımından gerekli görülebilir. Bu taktirde, yabancıların ülke dışındaki eylemlerinden ötürü yargılanmasına uluslararası hukuka uygun olarak göz yumulması, evrensellik prensibi ile açıklanmaktadır.

İNCELEME: Kavramlar Kişisellik Prensibi
- Kişisellik (tabiiyet/vatandaşlık) prensibi, bir devletin, nerede olursa olsun kendi tebaası üzerinde yetkisini kullanabileceğini kabul eden prensiptir. Kişisellik prensibi, özetle suçlunun (failin) vatandaşı bulunduğu devlet kanunlarına ve mahkemelerine tabi olmasıdır. - Tebaanın, kendi ülkesinin sınırları içinde bulunması halinde, kişisellik prensibi ile ülkesellik prensibi çakıştığından sorun olmaz; ancak kişinin tebaası bulunduğu ülke sınırlarının dışına çıktığı anda, kişisellik prensibi, bir başka devletin ülkesel yetkisi ile çatışır. Bu çatışmanın doğuracağı karmaşayı önlemek üzere, kişisellik prensibinin de sınırları olması gerektiği öne sürülmüştür.

İNCELEME: Kavramlar Genel ilke
Devletin ülke üzerinde tam ve münhasır yetkisi Devletin ülkesi üzerinde ilke olarak münhasır egemenliği vardır ve münhasır yetkilerle donatılmıştır. Herhangi bir antlaşma hükmü ya da yapıla geliş kuralı ile aksi öngörülmedikçe, belirli bir devletin ülkesindeki tek yetkili o ülke devletidir. Buna bağlı olarak da, belirli bir devlet ülkesinde yabancı bir devlet ya da uluslararası kişi tarafından devlet yetkilerinin kullanılması ya da sınırlandırılması ancak uluslararası hukukun öngördüğü durumlarda olanaklıdır. Kabul edilmiş uluslararası yükümlülükler bulunmadıkça, bir devlet yabancı bir devlet ülkesinde yetkilerini kullanamayacaktır. İşlemlerin niteliği açısından, devletin ülkesel yetkileri her türlü yasama, yürütme ve yargı işlemini kapsar. Kişiler ve eşyalar bakımından, uluslararası hukukun öngördüğü kısıtlamalar dışında, devlet ülkesi üzerinde sürekli ya da geçici olarak yaşayan herkes (yurttaşı ve yabancılar) ve bulunan her şey (taşınır ve taşınmaz mallar) devletin bu yetkilerinin konusunu oluşturur.

İNCELEME: Kavramlar Yabancıların statüsü
-Bir devlet yabancıların ülkesine girip girmemesi konusunda karar vermeye tek yetkilidir. -Yabancıların bir devlet ülkesine girmesinden sonra burada kalabilme koşulları ülke devletince saptanır. Ülke devleti ile yabancının devleti arasında herhangi bir antlaşma (oturma ya da eski adıyla ikamet antlaşmaları gibi) yoksa, ülke devletinin ülkesel yasaları yabancılar için de geçerli olacaktır. Yabancılar ülke devletinin cezai ve mali yasalarına bağlı olacaklardır (öte yandan, yabancılar kendi devletlerinin kişisel statülerine ilişkin yasalarına bağlı olmayı sürdürebileceklerdir). -Bir devletin ülkesine girmek isteyen ya da giren bir yabancıyı sınır dışı etmesi onun ülkesel yetkileri arasındadır.

İNCELEME: Kavramlar Yabancıların statüsü (devam)
-Bir devlet başka bir devlet ile yaptığı herhangi bir antlaşmayla (adlî yardımlaşma sözleşmesi gibi) o devlet ülkesinde suç işleyen kişileri geri vermeyi kabul etmemişse, suçluları geri verme konusunda da değerlendirmeyi kendisi yapma yetkisine sahiptir. -Bir devletin ülkesinde bulunan yabancılara ait eşya ve mallara ilişkin yetkilerine gelince, yurttaşlarının malları için olduğu gibi yabancılara ait bulunan bütün taşınır ve taşınmaz mallar da, ilke olarak, ülke devletinin yasalarına bağlı bulunmaktadır. Ancak, ülke devletinin yasalarını yabancıların mallarına zarar verecek bir biçimde kullanmaması gerekir. Bir Devlet, ülkesinde gerçek ya da tüzel kişiliğe sahip yabancıları ya da yabancı yatırımları kabul ettiği anda onları yasaların güvencesi altına almak ve onlara karşı davranışları açısından belirli yükümlülükler yüklenmek zorundadır.

İNCELEME: Kavramlar Devletin ülkesel yetkisine sınırlamalar ve kuraldışılıklar Sınırlamalar devletin ülkesel yetkisinin tanrılığına ilişkin bulunurken, kuraldışılıklar devletin ülkesel yetkisinin münhasırlığını etkiler. a) Devletin ülkesel yetkisine sınırlamalar i) başka devletlere ve yurttaşlarına zarar vermeme yükümlülüğü; ii) başka devletlerin ülkesel yetkileriyle ilgili işlemlerine saygı yükümlülüğü.

İNCELEME: Kavramlar b) Devletin ülkesel yetkisine kuraldışılıklar
Kimi durumlarda bir devlet, ülkesi üzerinde, başka bir devlet ya da devletler yararına olmak üzere, birtakım ülkesel yetkilerini kullanamamaktadır. Bu kural-dışılıkları iki guruba ayırma olanağı vardır. YETKİ DEVRİ OLAN: Birinci gurup, bir devletin ülkesi üzerinde ülkesel yetkilerini kullanamamasının bu yetkilerin kullanılmasının bir başka devlete ya da devletlere tanınması anlamına da gelmediği durumları kapsamaktadır. Başka bir deyişle, bu durumlarda bir ülkesel yetki devrinden çok, bir devletin ülkesel yetkisini kullanmaktan vazgeçmesi ile karşılaşılmaktadır. Kimisi yapılageliş kuralı niteliği kazanan kimisi ise andlaşmadan doğan bu kuraldışılıkların en belli başlıları şunlardır: i) yabancı devletlerin ve uluslararası örgütlerin dokunulmazlığı ve bağışıklığı; ii) devletin ülkesinden, başka devletler lehine geçit hakkı tanınması; iii) devlet ülkesinin askerden ve silahtan arındırılması; iv) devletin tarafsızlaştırılması.

İNCELEME: Kavramlar YETKİ DEVRİ OLMAYAN: Devletin ülkesel yetkisinin kullanılmasında münhasırlığına getirilen ikinci gurup kuraldışılıklar ise, bu yetkilerin kullanılmasında ülke devletinin başka bir devlete ya da devletlere geçici ya da sürekli olarak yetki devrinde bulunmasını gerektirmektedir. Bu kuraldışılıkların barış zamanında, ilgili devletin açık rızası ile olan belli başlıları: i) kapitülasyonlar; ii) yönetim hakkının devri; iii) koruma altında devlet statüsünün kabulü; iv) yabancı askeri üslere ve kuvvetlere tanınan kimi ülkesel yetkiler; v) yabancı konsoloslukların kimi görevleri. Bunlara savaş zamanında bir devlet ülkesinin askeri işgali sonucu ilgili ülkede yabancı devlet ya da devletlerin ülkesel yetkiler kullanmasını da eklemek gerekmektedir.

BM BARIŞI KORUMA KUVVETLERİ’NİN HUKUKSAL STATÜSÜ VE YARGILANMASI

- BM Sözleşmesi, uluslar arası barış ve güvenliği koruyabilmek adına, bir taraftan üye devletlerin uyuşmazlıklarını öncelikle barışçı yollardan çözmeye çalışmaları ve diğer devletlerin toprak bütünlüğüne, siyasal bağımsızlığına saygılı olmalarını talep etmiş ve uluslar arası ilişkilerde kuvvet kullanmayı/kuvvet kullanma tehdidinde bulunmayı yasaklamış, diğer taraftan da, üye devletlerin anlaşmazlıklarını barışçı yollardan çözememeleri ve barışın bozulması durumunda, barışın yeniden tesisi ve korunması için zorlayıcı/zorlayıcı olmayan yöntemlerin kullanılmasını öngörmüştür. - Hukuki dayanağını Antlaşmanın VI ve VII’nci bölümlerindeki düzenlemelerden alan Barışı destekleme harekatının bir bölümünü teşkil eden barışı koruma harekatları, giderek yaygınlaşmaya başlamış, dolayısıyla barışı koruma kuvvetlerinin hukuksal statüsü ve kuvvet mensuplarının görev yaptığı ülkedeki ceza yargısı dokunulmazlıkları, daha önemli hale gelmiştir.

- Barışı koruma kuvvetleri, uluslararası barış ve güvenliği kuvvet kullanarak sağlamak için değil, onu zorlayıcı olmayan yöntemlerle korumak ve devam ettirmek için teşkil edilirler ve bu bakımdan, uluslararası barış ve güvenliği kuvvet kullanarak, zorla sağlamak üzere kurulan kuvvetten farklıdırlar. Barışı koruma harekatı; çatışma bölgelerinde uluslararası barış ve güvenliği yeniden kurmak ve korumak üzere, askeri birliklerin, gözlemcilerin ve sivil unsurların kullanıldığı, tarafların rıza ve işbirliğine dayanan, kuvvete başvurulmasını ancak kendini savunma amacı ile sınırlayan ve uyuşmazlıkta tarafsız olan bir harekattır. - Kendini savunma hariç kuvvet kullanmama ilkesi, geleneksel barışı koruma harekatı için yasal bir koşul olmakla birlikte, kendilerine yönelik bir silahlı saldırı olduğunda, çok yakın bir hayati tehlike söz konusu olduğunda veya bir zayiat meydana gelmişse, görev yerlerinden çekilmeye zorlanmaları ya da görevlerinin icrasının şiddet kullanılarak engellenmesi durumunda, BM kontrol noktaları, bina ve araçlarına yönelik silahlı saldırı halinde, silahlı saldırıya uğrayan diğer BM personelinin korumak, tehlikeyi önlemek, saldırganı ele geçirmek için, olay yerindeki BM kuvveti komutanının emriyle, en az zarar verecek şekilde derhal ateş açılabilir veya geniş anlamda kendini savunma kuralı çerçevesinde uygun görülen kuvvet kullanılabilir.

YABANCI ASKER KİŞİLERİN YARGILANMASI
YABANCI ASKERİ KUVVETLERİN HUKUKİ STATÜSÜNÜN ULUSLARARASI ANLAŞMALARLA DÜZENLENMESİ - Görev gereği bir başka ülkeye giden NATO ve BM mensupları gibi yabancı askerler, esasen gittikleri ülkelerde “yabancı” statüsündedirler. Bununla birlikte ülkeye giriş-çıkışları, ikametleri, yargılanmaları gibi konularda diğer yabancılardan farklı muameleye tabi olmaları nedeniyle “özel statülü yabancı” olarak kabul görmektedirler. -Askeri birliklerin, yabancı devlet ülkesinde yerleşmesi veya bir süre kalması söz konusu olduğunda, bu birliklerin hukuki statüsünün bir anlaşma ile düzenlenmesi yoluna gidilmiştir. Bir ülkede uzun süreli kalacak askeri birliklerin hukuki statüsü belirleyen bu anlaşmalara genel olarak “Kuvvetlerin Statüsüne Dair Anlaşma” (Status of Forces Agreement: SOFA) denilmektedir. Bu anlaşmalarda askeri birliklerin ülkede bulunmaları nedeniyle akit tarafların kişiliklerine, savaş veya barış durumunun söz konusu olup olmamasına göre değişen çözümler kabul edilmektedir. Ülkede uzun süreli kalan askeri birliklerin statüsünü belirleyen anlaşmalardan olan “Birleşmiş Milletler’in Ayrıcalık ve Bağışıklıklarına Dair Sözleşme” ile NATO SOFA, uygulama alanlarının genişliği ve diğer birçok anlaşmaya örnek olmuşlardır.

Birleşmiş Milletler’in Ayrıcalık ve Bağışıklıklarına Dair Sözleşme 13 Şubat 1946 tarihinde imzalanan ve “Convention on the Privileges and Immunities of the United Nations” olarak adlandırılan ve Birleşmiş Milletler teşkilatında görev yapan personelin hukuki statüsünü belirleyen anlaşma ile yabancı bir ülkeye BM Kararları doğrultusunda gönderilen sivil ve askeri personelin tabi olacağı özel kurallar, yargılama yetkisi, mali konular, ülke içinde seyahat serbestisi başlıkları altında ele alınmıştır. Sözleşme ile BM kararları doğrultusunda yabancı bir ülkeye gönderilecek askeri personelin gittikleri ülkelerde işleyecekleri suçlar nedeniyle yargılanmaları konusunda devletlerin yargılama yetkilerini kısıtlayan hükümler getirilmiştir. Ayrıca gümrük işlemlerinde kolaylık ve vergi muafiyetleri tanınmıştır.

Barışı Koruma Kuvvetleri’nin Ceza Yargısı Dokunulmazlığı - Kural olarak, çok uluslu bir kuvvet, aksine antlaşma yok ise, kabul eden devletin iç hukukuna tabidir. Ancak, daha etkin ve somut işbirliği için, bu kuvvetlerin kabul eden devlet ülkesindeki hukuksal durumunu, hak ve yükümlülüklerine ilişkin olarak, BM Genel Sekreteri ile ev sahibi ülke hükümeti arasında, barış gücü harekatı ile ilgili kuvvetler statüsü sözleşmeleri yapılır ve bu sözleşmeler, katılma antlaşmasında bununla ilgili olarak yer verilecek atıf yoluyla, kuvvet gönderen devletleri de etkiler. - Barışı koruma harekatları için yapılacak statü sözleşmesi barış gücü mensuplarının ev sahibi ülkeye girişinde gereken kolaylık ve ayrıcalıkları, ülke içindeki uluslar arası konumunu ve hukuksal statüsünü, emir-komuta zincirini, uygulanacak idari esas ve usulleri, cezai yargı yetkisi, asker ve sivil makamlar arasında koordine ve işbirliği esaslarını, ayrıca Barışı koruma kuvveti personelinin, görevlerine giderken geçtikleri üçüncü ülkelerdeki, hak ve yükümlülüklerini düzenler.

- BM barışı koruma kuvveti, Örgüt’ün bir alt ya da yardımcı organı durumunda olduğu için, bu sıfatla BM’nin statü, ayrıcalık ve dokunulmazlıklarından yararlanır. Bu nedenle, barışı koruma kuvveti ve mensupları hakkında, verilen görevleri yerine getirirken, kabul eden devletin ülkesinde, Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nin 104 ve 105’nci maddeleri ile 1946 tarihli Birleşmiş Milletler Ayrıcalıklar ve Bağışıklıklar Sözleşmesi hükümleri de uygulanabilecektir. Söz konusu sözleşmeler ile barışı koruma kuvvetleri personeline ceza yargısı dokunulmazlığı tanınmaktadır. - Askeri personel dışında kalan ve BM tarafından kuvvete atanan sekreterya memurları ile bölgeden temin edilen yerel sivil personel kuvvet mensubu olarak kabul edilmez ve ayrıcalık ve dokunulmazlıklardan yararlanamazken, katılan devletlerin kendi kuvvetleri içerisinde görevlendirdikleri kendi sivil personeli kuvvet mensubu sayılır. Ayrıca, kuvvet mensuplarından farklı olarak, kuvvetin kendisinin de statü, ayrıcalık ve dokunulmazlıklarının düzenlenmesi gerekir. Kuvvet, BM’nin bir tali organı durumunda olması nedeniyle, BM Sözleşmesi’nin 22 ve 29’ncu maddeleri gereğince, BM’nin bütün ayrıcalık ve dokunulmazlıklarından yararlanır.

Kuvvet Mensuplarının Ceza Yargısı Dokunulmazlıkları - Aksi anlaşma ile kararlaştırılmadığı sürece, kuvvet mensuplarının kabul eden devlet ülkesinde işledigi suçlar açısından, kabul eden ülke devletinin yasaları uygulanır. Kabul eden devletle özel anlaşma yapıldığı hallerde ise istisna olarak, genellikle kuvvet mensuplarının birbirine karşı işledikleri suçlar ile kuvvetin güvenliğine karşı ya da personelin birbiri aleyhine işlenen suçlar kabul eden ülke devletinin yargı yetkisi dışında bırakılır. - BM Barışı koruma kuvveti, BM Sözleşmesi’nde belirtilen amaç ve prensipler doğrultusunda faaliyet gösteren bir alt organı durumunda olduğu ve barış gücü kuvveti birlik veren ülkelerin gönüllü katkıları ile oluşturulduğu için, kuvvet gönderen ülkeler kuvvette yer alan ulusal unsurlarının mutlak bir ceza dokunulmazlığına sahip olmalarını isterler. Bu nedenle, barış gücü mensupları üzerindeki ceza yargı yetkisi tamamen gönderen devlete bırakılmış, kuvvet mensupları bulundukları ülkede işledikleri bütün suçlar bakımından, kendi devletlerinin ceza yargı yetkisine tabi kılınarak, ülke devletine karşı tam bir yargı bağışıklığı statüsü sağlanmıştır.

- Ceza yargı yetkisine sahip kuvvet gönderen devletin, personelinin işlediği suçlarla ilgili olarak kovuşturma açmaması, ev sahibi ülke devletine yargılama yapma hakkı vermez, ancak böyle bir durumda gönderen devlet, BM ile yaptığı katılma anlaşmasına aykırı hareket etmiş olacağından, BM’nin bu devletten tazminat isteme hakkı doğar, hatta BM ceza kovuşturmasına tabi tutulmayan birlik mensubunun veya bütün birliğin geri çekilmesini isteyebilir. Zira ceza yargısı dokunulmazlığı, hiç bir şekilde ev sahibi devletin hukuk kurallarını çiğneme hakkı vermez. Bu nedenle gönderen devletlerin, kuvvet mensuplarının ev sahibi devletin vatandaşlarına yönelik suçlar işlememelerini ve yerel düzenlemelere saygılı olmalarını sağlayacak önlemleri almaları gerekir. - Ev sahibi ülkede suç teşkil eden bir fiilin, katılımcı ülke yasalarına göre suç sayılmamış olması durumunda, katılımcı ülkenin suç işleyen personelini cezalandırma görevini yerine getirmesi mümkün olmamakla birlikte, kuvvet mensuplarına sağlanan ev sahibi devletin ceza yarısından bağışıklık statüsü, bu devletin yetkili makamlarının suç işleyen kuvvet mensubunu yakalamasına ve tutmasına engel değildir. Ev sahibi devlet yetkilileri ilk soruşturma işlemlerini yaparak suç işleyen kuvvet mensubunu kendi kuvvet yetkililerine teslim etmek üzere gözetim altına alabilir, kuvvet yetkilileri ilk soruşturmayı yaptıktan sonra, görev mahallerinde işlenen suçlar nedeniyle ya da ev sahibi devletin talebi ile diğer yerlerde işlenen suçlar nedeniyle kuvvet mensubu şahısları tutuklayabilirler.

Tazminat Talepleri Barışı koruma harekatlarında kuvvetin ve kuvvet mensubunun, aleyhlerinde açılan hukuk ya da tazminat davalarında, ileri sürülen iddialara karşı yeterli savunma yapması büyük zaman kaybına yol açacağı ve görevi aksatacağından, yapılan sözleşmelerde hukuk yargısından bağışıklık hakkı da düzenlenmiştir. - Her türlü hukuki iddialara ilişkin olarak, kuvvet mensubunun resmi görevini yerine getirebilmesi açısından mallarına el konulmaması, Barış gücü mensuplarının görevli iken işledikleri haksız fiillerden dolayı üçüncü taraflara karşı hukuksal tazminat sorumluluğunun, BM’ye ait olması, tazminat taleplerinin, biri Genel Sekreter, biri ev sahibi ülke, üçüncüsü de ortaklaşa Genel Sekreter ile ev sahibi hükümet tarafından seçilen başkandan oluşan üç kişilik tazminat komisyonunca incelenerek karara bağlanması öngörülmüştür.

