ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ ÇED

... konulu sunumlar: "ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ ÇED"— Sunum transkripti:

1 ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ ÇED

2 ÇED İle İlgili Bilgiler
Sunu Planı ÇED İle İlgili Bilgiler Temel Kavramlar ÇED’in Aşamaları Türkiye’deki ÇED Mevzuatı CBS ve UA’nın ÇED Kapsamında Kullanımı ÇEV438

3 ÇED’in Tanımı Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), çevreyi doğrudan ya da dolaylı olarak, olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilecek bir ya da birden fazla faaliyete ait bir proje için alınacak kararda esas alınmak üzere, proje konuşu faaliyet(ler)in bütün çevresel etkilerinin bilimsel yöntemler ve tekniklerle irdelenmesi, bu irdelemelere göre olumsuz etkileri önlemek ya da çevreye zarar vermeyecek ölçülerde en aza indirmek için alternatif çözümlerin belirlenmesi, sözkonusu proje hakkında ÇED çalışmaları sonuçlanma göre yatırım karan alınarak faaliyet(ler)in gerçekleştirilmesi halinde, inşaat ve işletme aşamalannda ve işletmenin kapatılmasından sonra çevresel etkiler için ÇED çalışması ile belirlenen önlemlerin izlenip denetlenmesi sürecidir. ÇEV438

4 ÇED’in Tarihçesi 1950 ve 1960’lı yıllarda öne çıkmaya başlayan çevre koruma bilincinin sonucu olarak çevreyi etkilemesi muhtemel olan çeşitli faaliyetlerin irdelenmesi ve ekonomik karar süreçlerine çevre bileşenlerinin dahil edilmesi istenmeye başlanmıştır. Konu üzerinde yapılan ilk çalışmalar fayda maliyet analizlerinden oluşan kaba yaklaşımları içermektedir. Bu yaklaşım üçüncü Londra havaalanı gibi önemli projelerin değerlendirilmesinde kullanılmıştır. İlk kez ABD 1970 tarihinde NEPA (National Environmental Policy Act) dahilinde ÇED’i federal projeler için bir zorunluluk haline getirmiştir yılında ise Kanada’da da buna benzer ama zorunlu olmayan ÇED girişimleri başlamıştır. ÇEV438

5 ÇED’in Tarihçesi 1972’deki Insan ve Çevre Konferansının sonrasında oluşturulan UNEP çerçevesinde birinci derecede önem verilen çalışma alanlarından biri özellikle gelişmekte olan ülkelerde ÇED uygulamaları için etkili yöntemlerin geliştirilmesi olmuştur. UNEP’in konuya yaklaşımı ekonomik kalkınmayı engellemeden çevre sorunlarına çözüm getirecek pratik yaklaşımların oluşturulması esasına dayanmaktadır. Gün geçtikçe çevre sorunlarının hissedilir biçimde artması sonucunda 1980’li yıllarda, basit fayda maliyet analizlerinin artık yeterli olmadığı ve ekolojik çerçeveler dahilinde yeni yaklaşımların geliştirilmesi gerekliliği anlaşılmıştır. İlki 1973 yılında yürürlüğe konan AET Çevre Eylem Programları , 1976, 1982 ve 1986’da üç kere gözden geçirilerek yenilenmiştir. Bu programlarda çevre sorunlarına değinilerek çevre politikasında ÇED uygulamaları istenmiştir. 1987’deki Ortak Geleceğimiz raporunda ise ÇED, sürdürülebilir kalkınma hedefine ulaşılmasında izlenen tahmin-önleme stratejisine uygun olarak kullanılan en önemli çevre yönetim aracı özelliğini kazanmıştır. ÇEV438

6 ROMA KULÜBÜ VE «BÜYÜMENİN SINIRLARI» RAPORU
ÇED’in Tarihçesi ROMA KULÜBÜ VE «BÜYÜMENİN SINIRLARI» RAPORU 1972’de Roma Kulübü tarafından yayımlanan “Büyümenin Sınırları” başlıklı çalışma, büyüme ile kaynaklar arasındaki ilişkiye dikkat çekmektedir. Roma Kulübü tarafından hazırlanan rapora göre, sorunları gidermek ya da en aza indirgemek için gereken, “denetimsiz” büyümenin durdurulmasıdır. “Sıfır Büyüme Raporu” olarak anılan bu rapor, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında yaklaşım farklılıkları nedeniyle yoğun tartışmaları başlatmış ve ekonomik gelişme, sanayileşme süreçleri ve çevre arasındaki sorgulamayı tetiklemiştir. Çevresel Duyarlık Bağlamında Davranış Biçimi Olarak “SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK” Deniz İncedayı Mimarlık Dergisi, sayı 318, 2004 ÇEV438