Komutan Sorumluluğu - Barış gücü amacına uygun şekilde, BM Genel Kurulu, Güvenlik Konseyi veya yetkili kılınmış ise Genel Sekreterce atanan bir komutanın emri altında görev yapar. Barış gücü veya bu gücün parçası olan bir kuvvet, ev sahibi ülke veya kuvvet gönderen devlet hükümetinden emir ve talimat alamaz. Barış gücü komutanı, BM’nin hizmetinde olup, Genel Sekretere karşı sorumludur. - Barış gücü kuvveti komutanı, barış gücü kuvvetinin genel disiplin ve düzeninden sorumludur. Bu amaçla kendisi bizzat soruşturma yapmaya, bilgi ve görüş istemeye yetkilidir. Disiplini korumak için kuvvetin görev ve sorumluluk bölgesi ile gerekli diğer mahalleri gözetim altında tutmak üzere, barış gücünün askeri inzibat kuvvetini kullanabilir. Ancak barış gücü komutanının, aksi kararlaştırılmış olmadıkça, sevk ve idaresi altındaki milli unsur mensupları üzerinde disiplin ceza yetkisi yoktur. Disiplin ceza yetkisi, milli unsur komutanına aittir. Milli unsur komutanı, birliğinde disiplin ceza yetkisini milli mevzuat hükümleri çerçevesinde kullanır. Kuvvetler statüsü sözleşmesindeki hükümlere göre, askeri inzibat kuvvetinin, barış gücü kuvveti mensuplarını tutuklama yetkisi mevcut olabilir.

NATO MENSUPLARININ STATÜSÜ
VE YARGILANMASI

NATO MENSUPLARININ YARGILANMASI
NATO (GENEL) -İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kanada, Danimarka, İzlanda, İtalya, Norveç ve Portekiz’in katılımıyla 4 Nisan 1949 tarihinde Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) kurulmuştur. - 17 Ekim 1951’de Londra’da Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya katılmasını sağlayacak protokol metni yayımlanmış, protokolün üye devletler tarafından onaylanmasını müteakip, Türkiye, 18 Şubat 1952 tarihli 5886 sayılı Kanunu onaylayarak resmen NATO üyesi olmuştur. Görev gereği bir başka ülkeye giden NATO mensupları gibi yabancı askerler, esasen gittikleri ülkelerde “yabancı” statüsündedirler. Bununla birlikte ülkeye giriş-çıkışları, ikametleri, yargılanmaları gibi konularda diğer yabancılardan farklı muameleye tabi olmaları nedeniyle “özel statülü yabancı” olarak kabul görmektedirler. NATO mensuplarının gittikleri ülkede sıradan bir yabancıdan daha fazla haklara ve muafiyet/ bağışıklıklara sahip olmasını sağlamak adına - NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi (NATO SOFA) - Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatının Milli Temsilciliklerinin ve Milletlerarası Personelinin Statüleri Hakkında Sözleşme (Ottowa Sözleşmesi) - Kuzey Atlantik Antlaşması Mucibince Kurulmuş Olan Milletlerarası Askeri Karargâhların Statüsüne Müteallik Protokol (1952 Paris Protokolü), gibi sözleşme ve protokoller imza edilmiştir.

Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatının Milli Temsilciliklerinin ve Milletlerarası Personelinin Statüleri Hakkında Sözleşme (Ottowa Sözleşmesi) Askeri olmayan NATO organlarına atanan personel, tarihinde Ottowa'da imzalanan "Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatının Milli Temsilcilerinin ve Milletlerarası Personelin Statüleri Hakkında Sözleşme" (Ottowa Sözleşmesi) hükümlerine tabi olacaktır tarihli 6375 sayılı Kanunla Türkiye tarafından da kabul edilen bu sözleşme hükümleri, esasen NATO'nun sivil yapısı içerisinde görevli olan personel için geçerli olup, aksi söylenmedikçe, Kuzey Atlantik Antlaşması hükümlerine göre kurulmuş olan askeri karargâhlarda ve diğer askeri organlarda görevlendirilen personel için uygulanmaz. Teşkilat nezdinde daimi baş temsilci tayin olunan her şahıs ile onun resmi personelini teşkil edip bu ülkede ikamet eden ve bir taraftan kendilerini tayin eden devlet ile teşkilat, diğer taraftan teşkilat ile ülkesinde ikamet edecekleri devlet arasında mutabık kalınacak şahıslar; diplomatik temsilcilere ve onların eşit derecedeki resmi personeline tanınan imtiyaz/dokunulmazlıklardan yararlanırlar. Bir üye devletin, konsey veya konseyin bir tali organı nezdinde bulunup da 12. madde hükümleri kapsamına girmeyen her temsilci (delegasyonların bütün temsilcileri, müşavirleri ve teknik uzmanları), vazife ile bir başka üye devletin ülkesinde bulunduğu sürece şu imtiyaz ve muafiyetlerden yararlanır: Tutuklanma ve hapsedilme konusunda muafiyet / Resmi sıfat altında yapılan yazılı ve sözlü beyanat ve fiiller bakımından adli takibattan masuniyet / Her türlü evrakının dokunulmazlığı / Para ve kambiyo mevzuatı ve kişisel eşyası konusunda muafiyet/kolaylıklardan faydalanmak / Göreve başlamak üzere ilk defa olarak ilgili ülkeye ev ve zati eşyasını gümrük resminden muaf olarak ithal/görevinin bitiminde ihraç etme ve şahsi kullanımı için özel motorlu aracını gümrük resminden muaf olarak geçici olarak ithal/bilahare ihraç etme hakkı.

Kuzey Atlantik Antlaşması Mucibince Kurulmuş Olan Milletlerarası Askeri Karargâhların Statüsüne Müteallik Protokol (1952 Paris Protokolü) Kuzey Atlantik Antlaşmasına Taraf Devletler Arasında Kuvvetlerin Statüsüne Dair Sözleşme (NATO SOFA) hükümlerine dayanan bu protokol, NATO üyesi devletlerin ülkelerinde milletlerarası askeri karargâhlar tesis edilebilmesi usul ve esasları ile bu karargâhlara atanan personelin hukuki durumunu ele almaktadır. 10 Mart 1954 tarihli 6375 sayılı Kanunla107 Türkiye tarafından da kabul edilen Paris Protokolü, NATO SOFA ile tanınan hak ve yükümlülüklerin NATO’nun milletlerarası askeri karargâhlarında çalışan personel için de geçerli olacağını teyit etmekle birlikte karargâhların kendi yapılarından kaynaklanan usulleri ele almaktadır.

NATO VE Kuzey Atlantik Antlaşmasına Taraf Devletler Arasında Kuvvetlerin Statüsüne Dair Sözleşme” (NATO Status of Forces Agreement – NATO SOFA) - Uluslararası hukuk kapsamında icra edilecek olan bir görev için yabancı ülkelere gönderilen kişilerin gittikleri ülkelerde yabancı muamelesi görmesi halinde görevin aksayabileceği, yabancılar hukukunun genel kuralları ile sağlanan korumanın yeterli olmadığı, bunların özel bir muameleye tabi olarak çeşitli haklarla donatılmaları, NATO’nun kuruluş amacı olan “uluslararası güvenliği sağlamak için dayanışma ve işbirliğini tesis etmek” ilkesinin bir sonucu olarak yabancı bir ülkede görev yapan NATO mensuplarının diğer yabancılara nazaran bazı hak ve bağışıklıklara sahip kılınmaları gerektiği değerlendirilerek ve Kuzey Atlantik Antlaşması ortak savunma politikalarının en etkili şekilde icra edilebilmesi için taraflar arasında sıkı bir işbirliği yapılmasını öngörmüştür. Bu işbirliğini tesis etmek amacıyla 19 Haziran 1951’de “Kuzey Atlantik Antlaşmasına Taraf Devletler Arasında Kuvvetlerin Statüsüne Dair Sözleşme” (NATO Status of Forces Agreement – NATO SOFA) imzalanmıştır. Sözleşmede NATO mensuplarının birbirleri ülkelerine giriş çıkışları, gümrük kolaylıkları, oturmaları, vergi muafiyetleri, yargılanmaları, sebep oldukları zararların tazmini gibi konulardaki ayrıcalık ve bağışıklıklar düzenlenmiştir.

TÜRK HUKUKUNDA YABANCI ASKERLER
-TCK, kural olarak, kimseye herhangi bir imtiyaz tanımaksızın Türkiye’de yasayan herkes bakımından geçerlidir; dolayısıyla yabancı askerler içinde geçerlidir. - TCK Md 8 ülkesellik prensibi düzenlenmiştir: “Türkiye'de islenen suçlar hakkında Türk kanunları uygulanır. Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye'de islenmesi veya neticenin Türkiye'de gerçeklesmesi halinde suç, Türkiye'de islenmis sayılır. Suç; a) Türk kara ve hava sahaları ile Türk karasularında, b) Açık denizde ve bunun üzerindeki hava sahasında, Türk deniz ve hava araçlarında veya bu araçlarla, c) Türk deniz ve hava savas araçlarında veya bu araçlarla, d) Türkiye'nin kıt'a sahanlıgında veya münhasır ekonomik bölgesinde tesis edilmis sabit platformlarda veya bunlara karsı, İslendiginde Türkiye'de islenmiş sayılır.” - Yabancı askerler gerek TCK, gerekse As.CK tabi olabilirler.

- Yabancı asker kisiler, ülkemizde isledikleri suçlar bakımından, sivillerden farksız bir durumdadırlar. Bu kişilerin Türkiye'de isledikleri suçlar hakkında (eger diplomasi dokunulmazlıgından yararlanmıyorlarsa) As.CK degil, TCK nun uygulanması gerekir. Bu durumun istisnası: - Savasan Türk Ordusu nezdinde bulunan yabancı subaylar - Mülteci yabancı asker kisiler -Yabancı savas esirleri - NATO Anlaşmasına taraf olan Devletlerin asker kisileri ve diger sahıslar. - İlk üç maddede belirtilen istisnai durumların mevcut olması halinde, yabancı asker kisilerin Türkiye’de isledikleri suçlar bakımından, bu sahısların diplomasi dokunulmazlıgından istifade etmemeleri halinde, Türk As.CK.; ve dördüncü halde de TCK uygulanır.

Savasan Türk Ordusu Nezdinde Bulunan Yabancı Subaylar As.CK nun 157. maddesine göre: ”Muharip Türk Ordusu nezdinde bulunmalarına müsaade edilmiş olan yabancı subaylar, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetince hususi mukarrerat yapılmamışsa, Türk subayları hakkındaki hükümlere tabidirler”. Bu gibi kimselerin Türk Ordusu nezdinde bulundukları sürece, Türk asker kişisi gibi işlem görmelerini kanun kabul etmiştir. Bu kişiler, Türk As.CK.nda yazılı bir suç isleyecek olurlarsa, bu kanuna göre cezalandırılırlar. Ancak bu hükmün uygulanması için, dört şartın gerçekleşmesi gerekir 1. Yabancı asker kişinin “subay” olması (astsubay olması halinde, “sivil” işlemi görür. Fakat bu gibi siviller de, As.CK nun 155. maddesi gereğince As.CK na tabi olmaları sebebiyle, yine Türk As.CK.nda yazılı suçlardan herhangi birini isleyecek olurlarsa, bu kanuna göre cezalandırılırlar. Dolayısıyla sonuç değişmez; Dolayısıyla As.CK.nun 157.nci maddesinde öngörülen yabancı asker kişinin “Subay” olması sınırlaması, aynı kanunun 155.nci maddesi ile genişletilmiş ve hatta kaldırılmıştır).

Savasan Türk Ordusu Nezdinde Bulunan Yabancı Subaylar 2. Bu gibi asker kisilere “Hükümetçe müsaade edilmis olması”. Müsaade olmaksızın Türk Ordusuna sokulan yabancı subay, Türkiye’nin savas halinde bulundugu düsman Devletine mensup olmasa dahi, sivil islemi görür. Türk Ordusu nezdinde bulunmalarına müsaade edilen yabancı subayların yanlarında bulunan emir erleri, aileleri gibi bazı kimselerin suç işlemesi durumunda, bunlar da As.CK.na tabi olurlar ve askeri mahkemelerde yargılanırlar 3. Yabancı subayın “savas halinde” Türk Ordusu nezdinde bulunması. Dolayısıyla, Türk Ordusu nezdindeki yabancı subay barıs zamanında burada bulunmakta ise, isledigi suçlar bakımından sivil islemi görür ve esasta As.CK. na degil TCK na tabi olur. Bunlar hakkında Türk askeri mahkemelerinin yetkisi sadece savas halinde kabul edilmistir. 4. Yabancı subayın mensup oldugu Devletle, Türkiye arasında bunun aksine bir anlasma yapılmamış olması

Mülteci Yabancı Asker Kişiler - Kastedilen askerler, Türkiye ile savas halinde bulunmayan bir Devletin asker kişileridir. Aksi takdirde bir mülteci degil fakat bir “savas esiri” söz konusu olur. - As.CK.nda açıklık olmamasına rağmen, 4104 sayılı “Muharip yabancı ordu mensuplarından Türkiye'ye iltica edenler hakkında Kanun” un 7. maddesine göre, “Gözaltı edilen yabancı askeri şahısların cezai muameleleri TCK ve As. Muhakeme Usulleri Kanunlarına tabidir”. 4104 sayılı kanun, bu gibi kişilerin, uygun yerlerde gözaltı edilmelerini ve bir suç islediklerinde Türk As.CK.na tabi tutulmalarını emretmiştir. Bu kişiler As.MKYUK.nun 11/E maddesi gereğince askeri mahkemelerde yargılanır. - Bu gibi mülteciler, gözaltından çıkarılıp, ülkede kalmalarına müsaade edildikleri takdirde TCK’ya tabi olurlar.

Yabancı Savas Esirleri ve 1907 La Haye anlaşmalarına ve tarihli “Savas Esirleri Hakkında Uygulanacak Muamelelere Dair Cenevre Sözleşmesi”nin 82. maddesine göre; savaş esirleri, bunları elinde tutan Devletin silahlı kuvvetleri hakkında geçerli bulunan kanun, tüzük ve genel emirlere tabi olurlar. Bu nedenle Türkiye’deki savaş esirleri, TSK hakkında geçerli bulunan kanunlara ve bunların basında da As.CK na tabi bulunurlar ve kendilerini esir etmiş olan Devletin kendi asker kişilerine verilen cezalardan başka bir ceza ile cezalandırılamazlar. - As.CK.nun 158. maddesine göre, “Harp esirleri bir suç islerse rütbelerine göre bu kanun mucibince cezalandırılırlar”. As.CK. nun 164. maddesinin (C) bendi savaş esirlerine disiplin cezasının verilebileceğini; 174 madde, bu kimselerin, rütbeleri ne olursa olsun, disiplin cezası bakımından “er” muamelesi göreceklerini ifade etmiştir. - As.MKYUK nun 14/D maddesi, “Savaşta esir edilenlerin isledikleri suçlara ait bütün davalar” diyerek, bu gibi kişilerin Türk askeri mahkemelerinin yargısına tabi bulunduklarını açıklamıştır.

NATO MENSUPLARININ STATÜSÜ VE YARGILANMASI
TÜRKİYE VE NATO SOFA

TÜRKİYE VE NATO SOFA GENEL:
-İngiltere, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kanada, Danimarka, İzlanda, İtalya, Norveç ve Portekiz’in katılımıyla 4 Nisan 1949 tarihinde Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) kurulmuştur. 17 Ekim 1951’de Londra’da Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya katılmasını sağlayacak protokol metni yayımlanmış, protokolün üye devletler tarafından onaylanmasını müteakip, Türkiye, 18 Şubat 1952 tarihli 5886 sayılı Kanunu onaylayarak resmen NATO üyesi olmuştur. -NATO mensuplarının gittikleri ülkede sıradan bir yabancıdan daha fazla haklara ve muafiyet/ bağışıklıklara sahip olmasını sağlamak adına NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi (NATO SOFA) / Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatının Milli Temsilciliklerinin ve Milletlerarası Personelinin Statüleri Hakkında Sözleşme (Ottowa Sözleşmesi) / Kuzey Atlantik Antlaşması Mucibince Kurulmuş Olan Milletlerarası Askeri Karargâhların Statüsüne Müteallik Protokol (1952 Paris Protokolü), gibi sözleşme ve protokoller imza edilmiş, Türkiye’de gerek bu protokolleri gerekse ABD ile ikili Protokolleri imza etmiştir.

NATO Mensuplarının Hukuki Statüsünü Belirleyen Uluslararası Düzenlemeler

NATO Mensuplarının Hukuki Statüsünü Belirleyen Uluslararası Düzenlemeler-Devam

NATO MENSUPLARININ HAKLARI
YABANCILAR KAPSAMINDA ÖZEL STATÜLÜ YABANCILAR VE BUNLARA UYGULANACAK HUKUK Yabancı: Bir devletin ülkesinde bulunan ancak o devletin vatandaşlığını iddia etmeye hakkı olmayan kişi. Diğer bir ifadeyle vatandaşı olmadığı bir ülkede bulunan kişiler. Yabancılar, yabancı devlet vatandaşlarını, birden çok vatandaşlığı olanlar (vatandaşlıklardan birisi o ülkenin vatandaşlığı olmamak kaydıyla), vatansızlar, mültecileri, henüz vatandaşlık kazanmamış göçmenleri yabancı gerçek kişilerin yanı sıra tüzel kişiler olarak yabancı ortaklıklar ile yabancı dernek ve vakıfları kapsar. Yabancılar Hukuku: Bir ülkede bulunan yabancılar için, yabancı olmaları sebebiyle konulmuş olan kuralların tümü. Yabancılar hukuku kurallarını, kuralların niteliğinden hareketle, genel yabancılar hukuku kuralları, özel yabancılar hukuku kuralları ve özel statülü yabancılara ilişkin kurallar olmak üzere 3’e ayrılabilir. Genel yabancılar hukuku kuralları ilke olarak her yabancıyı ilgilendirebilen gerek uluslararası gerekse ulusal kaynaklı kurallardan oluşmaktadır. (AİHS, Anayasa, Pasaport Kanunu, YİSHK gibi) Özel yabancılar hukuku kuralları ise belirli bir faaliyet alanını düzenlemeleri nedeniyle sadece söz konusu faaliyet kapsamına giren yabancıları ilgilendiren kurallardan oluşmaktadır. (Tapu Kanunu, Petrol Kanunu, Noterlik Kanunu gibi) Özel statülü yabancılara ilişkin kurallar ise, hukuksal durumları çeşitli nedenlerden dolayı belirgin bir şekilde diğer yabancılardan farklı olan kişilere (diplomatik muafiyetli yabancılar, NATO mensupları, göçmenler, mülteciler, vatansızlar, AB vatandaşları, Türk vatandaşlığından izin alarak çıkanlar, KKTC vatandaşları gibi) uygulanan kurallardan oluşmaktadır.