7 Sürdürülebilir Kalkınma ve ÇED
Bugün ÇED, Sürdürülebilir Kalkınmanın temel bileşeni olarak görülmektedir ve son yıllarda çok popüler olan çevre yönetimi hizmetinin temel bileşenlerinden biridir. Uygulamada teknoloji, kalkınma ve gelişme iki kollu terazinin bir ucunda, çevre ve çevre koruma gibi kavramlar diğer ucundadır. Terazide bir taraf ağır bastığında, diğer taraf aşağıya doğru inmektedir. Belki de sürdürülebilirliği bu iki kollu terazinin denge konumu gibi ele almak olasıdır. Burada şöyle bir soruyu ya da savı ortaya koymak olasıdır:“İnsanın yaşam kalitesini yükseltmeye yönelik olarak ortaya çıkan kalkınma ve teknolojinin, yol açtığı çevre sorunları ile insan yaşam kalitesini düşürmesi nedeniyle, teknolojinin ve kalkınmanın ne derecede yaşam kalitemizini yükselttiği ya da yaşam kalitemizi yükseltmek için kalkınmaya ve teknolojiye gerçekte ne düzeyde gereksinim duyduğumuz”. Sürdürülebilirlik kavramı artık yavaş yavaş içerdiği anlamı yitirmekte ve güven vermemektedir. Bu güvensizlikteki haklılığı da, uygulamadaki başarılı örneklerin azlığı ispatlamaktadır. İşte bu noktada ÇED anlayışının, ortaya koyduğu “koruma-kullanma dengesi” ve doğaya verilen zararın onarılması eylemi daha işler gibi gözükmektedir. ÇED bu anlamda kalkınmanın tam ortasında, en kritik noktada yer almaktadır. “Kaçınılmaz olan kalkınmanın ve kalkınma için kaçınılmaz olan tüketimin, çevreye verdiği zararın minimize edilmesi ve verilen zararın onarılması”. Kaynak: YARIM YÜZYILLIK BİR ÇEVRE DENEYİMİNİN ORTASINDA PEYZAJ MİMARLIĞI Doç.Dr.Alper Çabuk Saye Nihan Çabuk Yrd.Doç.Dr.Ali Ulu ÇEV438

8 Sürdürülebilir Kalkınma
Genel anlamda ÇED’in aşamaları, hazırlık ve eleme, kapsam ve etkilerin belirlenmesi, mevcut çevrenin özellikleri, etkilerin sayısallaştırılması ve değerlendirilmesi, alınacak önlemlerin belirlenmesi, alternatiflerin değerlendirilmesi, ÇED raporunun hazırlanması, karar verilmesi, proje sonrası izleme denetleme ve analiz şeklinde sıralanmaktadır. Bu aşamalardan da anlaşılacağı gibi coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama desteği, aslında bu aşamaların büyük çoğunda yer alması kaçınılmazdır. Özellikle ÇED’de kullanılan değerlendirme yöntemleri büyük oranda, coğrafi bilgi sistemleri desteğine gereksinim duymaktadır. Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi ÇED yasal olarak pek çok ülkede inşaat, madencilik, sanayi, turizm gibi pek çok faaliyet için faaliyetin yapılıp yapılmamasına karar verme eylemidir. Yani bu faaliyetlerin hepsinin ilk aşamasıdır. ÇEV438

9 ÇED Ne Zaman Uygulanır? ÇED'nin NE ZAMAN uygulanacağı en önemli konulardandır. Bu zamanın mutlaka, çevresel etkilerinin önemli olacağı bilinen bir veya birden fazla faaliyetle ilgili bir proje hakkında UYGULAMA KARARI ALINMADAN ÖNCE olması gerekir. Diğer bir deyişle, ÇED, kesinlikle böyle bir kararda esas alınmak üzere gerçekleştirilmelidir; aksi takdirde, uygulanmasının bir anlamı kalmaz, yalnızca yararlı bir belge niteliği taşır. Oysa sonuçta, ABD'de Kasım 1978'de yürürlüğe konan NEPA'nın uygulanması ile ilgili Yönetmeliğin (Regulations) (c) maddesinde açıkça belirtildiği gibi, "pek tabiidir ki, önemli olan iyi bir belge değil fakat iyi bir karar üretmektir." ÇEV438