NATO MENSUPLARININ HAKLARI
Özel Statülü Yabancılar: Çeşitli sebeplerle diğer yabancılardan daha elverişli koşullara sahip olan mülteciler, vatansızlar ve NATO mensupları için genel bir kavram olarak “özel statülü yabancı” kavramı kullanılmıştır. Diğer bir görüşe göre, statüleri uluslararası hukuktan kaynaklanan kurallarla belirlenmiş olan ancak uluslararası anlaşmalar ve uluslararası teamül kurallarının boşta bıraktığı hususlarda yabancılar hukukunun genel kurallarına tabi olan yabancılara “özel statülü yabancı” denilmektedir. Başka bir görüşe göre ise; resmi görevleri nedeniyle ülkeleri dışında bulunan ancak diğer yabancılara nazaran bir takım ayrıcalıklara sahip olan diplomatlara ve diplomatlarla benzer özellik taşıyan BM temsilcileri ile NATO mensuplarına “özel statülü yabancılar” denilir. Başka bir görüşe göre,; siyasi görevliler, konsoloslar, işgal kuvvetleri mensupları, Birleşmiş Milletler, NATO gibi uluslararası kuruluşlarda görevli personel, mülteciler ve vatansızlar gibi uluslararası anlaşmalarla statüleri düzenlenmiş kişiler ve ikili anlaşmalara dayanarak ülkede bulunan dost devlet kuvvetleri özel statülü yabancılardır. Özel statülü yabancıların hukuki durumu, yabancılar hukukunu ve devletler genel hukukunu birlikte ilgilendiren kendine özgü ilkelere bağlıdır. Yabancılara özel statü bahşeden kurallar, özel kanun niteliğinde olduğundan öncelikle uygulanırlar. Dolayısıyla özel statülü yabancılar, uluslararası anlaşmalarla ele alınmamış hususlarda yabancılar hukukunun genel kurallarına tabi olurlar. Yani, statülerini belirleyen uluslararası anlaşmalardan kaynaklanan kurallar, yabancılar hukukunun kuralları karşısında “özel hüküm” oluşturur.

NATO MENSUPLARININ HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ Görev gereği bir başka ülkeye giden NATO askerleri, esasen gittikleri ülkelerde “yabancı” statüsünde olmakla birlikte ülkeye giriş-çıkışları, ikametleri, yargılanmaları gibi konularda diğer yabancılardan farklı muameleye tabi olmaları nedeniyle “özel statülü yabancı” olarak kabul görürler. - NATO mensupları yaptıkları görevle vatandaşı oldukları devleti temsil etmeleri yönüyle diplomat ve konsoloslara benzerler ve çeşitli ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanırlar. - Tanınan bu hakların temel nedeni bu kişileri imtiyazlı hale sokmak ve bunlara menfaat sağlamak değil, uluslar arası hukuk kapsamında icra edilen görevlerin en etkin şekilde yapılmasını garanti altına almak; asker gönderen devleti ve o devletin personelini gereksiz masraflardan ve idari yükümlülüklerden korumak; çeşitli ayrıcalıklardan ve haklardan yararlananlar bireyler olmakla birlikte, bahsi geçen bireylerin uluslararası bir anlaşmaya dayanarak teşkil edilen askeri bir kurumun parçası oldukları ve bu bireylerin devletlerini temsilen kabul eden devlette bulunduklarından hareketle, gönderen devletin menfaatlerini korumaktır.

NATO MENSUPLARININ HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ -NATO mensuplarına tanınan bu uluslararası statü, hak, ayrıcalık ve bağışıklıklar, NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi’ne (NATO SOFA) ve bu sözleşmeye dayanarak yapılan ikili anlaşmalara dayanır ve NATO SOFA’yı temel alır. Dolayısıyla, NATO SOFA ile belirlenen haklar NATO mensuplarına tanınacak standartların minimum seviyesini oluşturur. - NATO SOFA ile NATO mensuplarına bazı haklar tanınmış olmakla birlikte, bahsi geçe sözleşmenin Madde II’ye göre, ev sahibi ülkenin kanunlarına uymak, sözleşmenin ruhuna uygun olmayan hareketlerden ve özellikle her türlü siyasi faaliyetten uzak durmakla yükümlüdürler.

I. Ülkeye Giriş Çıkışlar Yabancıların Türkiye’ye giriş şartları, zaman zaman değişikliğe uğramış olan 1950 tarihli 5682 sayılı Pasaport Kanununda düzenlenmiştir. Pasaport Kanunu karşısında özel hüküm niteliğinde olan NATO SOFA ise, Madde III’te getirdiği düzenlemelerle, yabancıların ülkeye giriş ve çıkışlarında tabi olduğu işlemleri NATO mensupları için azaltmıştır. NATO SOFA’da düzenlenmeyen hususlardaki boşluklar Pasaport Kanunu hükümlerine göre doldurulur. A. Ülkeye Giriş-Çıkış Kapılarını Kullanma Zorunluluğu -NATO SOFA Madde III/1’de; NATO mensuplarının yabancı bir ülkeye giriş ve çıkışlarında o ülkenin belirlediği prosedürlere tabi olması öngörülmüştür. Örneğin, bu kişiler de diğer yabancılar gibi, Türkiye’ye giriş ve çıkışlarını Bakanlar Kurulunca saptanmış olan kapılardan yapmak zorundadırlar (PK m.1). B. Pasaport veya Pasaport Yerine Geçen Bir Belge (NATO Seyahat Emri) Göstermek Mecburiyeti -PK (md. 2) göre, yabancılar, ülkeye giriş-çıkış kapılarında pasaport veya pasaport yerine geçen bir belge (kanun hükümleri gereğince veya bazen de Uluslararası anlaşmalar yoluyla belirlenen, pasavan, hudut geçiş belgesi, gemi adamı cüzdanı, uçak mürettebatı belgesi, demiryolu personeli kimlik belgesi, göçmen vesikası ve NATO seyahat emri gibi belgeler) göstermek mecburiyetindedirler

- NATO seyahat emri, NATO üyesi bir devletin subay, astsubay, erbaş ve erler ile askeri öğrenciler gibi silahlı kuvvetler mensuplarının, kurs, eğitim, resmi toplantı, tatbikat, kurye hizmeti, spor müsabakaları gibi geçici görevlerle gittikleri bir başka NATO ülkesine giriş-çıkışlarında pasaport yerine kullandıkları belgedir. - NATO seyahat emri sadece “kuvvet mensubu” seviyesindeki NATO çalışanları için geçerli olup, “sivil unsurlar” ile “kuvvet ve sivil unsur yakınları”na, ayrıca diplomatik kurye olarak gidenlere, NATO Karargâhlarına daimi görevle gidenlere, askeri ataşelere askeri ataşelikteki diğer görevlilere, kendi isteği ile seyahat edenlere, tedavi amacıyla gidenlere verilmez. NATO mensubu sayılmalarına rağmen NATO seyahat emri kullanmaya hakları olmayan “sivil unsurlar” ile “kuvvet ve sivil unsur yakınları,” ülkeye girişte, pasaport göstermek zorundadırlar. Bu kişilerin hak kayıplarına uğramamaları için pasaportlarında sivil unsur mensubu ve yakını olduklarını gösteren bir kayıt bulunmalıdır. -NATO seyahat emri üzerinde yazılı süre içinde ve sadece belgede yazılı NATO ülkelerinde geçerlidir. Görevin uzaması gerekirse ikinci bir NATO seyahat emrinin, NATO mensubunun bağlı olduğu Komutanlık tarafından, gönderen devletin resmi dilinin yanı sıra İngilizce ve Fransızca olarak tanzim edilmesi gereklidir. -NATO seyahat emri, yer ve zaman bakımından kısıtlı olduğundan, belirtilen yer ve zaman dışında yerlerde ve zamanlarda bulunacak kişiler, ülkeye giriş ve çıkışta NATO seyahat emrinin yanı sıra pasaportlarını da ibraz etmelidir.

C. Vize İşlemleri - Vize, yabancının gireceği ülkenin resmi makamları tarafından verilen o ülkeye girme iznidir. Vize genel kural olmakla birlikte, bazı hallerde ve uluslararası sözleşmelerden kaynaklanan nedenlerle, vize muafiyetleri tanınabilir (örneğin, Pasaport Kanunu md. 10, vize muafiyeti tanımak konusunda Bakanlar Kuruluna yetki vermiş, ayrıca birçok devletle vize mecburiyetini kaldıran sözleşme imzalanmıştır). -NATO üyesi devletler, NATO anlaşmalarına taraf olmakla, NATO mensuplarının ülkeye girişine peşinen izin vermiş olduğundan, bu kişiler vizeden muaftır. NATO SOFA Madde III/1’de, muafiyet sadece “kuvvet mensupları” için tanınmış olmakla birlikte, devletler arasında yapılan ikili anlaşmalarla bu muafiyetin kapsamı, sivil unsurlar ile bunların yakınları da kapsayacak şekilde genişletilmiştir. (Örneğin, Türkiye ile ABD arasında imzalanan anlaşmalar ile, sivil unsurlar ile kuvvet ve sivil unsur yakınları için de, pasaportlarında bu durumlarını gösterir kayıt olmak kaydıyla, vize muafiyeti getirilmiştir. II. Gümrük İşlemleri - Gümrük mevzuatı bakımından genel kural, NATO SOFA Sözleşmesinde gösterilen istisnalar haricinde, bir kuvvet veya sivil unsur mensupları ile bunların yakınlarının, kabul eden devletin gümrük mevzuatına tabi olmasıdır.

-NATO SOFA ile belirlenmiş olan “gümrüklerden geçiş karnesi”nin (triptik) gösterilmesi halinde, kuvvet veya sivil unsurlarının kendilerinin kullanacağı hizmet araçları gümrük vergisi ödemeksizin ülkeye giriş-çıkış yapabilir ve bunlar yol ve köprülerden geçişleri ile ilgili vergilerden muaftırlar (Md. XI/2). - Bir kuvvete veya onun sivil unsuruna ait hizmete mahsus nakil vasıtaları, uçaklar ve gemilerde kullanılacak yakıt, yağ ve makine yağlarının bütün vergi ve resimlerden muaf olarak teslim edilebilmesi için kabul eden Devlet tarafından özel tertibat alınır (Md. XI/11). - Bir kuvvet veya sivil unsur mensubu, kendileriyle yakınlarının kullanımına mahsus motorlu özel araçlarını gümrük resminden muaf olarak ülkeye sokabilirler. Ancak, söz konusu vergilerden muafiyet içeren ikili anlaşmalar yapılmadıkça, yol ve köprülerden geçişleri ile ilgili vergilerden muaf değillerdir (Md. XI/6)

-Bir kuvvet veya sivil unsur mensubu, göreve başlamak üzere kabul eden devlete ilk gelişinde veya yakınlarının onunla yaşamak üzere yanına ilk gelişlerinde, kabul eden devlet ülkesine getirdikleri makul miktarlardaki şahsi eşyaları ile ev eşyaları hizmet süresi için gümrük vergisinden muaftır (Md. XI/4,5). - Gümrük resminden muaf olarak ithal edilen eşyalar, gerekli vergilerin ödenmesi gibi kabul eden devletin ilgili makamlarınca tespit olunacak şartlar dışında, kabul eden devlet ülkesinde satış veya hediye etmek suretiyle tüketilemez veya elden çıkarılamazlar. Ancak, bu eşyalar, tekrar ihraç edilen eşyanın anlaşma uyarınca serbest olarak ithal edilmiş eşya olup olmadığını kontrol edilebilmek kaydıyla, serbestçe tekrar ihraç edilebilir (Md. XI/8). - Resmi mühürle mühürlenmiş resmi evrak, bu evrakı yanında bulunduran kuryelere ait “NATO seyahat emri” üzerinde taşınan evrakın numarası ve taşınan şeyin resmi bir doküman olduğu beyan edilmek kaydıyla, gümrük muayenesine tabi değildir (Md. XI/3). - Bahse konu olan mallara ilişkin düzenlemeler sadece, malların kabul eden ülkesine ithalini ve oradan ihracını değil, aynı zamanda transit suretiyle bir Âkit tarafın ülkesinden geçmesi halini de kapsar (Md. XI/13).

III. İkamet Ve Seyahat - Ülkeye giriş yapan yabancılar, giriş vizesinin ya da vize muafiyetinin bahşettiği süreden fazla Türkiye’de kalmak istedikleri takdirde, Türk yabancılar hukukunun ikamet ve seyahate ilişkin kurallarına (5683 sayılı Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun-YİSHK; Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu-AYBK; Köy Kanunu, Yabancılara Mülk Satışına İlişkin Düzenlemeler; ikili ya da çok taraflı uluslararası anlaşmalar) tabi olurlar - NATO mensuplarının Türkiye’de ikamet ve seyahatlerine ilişkin olarak, iç hukuktaki ilgili mevzuat karşısında özel hüküm niteliğinde olan NATO SOFA hükümleri öncelikle uygulanır; SOFA’da düzenlenmeyen konular ise iç hukuka göre çözümlenir. A. İkamet Tezkeresi YİSHK md.3’e göre, Türkiye’de 1 aydan (bu süre Bakanlar Kurulu kararıyla bütün yabancılar için ilke olarak 3 aya çıkarılmıştır) fazla kalacak yabancıların, emniyet makamlarından ikamet tezkeresi (izni) almaları gerekir. Gerek YİSHK’daki düzenlemeler, gerekse uluslararası anlaşmalardan kaynaklanan nedenlerle, ikamet tezkeresi almaktan tamamıyla muafiyet sağlayan veya ikamet tezkeresi almaksızın Türkiye’de daha uzun süre kamayı sağlayan, muafiyet ve kolaylıklar yer almakla birlikte, NATO SOFA m.III/3’e göre, “Kuvvet mensubu” statüsündeki yabancılar, NATO seyahat emri taşıyarak, görevleri süresince ikamet tezkeresi almaksızın Türkiye’de kalabilirler. Bu durumdaki kişiler, kabul eden Devletin ülkesinde devamlı surette oturmaya veya ikâmetgâh tesisine hak kazanmış sayılamazlar.

- “Sivil unsurlar” ile “kuvvet ve sivil unsur yakınları” ise, ikamet tezkeresi almak zorundadırlar. İkamet tezkeresi almaktan muaf tutulan yabancılar, görev sürelerinin sona ermesinden itibaren 1 ay içinde Türkiye’den ayrılmalı veya ikamet tezkeresi başvurusunda bulunmalıdırlar (YİSHK m.29). B. İkametgâh Değiştirmek Türkiye’de ikamet eden yabancılar, ikamet ettikleri adreslerini değiştirdiklerinde gerek ayrıldıkları gerekse taşındıkları yerin emniyet makamlarına 48 saat içerisinde bilgi vermekle yükümlüdürler (YİSHK md. 14). Bu durum NATO mensupları için de geçerlidir (Bu durumun tespit edilmesi halinde mahalli polis makamları bunu bir tutanakla İçişleri Bakanlığına bildirirler). C. Seyahat Özgürlüğü NATO mensupları, görev yaptıkları yabancı ülke içinde özgürce seyahat etme hakkına sahiptir. Ancak bu özgürlükleri ülkenin iç hukuk kuralları ile belirlenen ve genellikle vatandaşlar için de geçerli olan koşullarda kısıtlanabilir. Ç. Sürücü Belgelerinin Geçerliliği NATO mensupları kendi ülkelerinde usulüne uygun olarak aldıkları sürücü belgelerini diğer NATO ülkelerinde de kullanma hakkına sahiptirler. Gerek duyulursa “kabul eden devlet”, kendi ülkesinde geçerli olan ehliyet belgesini herhangi bir sınava tabi tutmaksızın bu kişilere verebilir.

D. Üniforma Giymek NATO mensupları bulundukları ülkede görev yaparken veya göreve gidip gelirken üniforma giyme hakkına sahiptir. Ancak devletler kendi aralarında anlaşma yaparak üniformanın giyilmesi konusunda kısıtlamalar getirebilirler. E. Silah Bulundurmak ve Kullanmak Onaylanmış bulunan silah kadrolarındaki mevcut silahlar, kendi talimatnameleri cevaz vermek kaydıyla, izin verilen TSK tesislerinde, NATO’nun kullanımına tahsis edilmiş bina, karargâh veya üniteler içinde taşınabilecek, bunun dışındaki mahallerde silah taşıyamazlar. Tesisler dışında silah taşıdığı tespit edilen NATO mensupları hakkında izinsiz silah bulundurma ve taşımaktan dolayı yasal işlem yapılacaktır. V. Vergi Kolaylıkları VI. İş Verme ve İşçi Çalıştırma Hakları VII. Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma - NATO SOFA’nın IX/5. maddesi, bulunduğu yerdeki hasta bakımı veya diş tedavi servisleri gayrikâfi olan bir kuvvetin veya sivil unsurun mensupları ile onların yakınlarının, kabul eden Devletin mümasil personeli ile aynı şartlar altında, hastane tedavisi dahil tıbbi ihtimam ve diş bakımı görmelerini öngörür. VIII. Siyasi Hak Ve Yükümlülükleri -NATO SOFA’nın II. maddesi “bir Kuvvet ve bir sivil unsur ve bunların mensupları ile yakınlarının, kabul eden Devletin ülkesinde her türlü siyasi faaliyetten çekinmelerini öngörür. NATO mensupları, siyasi hak ve yükümlülükler bakımından yabancılar hukukunun genel hükümlerine tabidirler.

NATO SOFA KAPSAMI Resmi Görev Kavramı
NATO SOFA madde VII/3-a-(ii) gereğince “resmi vazifenin ifası dolayısıyla” işlenen suçların, gönderen devletin rüçhanlı yargı yetkisine girdiği söylenmiş ancak sözleşmede bu suçların resmi görevden kaynaklandığının nasıl ve kim tarafından tespit edileceğinin açıkça belirtilmemiş olması ve devletlerin “resmi görev” kavramını tanımlamaktaki farklı tutumları nedeniyle uygulamada sorunlar yaşanmasına yol açmıştır. Anlaşmanın İngilizce metninde, görevli bulunduğu sırada karşılığı olan “on duty” terimi değil, resmi görevi ifa ederken anlamına gelen “in performance of official duty” terimi kullanılmıştır. Bu bakımdan tarafların niyetinin bu hükme sınırlı bir anlam vermek olduğu ve örneğin, bir kuvvet veya sivil unsur mensubunun görevli bulundukları sırada ve fakat görevlerinin ifası için yapılmamış olan fiil ve ihmallerinden doğan suçların bu bend hükmünün kapsamına alınması amacını gütmediği ileri sürülmektedir. Gönderen devletlerin “resmi görev” kavramını oldukça geniş yorumlamak istemesi nedeniyle kabul eden devletin yargılama yetkisi büyük ölçüde kısıtlanmaktadır. Özellikle anlaşmanın bu hükmünden en çok yararlanmak durumunda olan ABD resmi görevin kapsamını mümkün olduğunca geniş tutma ve yorumlama eğilimindedir.