10 ÇED Hangi Faaliyetlerle İlgili Projelere Uygulanır?
ÇED'de yanıtlanması gereken ilk soru, HANGİ FAALİYETLER ile ilgili projeler için uygulanacağıdır. Böyle bir belirleme için kabul edilen temel kıstas, etkinin ÖNEMLİ (significant) olup olmayacağıdır. Bazı faaliyetler özellikleri ve/veya büyüklükleri nedeniyle çevre üzerinde "önemli" etkilerde bulunurlar. ÇED, bu tip faaliyetlerle ilgili projelere uygulanır. Bu konuda açıklığa kavuşturulması gereken husus, çevresel etkilerin "önemli" olup olmayacaklarının nasıl belirleneceğidir. Bunun için, ÖNEMLİ ETKİ’nin ayrıntılı bir tanımını yapmak gerekmektedir. Kimi faaliyetler de vardır ki, bulundukları bölgeler nedeniyle zaten ÇED raporu yapılmadan, yapılmalarına izin verilmemelidir. Örneğin turizm ve doğal değerleri açısından önemli olan bir bölgede bir termik santral yapılmaması gerektiği, ÇED raporu yapılmadan da anlaşılabilir. ÇEV438

11 Önemli Etki Nedir, Nasıl Ölçülür?
Farklı faaliyet tipleri bir kase içindeki toplara benzetilecek olursa, ÇED uygulanacakların bu toplardan hangileri olacağını belirlemek gerekecektir. Tıpkı bir kase içindeki topların farklı renkler ve büyüklüklerde olması gibi, değişik tiplerdeki faaliyetler de farklı özelliklere ve hüyüklüklere sahiptirler ve çevre üzerinde farklı etkilerde bulunurlar. Bu farkın belirlenmesi etkilerin ÖNEMLİ olup olmayacağı ölçülerek yapılır.İşte burada yanıtlanması gereken soru ÖNEMLİ ETKİnin nasıl ölçüleceğidir.Etkinin ÖNEMLİ (significant) olması kavramı ilk defa ABD'nin Ulusal Çevre Politikası Yasasi'nda (NEPA) yeralmıştır. Daha sonra hu kavramın açılımı, ABD'de Kasım 1978'de yürürlüğe konan "NEPA'nın Şartı Olan işlemlerin Uygulanması Hakkında Yönetmelik"in (Regulations) no'lu maddesinde içerik (context) ve ŞİDDET (intensity) olarak yapılmıştır. Böylece, ÖNEMLİ ETKİ kavramı iki kıstasa bağlanmış, "içerik" ve "şiddef'in nasıl ölçüleceği bu maddede ayrıntılı olarak açıklanmıştır. ÇED'nin diğer ülkelerde de yaygınlık kazanmasıyla birlikte, birçok bilim adamı tarafından "önemli etki"nin saptanmasında kullanılan çeşitli ÇED yöntemleri geliştirilmiştir; bu yöntemler daha sonra ÇED yöntemleri ile ilgili bölümde açıklanmaktadır. "Önemli etki"nin "içerik" ve "şiddet" olarak ölçülmesi konusudaki bu gelişmeler kase içindeki toplar benzetmesine dönülerek açıklanacak olursa, kase içinden seçilecek topların hangi renklerde (siyah, kırmızı, mor, kahverengi, sarı gibi) ve büyüklüklerde (3 cm çapında ve daha büyük gibi) olacağı belirlenmiş olmaktadır. Diğer bir deyişle, ÇED uygulanacak projeler için faaliyet tiplerinin nasıl seçileceği artık bilinmektedir. Bundan sonra yapılacak iş, bu seçimin yapılmasıdır. ÇEV438