NATO SOFA KAPSAMI Resmi Görev Kavramı (devam)
Suçun resmi vazifenin ifası sırasında işlenmiş olup olmadığını kararlaştırma yetkisinin hangi devletin makamlarına ait olduğu hususunda sözleşmede bir açıklık yoktur. Sözleşmenin hazırlık çalışmalarında ceza davalarının çabuk görülmesini sağlamak amacıyla bu yetkinin yalnız gönderen devlet makamlarına ait olduğu kabul edilmiştir. Bu değerlendirmenin, kabul eden devlet makamlarını bağlayıp bağlamadığı konusunda da NATO üyesi devletler uygulamasında bir çözüm birliği bulunmamaktadır (Örneğin Wilson v. Girard davası) Örneğin: ABD: Görev durumu ve belgesinin tayin ve tespit edilmesinde, nihai olarak gönderen devlet makamlarına ait olmasını benimsemiş; İngiltere: Görev durumu ve belgesinin gönderen devletçe tayin ve tespit edilmesini, bu belgenin, İngiliz mahkemeleri önünde, “aksi ispatlanmış olmadıkça bu vakıayı doğrulayan yeterli bir delil değerini haiz olmasını benimsemiş; Almanya: Görev durumu ve belgesinin gönderen devletçe tayin ve tespit edilmesini, bu belgenin, “aksi ispatlanmış olmadıkça bu vakıayı doğrulayan yeterli bir delil değerini haiz olmasını benimsemiş; Fransa: Görev durumu ve belgesinin gönderen devletçe tayin ve tespit edilmesini, bu belgenin, doğruluğunun mahkemelerce tahkik edilmesine gerek olmadan, yeterli bir delil değerini haiz olmasını benimsemiş; Belçika: Görev durumu ve belgesinin gönderen devlet askeri ataşeliğince tayin ve tespit edilmesini, uyuşmazlık halinde belgenin, tarafların diplomatik makamlarınca incelenmesini benimsemiş Hollanda: ABD ile yaptığı anlaşma ile rüçhanlı yargı yetkisinden feragat ederek, görev durumu ve belgesinin gönderen devletçe tayin ve tespit edilmesini ve öncelikle gönderen devletin yargı yetkisine tabi olunmasını benimsemiş; Danimarka: ABD ile yaptığı anlaşma ile Grönland adasında işlenen suçların tamamen ABD’nin yargı yetkisine bırakılmasını, ABD’nin yargı yetkisinden feragat etmesi durumunda, sanığın Danimarka makamlarına teslim edilebilmesini benimsemiş).

Resmi Görev Kavramı (devam)
NATO SOFA KAPSAMI Resmi Görev Kavramı (devam) - Gönderen devletlerin yargılama yetkisini kendi lehlerine genişletmek ve personelini diğer devletin yargılama yetkisi dışına çıkarmak istemeleri nedeniyle bu yöntemin suçun işlendiği devlet lehine olmadığı görülmektedir. Bu nedenle Türkiye dahil bir çok devlet bu seçenekten vazgeçmiş ve gönderen devletlerle, özellikle de resmi görev kavramını geniş yorumlama eğilimindeki ABD ile ikili anlaşmalar yapma yoluna gitmiştir.

NATO SOFA KAPSAMI Resmi Görev Kavramı - Türk hukukunda görev anlayışı çoğu NATO devletine göre daha dar yorumlanmış ve görev belgesi ile ilgili olarak diğer devletlerde olmayan bir sistem geliştirilmiş, kabul eden devlet (Türkiye) lehine bir durum ortaya çıkarılmıştır. Diğer NATO devletlerinde görev belgelerinin aksinin ispatlanması mahkeme önünde savcıya düşen bir vazifedir. Türkiye’de ise savcı için böyle bir mükellefiyet getirilmemiş olmakla beraber, görev belgelerinin kabulü veya reddi hususu Türk Genelkurmay Başkanlığı tarafından belirlenmektedir.

NATO SOFA KAPSAMI NATO SOFADAN YARARLANACAK KİŞİLER (NATO MENSUPLARI):
NATO mensubu/personeli kavramı, NATO SOFA ve bu sözleşme hükümlerini yeniden düzenleyen anlaşmalarla hukuki statüsü belirlenmiş, “kuvvet”, “sivil unsur” ve “kuvvet / sivil unsur yakınları”nı kapsayan genel bir ifadedir. A. Kuvvet NATO SOFA Madde I/1-a:“Kuvvet" tâbiri ile, bir Akit Tarafın resmi vazife ile diğer bir Akit Tarafın Kuzey Atlantik Antlaşması sahası içindeki ülkesinde bulunan Kara, Deniz veya Hava Silâhlı Kuvvetleri’ne mensup personeli kast olunur; Şu kadar ki, muayyen şahısların, birliklerin veya teşkillerin işbu Sözleşme bakımından bir kuvvet yahut bir kuvvete dahil sayılamayacakları hususunda iki alâkalı Akit Taraf birbirleriyle anlaşabileceklerdir.” Bahsi geçen maddeye göre: - “Kuvvet (force)” terimi, NATO üyesi bir devletin resmi görevli olarak diğer bir NATO devletinin Kuzey Atlantik Antlaşması sahası içindeki ülkesinde bulunan kara, deniz veya hava silahlı kuvvetlerine mensup personeli ifade etmek için kullanılmıştır. - “Mensup (belonging to)” ifadesi, sadece askerleri değil, silahlı kuvvetler (kara, deniz veya hava) bünyesindeki tüm bireyleri (muvazzaf askerler, sözleşmeli askerler, yedek askerler, sivil memurlar) içine alacak şekilde geniş yorumlanmıştır.

NATO SOFA KAPSAMI - “Kuvvet” kavramına kimlerin dahil olacağı, her devlet kendi iç hukuk kuralları ile belirlenecek; dolayısıyla kuvvet kavramı kapsamına giren kişilerin kimler olduğu (Örneğin, TSK İç Hizmet Kanunu Madde 3’e göre subay, askeri memur, astsubay, askeri öğrenci, erbaş ve erler kuvvet” kavramı içerisinde kabul edilirler. - Kuvvet personelinin, NATO SOFA’nın sağladığı korumadan yararlanabilmesi için, bulunduğu yabancı ülkeye görevli olarak gönderilmiş olmalıdır. NATO mensuplarının özel statüsü sadece görevli olarak gönderilen ülke için geçerlidir TBMM’ne sunulmaksızın Türkiye ile ABD arasında akdedilen 23 Haziran 1954 tarihli “Türkiye’de Vazifeten Bulunan Bütün ABD Askeri Personeline NATO SOFA’nın Tatbik Edileceği Hususunda ABD ile Türkiye Arasında Akdedilmiş Olan Anlaşma”nın 1. maddesi gereğince başkaca bir özelliğe gerek duyulmaksızın Türkiye’de vazife icabı bulunan tüm ABD askeri personeli “kuvvet” kapsamı içinde değerlendirilmiştir. Bu anlaşma 3 Temmuz 1969 tarihli “Temel Anlaşma” ile yürürlükten kaldırılmış olmakla beraber, 1969 tarihli anlaşma yayımlanmadığı için bu konuda farklı bir düzen getirilip getirilmediğini saptama olanağı yoktur.

NATO SOFA KAPSAMI B. Sivil Unsur
NATO SOFA Madde I/1-b: “Sivil unsur” tâbiri ile, bir Âkit Tarafın Kuvvetlerine refakat eden ve bu Tarafın ordusu hizmetinde bulunan ve tâbiyetsiz, Kuzey Atlantik Antlaşması’na Taraf olmayan bir devletin veya ülkesinde kuvvetin vazifeli bulunduğu devletin uyruğu olmayan, yahut mûtaden o devletin ülkesinde mukim bulunmayan şahıslar kast olunur.” Bahsi geçen maddeye göre, bir kişinin sivil unsur (civilian component) olup olmadığı, “hizmetinde bulunma”, “vatandaşlık” ve ”mutad mesken” olmak üzere üç kritere göre belirlenir; Bu üç kriterden herhangi birini taşımayan kişi sivil unsur sayılmaz: 1) Hizmetinde bulunma: -Sivil unsur, NATO üyesi bir devletin kuvvetlerine eşlik ederek bu devletin ordusunun hizmetinde bulunan (askeri personelin sosyal ihtiyaçları için kurulmuş tesislerde görev yapan ancak askeri hüviyeti olmayan) şahısları ifade eder. - Sivil unsur, gönderen devletin ordusu için görev yapıyor olmalıdır; gönderen devletin sivil kurumları için çalışan kişiler sivil unsur sayılmazlar (askeri olmayan bir göreve atanan devlet memuru NATO SOFA’dan yararlanamamakla birlikte, askeri birlik dışında ancak gönderen devletin ordusunu destekleyen bir görev yerine atanmışsa yararlanabilir, zira sivil unsur mutlaka askeri birliğe atanmak zorunda değildir).

NATO SOFA KAPSAMI Türkiye ile ABD arasında imzalanan ve 30 Haziran 1954 tarihli 6427 sayılı Kanunla122 kabul edilen "Kuzey Atlantik Antlaşmasına Taraf Devletler Arasında Kuvvetlerinin Statüsüne Dair Sözleşmenin Tatbikine Müteallik Anlaşma” ile gönderen devletin (ABD) "hizmetinde bulunan" şahısların kimleri kapsayacağı belirlenmiştir. Anlaşmaya göre, "hizmetinde bulunan" kavramı, ABD askeri teşkilatının, ABD hükümeti dairelerinin ve askeri personelin sosyal ihtiyaçları için kurulmuş postane, kantin, askeri mağaza, subay kulübü gibi tesislerde çalışan yabancı personeli, Kızılhaç ve Birleşik Hizmetler Teşkilatı personelini ve ABD Silahlı Kuvvetleri hesabına iş gören müteahhitleri kapsamaktadır. 2) Vatandaşlık: Sivil unsur, NATO’ya taraf devletlerden herhangi birinin vatandaşı olmalıdır. Vatansızlar ve ev sahibi devlet vatandaşları NATO kuvvetlerine hizmet etseler bile “sivil unsur” sayılmazlar (Örneğin ABD ordusu için çalışan İngiltere vatandaşları Türkiye’de görev yaptıkları sürece sivil unsur kabul edilmektedir. Ancak aynı İngilizler, İngiltere’de görev yaparken NATO SOFA’nın sağladığı haklardan yararlanamayacaktır).

NATO SOFA KAPSAMI 3) Mutad Mesken:
- Kabul eden devletin ülkesinde mutad meskeni olan kişiler (ordinarily resident) NATO kuvvetlerine hizmet etseler bile “sivil unsur” sayılmazlar ve NATO SOFA ile belirlenmiş ayrıcalıklardan yararlanamazlar. - NATO SOFA, gönderen devletin verdiği görevi icra etmek için yurt dışına gönderilen bir kişiyi, tamamen yabancı olduğu kabul eden devlet ülkesinde korumayı amaçlamaktadır. Kabul eden devletin bir ferdi olmuş kişilerin ev sahibi devletin yargısından korunması, vergi muafiyetinden yararlanması sözleşmenin amacına aykırıdır. -“Mutaden oturmuyor olma” kriteri sivil unsurun belirlenmesinde en büyük zorluktur ve her somut olay için ayrı ayrı incelenmektedir

NATO SOFA KAPSAMI C. Kuvvet veya Sivil Unsur Yakını
NATO SOFA Madde I/1-c: “ ‘Yakın’ tâbiri ile, bir kuvvet veya sivil unsur mensubunun eşi veyahut nafakası kuvvet veya sivil unsur mensubuna ait çocuklar kast olunur.” Bahsi geçen maddeye göre: - Kuvvet veya Sivil Unsur Yakınları, NATO personeli olmamalarına rağmen NATO SOFA ile tanınan haklardan yararlanarak özel statülü yabancı muamelesi görürler. Akrabalık desteği sağlayan kişinin NATO mensubu kimliğinin sona ermesi halinde (örneğin NATO mensubunun vefatı, görevine son verilmesi, ülkesine iade edilmesi vb hallerde) yakınlar da otomatik olarak özel statülerini kaybederler. Bahsi geçen maddeye göre Kuvvet veya Sivil Unsur Yakınları kapsamına girenler: 1) Eşler - Bir NATO mensubunun karısı veya kocası, NATO üyesi bir devletin vatandaşı olsun ya da olmasın, hatta vatansız bile olsa sözleşme ile belirlenen haklardan yararlanabilir. - Bu kişinin ev sahibi ülkenin vatandaşı olması haklardan yararlanmasını engellemez. - NATO mensubu olan kişi geçici bir nedenle kendi ülkesine dönse bile ev sahibi ülkede bulunan yakınları ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanmaya devam eder.

NATO SOFA KAPSAMI 2) Çocuklar
- Bir NATO mensubunun sadece yasal (meşru) çocukları değil, tanınmış gayri meşru çocukları, üvey çocukları, evlatlıkları da “yakın” kapsamında değer görür. - Evlatlıkların ev sahibi ülke vatandaşı olması, - Çocuğun kendine ait bir geliri olması (anne-babasının desteğine ihtiyaç duymayacak kadar yüksek bir gelire sahip olması dışında) veya kendine yetecek geliri yoksa 18 yaşından büyük olması, anne-babası ile aynı evde yaşamıyor olması, haklardan yararlanmalarını engellemez. 3) Yakın Akrabalar -NATO mensubu ile aynı evi paylaşan, ekonomik ve sağlık gibi çeşitli nedenlerle ona bağımlı olan ve desteğine ihtiyaç duyan bu kişiler, gönderen devletin bilgisi dahilinde kabul eden devlet ülkesinde bulundukları sürece özel statülüye sahip olurlar. Türkiye ile ABD arasında imzalanan 30 Haziran 1954 tarihli 6427 sayılı Kanunla kabul edilen anlaşma uyarınca, nafakası bir kuvvet veya sivil unsur mensubuna ait olan ve fiilen bunlarla birlikte ikamet eden diğer akrabaları “yakın” olarak kabul edilmiştir.

(NATO SOFA’DA CEZA VE TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER) NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER NATO SOFA’DA TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA
İLİŞKİN DÜZENLEMELER NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER Ceza ve Disiplin Yargı Yetkisi Genel Kural (VII/1) Mutlak yargı yetkisi (VII/2) Öncelikli yargı yetkisi (VII/3) GD Mahkemeleri yargı yetkisi sınırı (VII/4) Tutukluluk halinde devletin sorumlulukları (VII/5) Soruşturma (VII/6) Cezaların infazı (VII/7) Derdestlik (VII/8) Sanığın hakları (VII/9) Suçun önlenmesine için devletlerin alacağı tedbirler - CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN YAPILACAK İŞLEMLER

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER
Ceza ve Disiplin Yargı Yetkisi yabancı ülkede görev yapan askerlerin adaletsizliğe uğrama ihtimali haddinden fazla cezaya mahkum edilme ihtimali yabancı ülke mahkemesinde yapılacak savunmanın zorluğu ve masrafların artma ihtimali İttifak ruhuna ve gönderen devlet egemenliğine saygı, vs. NATO SOFA VII. kabul eden devletin ülkesellik ilkesine dayanan yargılama yetkisine sınırlama (NATO SOFA m.VII) Genel kural “ülkesellik”

Ceza ve Disiplin Yargı Yetkisi Genel Kural (VII/1): Gönderen Devlet'in askeri makamları, mevzuatlarının kendilerine bahşettiği cezai ve inzibati kaza salâhiyetini, kendi askeri kanunlarına tâbi bütün şahıslar hakkında kabul eden Devlet'in ülkesinde kullanmak hakkını haizdirler. (b) Kabul eden Devlet makamları, kabul eden Devlet ülkesinde işlenilen ve bu Devlet'in kanunlarına göre cezaî müstelzim olan suçlar dolayısıyla bir kuvvet veya sivil unsur mensupları ile yakınları üzerinde kaza salâhiyetini haiz olacaklardır.

GD tüm adli makamları değil, sadece askeri makamları GD sadece askeri kanunlara tabi şahıslar (sivil unsurlar ve yakınlar GD iç hukukuna göre GD askeri kanunlarına tabi değilse NATO mensubu olmalarına rağmen KD yargısına tabi [ör: barış zamanında ABD As. Mah. yakınları yargılayamaması]) KD yetkisi, sadece KD kanunlarına göre suç sayılan fiiller Madde VII/1 KD yetkisi, sadece KD ülkesinde işlenen suçlar KD yetkisi, yabancı kuvvet, sivil unsur ve yakınlarını kapsıyor dolayısıyla, kişiler bakımından KD yetkisi GD yetkisinden daha geniş

Mutlak (inhisari/münhasır/kesin) yargı yetkisi: KD ülkesinde suç işlendiğinde, devletlerden sadece birine yargılama yetkisinin tanındığı durumlar (VII/2) ceza yargılaması yetkisi Öncelikli (rüçhanlı) yargı yetkisi: KD ülkesinde suç işlendiğinde, her iki devletin de yargılama hakkı olduğu (müşterek yargı yetkisi) ancak bunlardan birinin bu hakkını öncelikle kullanabileceği durumlar (VII/3) Müşterek yargı yetkisi durumunda yetki çatışmasını önlemek için, devletlerden birine yargı yetkisinin kullanılmasında rüçhanlı yargı yetkisi

Mutlak Yargı Yetkisi (VII/2) Gönderen Devletin Mutlak Yargı Yetkisi (VII/2-a): Gönderen Devlet'in askeri makamları, bu Devlet'in emniyetine taallûk eden suçlar (Vatana hıyanet / Sabotaj, Casusluk, yahut Devlet sırlarına veya onun savunmasıyla ilgili sırlara müteallik herhangi bir kanunun ihlâli) da dahil olmak üzere, gönderen Devlet kanunlarına göre cezayı müstelzim olup ve fakat kabul eden Devlet Kanunlarınca cezayı müstelzim olmayan suçlar dolayısıyla, gönderen Devlet'in askeri kanunlarına tabi şahıslar hakkında mutlak kaza selâhiyetini kullanmak hakkını haiz olacaklardır. GD mutlak yargı yetkisini “kendi askeri kanunlarına tabi şahıslar” hakkında kullanabilir, ANCAK VII/4, bu yetkiyi kişiler bakımından sınırlandırır. GD askeri makamları, KD tebaası olan veya mutad ikametgâhı bu devletin ülkesinde bulunan şahıslar hakkında, bunlar GD “kuvvetine” mensup kişiler olmadıkça, yargı yetkisini kullanamaz.

b) Kabul Eden Devletin Mutlak Yargı Yetkisi (VII/2-b): Kabul eden Devlet makamları, bu Devlet'in emniyetine taallûk eden suçlar (Vatana hıyanet / Sabotaj, Casusluk, yahut Devlet sırlarına veya onun savunmasıyla ilgili sırlara müteallik herhangi bir kanunun ihlâli) da dahil olmak üzere, kendi kanunlarına göre cezayı müstelzim olup ve fakat gönderen Devlet'in kanunlarınca cezayı müstelzim olmayan suçlar dolayısıyla bir kuvvet veya sivil unsur mensuplarıyla yakınları hakkında mutlak kaza selâhiyetini kullanmak hakkını haiz olacaklardır. KD yetkisi, yabancı kuvvet, sivil unsur ve yakınlarını kapsıyor dolayısıyla, kişiler bakımından KD yetkisi GD yetkisinden daha geniş

Öncelikli (rüçhanlı) yargı yetkisi (VII/3): a) GD Öncelikli Yargı Yetkisi (VII/3-a):GD askeri makamları, aşağıdaki hallerde, bir kuvvet veya sivil unsur mensubu hakkında kaza salâhiyetlerini rüçhaniyetle kullanmak hakkını haiz olacaklardır: (i) Münhasıran GD malına veya emniyetine veya münhasıran bu devlet kuvveti veya sivil unsuru mensubunun veya bir yakınının şahsına veya malına karşı işlenen suçlar; (ii) Resmi vazifesinin ifası dolayısıyla bir fiil veya ihmalden mütevellit suçlar. - GD askeri makamları, KD tebaası olan veya mutad ikametgâhı bu devletin ülkesinde bulunan şahıslar hakkında, bunlar GD “kuvvet veya sivil unsur” mensubu olmadıkça, öncelikli yargı yetkisini kullanamaz. - Yakınları kapsamıyor

b) Kabul Eden Devletin Öncelikli Yargı Yetkisi (VII/3-b): Bunların (Münhasıran GD malına/emniyetine veya münhasıran bu devlet kuvvet/ sivil unsuru mensubunun veya bir yakınının şahsına/ malına karşı işlenen suçlar; Resmi vazifesinin ifası dolayısıyla bir fiil veya ihmalden mütevellit suçlar) haricindeki herhangi bir suçun işlenmesi halinde, KD makamları kaza salâhiyetlerini rüçhaniyetle kullanmak hakkını haiz olacaklardır. Ayrıca belirtilmemekle birlikte, KD öncelikli yargı yetkisi, yabancı kuvvet, sivil unsur ve yakınlarını da kapsıyor dolayısıyla, kişiler bakımından KD öncelikli yargı yetkisi GD yetkisinden daha geniş

c) Öncelikli Yargı Yetkisinden Feragat (VII/3-c): Rüçhaniyet hakkını haiz olan Devlet, kaza salâhiyetini kullanmamaya karar verecek olursa, diğer Devlet'in makamlarını mümkün olan süratle keyfiyetten haberdar edecektir. Rüçhaniyet hakkını haiz olan Devlet'in makamları, bu haktan feragat etmeleri hususunda diğer Devlet'in makamlarınca yapılacak talebi, feragat keyfiyetine işbu Devletçe hususi bir ehemmiyet atfedilen hallerde, hayırhahlıkla tetkik edeceklerdir. Rüçhaniyet hakkını haiz olan devlet, bir anlaşma uyarınca veya kendiliğinden rüçhanlı yargı yetkisinden feragat edebilir. Bu halde, bu durumu karşı tarafa en kısa zaman içinde bildirir. Önemli durumlarda Rüçhaniyet hakkına sahip devlete bu hakkından feragat etmesi konusunda talepte de bulunulabilir.