12 ÇED Uygulanacak Projeler İçin Faaliyet Tipi Seçiminde Hangi Yaklaşımı İzlemeli?
ÇED'nin farklı ülkelerdeki gelişim süreci içinde, bir projeye ÇED'nin uygulanmasının gerekip gerekmeyeceğini belirlemek için faaliyet tipleri seçiminde üç farklı yaklaşım izlenmiştir. Bu yaklaşımlar şunlardır (EIA in The Netherlands): (1) Her proje için tek tek belirleme, (2) Genel saptamalara göre belirleme (3) ÇED'nin uygulanacağı projeler için faaliyet tiplerinin sıralandığı bir liste düzenleme. Birinci yaklaşım ile, hazırlanan her proje için ÇED uygulamanın gerekip gerekmeyeceği, yukarıda açıklanan önemli etki kıstasına göre tek tek belirlenir, ikinci yaklaşımla, önce, ÇED uygulanacak projelerin belirlenmesinde önemli etki kıstasına göre dikkate alınacak genel özellikler belirlenir, daha sonra, hazırlanan her proje için ÇED uygulanıp uygulanmayacagina hu genel özelliklere uyup uymadığı saptanarak karar verilir. Bu iki yaklaşımın en önemli zorluğu, zaman alıcı olmaları, dolayısıyla da pratik olmamalarıdır. Üçüncü yaklaşım, uygulamada en pratik olanıdır. Bu yaklaşım ile, ÇED uygulanacak projelerin hangi tiplerdeki faaliyetler hakkında olacağı önceden düzenlenen bir faaliyetler listesiyle belirlenir; böylece, hazırlanan projeler için ÇED uygulanıp uygulanmayacagının her seferinde tek tek helirlenmesi gerekmez. Halen ÇED uygulayan ülkeler tarafından ve uluslararası kuruluşların helgelerinde en fazla hu yaklaşım tercih edilmektedir. T.C. ÇED Yönetmeliği de bu yaklaşımla hazırlanmıştır.Yukarıda açıklanan her üç yaklaşımda da hedef, ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME RAPORUnun hazırlanması gerekli olan projelerin belirlenmesidir. ÇEV438

13 Çevresel Etki Değerlendirme Raporu Nedir?
ÇED Raporu, tıpkı bir fabrikadan en son pazarlanan nihai ürün gibidir; ÇED sürecinin daha önceki bütün işlemleri bu nihai ürünün ortaya çıkarılması içindir. Bir ÇED RAPORU ile, bir projenin doğrudan ve dolaylı, uzun ve kısa süreli, olumlu ve olumsuz tüm çevresel etkileri, farklı bilim dallarından uzmanlar tarafından bilimsel yöntemler ve teknikler kullanılarak irdelenir, olumsuz olacakları bu irdemelerle belirlenen çevresel etkiler için alternatif önlemler belirlenir. Amaç, sözkonusu projenin gerçekleştirilip gerçekleştirilmeyeceği hakkında karar alacaklara, olası çevresel etkiler hakkında bilimsel inceleme ve irdelemelere dayalı bir belgenin sunulması ve böylece yatırımlarla ilgili olarak alınacak kararlarda kalkınma ile çevre arasında denge kurucu bir yaklaşım izlenmesidir. Diğer bir deyişle, ÇED Raporu, "tahmin-ve-önleme" stratejisinin karar vericiler tarafından izlenmesinde kullanılan bilimsel bir uygulama aracıdır. ÇED Raporu kapsamındaki çalışmaların en özgün bölümü, projenin olası çevresel etkilerinin irdelenmesi ve olumsuz olacağı saptananlar için alternatif önlemlerin belirlenmesidir. Bunun için, yerinde yapılan incelemelerle elde edilen bütün bulgulara dayanılarak, ÇED için geliştirilmiş özgün bilimsel yöntem ve teknikler kullanılır; örneğin, hava ve su kirliliklerinin yaratılıp yaratılmayacağının tahmini için çevre mühendislerince dağılım modelleri, nüfus, kentleşme ve istihdama etkilerinin nasıl olacağı hakkında sosyal bilimciler ve şehir plancıları tarafından projeksiyon yöntemleri kullanılır. Kısaca ÇED raporu hazırlama işi farklı meslek disiplinlerini ve bunların mesleki yöntemlerini içerir. ÇEV438