Süreç “yargı” niteliğini taşıyan bir kararla (beraat/suçlu) son bulmuş ve cezası affedilmiş/çekilmekte/çekmiş Sanık Öncelikli Yargı Yetkisini haiz devlet makamları tarafından yargılanmış aynı suçtan ötürü ikinci bir devlet Makamlarınca yargılanamaz (VII/8) Öncelikli Yargı Yetkisinden Feragat feragatte bulunan devlet mahkemelerinde dava açılıp/açılamayacağı tartışmalı (ör: 1954’te Fransa’da görülen Aitchison v. Whitley davası) Süreç, “yargı” niteliğini taşımayan bir kararla son bulmuş; örneğin savcılık dava açılmasına gerek görmemiş Sanık Öncelikli Yargı Yetkisini haiz devlet makamları tarafından yargılanmamış

-Kuvvet/sivil unsur GD mutlak yetki GD/KD suç değil -GD evet/KD hayır -GD emniyeti aleyh -Kuvvet/sivil unsur yakını Fiil -GD hayır/KD evet -KD emniyeti aleyh KD mutlak yetki -Kuvvet/sivil unsur ve yakını -Münhasıran GD malı/emniyeti ve kuvvet, sivil unsur ve yakını şahsı ve malı aleyhine GD öncelikli yetki -GD evet/KD evet -Kuvvet/sivil unsur -Kuvvet/sivil unsur yakını GD öncelikli yetki Diğer suçlar Görevin İfası dolayısıyla KD öncelikli yetki Görevin İfası Dolayısıyla değil GD öncelikli yetki

NATO SOFA ile Diğer Uluslararası Sözleşmelerin Hükümlerinin
NATO MENSUPLARININ YARGILANMASI NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) NATO SOFA ile Diğer Uluslararası Sözleşmelerin Hükümlerinin Çatışmasından Kaynaklanan Yetki Sorunu: Suç işlediği belirlenen kişilerin NATO SOFA ile yargılama yetkisi belirlenen devlete teslim edilmesi bazı durumlarda diğer uluslar arası anlaşmaların hükümlerine aykırılık teşkil edebilir ve uluslar arası anlaşmalar arasında hangisinin uygulanacağı konusunda ihtilaf doğabilir. Birçok devlet ile ABD arasında imzalanan ikili anlaşmalarla bu ülkelerde suç işleyen ABD askerlerinin yargılanması konusunda ABD’ye NATO SOFA ile tanınan yargılama hakkından çok daha fazlası tanınmıştır. Ancak ölümle neticelenen önemli suçlarda ABD lehine tanınan yargılama hakkının kullandırılması konusunda bu devletlerin isteksiz bir tutum sergilediği görülmektedir (Örneğin, Hollanda’da görev yapan Amerikan askeri Charles D. Short hakkındaki dava).

Gönderen devlet mahkemelerin yargı yetkisinin sınırı (m. VII/4): İşbu maddenin yukarıdaki hükümleri, gönderen Devlet'in Askeri makamları'na, kabul eden Devlet'in tebaası olan veya mûtat ikâmetgâhları bu devletin ülkesinde bulunan şahıslar hakkında kaza selahiyetini kullanmak hakkını vermez, meğer ki bu şahıslar gönderen Devlet'in kuvvetine mensup olalar GD yargı yetkisini “kendi askeri kanunlarına tabi şahıslar” hakkında kullanabilir, ANCAK VII/4, bu yetkiyi kişiler bakımından sınırlandırır. GD askeri makamları, KD tebaası olan veya mutad ikametgâhı bu devletin ülkesinde bulunan şahıslar hakkında, bunlar GD “kuvvetine” mensup kişiler olmadıkça, yargı yetkisini kullanamaz. GD yargı yetkisi KD yargı yetkisine göre daha dar

Tutukluluk halinde devletlerin sorumlulukları (VII/5): (a) Bir kuvvet veya sivil unsur mensupları ile yakınlarının, kabul eden Devlet'in ülkesinde tevkif ve yukarıdaki hükümler gereğince kaza selahiyetini kullanacak makama teslim edilmeleri hususunda, kabul eden Devlet'in makamları ile gönderen Devlet'in makamları birbirlerine yardım edeceklerdir. (b) Kabul eden Devlet'in makamları, bir kuvvet veya sivil unsurun herhangi bir mensubunun veya bir yakınını tevkifinden, gönderen Devlet'in Askeri Makamlarını derhal haberdar edeceklerdir. (c) Kabul Eden Devlet'in, hakkında kaza selahiyetini kullanacağı bir kuvvet veya sivil unsur mensubu sanık, gönderen Devlet'in elinde bulunuyorsa, kabul eden devlet cezai takibata başlayıncaya kadar bu sanığın muhafazasından gönderen Devlet mesul olacaktır.

Soruşturma (m. VII/6): (a) Suçla ilgili eşyanın zaptı ve indelhace teslimi de dahil olmak üzere, suçlara müteallik gerekli tahkikatın icrası ve delillerin toplanıp meydana çıkarılması hususlarında kabul eden Devlet'in makamları ile gönderen Devlet'in Makamları birlerlerine yardım edeceklerdir. Mamafih, suçla ilgili eşyanın teslimi, teslim eden makamca tespit edilecek bir müddet zarfında iade olunması şartına bağlanabilir. (b) Akit Tarafların makamları, kaza selahiyetlerinin tedahülünü mucip olan davaların neticelerinden yekdiğerini haberdar edeceklerdir.

Cezaların İnfazı (VII/7):
NATO MENSUPLARININ YARGILANMASI NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) Cezaların İnfazı (VII/7): (a) Kabul eden Devlet'in kanunlarınca mümasil bir halde ölüm cezası verilmiyorsa, bu Devlet'in ülkesi üzerinde gönderen Devlet makamları tarafından bir idam hükmü infaz olunamaz. (b) Bu maddenin hükmüne tevfikan gönderen Devlet'in makamları tarafından kabul eden devlet ülkesinde verilmiş bir hapis hükmünün infazına yardım edilmesi için gönderen Devlet Makamlarınca yapılacak talebi, kabul eden Devlet'in makamları hayırhahlıkla tetkik edeceklerdir.

Derdestlik (VII/8): Bir sanık bu maddenin ahkamına tevfikan bir Akit Tarafın makamlarınca yargılanıp beraat kararı almış yahut hüküm giyip cezasını çekmiş veya çekmekte veyahut affedilmiş ise, aynı ülkede aynı suçtan dolayı diğer bir Akit Tarafın makamlarınca tekrar yargılanamaz. Bununla beraber bu fıkranın hiç bir 'hükmü, gönderen Devlet Askeri makamlarının, kendi kuvvetlerinin diğer bir Akit Taraf Makamlarınca yargılanmış bulunan bir mensubunu, bu yargılanmaya mevzuu olan suçu teşkil eden fiilî veya ihmali neticesinde disiplin kaidelerinin ihmali dolayısıyla yargılanmalarına mani değildir aynı suçtan ötürü ikinci bir devlet Makamlarınca yargılanamaz (VII/8) Süreç “yargı”niteliğini taşıyan bir Kararla (beraat/ suçlu) son bulmuş ve cezası affedilmiş/ çekilmekte /çekmiş Sanık Öncelikli Yargı Yetkisini haiz devlet makamları tarafından yargılanmış feragatte bulunan devlet mahkemelerinde dava açılıp/açılamayacağı tartışmalı (ör: 1954’te Fransa’da görülen Aitchison v. Whitley davası) Süreç, “yargı” niteliğini taşımayan bir kararla son bulmuş; örneğin savcılık dava açılmasına Gerek görmemiş Sanık Öncelikli Yargı Yetkisini haiz devlet makamları tarafından yargılanmamış

Sanığın hakları (m. VII/9): Bir kuvvet yahut sivil unsur mensubu veya bir yakın, kabul eden Devlet kazasına tâbi olup da hakkında bu Devlet makamlarınca tatbikat yapıldığı takdirde, şu haklara sahip olacaktır : a. Süratle yargılanmak; b. Duruşmadan önce kendisine isnad olunan suç veya suçlardan haberdar edilmek c. Aleyhindeki şahitlerle yüzleştirilmek; d. Lehindeki şahitleri, kabul eden Devlet kazasına tabi iseler, ihzaren getirmek ; e. Kendi seçeceği avukat tarafından veya kabul eden Devlet'in mer'i usullerine tevfikân adlî müzaheret yoluyla tâyin edilecek bir müdafi tarafından müdafaa olunmak; f. Lüzum görüyorsa yanında ehliyetli bir tercüman bulundurmak; g. Gönderen Devlet Hükümeti'nin bir temsilcisi ile temas etmek ve mahkeme usulleri cevaz verdiği takdirde, bu temsilciyi duruşma esnasında hazır bulundurmak

Suçların işlenmesine karşı devletlerin alması gereken tedbirler (VII/10-11): 10. a. Bir kuvvetin usulüne göre kurulmuş askeri birlikleri veya teşkilleri kâbul eden Devlet'le vâki bir anlaşma neticesinde işgal ettikleri kamplarla tesisler veya binalarda asayişi temin etmek hakkını haiz olacaklardır. İşbu kuvvete bağlı Askeri inzibat teşkilatı, buralarda asayiş ve emniyeti temin için lüzumlu bütün tedbirleri alabilir. b. Bahsi geçen yerler dışında askeri inzibat teşkilatı, ancak, kabul eden Devlet makamlarıyla yapılacak Anlaşmalar dairesinde ve bu makamlarla irtibat halinde, kuvvet mensupları arasında disiplin ve intizamın muhafazası bakımından lüzumlu olduğu nispette kullanılacaktır. 11. Her Akit Taraf, ülkesi üzerinde bulunan diğer Akit Taraflara ait tesislerle teçhizat, mal, evrak ve resmi malumatın tam emniyetini ve hüsnü muhafazasını sağlayacak ve bu maksatla vazedilmiş kanunları ihlâl edecek şahısların tecziyesi için lüzumlu gördüğü teşrii tedbirlere tevessül edecektir

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER Yabancı ülkelerde görev yapan askerlerin adaletsizliğe uğraması, haddinden fazla cezaya mahkum edilmesi, yabancı bir ülke mahkemesinde yapılacak savunmanın zorluğu ve masrafların artabilmesi gibi ihtimaller nedeniyle NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesinin VII. Maddesinde NATO mensuplarının işledikleri suçlar nedeniyle yargılanmalarına ilişkin usul ve esaslar belirtilmiş, kabul eden devletin yargılama yetkisi sınırlandırılmaya çalışılmıştır. NATO mensuplarının ceza muhakemesi ile ilgili olarak, ceza ve disiplin yargı yetkisi konusunda genel kural (m. VII/1), mutlak yargı yetkisi (m. VII/2), öncelikli yargı yetkisi (m. VII/3), gönderen devlet mahkemelerin yargı yetkisinin sınırı (m. VII/4), tutukluluk halinde devletlerin sorumlulukları (m. VII/5), soruşturma (m. VII/6), cezaların infazı (m. VII/7), derdestlik (m. VII/8), sanığın hakları (m. VII/9) hususları bu maddede düzenlenmiştir. 10. ve 11. fıkralarında ise suçların işlenmesine karşı devletlerin alması gereken tedbirler ele alınmıştır.

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN
USUL İŞLEMLERİ Türkiye’de, Kuvvet veya sivil unsur mensuplarının resmî görevlerinin yerine getirilmesi veya ifası sırasında bir suç işledikleri kanısına varılması halinde veya suçun işlendiği öğrenildiğinde yapılacak işlemler

İZMİR CUMHURİYET SAVCILIĞI CUMHURİYET SAVCILIĞINA
C. Savcısı, şüphelinin kimliği, unvan veya rütbesi, bağlı bulunduğu birlik, uyruğu, suçun türü, işleniş şekli, nerede, ne zaman, kime karşı işlendiğini belirten bir yazı hazırlar ve şüphelinin kimlik fotokopisiyle birlikte en kısa zaman içinde Adalet B.lığı Uluslararası Huk. ve Dış İlş. Gen.Md.lüğüne faksla iletir.  T.C. İZMİR CUMHURİYET SAVCILIĞI Sayı : Hz.: ... / İZMİR Konu: ’nın görevi hakkında / .... / ..... CUMHURİYET SAVCILIĞINA İZMİR A.B.D. uyruklu oğlu doğumlu, , / .... / tarihinde idaresinde bulunan plakalı otomobil ile, caddesi üzerinde isimli Türk vatandaşına çarparak ölümüne sebebiyet vermiştir. Hakkında dikkatsizlik, tedbirsizlik sonucu ölüme sebep olmak suçundan, soruşturma yapılan sanık ....., NATO Amerikan Kara Kuvvetleri emrinde onbaşı olarak görev yaptığını öne sürmüştür. 6375 sayılı yasa ile onaylanan NATO SOFA VII/ 3 (a) (ii) fıkrasının uygulanması hakkındaki anlaşma hükümleri gereğince adı geçen sanığın görevli olup olmadığının Adalet Bak.lığı aracılığı ile Genelkurmay Başkanlığından sorulmasını, Arz ederim. C.Savcısı

hususunu Genelkurmay Başkanlığı Adli Müşavirliğine sorar. 
Adalet B.lığı, NATO mensubu olduğunu beyan eden şüpheliye isnat olunan suç veya suçların resmi görevin yerine getirilmesi/ifası sırasında işlenip işlenmediği hususunu Genelkurmay Başkanlığı Adli Müşavirliğine sorar.  T.C. ADALET BAKANLIĞI CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sayı : CİGM ANKARA Konu: ’ hakkında /..... / ..... GENELKURMAY BAŞKANLIĞI (ADLİ MÜŞAVİRLİĞİNE) ANKARA ... /.../... tarihinde idaresinde bulunan plakalı otomobil ile, .... caddesi üzerinde isimli Türk vatandaşına çarparak dikkatsizlik ve tedbirsizlik sonucu ölümüne sebebiyet vermek suçundan sanık NATO Karargahında onbaşı ‘ın olay sırasında görevli olup olmadığının bildirilmesine dair .... Savcılığının ... / ..../... gün ve ... sayılı müzekkeresiyle alınan ... /.../... gün ve Hz sayılı yazı birlikte sunulmuştur. NATO SOFA VII maddesinin 3 (a) (ii) fıkrası ve bu fıkranın uygulanması ile ilgili Anlaşmanın 2’nci maddesinin 1/a fıkrası uyarınca gereğine delaletleri rica olunur. BAKAN ADINA Ceza İşleri Genel Müdürü

T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI
Gönderilen yazıyı alan GenKur. Adli Müş.liği, sanığın statüsü ile görev yerinin SOFA VII/2-b uyarınca eyleminin gönderen devlet ceza kanunlarınca cezayı gerektirip gerektirmediğini, SOFA VII/3-a(ii) fıkrası ve bu fıkranın uygulanması ile ilgili anlaşma uyarınca olay sırasında resmi görevli olup olmadığının bildirilmesini gönderen devlet makamından sorar.  T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: ’ ın Resmi Görevli Olup Olmadığı /..... / İLGİ: a) Asliye Ceza Mah / ..../ .... gün ve sayılı müzekkeresi. b) C. Savcılığının .... / ...../ gün ve Hz..... / Esas ... / ... sayılı iddianame. c) Adalet B.lığı Ceza İşleri Genel Md.lüğünün .... / .... / ... gün ve CİGM ... sayılı yazısı. d) Kuzey Atlantik Antlaşmasına Taraf Devletler Arasındaki Kuvvetlerin Statüsüne Dair Sözleşme /..../..... tarihinde sevk ve idaresinde bulunan vasıta ile seyir halinde iken yolun kaygan olması sebebiyle direğe çarpan ve Mürted Hava Üssünde görevli ile isimli ABD’li iki kişinin yaralanmasına sebebiyet veren, aynı yerde görevli oğlu doğumlu, .....,’dan olma, ABD .... nüfusuna kayıtlı .... ‘nın olay tarihinde resmi görevli olup olmadığı ilgi (a) ve (c) ile sorulmaktadır. 2. Bu nedenle adı geçenin; a. Statüsü ile görev yerinin b. İlgi (d) sözleşmenin VII/2-b uyarınca eylemin ABD Kanunlarınca cezayı müstelzim olup olmadığının c. İlgi (d) sözleşmenin VII/3-a (ii) fıkrası ve bu fıkranın uygulanması ile ilgili Antlaşmanın 2/1-A fıkrası uyarınca olay sırasında resmi görevli olup olmadığının veya olayın resmi görev dolayısıyla meydana gelip gelmediğinin ve, İlgi (b) iddianame ile, olayda yaralanan kişilerin ABD vatandaşı oldukları anlaşıldığından, İlgi (d) sözleşme VII/3-a (i) maddesinin uygulanabilirliği açısından yaralanan kişilerin statüsü ile görev yerlerinin bildirilmesini arz/rica ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA Adli Müşavir DAĞITIM: GEREĞİ: ABD As. Yrd. Krl. Bşk.lığına/ ANKARA BİLGİ : Ad. Bşk. CİGM.lüğüne/ ANKARA

Gönderen devlet makamı, sanığın olay sırasında
resmi görevli olup olmadığını bildiren yazısını GenKur. Bşk.lığına gönderir JUSMMAT KARARGAHI ANKARA/TÜRKİYE TJA /..... / Konu: ’ ın Resmi Görev Durumu Hakkında GENELKURMAY BAŞKANLIĞI A.B.D Hava Kuvvetlerinden ‘in havaalanındaki bir olaya karıştığı sırada, resmi görevini ifa etmekte olduğunu belirten JUSMMAT Başkanı tarafından imzalanan bir belge ilişikte sunulmuştur. BAŞKAN ADINA Askeri Adli Müşavir EK:

JUSMMAT Karargahı Tarafından İmzalanan Görev Belgesi
JUSMMAT KARARGAHI BAŞKANLIK MAKAMI ANKARA/TÜRKİYE BELGE Türk Dışişleri Bakanlığı (NATO sayısı ... / ... ) ve ANKARA, TÜRKİYE’deki Amerikan Büyükelçiliği (NATO Sayısı .... ) arasında .... / .... / tarihli NATO teatisi ile uygulandığı üzere, 6816 sayılı Kanunla değişik 6375 sayılı Kanunun verdiği yetkiye dayalı olarak bu belge ile ABD Hava Kuvvetlerinden ‘in .... / .... / saat: sularında havaalanındaki bir olaya karıştığı sırada, resmi görevini ifa etmekte olduğunu doğrularım. A.B.D.K.K. Başkan

GENELKURMAY BAŞKANLIĞI ADALET BAKANLIĞI CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE
Yargı yetkisini tayin için istenen görev belgesi geldikten sonra Türkçe tercümesi ile birlikte, bir üst yazı ekinde Adalet Bakanlığına gönderilir  T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş Konu: ’ ın Resmi Görevli Olup Olmadığı /.. /... ADALET BAKANLIĞI CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE İLGİ: a) .... Adalet B.lığı Ceza İşleri Genel Md.lüğünün ... /... /... gün ve CİGM ... sayılı yazısı. b) Genkur. Adli Müş.liğinin .../.../.. gün ve AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş.. sayılı yazısı. c) JUSMMAT Karargahının .../../.. gün ve TJA Rumuzlu yazısı. 1. İlgi (a) üzerine ilgi (b) yazıya cevaben ABD Askeri Yardım Kurulu Başkanlığından alınan ilgi (c) yazı ekindeki belgede; ABD Hava Kuvvetleri mensubu ....’nun ..../.../... günü saat ... sularında sevk ve idaresindeki araçla .... Hava Üssü yakınlarında iki kişiye çarparak dikkatsizlik ve tedbirsizlik sonucu yaralamaya sebebiyet verdiği kaza sırasında resmi görevli olduğu açıklanmıştır. 2. İlgi (c) ve eki görev belgesi ile tercüme suretleri ek’te gönderilmiştir. Gereğini rica ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA Adli Müşavir EKLER: EK-A: İlgi (c) ve eki görev belgesi ile tercüme suretleri

T.C. ......... CUMHURİYET SAVCILIĞI
Görev belgesi Adalet B.lığı Uluslararası Huk. ve Dış İlşk.Gen.Md.lüğü tarafından ilgili C. Başsavcılığına gönderilir  Sanığın yargılanması öncelikle, gönderen devletin yargı yetkisine giriyorsa (yani görev belgesine göre olay, sanık resmi görevdeyken meydana gelmişse) soruşturmayı yapan C. Başsavcılığınca "tahkikatın durdurulması" (veya kamu davası açılmışsa ilgili mahkemece yargılamanın durdurulması) kararı verilir.  T.C CUMHURİYET SAVCILIĞI HAZIRLIK NO: / KARAR NO : / TAHKİKATIN DURDURULMASI KARARI DAVACI : SANIK : SUÇ : SUÇ TARİHİ: OLAY: Yukarıda açık hüviyeti yazılı sanığın olay günü ABD’nin PanAm havayollarına ait yolcu uçağı ile .... havalimanına inmesine müteakip uçakta yapılan arama sonucu sanığa ait patlayıcı madde bulunduğu anlaşılmış ve ancak evrak içerinde mevcut Adalet B.lığı Ceza İşleri Gen. Md.lüğünün .../../... tarih ve sayılı yazılarında belirtildiği gibi GenKur. Bşk.lığının .../.../... tarih ve ... /NATO Huk. İş. Sayılı müzekkereleri gereği sanığın olay günü görevli olduğuna dair hususun belirtilmesine binaen; 6816 sayılı Kanunla değişik 6375 sayılı Kanunla onaylanmış bulunan SOFAVII-3 fıkra ve Antlaşmanın 2’nci maddesinin 1/c fıkrası gereğince sanık hakkındaki Tahkikatın Durdurulmasına ve dosyanın Türk GenKurmay Bşk.lığına tevdii edilmek üzere Adalet B.lığına gönderilmesine itirazı kabil olmak üzere karar verildi. ... /.../.. . C.Savcısı

ADALET BAKANLIĞI CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GENELKURMAY BAŞKANLIĞI
İlgili Savcılık, SOFA’nın ve 1968 tarihli anlaşmanın ilgili md.lerine atıfta bulunarak düzenlenecek soruşturma evrakını fezlekeye bağlar ve Adalet B.lığına gönderir. Durum hazırlık defterine şerh verilerek kayıt kapatılır  Adalet B.lığı ise soruşturma evrakını GenKurmay Bşk.lığı Adli Müş. gönderir  T.C. ADALET BAKANLIĞI CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sayı : CİGM ANKARA Konu: ’ hakkında /... / ... GENELKURMAY BAŞKANLIĞI (ADLİ MÜŞAVİRLİĞİNE) ANKARA İLGİ: .... /... /... gün ve AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş... sayılı yazıları. Sanık .... hakkında ... Cumhuriyet Savcılığının ../../... gün ve CEZA-M ../... sayılı ekinde alınan .../../... gün ve .../... sayılı tahkikatın durdurulmasını dair karar örneği ve ekleri birlikte sunulmuştur. Gereğini müsaadelerine arz olunur. BAKAN ADINA Ceza İşleri Genel Müdürü EKLER: Karar Örneği ve ekleri

GenKurmay Adli Müş. soruşturma evrakını bir yazı ekinde “Gönderen Devlet” yetkili makamına iletir.  T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: hakkında /..... / İLGİ: a) JUSMMAT Karargahının .... / .... / ... gün ve TJA Rumuzlu yazısı b) Adalet B.lığı Ceza İşleri Genel Md.lüğünün .../... /... gün ve CİGM ... sayılı yazısı. 1. ABD Kara Kuvvetlerine mensup olan Türkiye’ye atanan ve yeni görevlendirildiği birliğe katılmak üzere Türkiye’ye gelişi sırasında yolculuk ettiği PanAm havayollarına ait uçakta beraberinde getirdiği patlayıcı madde ile .... havalimanında yakalanan ve olay sırasında resmi görevli olduğu ilgi (a) ve (b) yazılar ile bildirilen .... hakkındaki soruşturma evrakları ilgi (c) yazı ekinde alınmıştır. 2. NATO SOFA VII-3-a(ii) fıkrası ve bu fıkranın uygulanmasına ilişkin Andlaşmanın 2’nci maddesinin 1/c fıkrası uyarınca soruşturma evrakları örnekleri ek’te gönderilmiştir. Gereğini, sonuçtan bilgi verilmesini ve bilgilerinizi arz/rica ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA Adli Müşavir EKLER: EK-A: Soruşturma evrak örnekleri DAĞITIM: GEREĞİ: ABD As. Yrd. Krl. Bşk.lığına/ ANKARA BİLGİ : Ad. Bşk. CİGM.lüğüne/ ANKARA

Gönderen devlet yetkili makamı söz konusu evrakı alınca sanık hakkında, kendi
mevzuatlarına uygun işlemlere başlayacak ve sonucu bir yazı ile GenKur. Adli Müş.liğine bildirir.  JUSMMAT KARARGAHI ANKARA/TÜRKİYE TJA / ... / ... KONU: hakkında TÜR GENELKURMAY BAŞKANLIĞI ADLİ MÜŞAVİRLİK BÜROSU ANKARA-TÜRKİYE 1. .../ .../ ... tarih ve AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Sayılı Gnkur. Yazısına karşılıktır. ’in .../../... tarihinde havalimanında karıştığı olayla ilgili bütün durumları ve gerçekleri gözden geçirdikten sonra komutanı .... ABD Kara Kuvvetleri Direktifleri uyarınca cezalandırılmıştır 3. Bu konu ile ilgili olarak JUSMMAT’ta temasa geçilecek kimse Adli Müşavir ... olup dahili telefonu ....’dir. BAŞKAN ADINA ABD Hv. Kuv Adli Müşavir

Gönderen devlet yetkili makamının yazısı tercümesi ile birlikte Adalet B.lığına gönderilir. T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: hakkında /.../... ADALET BAKANLIĞI CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNE İLGİ: a) JUSMMAT Karargahının .... / .... / ... gün ve TJA Rumuzlu yazısı. b) Adalet B.lığı Ceza İşleri Genel Md.lüğünün .../.../.. gün ve CİGM ... sayılı yazısı. c) JUSMMAT Karargahının .../.../.. gün ve TJA Rumuzlu yazısı. 1. İlgi (a) ve (b) yazılarda konu edilen ABD Kara Kuvvetlerine mensup olan Türkiye’ye atanan ve yeni görevlendirildiği birliğe katılmak üzere Türkiye’ye gelişi sırasında yolculuk ettiği PanAm havayollarına ait uçakta beraberinde getirdiği patlayıcı madde ile .... havalimanında yakalanan ile ilgili olarak ABD Askeri Yardım Kurulu Başkanlığından alınan ilgi (c) yazı ve tercümesi ek’te gönderilmiştir. Bilgilerinize arz ederim. Adli Müşavir EKLER: EK-A: İlgi (c) yazı ve eki Tercüme nüshaları Sanığın işlediği fiil nedeniyle gönderen devletin rüçhan hakkı yoksa bu durum sanık hakkında düzenlenen ve olay esnasında resmi görevli olmadığını belirten belgeden anlaşılır. Sanığın bu halde yargılaması, kabul eden devletin (Türkiye) kanunlarına göre ve yetkili adli mercilerce yürütülür.

NATO SOFA’DA TAZMİNAT HUKUKUNA
İLİŞKİN DÜZENLEMELER - NATO SOFA’DA TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (GENEL) TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN YAPILACAK İŞLEMLER

TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (GENEL)
NATO SOFA, NATO personelinin gerek üstlendikleri görevden kaynaklanan nedenlerle gerekse resmi görev haricinde, tamamen kişisel fiil/ihmalleriyle çeşitli zararlara sebebiyet verebileceklerini öngörerek, Sözleşmenin VIII’inci maddesinde, neden olunan zararların tazminine ilişkin düzenlemelere yer vermiştir. VIII’inci madde, tazminat taleplerini ve taleplerin karşılanması usullerini, zararın, resmi görevin ifa edilmesi veya resmi görevin ifası dolayısıyla meydana gelip gelmediğine, zarara uğrayan malın niteliğine, zarara uğrayan tarafın akit taraf olup olmadığına, tazminat miktarına göre farklı düzenlemelere bağlamıştır. Sözleşme, ihtilafların öncelikle, tazminat talebinden önceden feragat, talebin hakeme götürülmesi veya sulh yoluyla sonuçlandırılması veya zarara karşılık “cemile” adı verilen bir bedelin ödenmesi gibi dostane yollarla sonuçlandırılmasını öngörmüş, ancak belirli şartlarda adli süreç yolunu da açık bırakmıştır.

Resmi görev sırasında veya dolayısıyla TSK’ya Ait Mala Verilen Zararların Tazmini (VIII/1’deki haller) Resmi görev sırasında veya dolayısıyla TSK’ya Ait Mallar Dışında Devlet Mallarına Verilen Zararların Tazmini (VIII/2-(e) bendinde düzenlenen hal) SÖZLEŞMEDE DÜZENLENEN HALLER Resmi görev sırasında veya dolayısıyla TSK’ya Ait ve Devlet Malları Dışında 3’üncü Şahıslara Verilen Zararların Tazmini Resmi görev sırasında veya dolayısıyla TSK Mensuplarının Ölüm/Yaralanmalarından Doğan Tazminat Talepleri (VIII/4’de düzenlenen hal) Resmi Görev Dışındaki Nedenlerle Verilen Zararların Tazmini

TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER
A. Resmi görev sırasında veya dolayısıyla TSK’ya Ait Mala Verilen Zararların Tazmini (VIII/1’deki haller): Sözleşmenin VIII’inci madde 1’inci fıkrasına göre; NATO mensuplarının (Akit Tarafın Silâhlı Kuvvetlerinin bir mensubu veya hizmetlisi) görevlerini (Kuzey Atlantik Antlaşması tatbikatına ilişkin görevler) ifa ederken taraf devletlerden herhangi birinin Silahlı Kuvvetlerine ait mallara zarar (rizikosu ve mali sorumluluğu şahsa ait olan gemilerden kaynaklanan zararlar hariç) vermesi halinde zarar gören devlet tazminat talebinden feragat edecektir. Şartları: - Zarar verenin NATO mensubu olması, - Zararın NATO görevlerinden (örneğin NATO Tatbikatları) kaynaklanması, - Zarara uğrayan veya zarara neden olan malın, akit taraf devlet silahlı kuvvetlerine ait olması veya NATO görevinde kullanılıyor olması

B. Resmi görev sırasında veya dolayısıyla TSK’ya Ait Mallar Dışında Devlet Mallarına Verilen Zararların Tazmini (VIII/2-e bendinde düzenlenen hal): Sözleşmenin VIII/2-(e) bendine göre; Taraflar arasında aksine bir anlaşma yapılmaz ise, NATO mensuplarının, görevlerini ifa ederken taraf devletlerden herhangi birinin Silahlı Kuvvetlerine ait mallar dışındaki kamu mallarına zarar (rizikosu ve mali sorumluluğu şahsa ait olan gemilerden kaynaklanan zararlar hariç) vermesi halinde, zarara ilişkin tazminat talepleri taraflarca seçilecek hakeme götürülecektir. (İstisna) Ancak, hakem tarafından hükmedilen tazminatın, günün şartlarına göre ve her devlet için tek tek belirlenen bedelin (Türkiye için 1971’den itibaren TL) altında kalması durumunda, zarar gören devlet tazminat talebinden feragat edecektir. Şartları: - Zarar verenin NATO mensubu olması, - Zararın NATO görevlerinden (örneğin NATO Tatbikatları) kaynaklanması, - Zarara uğrayan malın, Silahlı Kuvvetlerine ait mallar dışında bir kamu malı olması - Tazminat talebinin, taraflarca seçilecek hakeme götürülmüş olması - Hakemin belirlediği tazminat miktarının, belirlenen bedelin altında kalması

C. Resmi görev sırasında veya dolayısıyla Silahlı Kuvvetlere Ait ve Devlet Malları Dışında Üçüncü Şahıslara Verilen Zararların Tazmini: Sözleşmenin VIII/5’inci fıkrasına göre; NATO mensuplarının, görevlerini ifa ederken, fiil / ihmal / hukuki sorumluluklarını doğuran diğer eylemlerle, kabul eden devlet ülkesinde, Akit taraf olmayan, 3’üncü şahıslara zarar vermeleri ve zararların tazmininin talep edilmesi durumunda: - Talepler, kabul eden devletin Silahlı Kuvvetlerinin faaliyetlerinden doğan tazminat taleplerine ilişkin düzenlemelere uygun olarak incelenecek ve sonuçlandırılacak; - Zararın dava yoluna gitmeksizin sulh yoluyla çözülmesi ve en kısa zamanda tazmini adına, 3’üncü şahsa bir tazminat bedeli önerilmesi durumunda; - Talep sahibinin miktarı kabul etmemesi durumunda, adli takibat devam edecek - Talep sahibinin miktarı kabul etmesi durumunda, talep sulh yoluyla sonuçlandırılacak - Talebin sulh yoluyla karşılanmaması durumunda, yetkili mahkemelerde dava açılabilecek ve Mahkemenin kararı taraflar için bağlayıcı ve kesin olacak

C. Resmi görev sırasında veya dolayısıyla Silahlı Kuvvetlere Ait ve Devlet Malları Dışında 3’üncü Şahıslara Verilen Zararların Tazmini (Devam): - Gerek sulh yoluyla, gerekse dava yoluyla belirlenen tazminatlar, ilgili devletçe ödendikten sonra, yapılan ödemeye ait açıklamaları ve zarardan sorumlu akit taraf devlet/lerine düşen payı içeren bir rapor, ilgili devlet/lere gönderilecek, 2 ay içinde itiraz edilmemesi durumunda yapılan taksimat kabul edilmiş sayılacak; -Zarardan sorumlu olan taraf, gönderen devletlerden yalnız biri ise: tazminat miktarı, %75 gönderen devlet, %25 kabul eden devlet arasında paylaşılacak - Zarardan sorumlu olan taraf birden fazla devletse: - Zarardan sorumlular tespit edilmişse: tazminat miktarı, devletler arasında eşit olarak paylaşılacak; ancak kabul eden devlet, müsebbiplerden biri değilse payı, bir devlete düşen payın yarısı olacak - Zarara taraflar sebep olmuş ancak sorumlular tespit edilememişse: tazminat miktarı, devletler arasında eşit olarak paylaşılacak; ancak kabul eden devlet, müsebbiplerden biri değilse payı, bir devlete düşen payın yarısı olacak

C. Resmi görev sırasında veya dolayısıyla Silahlı Kuvvetlere Ait ve Devlet Malları Dışında Üçüncü Şahıslara Verilen Zararların Tazmini (Devam): Şartları: - Zarar verenin NATO mensubu olması, - Zararın NATO görevlerinden (örneğin NATO Tatbikatları) kaynaklanması, - Zarara uğrayanın Akit taraf olmayan, 3’üncü şahıslar olması - Tazminat talebinin sulh yoluyla çözülmemiş olması - Hakemin belirlediği tazminat miktarının, belirlenen bedelin altında kalması - BK’nın haksız fiilden doğan alacak hükümlerine / diğer kusursuz sorumluluk hükümlerine dayanarak, HUMK’ta belirtilen süreler ve usule (MSB aleyhine) uygun, yetkili mahkemede (davalının ikametgâhının bulunduğu yer mahkemesi veya haksız fiilin yapıldığı yer mahkemesi) dava açılmış olması

Ç. Resmi görev sırasında veya dolayısıyla Silahlı Kuvvetler Mensuplarının Ölüm ve Yaralanmalarından Doğan Tazminat Talepleri (VIII/4 fıkrasında düzenlenen hal): Sözleşmenin VIII/4 fıkrasına göre; taraf devletlerden her biri, silahlı kuvvet mensuplarından birinin resmi görevini ifa ederken veya resmi görevin ifası dolayısıyla yaralanmasından veya ölümünden dolayı diğer bir devlete karşı tazminat talebinde bulunmaktan feragat edecektir. Şartları: - Ölen/yaralananın NATO mensubu olması, - Ölüm/yaralanmanın NATO görevlerinden kaynaklanması

D. Resmi Görev Dışındaki Nedenlerle Verilen Zararların Tazmini: Sözleşmenin VIII/6 fıkrasına göre; NATO mensuplarının görevleri dışında, haksız fiil ve ihmallerinden dolayı kabul eden devlet ülkesinde hasar ve zarara sebebiyet vermeleri veya bir gönderen devletin Silâhlı Kuvvetlerine ait herhangi bir nakil vasıtasının müsaadesiz kullanılmasından dolayı zarar meydana gelmesi (bir kuvvet veya sivil unsurun kanunen sorumlu olması durumu hariç) ve zararların tazmininin talep edilmesi durumunda: - olayın ve tarafların bütün koşulları göz önüne alınarak, kabul eden devlet makamları (Genelkurmay Başkanlığı Adli Müşavirliği) tarafından, talep sahibine verilecek adalet ve hakkaniyete uygun bir tazminat miktarını da içeren bir rapor hazırlanacak ve gönderen devlet makamlarına teslim edilecek

D. Resmi Görev Dışındaki Nedenlerle Verilen Zararların Tazmini (Devam): Gönderen devlet makamları, tazminat sorununu dava yoluna gitmeksizin dostane bir yolla çözmek amacıyla “cemile” (ex gratia) teklif edilip edilmeyeceğini, edilecekse ne miktarda olacağını ivedi kararlaştıracak ve kabul eden devlet makamlarına bildirecek; -Cemile teklif edilmeyecekse, kabul eden devlet yetkili mahkemeleri olayla ilgili adli takibata devam edecek - Cemile teklif edilecekse, miktarının ne olacağı kabul eden devlet makamlarına bildirecek; - Cemile miktarı, tazminatı talep eden tarafça yeterli görülürse, gönderen devlet makamları bu kişilere bizzat ödemede bulunacak ve kabul eden devlet makamlarını durumdan haberdar edecek; - Cemile miktarı, tazminatı talep eden tarafça yeterli görülmezse, kabul eden devlet yetkili mahkemeleri olayla ilgili adli takibata devam edecek

D. Resmi Görev Dışındaki Nedenlerle Verilen Zararların Tazmini (Devam): Şartları: - Zarar/hasar verenin NATO mensubu olması, - Zarar/hasarın NATO görevleri dışında, haksız fiil ve ihmallerden kaynaklanması, - Zararın tazmininin talep edilmiş olması; - Gönderen devletçe cemile teklif olunmamış/henüz ödenmemiş olması, - BK’nın haksız fiilden doğan alacak hükümlerine dayanarak, HUMK’ta belirtilen süreler ve usule (MSB aleyhine) uygun dava açılmış olması

TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN
USUL İŞLEMLERİ İHTİLAFLARIN HAKEM YOLUYLA ÇÖZÜLMESİ USUL İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YAZIŞMA ÖRNEKLERİ

TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN USUL İŞLEMLERİ
VIII’inci Md.’nin Uygulanmasına İlişkin İhtilafların Hakem Yoluyla Çözülmesi: Hakemlik Müessesi: Gönderen devlet, resmi görev sırasında veya dolayısıyla verilen zararlara ilişkin, kuvvet veya sivil unsur mensubu hakkında kabul eden Devlet ülkesinde verilen hükümlerin icra yoluyla infaz olunamaması dışında, bir kuvvet veya sivil unsur mensubu için kabul eden Devlet Mahkemelerinin hukuki kaza selahiyetinden muafiyet talep etmeyecek ve tazminat taleplerinin hakkaniyetle sonuçlanması için, delillerin toplanması hususunda kabul eden devletle işbirliği yapacaktır. Dava yoluna gidilmediği bazı durumlarda tazminat talepleri ve VIII’inci maddenin uygulanmasına ilişkin ihtilafların çözümünde hakeme gidilecektir.