14 ÇED Raporu Hazırlanacak Projelerin Seçimi
ÇED Raporları "önemli çevresel etkileri" olacak projelere uygulanır, digerlerine uygulanmaz. Bazı faaliyet tiplerinin çevresel etkilerinin "önemli" olacağı önceden bilinmektedir; örneğin, termik santrallar, otoyollar, demir çelik sanayii tesisleri, petrokimya kompleksleri, çimento fabrikaları, ve diğer benzeri büyük tesisler gibi. Bunlar, ÇED Raporu uygulanacak projeler için hazırlanan faaliyetler listesinde toplanırlar. Ancak, bazı faaliyetlerin çevresel etkilerinin "önemli" olup olmayacağı önceden kesin olarak bilinememektedir. Bu durumda proje konusu faaliyetle ilgili tesisin büyüklüğüne ve/veya yer alacagı çevrenin bu tesisin yapacağı etkilere karşı hassasiyetine göre, yaratılacak çevresel etkiler "önemli" olabilir' ya da olmayabilir. Çevresel etkileri projeden projeye değişebilen ve dolayısıyla bu etkilerin "önemli" olup olmayacağı projeleri hazırlanmadan önce bilinemeyen tarımsal sulama faaliyetleri, hayvancılık tesisleri, ağaç sanayii, gıda sanayii, bazı madencilik faaliyetleri, turistik tesisler, kentsel altyapı ile ilgili inşaatlar, ve daha burada sıralanamayan pek çok faaliyet ÇED kapsamında ikinci grup faaliyetler olarak ele alınırlar. Üçüncü bir grup daha vardır ki, bunlar çevresel etkilerinin önemli olmayacağı önceden bilinen, dolayısıyla da ÇED süreci dışında bırakılanlardır. ÇEV438

15 Eleme Nedir, Nasıl Yapılır?
ÇED sürecinde ELEME ("screening"), yukarıda belirtildiği gibi, ÇED Raporu hazırlanacak projeler ile hazırlanmayacakları ayrıştırmak için yapılan bir iştir. Bu eleme isinden amaç, bir proje konuşu faaliyetin ya da faaliyetlerin çevresel etkilerinin "önemli" olup olmayacağım saptamaktır. Yukarıda, "ÇED Uygulanacak Projelerin Faaliyet Tipi Seçiminde Hangi Yaklaşım izlenmelidir?" başlıklı bölümde, üç farklı yaklaşım açıklanmakta bunlardan üçüncüsünün pratik olması nedeniyle en fazla tercih edileni olduğu belirtilmektedir. Bu eleme yaklaşımı ile, kolaylıkla listelenebilen ÇED uygulanacağı kesin belli olan birinci grup faaliyetleri (yukarıdaki birinci kasedekiler) ve ikinci grup olan ÇED uygulanıp uygulanmayacağı belli olmayanlar (yukarıdaki ikinci kasedekiler) için birer liste hazırlamak olanaklıdır. Böyle iki grup halinde listeleme yaklaşımı, ülkemiz ÇED Yönetmeligi'nde de izlenmiştir, ikinci gruptaki faaliyetlerle ilgili projelerden hangileri hakkında ÇED Raporu hazırlanacağım belirlemek için bir eleme aşamasına daha gerek vardır, işte bu eleme aşamasında, yukarıdaki "ÇED Uygulanacak Projelerin yer aldıkları ortamın çevresel özellikleri nasıl olursa olsun, etkileri daima "önemli« olur. Ancak bazı durumlarda, "çevre" dış etkilere karsı öylesine hassastır ki, buralara tavuk kümesi dahi yapılsa "önemli" etkiler yaratabilir. Bu nedenle, ÇED'ne "çevre" yönünden de yaklaşılması, ÇED Raporu hazırlanmasına gerek olup olmayacağının, çevresel etkilere karşı HASSAS YÖRELER için ayrıca saptanması gerekli görülmüştür. T.C. ÇED Yönetmeligi'nde de böyle bir uygulamaya yer verilmektedir. ÇEV438

16 ÇED Raporu İçin Seçilecek Konuların Listesi
ÇED raporunun ana kapsamı aynı olmakla birlikte, faaliyet tipne bağlı olarak ÇED Raporu içerisinde kullanılan yöntemler değişebilir. Yine bu kapsamda ÇED Raporu için kullanılacak format da değişebilir. ÇEV438

17 ÇED’in Aşamaları ÇED’in aşamalarını şu şekilde sıralayabiliriz:
Hazırlık Çalışmaları ve Eleme Kapsam ve Etkilerin Belirlemesi Mevcut çevrenin özelliklerinin belirlenmesi ve projenin ve alanın tanımlanması Etkilerin sayısallaştırılması ve tanımlanması, ölçülmesi, değerlendirilmesi Alınacak önlemlerin belirlenmesi Alternatiflerin, çözüm önerilerinin değerlendirilmesi ÇED raporun hazırlanması ve sunumu Karar verme süreci ÇED sonrası, izleme ve denetleme faaliyetleri Proje sonrası analiz Kapsamlaştırma ya da kapsam belirleme evresi ÇED’in en önemli aşamalarından birisidir ve bu aşamada halkın katılımı da söz konusu olabilmektedir ÇEV438

18 ÇED Süreci Hazırlık Çalışmaları ve Eleme
Kapsam ve Etkilerin Belirlemesi Mevcut çevrenin özelliklerinin belirlenmesi ve projenin ve alanın tanımlanması Etkilerin sayısallaştırılması ve tanımlanması, ölçülmesi, değerlendirilmesi Alınacak önlemlerin belirlenmesi Alternatiflerin, çözüm önerilerinin değerlendirilmesi ÇED raporunun hazırlanması ÇEV438

19 ÇED’in Parçası : Halkın Katılımı
Halkın katılım hem kapsamlaştırma sürecinde projeden etkilecek kişilere görüş sorma şeklinde olduğu gibi, hem de etkilerin değerlendirilmesinde kullanılan bazı yöntemlerde halka yönelik anket çalışmaları yapılabilir. ÇEV438

20 ÇED’de Yer Alan Meslek Grupları – Ülkemizdeki Durum
Türkiye’deki mevzuata göre En az lisans seviyesinde eğitim görmüş bir kişi kurucu En az üç yıl deneyimli bir çevre mühendisi Mühendislik Mimarlık Fakültelerinin herhangi bir bölümünden mezun olan en az üç yıl deneyimli bir kişi ya da üniversitelerin fizik, kimya, biyoloji, arkeoloji, kamu yönetimi, işletme, iktisat, maliye, veya sosyoloji bölümleirnden birinden mezun en az üç yıl deneyimli bir personel. Projeye göre en az bir uzman. Yandaki şekilde projeye göre yer alabilecek uzmanlar örneklenmiştir. ÇEV438

21 Türkiye’deki Mevzuat 1983 Çevre Kanununda önemli bir konu ortaya atılmıştır. Kanunun 3.maddesi uyarınca kirleten öder ilkesi kanuna girmiştir. Yine aynı kanunun 10. Maddesinde ÇED kavramı uygulamaya girmiştir. TC Anayasası ‘’Çevreyi ekonomik kalkınma hedeflerine olumsuz etki yapmaması koşuluyla hesaba katsa da, Anayasaya göre herkesin temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı vardır’’ ilkesi ÇED çalışmalarına altyapı oluşturmaktadır. Altıncı, Yedinci, Sekizinci Kalkınma Planlarında Sürdürülebilir Kalkınma Kavramı bulunmaktadır. Bu da ÇED’in diğer bir dayanağıdır. Ayrıca Türkiye’de Kıyı Kanunu, Turizmi Teşvik Kanunu, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu gibi kanunlarda çevresel konulara ilişkin mevzuatta önemli yer tutmaktadır yılında Çevre Kanunun 10. Maddesi uyarınca ÇED Yönetmeliği çıkarılmış ve bu yönetmelik 1997, 2002, 2003, 2008 ve yıllarında revize edilmiştir. Şu an yürürlükte olan yönetmelik   tarih ve sayılı resmi gazetede yayımlanan yönetmeliktir. ÇED Yönetmeliği ile mevzuatta yer alan hava ve su kirliğinin önlenmesi, kıyılarımızın korunması, tarım alanlarının, meraların korunması gibi çevre ile ilgili pek çok yönetmeliğin de etkin şekilde kullanılabilmesi planlanmıştır ÇEV438