VIII’inci Md.’nin Uygulanmasına İlişkin İhtilafların Hakem Yoluyla Çözülmesi (Devam): Hakeme gidilecek durumlar: - Taraflar arasında aksine bir anlaşma yapılmaz ise, NATO mensuplarının görevlerini ifa ederken taraf devletlerden herhangi birinin Silahlı Kuvvetlerine ait mallar dışındaki kamu mallarına zarar vermesi halinde, zarara ilişkin tazminat talepleri - Gönderen devletin Silâhlı Kuvvetlerine ait herhangi bir nakil vasıtasının müsaadesiz kullanılıp kullanılmadığının tespiti - Bir kuvvet veya sivil unsur mensubunun zarar ve hasara yol açan fiil veya ihmalinin resmi görevinin ifası sırasında vuku bulmuş olup olmadığının tespiti için hakeme gidilecektir.

VIII’inci Md.’nin Uygulanmasına İlişkin İhtilafların Hakem Yoluyla Çözülmesi (Devam): Hakemlerin seçimi: Hakem, tarafların anlaşması neticesinde, kabul eden devletin adliye hizmetlerinde yüksek bir memuriyet işgal eden veya etmiş bulunan vatandaşları arasından seçecek, 2 aylık süre içinde hakemin seçilememesi durumunda taraflardan biri, Kuzey Atlantik Teşkilatı Nazır Vekilleri Konseyi Başkanından bahsedilen vasıflarda bir hakem seçmesini talep edecektir. Hakemlik ücreti ve masrafları, taraflarca eşit oranda karşılanacaktır. Hakem Kararları: Hakem, tarafların sorumluluk oranlarını, tazminat miktarlarını ve karşı tazminat taleplerini karara bağlar. Hakem kararları, taraflar açısından kesin, bağlayıcı ve herhangi bir onaya gerek olmaksızın doğrudan uygulanabilirdir.

...... nci KOLORDU KOMUTANLIĞINA .........................
USUL İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YAZIŞMA ÖRNEKLERİ-1 nci KOLORDU KOMUTANLIĞINA Kasabamız bölgesinde yapılan tatbikat sebebiyle, 1. AMF araçları istasyonundan kasaba içine uzanan asfalt yolu bozup hasar meydana getirmişlerdir. 2. İstasyon mevkiinde hastane kurulan spor sahamızın çimlendirilmiş bölgeleri tahriş edilmiştir. Keşif yapılarak bu zararın Belediyemize ödenmesini arz ve talep ederim. Saygılarımla Belediye Başkanı

USUL İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YAZIŞMA ÖRNEKLERİ-2
NATO ÖZEL (CONFIDENTIAL) HASAR TESPİT RAPORU (REPORT ON DAMAGE) 1. HASAR VEYA HADİSENİN YERİ (PLACE OF THE DAMAGE/INCIDENT) A. MAHALLİ İSMİ (LOCAL NAME) B.HARİTA KOORDİNATLARI (MAP REFERENCE OPF DAMAGE) C. HARİTA NUMARASI (MAP SHEET) 2. HASAR/HADİSE ZAMANI (TIME OF THE DAMAGE/INCIDENT) A. TARİH (DATE) B. SAATİ (HOURS) C. HARİTA NUMARASI (MAP SHEET) 3. TALEP SAHİBİNİN (OWNER OF THE CLAIMS) A. ADI VE SOYADI (FULL NAME) B. ADRESİ (ADDRESS) 4. HASAR VEYA KAZANIN MAHİYETİ (DESCRIPTION OF THE DAMAGE/INCIDENT): 5. HASAR VEYA KAZANIN OLUŞ ŞEKLİNİN İZAHI (HOW THE DAMAGE/INCIDENT HAPPENED) 6. HASAR/KAZAYA SEBEBİYET VEREN BİRLİK, ŞAHIS İSİM VE ADRESLERİ (IDENTIFICATIONS AND ADRESSES OF THE UNIT, PERSONS CAUSING DAMAGE/INCIDENT) MALA VERİLEN ZARAR İÇİN (DAMAGE TO PROPEERTY) CAN KAYIPLARI İÇİN (PERSONAL LOSSES)

USUL İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YAZIŞMA ÖRNEKLERİ-2 (devam)
7. TAHMİNİ TALEP EDİLEN MİKTAR (ESTIMATED AMOUNT) TESPİT EDİLEMEDİ NOT IDENTIFIED 8. BİLİRKİŞİNİN GÖRÜŞÜ (GEREKTİĞİNDE) VIEW OF THE EXPERTS (IF NECESSARY): A. TARİH (DATE): B. SAATİ (HOURS): C. HARİTA NUMARASI (MAP SHEET): 9. DİĞER LÜZUMLU BİLGİLER (DELİLLER) (OTHER NECESSARY INFO (EVIDENCES): SAPTANAN HASARIN SULH YOLUYLA ÖDENMESİNE İLİŞKİN İŞLEMLERİN YAPILMASINI ARZ VE İSTİDA EDERİM I REQUEST THAT NECESSARY ACTION BE TAKEN TO BRING ABOUT TO PEACUFUL SETTLEMENT OF DAMAGE EKLER (MEVCUTSA)- (ENCLOSURES (IF ANY): 1 ADET DİLEKÇE ONE PETITION OF CLAIMANT TUTANAK TARİHİ (SAATIYLA)- (DATE-TIME-GROUP OF THE REPORT): İMZA BLOKU (SIGNATURE BLOCK) KOMİTE (TİM) BAŞKANI ÜYE ÜYE DİĞERLERİ (HEAD OF THE COMMITTEE) MEMBER MEMBER OTHERS

USUL İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YAZIŞMA ÖRNEKLERİ-3 YETKİLİ ŞAHIS VE MAKAMIN
İBRANAME ve ..../..../.... tarihleri arasında yapılan tatbikatı sırasında AMF (L) K.lığına bağlı Birliklerce Belediyemiz mülkiyetinde bulunan taşınmazlara verilen hasar miktarı ( ) TL’dir. TL’nin Belediyemize ödenmesi halinde verilen hasarla ilgili her türlü dava ve fazlaya ait talep hakkından vazgeçildiğini, Hazineyi kayıtsız şartsız ibra ettiğimizi beyan ve ibra ederiz /..../.... YETKİLİ ŞAHIS VE MAKAMIN ADI SOYADI VE İMZASI ADRESİ VARSA BANKA HESAP NUMARASI:

T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: Tatbikatı sulhen ödeme hakkında /..... / ABD ASKERİ YARDIM KURULU BAŞKANLIĞINA ANKARA İLGİ: K.K.K.lığının 12 KASIM 1987 GÜN ve LOJ: /Loj.Pl.Koor.D.Pl.Hrk.Ş.Pl.(2) sayılı yazısı. ve ../../.. tarihleri arasında ... bölgesinde yapılan .. tatbikatı sırasında tatbikata katılan .. karargahı ve bağlı Birlikleri tarafından ... köyü merasına verilen zararlara ilişkin sulhen ödeme istemi ilgi yazı ile GenKur Bşk.lığına intikal ettirilmiştir. 2. Zarar gören .... köyü hükmi şahsiyeti adına köy muhtarı .... tespit edilen zararların sulh yoluyla ödenmesini talep etmiştir. 3. Zararların müşterek tatbikata katılan ABD birliklerine mensup görevli personel tarafından sebebiyet verildiği ve hasar tespit komitesince hesaplanarak tayin edilen tazminat miktarında, zarar uğrayan taraf ile hasarı meydana getiren ABD ... karargahı ve bağlı birlikleri temsilcisi arasında mutabakat sağlanarak tutanakların taraflarca imzalandığı anlaşılmış, dolayısıyla talep hakkında SOFA VIII/5 md.si uyarınca işlem yapılması gerektiği değerlendirilmiştir. 4. Uyuşmazlığın sulhen çözümlenmesinin tarafların yararına olacağı, yargı yoluna dökülmesi halinde faiz ücreti, vekalet masrafları gibi eklentilerle tazmini gereken miktarın artabileceği düşünülmektedir. 5. Taleplerle ilgili dosya ek’te gönderilmiştir. 6. SOFA Sözleşmesi hükümleri uyarınca ödenmesi talep edilen miktarlar sulhen ödeme istemleri ve olayın resmi görevin ifası sırasında veya resmi görevden dolayı meydana gelip gelmediği hakkında görüş ve önerilerin bildirilerek iade edilmesini arz ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA Adli Müşavir EKLER: EK-A: Adet Dosya

USUL İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YAZIŞMA ÖRNEKLERİ-5 GENELKURMAY BAŞKANLIĞI
T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: Tatbikatı sırasında verilen zararlar /..... / AMF (L) KOMUTANLIĞINA HEIDELBERG-B.ALMANYA İLGİ: a. Velimeşe Belediye Bşk.lığının GÜN ve sayılı yazısı. b. Çorlu 5. Kolordu K.lığının 26 EKİM 1987 GÜN ve /3487 sayılı yazısı. ve ../../.. tarihleri arasında yapılan ... tatbikatı sırasında tatbikata katılan Komutanlığınız Birliklerinin Çorlu Velimeşe Bld.si mülkiyetinde bulunan taşınmazlara zarar verdiği ilgi (b) ekinde intikal ettirilmiştir. 2. Velimeşe Bld. Başkanı, ilgi (a) dilekçeleriyle hasar tespit raporlarında gösterilen zararların sulh yoluyla ödenmesini talep etmiştir. 3. İlgi (a) dilekçede zararlara AMF (L) K.lığına bağlı Birliklerin sebebiyet verdiği belirtilmiştir. Tatbikata iştirak eden birliklerin AMF (L) K.lığının kuvvetini oluşturmaları nedeniyle, milliyetlerine göre gösterilen birliklerin fiillerinden doğan zararların tazminine SOFA Sözleşmesi hükümlerine göre AMF (L) K.lığının taraf olacağı soncuna varılmıştır. 4. Verilen toplam zarar miktarı TL’dir. 5. Uyuşmazlığın sulhen çözümlenmesinin tarafların yararına olacağı düşünülmektedir. Uyuşmazlığın yargı yoluna dökülmesi halinde, faiz ücreti, vekalet masrafları gibi eklentilerle tazmini gereken miktarın artabileceği değerlendirilmektedir. 6. Bu nedenlerle SOFA VIII/5 maddesi uyarınca gerek önerilen ödeme usulü ve gerekse ödenmesi talep edilen miktar hakkında K.lığınız görüşlerinin bildirilmesi takdirle karşılanacaktır. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA II BAŞKAN EKLER: EK-A: Hasar Tespit Raporları ve Ekleri

T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: : Sulhen ödeme isteği /... /... DIŞİŞLERİ BAKANLIĞINA ANKARA İLGİ: a. MSB.lığının Başhukuk Müş.liğinin gün ve sayılı yazısı. b vekili Av ’nın tarihli dilekçesi tatbikatına iştirak eden İngiliz uyruklu ....’ın ve ../../.. günü E-5 üzerinde Lüleburgaz-Çorlu arasında .... mevkiinde resmi görevini ifa etmekteyken yönetimindeki ... plakalı tankla ... idaresindeki .... plakalı otobüse çarparak hasarına ve .... TL maddi zarara sebebiyet verdiği dosyada mevcut belgelerden anlaşılmıştır. 2. Trafik kaza raporunda ...’un 6/8 oranında kusurlu olduğu saptanmış, araç sahibi adına vekili ...’un kusur nispetinde tekabül eden ...TL’sinin sulhen ödenmesini ilgi (b) yazıyla talep etmiştir. 3. Talebin davaya dönüşmesi halinde, ödenecek meblağın, faiz ücreti, vekalet masrafları gibi eklentilerle talep edilen miktarı aşması olasılığı vardır. Bu nedenle, tazminatın sulhen ödenmesinin tarafların yararına olacağı düşünülmektedir. 4. Olayla ilgili evraklar ilişikte sunulmuştur. SOFA Sözleşmesinin VIII/5 md.si uyarınca gönderen devlet olarak İngiltere’nin sulhen ödeme istemi konusundaki görüşlerinin alınmasını arz ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA II BAŞKAN EKLER: EK-A: (5 Adet belge)

T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: : ödeme isteği /..... / DIŞİŞLERİ BAKANLIĞINA ANKARA İLGİ: a. GenKur. Bşk.lığının gün ve AD.MÜŞ /NATO Huk. İş. sayılı yazısı. b. Dışişleri Bakanlığının gün ve MGGM.... ./.... sayılı yazısı 1. İngiliz uyruklu hakkındaki ilgi (a) yazımız üzerine İngiltere Büyükelçiliğinden sulhen ödeme konusunda olumlu görüş alınarak gönderen devlet hissesine düşen TL’nı ihtiva eden numaralı Osmanlı Bankasına ait bir çekin gönderildiği anlaşılmıştır. ’sını aşmayan sulhen ödeme taleplerinin sonuçlandırılabilmesi için 4353 sayılı Kanunun 3 maddesi gereğince Maliye B.lığından olumlu görüş alınması gerektiğinden ilgi (b) yazı ekinde alınan çekin muhatabına ulaştırılması mümkün olmamış ve ekte iade edilmiştir. 3. Konuya ilişkin dosya gerekli görüşlerin alınması için Maliye B.lığına gönderilmiştir. Maliye B.lığınca da sulhen ödemenin olumlu karşılanması halinde, talep sahibine tazminatın tamamı bütçeden ödenecek ev NATO/SOFA Sözleşmesinin VIII/5-e (IV) madde ve fıkrası uyarınca gönderen devlet hissesi ayrıca talep edilecektir. Gereğini arz ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA II BAŞKAN EKLER: EK-A: (..... numaralı bir çek)

T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: Ödenen haksız fiil tazminatları hakkında /..../.... 1. .../.../.. tarihinden .../../.. tarihine kadar geçen dönemde üçüncü şahıslara karşı yapılan haksız fiillerden doğan zararlardan ötürü, NATO SOFA VIII maddesi uyarınca NATO bütçesinden ödenmesi gereken ... TL’lık tazminat cetveli ek’te sunulmuştur. 2. Mezkur meblağın, Hazinenin TC Merkez Bankası nezdindeki 410 numaralı hesabına yatırılmasını ve sonuçtan bilgi verilmesini arz/rica ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA/EMRİYLE II BAŞKAN EKLER: EK-A: (Tazminat cetveli) DAĞITIM: Gereği: Bilgi: Güneydoğu Av.Müt.K.K.K.lığı/İzmir Maliye B.lığı/Ankara TC Merkez Bankası/Ankara GenKur. Bşk.lığı/Ankara

T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: Ödenen haksız fiil tazminatları hakkında /..... / 1. ../../.. tarihinden ../../.. tarihine kadar geçen devrede üçüncü şahıslara karşı yapılan haksız fiillerden doğan zararlardan ötürü, NATO SOFA VIII/5 maddesi uyarınca, ABD tarafından ödenmesi gereken ... TL’lık tazminat cetveli ek’te sunulmuştur. 2. Mezkur meblağın, Hazinenin TC Merkez Bankası nezdindeki 410 numaralı hesabına yatırılmasını ve sonuçtan bilgi verilmesini arz/rica ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA/EMRİYLE II BAŞKAN EKLER: EK-A: (Tazminat cetveli) DAĞITIM: Gereği: Bilgi: ABD As. Yrd.Krl.Bşk.lığı/Ankara Maliye B.lığı/Ankara TC Merkez Bankası/Ankara GenKur. Bşk.lığı/Ankara

AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: Tatbikatı sırasında verilen zararlar /.. /.... İLGİ: a. GenKur. Bşk.lığının ... gün ve AD.MÜŞ /NATO Huk. İş. sayılı yazısı. b. ACE Çevik Kuvvet Karargahının ... gün ve ... sayılı yazısı c. Maliye ve Gümrük B.lığının .... gün ve BAHUM:..../.. sayılı yazısı ve .../../.. tarihleri arasında yapılan ... tatbikatı sırasında tatbikata katılan AMF(L) K.lığına bağlı Birliklerin Bld.sine ait bazı mallara vermiş bulunduğu zararların sulh yoluyla tazmininin talep edilmesi üzerine ilgi (a) ile AMF(L) K.lığının görüşleri sorulmuştur. 2. AMF K.lığı ilgi (b) yazılarında “her tazminat talebinin haklı ve makul görüldüğünü gönderen devlet olarak NATO kabul edildiğinde SOFA VIII/5 md.sine göre iştirak payının ... olacağını açıklamıştır. 3. Tatbikat AMF sorumluluğunda yapıldığından tatbikata birlik desteği sağlayan devletlerin zarar ziyan tazminine iştiraklerinin söz konusu edilmeyeceği değerlendirilmiş ve kabul eden devlet olarak Türk yetkili makamlarınca sulhen ödemenin AMF K.lığı ve Türkiye arasında paylaşılmasının uygu olacağı sonucuna varılmıştır. 4. Uyuşmazlığın sulh yoluyla ve ilgi (d) yazıda önerildiği şekliyle çözümlenmesi yetkili Türk makamlarınca kabul edilmiş ilgi (c) yazı üzerine toplam ... TL zararın tamamı .... Belediye Bşk.lığına ödenmiştir. 5. İlgi (b) yazıda da açıklandığı üzere AMF(L) K.lığı tarafından Türkiye’ye iade edilmesi gereken miktar .... TL’dir. Bu miktarı gösterir tazminat cetveli ek-A’da gönderilmiştir. 6. SOFA VIII/5 md.si uyarınca, gönderen devlet payı olan ... TL’nın, Hazinenin TCMB 410 numaralı hesabına yatırılmasını, sonuçtan bilgi verilmesini arz/rica ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA/EMRİYLE II BAŞKAN EKLER: EK-A: (Tazminat cetveli) DAĞITIM:

(NATO SOFA’DA CEZA VE TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER) NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER NATO SOFA’DA TAZMİNAT HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA
İLİŞKİN DÜZENLEMELER NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (GENEL) - Yargı Yetkisi - Sanığın Hakları (Adil Yargılanma Hakkı) - Cezaların İnfazı CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN YAPILACAK İŞLEMLER

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER Yabancı ülkelerde görev yapan askerlerin adaletsizliğe uğraması, haddinden fazla cezaya mahkum edilmesi, yabancı bir ülke mahkemesinde yapılacak savunmanın zorluğu ve masrafların artabilmesi gibi ihtimaller nedeniyle NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesinin VII. Maddesinde NATO mensuplarının işledikleri suçlar nedeniyle yargılanmalarına ilişkin usul ve esaslar belirtilmiş, kabul eden devletin yargılama yetkisi sınırlandırılmaya çalışılmıştır. NATO mensuplarının ceza muhakemesi ile ilgili olarak, ceza ve disiplin yargı yetkisi konusunda genel kural (m. VII/1), mutlak yargı yetkisi (m. VII/2), öncelikli yargı yetkisi (m. VII/3), gönderen devlet mahkemelerin yargı yetkisinin sınırı (m. VII/4), tutukluluk halinde devletlerin sorumlulukları (m. VII/5), soruşturma (m. VII/6), cezaların infazı (m. VII/7), derdestlik (m. VII/8), sanığın hakları (m. VII/9) hususları bu maddede düzenlenmiştir. 10. ve 11. fıkralarında ise suçların işlenmesine karşı devletlerin alması gereken tedbirler ele alınmıştır. NATO SOFA’DA CEZA YARGILAMASI YETKİSİ Sözleşmenin VII. maddesinde, ceza yargılamasına ilişkin genel kural verildikten sonra, ceza yargılaması yetkisi iki duruma göre düzenlenmiştir: Mutlak (inhisari/kesin) yargı yetkisi: devletlerden sadece birine yargılama yetkisinin tanındığı durumlar Öncelikli (rüçhanlı) yargı yetkisi: her iki devletin de yargılama hakkı olduğu ancak bunlardan birinin bu hakkını öncelikle kullanabileceği durumlar

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) Genel Kural: Madde VII/1(a)’ya göre, “gönderen devlet askeri makamları” ceza ve disiplin yargı yetkisini kendi “askeri kanunlarına tabi” bütün şahıslar hakkında, kabul eden devletin ülkesinde de kullanma hakkına sahiptir. Bu fıkrada gönderen devletin tüm adli makamlarının değil, sadece askeri makamlarının yargılama yetkisi düzenlenmiştir. Ayrıca, bu yetki, sadece askeri kanunlara tabi şahıslar üzerinde kullanabilecektir (Bu durumda, sivil unsurlar ve askeri personelin yakınları gönderen devletin askeri kanunlarına tabi değilse NATO mensubu olmalarına rağmen gönderen devletin askeri makamları tarafından yargılanamayacaktır. Örneğin, ABD askeri mahkemelerinin barış şartlarında sivilleri yargılama görevi bulunmadığından “sivil unsurlar” ve “asker yakınları" gittikleri ülkelerde suç işledikleri taktirde her halükarda ev sahibi devletin yargılamasına tabi olacaktır. Bununla birlikte ABD’nin bu kişilere idari yaptırım uygulaması mümkündür). - Madde VII/1(b)’de ise, kabul eden devletin yargılama yetkisi düzenlenmiştir. Buna göre, yabancı kuvvet, sivil unsur ve yakınlarının ev sahibi ülkede işlediği ve bu devlet kanunlarına göre cezayı gerektiren suçlar kabul eden devletin yargısına tabidir. Kabul eden devletin yargılama yetkisi sadece “kendi ülkesinde işlenen suçlar” ve “kendi kanunlarına göre suç sayılan fiiller” ile sınırlanmıştır. Suçu işleyenin askeri şahıs, sivil unsur veya yakını olması önemli değildir. Kabul eden devlete tanınan yargı yetkisinin kişiler bakımından kapsamı, gönderen devletin yetkisinden daha geniştir.

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) Mutlak (inhisari/kesin) yargı yetkisi: Kabul eden devlet ülkesi üzerinde bir suç işlendiği zaman, devletlerden sadece birine yargılama yetkisinin tanınması durumuna denir. Gönderen Devletin Mutlak Yargı Yetkisi : Madde VII/1-a, gönderen devlete kendi askeri kanunlarına tabi bütün şahıslar hakkında kabul eden devlet ülkesinde gönderen devlet mevzuatının bahşettiği cezai ve inzibati yargı yetkisini kullanmak yetkisini tanır. Fakat bu yetki, VII. maddenin 2 (a) bendi hükmü uyarınca, yalnız “gönderen devlet kanunlarına göre cezayı gerektiren ancak kabul eden devlet kanunlarına göre cezayı gerektirmeyen suçlar bakımından mutlak (tek başına kullanılan) bir yetkidir. Bu suçlar arasında olmak üzere, devletin emniyetine karşı işlenmiş olan suçlar ayrıca belirtilmiş ve bu suçlar VII. maddenin 2 (c) bendinde, “vatana ihanet, sabotaj, casusluk yahut devletin sırlarına veya onun savunması ile ilgili sırlara müteallik herhangi bir kanunun ihlali” olarak sıralanmıştır. Gönderen devlet, mutlak yargı yetkisini “kendi askeri kanunlarına tabi şahıslar” hakkında kullanabilir. Fakat VII. maddenin 4. fıkrası, bu yetkiyi kişiler bakımından sınırlandırır. Gönderen devletin askeri makamları, kabul eden devletin tebası olan veya mutad ikametgâhı bu devletin ülkesinde bulunan şahıslar hakkında, bunlar gönderen devletin “kuvvetine” mensup kişiler olmadıkça, yargı yetkisini kullanamaz.

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) Kabul Eden Devletin Mutlak Yargı Yetkisi : VII. maddenin 2 (b) bendi hükmü uyarınca, kabul eden devlet mahkemeleri, devletin emniyetine karşı işlenmiş suçlar da dahil olmak üzere, kabul eden devlet kanunları uyarınca cezayı gerektiren ancak gönderen devletin kanunlarınca cezayı gerektirmeyen suçlar konusunda, bir kuvvet, sivil unsur mensubu ve yakınları üzerinde mutlak yargı yetkisine sahiptir. Kabul eden devlete tanınan inhisari yargı yetkisinin kişiler bakımından kapsamı, gönderen devletinkinden daha geniştir. Bu yetki bir akid taraf “kuvvet” mensubu, sivil unsur mensubu ve bunların yakınları üzerinde kullanılabilir. Öncelikli (rüçhanlı) yargı yetkisi: Bazı hallerde ise her iki devlet de yargı yetkisine sahiptir. Buna "müşterek yargı yetkisi" denilmektedir. Gerek gönderen devletin ve gerek kabul eden devletin kanunlarına göre suç teşkil eden fiiller nedeniyle her iki devlet mahkemelerinin yetkilerinin çatışması durumu, bu devletlerden birine yargı yetkisinin kullanılmasında öncelik hakkı (rüçhanlı yargı yetkisi) tanınmasını gerektirmiştir. Kabul eden devlet ülkesi üzerinde bir suç işlendiği zaman, her iki devletin de yargılama hakkı olduğu ancak bunlardan birinin bu hakkını öncelikle kullanabileceği durumlara öncelikli yargı yetkisi denir.

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) Gönderen Devletin Öncelikli Yargı Yetkisi : Madde VII/3-a uyarınca, gönderen devletin askeri makamlarının rüçhanlı yargı yetkisi yalnız iki durum için geçerlidir. Bu durumlarda da kabul eden devlet tebaası olan veya mutad ikametgâhları bu ülkede bulunan kişiler üzerinde bu yetkilerini kullanamazlar, meğerki bu kişiler gönderen devletin kuvvetine mensup olsun. aa. Münhasıran gönderen devletin malına, emniyetine, askeri personeline, sivil unsurlarına ve bunların yakınlarına karşı işlenen suçlar için gönderen devlet, öncelikli yargı yetkisine sahiptir. Bu suçlarda gönderen devlete öncelik hakkı tanınması, bu tür fiillerle o devletin menfaatlerinin daha çok etkilenmiş olmasından ötürüdür (Ancak bu düzen, örneğin birbiriyle irtibatlı suçlarda, her bir fiili yargılamak yetkisinin devletlere ait olması sonucunu doğuracağından sakıncalar yaratmakta ve bu açıdan eleştirilmektedir). bb. Resmi bir vazifenin ifası dolayısıyla bir fiil veya ihmalden doğan suçlar nedeniyle gönderen devletin öncelikli yargı yetkisi bulunmaktadır. Kabul Eden Devletin Öncelikli Yargı Yetkisi : Gönderen devletin öncelik hakkına sahip olduğu durumlar dışında kalan bütün suçlarda, kabul eden devlet mahkemeleri yetkilidir. Kabul eden devletin kişiler bakımından yetki alanı daha geniştir. Gönderen devlet, yalnız bir kuvvet veya sivil unsur mensubu hakkında öncelik hakkını haiz olduğu halde kabul eden devletin kişiler bakımından yetkisi ayrıca belirtilmiş değildir; bu nedenle yakınları da kapsamına alır.

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) Öncelikli Yargı Yetkisinden Feragat: - Rüçhanlı yargı yetkisine sahip olan devlet bu suçların soruşturulması ve sanıkların yargılanması konusunda öncelikli hakka sahiptir. Ancak bu devlet sahip olduğu hakkı kullanmaktan feragat ederse diğer devlet adli süreci başlatabilecektir. - Tarafların bir anlaşma uyarınca veya kendiliğinden rüçhanlı yargı yetkisinden feragat etmesi mümkündür. Rüçhaniyet hakkına sahip devlet yargılama yetkisini kullanmamaya karar verecek olursa bu durumu karşı tarafa en kısa zaman içinde bildirir. Rüçhaniyet hakkına sahip devlete bu hakkından feragat etmesi konusunda talepte de bulunulabilir. - Feragat üzerine, sanık, devlet makamları tarafından yargılanmışsa veya sanık hakkındaki takibat, “yargı” niteliğini taşıyan bir kararla son bulmuşsa, bu durum, aynı suçtan ötürü ikinci bir devlet makamlarınca yargılama yasağını öngören VII/8 uyarınca değerlendirilir. Sanık hakkındaki tahkikat, “yargı” niteliğini taşımayan bir kararla son bulmuşsa, öncelik hakkına sahip olan devlet mahkemelerinin yetkilerini kullanma yoluna gidilip gidilemeyeceği sorunu tartışmalıdır. - Öncelikli yargılama hakkına sahip devletin feragatte bulunmasına rağmen diğer devlet savcılık makamları dava açılmasına gerek görmezse feragatte bulunan devlet mahkemelerinde dava açılıp açılamayacağı tartışmalıdır (örneğin, Fransa’da 1954 yılında görülen Aitchison v. Whitley davası)

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) NATO SOFA ile Diğer Uluslararası Sözleşmelerin Hükümlerinin Çatışmasından Kaynaklanan Yetki Sorunu: Suç işlediği belirlenen kişilerin NATO SOFA ile yargılama yetkisi belirlenen devlete teslim edilmesi bazı durumlarda diğer uluslar arası anlaşmaların hükümlerine aykırılık teşkil edebilmektedir. Böyle durumlarda uluslararası anlaşmalar arasında hangisinin uygulanacağı konusunda ihtilaf doğabilmektedir. Çoğu Avrupa devleti ile ABD arasında imzalanan ikili anlaşmalarla bu ülkelerde suç işleyen ABD askerlerinin yargılanması konusunda ABD’ye NATO SOFA ile tanınan yargılama hakkından çok daha fazlası tanınmıştır. Ancak ölümle neticelenen önemli suçlarda ABD lehine tanınan yargılama hakkının kullandırılması konusunda bu devletlerin isteksiz bir tutum sergilediği görülmektedir (Örneğin, Hollanda’da görev yapan Amerikan askeri Charles D. Short hakkındaki dava).

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN DÜZENLEMELER (devam) Sanığın Hakları (Adil Yargılanma Hakkı) Düzgün ve adil yargılanma hakkı, vatandaş-yabancı ayrımı yapılmaksızın her sanığın hakkı olmakla birlikte, devletlerin yargılama usullerindeki farklılıklardan dolayı NATO mensuplarının mağdur duruma düşebileceği değerlendirilerek NATO SOFA (Md. VII/9), “Süratle yargılanmak / Duruşmadan önce kendisine isnat olunan suç veya suçlardan haberdar edilmek / Aleyhindeki şahitlerle yüzleştirilmek / Lehindeki şahitleri, kabul eden Devlet kazasına tabi iseler, ihzaren getirmek / Kendi seçeceği avukat tarafından veya kabul eden Devlet'in mer’i usullerine uygun olarak adlî müzaheret yoluyla tâyin edilecek bir müdafi tarafından müdafaa olunmak / Lüzum görüyorsa yanında ehliyetli bir tercüman bulundurmak / Gönderen Devlet Hükümeti'nin bir temsilcisi ile temas etmek ve mahkeme usulleri izin verdiği takdirde, bu temsilciyi (konsolosluk görevlisi) duruşma esnasında hazır bulundurmak” gibi bir takım koruyucu hükümler getirmiştir. Cezaların İnfazı Gönderen devletin yetkili makamları tarafından hükmedilen bir ölüm cezası, eğer kabul eden devletin yasalarında benzer suç için ölüm cezası öngörülmüyorsa, kabul eden devlette infaz edilmeyecektir. (VII/7-a.) Gönderen devletin makamları tarafından kabul eden devlet ülkesinde verilmiş bir hapis hükmünün infazına yardım edilmesi için gönderen devlet makamlarınca yapılacak talebi kabul eden devletin makamları anlayışla değerlendirecektir.

NATO SOFA’DA CEZA HUKUKUNA İLİŞKİN
USUL İŞLEMLERİ Türkiye’de, Kuvvet veya sivil unsur mensuplarının resmî görevlerinin yerine getirilmesi veya ifası sırasında bir suç işledikleri kanısına varılması halinde veya suçun işlendiği öğrenildiğinde yapılacak işlemler

İZMİR CUMHURİYET SAVCILIĞI CUMHURİYET SAVCILIĞINA
C. Savcısı, şüphelinin kimliği, unvan veya rütbesi, bağlı bulunduğu birlik, uyruğu, suçun türü, işleniş şekli, nerede, ne zaman, kime karşı işlendiğini belirten bir yazı hazırlar ve şüphelinin kimlik fotokopisiyle birlikte en kısa zaman içinde Adalet B.lığı Uluslararası Huk. ve Dış İlş. Gen.Md.lüğüne faksla iletir.  T.C. İZMİR CUMHURİYET SAVCILIĞI Sayı : Hz.: ... / İZMİR Konu: ’nın görevi hakkında / .... / ..... CUMHURİYET SAVCILIĞINA İZMİR A.B.D. uyruklu oğlu doğumlu, , / .... / tarihinde idaresinde bulunan plakalı otomobil ile, caddesi üzerinde isimli Türk vatandaşına çarparak ölümüne sebebiyet vermiştir. Hakkında dikkatsizlik, tedbirsizlik sonucu ölüme sebep olmak suçundan, soruşturma yapılan sanık ....., NATO Amerikan Kara Kuvvetleri emrinde onbaşı olarak görev yaptığını öne sürmüştür. 6375 sayılı yasa ile onaylanan NATO SOFA VII/ 3 (a) (ii) fıkrasının uygulanması hakkındaki anlaşma hükümleri gereğince adı geçen sanığın görevli olup olmadığının Adalet Bak.lığı aracılığı ile Genelkurmay Başkanlığından sorulmasını, Arz ederim. C.Savcısı

hususunu Genelkurmay Başkanlığı Adli Müşavirliğine sorar. 
Adalet B.lığı, NATO mensubu olduğunu beyan eden şüpheliye isnat olunan suç veya suçların resmi görevin yerine getirilmesi/ifası sırasında işlenip işlenmediği hususunu Genelkurmay Başkanlığı Adli Müşavirliğine sorar.  T.C. ADALET BAKANLIĞI CEZA İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sayı : CİGM ANKARA Konu: ’ hakkında /..... / ..... GENELKURMAY BAŞKANLIĞI (ADLİ MÜŞAVİRLİĞİNE) ANKARA ... /.../... tarihinde idaresinde bulunan plakalı otomobil ile, .... caddesi üzerinde isimli Türk vatandaşına çarparak dikkatsizlik ve tedbirsizlik sonucu ölümüne sebebiyet vermek suçundan sanık NATO Karargahında onbaşı ‘ın olay sırasında görevli olup olmadığının bildirilmesine dair .... Savcılığının ... / ..../... gün ve ... sayılı müzekkeresiyle alınan ... /.../... gün ve Hz sayılı yazı birlikte sunulmuştur. NATO SOFA VII maddesinin 3 (a) (ii) fıkrası ve bu fıkranın uygulanması ile ilgili Anlaşmanın 2’nci maddesinin 1/a fıkrası uyarınca gereğine delaletleri rica olunur. BAKAN ADINA Ceza İşleri Genel Müdürü

Gönderilen yazıyı alan GenKur. Adli Müş.liği, sanığın statüsü ile görev yerinin SOFA VII/2-b uyarınca eyleminin gönderen devlet ceza kanunlarınca cezayı gerektirip gerektirmediğini, SOFA VII/3-a(ii) fıkrası ve bu fıkranın uygulanması ile ilgili anlaşma uyarınca olay sırasında resmi görevli olup olmadığının bildirilmesini gönderen devlet makamından sorar.  T.C. GENELKURMAY BAŞKANLIĞI AD.MÜŞ.: /NATO Huk. İş. Konu: ’ ın Resmi Görevli Olup Olmadığı /..... / İLGİ: a) Asliye Ceza Mah / ..../ .... gün ve sayılı müzekkeresi. b) C. Savcılığının .... / ...../ gün ve Hz..... / Esas ... / ... sayılı iddianame. c) Adalet B.lığı Ceza İşleri Genel Md.lüğünün .... / .... / ... gün ve CİGM ... sayılı yazısı. d) Kuzey Atlantik Antlaşmasına Taraf Devletler Arasındaki Kuvvetlerin Statüsüne Dair Sözleşme /..../..... tarihinde sevk ve idaresinde bulunan vasıta ile seyir halinde iken yolun kaygan olması sebebiyle direğe çarpan ve Mürted Hava Üssünde görevli ile isimli ABD’li iki kişinin yaralanmasına sebebiyet veren, aynı yerde görevli oğlu doğumlu, .....,’dan olma, ABD .... nüfusuna kayıtlı .... ‘nın olay tarihinde resmi görevli olup olmadığı ilgi (a) ve (c) ile sorulmaktadır. 2. Bu nedenle adı geçenin; a. Statüsü ile görev yerinin b. İlgi (d) sözleşmenin VII/2-b uyarınca eylemin ABD Kanunlarınca cezayı müstelzim olup olmadığının c. İlgi (d) sözleşmenin VII/3-a (ii) fıkrası ve bu fıkranın uygulanması ile ilgili Antlaşmanın 2/1-A fıkrası uyarınca olay sırasında resmi görevli olup olmadığının veya olayın resmi görev dolayısıyla meydana gelip gelmediğinin ve, İlgi (b) iddianame ile, olayda yaralanan kişilerin ABD vatandaşı oldukları anlaşıldığından, İlgi (d) sözleşme VII/3-a (i) maddesinin uygulanabilirliği açısından yaralanan kişilerin statüsü ile görev yerlerinin bildirilmesini arz/rica ederim. GENELKURMAY BAŞKANI NAMINA Adli Müşavir DAĞITIM: GEREĞİ: ABD As. Yrd. Krl. Bşk.lığına/ ANKARA BİLGİ : Ad. Bşk. CİGM.lüğüne/ ANKARA