22 CBS ve UA’nın ÇED Kapsamında Kullanımı
CBS’nin ÇED kapsamında kullanılabileceği aşamalar şu şekilde sıralanabilir Hazırlık Çalışmaları ve Eleme Kapsam ve Etkilerin Belirlemesi Mevcut çevrenin özelliklerinin belirlenmesi ve projenin ve alanın tanımlanması Etkilerin sayısallaştırılması ve tanımlanması, ölçülmesi, değerlendirilmesi Alınacak önlemlerin belirlenmesi Alternatiflerin, çözüm önerilerinin değerlendirilmesi ÇED raporun hazırlanması ve sunumu Karar verme süreci ÇED sonrası, izleme ve denetleme faaliyetleri Proje sonrası analiz Anlaşılacağı gibi bu aşamalar ÇED’in zaten tüm aşamalarıdır. Kısaca CBS; ÇED’in tüm aşamalarında kullanılabilir. Uzaktan algılama ise, ÇED’in aşamaları içerisinde hem mevcut alan kullanımının tespit edilmesi, vejetasyon tipi ve yoğunluğunun belirlenmesi gibi konularda veri kaynağı olarak kullanılabilir, hem de faaliyet öncesi, sırasında ve sonrasındaki çevresel etkilerin change detection algoritmaları ile izlenmesi amacıyla da kullanılabilir. Bunların yanı sıra, CBS ve UA yazılımlarındaki görselleştirme ve 3 boyutlu modelleme araçları, proje öcesi, sırası ve sonrasındaki çevresel etkilerin görselleştirilmesi amacıyla karar verileciler için faaliyetin yapılıp yapılmayacağına karar verme sürecinde önemli çözümler sunabilirler. Yani bu kapsamda değerlendirdiğimizde UA özellikle ÇED sonrası, izleme ve denetleme faaliyetleri açısından önem kazanacaktır. Bundan sonraki slaytlarda ÇED aşamalarında CBS’nin ve UA’nın önem kazandığı konular verilecek ve sonrasında örneklenecektir. ÇEV438

23 CBS ve UA’nın ÇED Kapsamında Kullanımı
Genel anlamda CBS Sistemleri ÇED kapsamında; Harita, tablo, rapor, grafik ve görüntü entegrasyonunda Çalışmada kullanılan tüm verilerin depolanması, analiz ve entegrasyonunda Karar verme sürecinde sorgulama ve analiz yapma özellikleriyle doğru kararların verilmesinde Gelişmiş etiketleme ve yüksek kalitede harita kompozisyonu ile ÇED raporunun hazırlanmasında Coğrafi verilere resim, video ya da web sayfası linkleyebilme özelliği, buffer, merge, dissolve, union, clip gibi özellikleri ile gelişmiş mekansal analizler yapmada Toplanan verinin gerektiği durumda güncellenerek güncel tutulmasında ÇED kapsamında kullanılacak verilerin üretilmesinde 3 boyutlu analiz özellikleri ve görselleştirme araçlarıyla mevcut durumun ve etkilerin görselleştirilemesinde kullanılabilir. ÇEV438

24 Toplu Konutların Çevresel Etkileri
Tüm dünyada inşaat ve konut yapma amacıyla kullanılan arazi miktarı, olumsuz nüfus artışları ve ekonomik durgunluğun baş gösterdiği zamanlarda bile artmaya devam etmiş ve hızlı kentleşmenin bir göstergesi olmuştur (Meinel ve Winkler 2002). Ülkemizde de hızı hiç azalmayan nüfus artışı ve hızlı kentleşme, özellikle büyük kentlerde, konut sorununu 1940’lı yıllardan bu yana hep gündemde tutmuştur. “Yap-sat” düzeni ve gecekondu yoluyla konut üretmenin soruna çözüm olamayacağı düşüncesiyle, 1960’lı yıllardan sonra kooperatifleşme ve toplu konut yolları denenmiştir. Özel sektör ve yerel yönetimler tarafından başlatılan konut uygulamaları, 1980’li yıllarda çıkarılan yasalarla kurumsallaştırılmıştır (İmamoğlu ve İmamoğlu 1996). ÇEV438

25 Toplu Konutların Çevresel Etkileri
Toplu konutlar, kent içinde, fiziksel gelişmelerin neden olduğu çevresel baskıları yaratırlar. Ancak, toplu konutların çoğunlukla kent içinde mevcut yapıların yerine değil, farklı amaçlarla kullanılan (tarım alanı, büyük boş arsalar vb.) alanlarda konumlandırılmaları nedeniyle, önceden fiziksel bir yapının getireceği yüklere (nüfus yoğunlaşması, altyapı, hava kirliliği vb.) maruz kalmamış bir bölgenin, hem daha önceki kullanım özelliğini yitirmesi, hem de çevresel özelliklerinin etkilenmesi söz konusudur. ÇEV438

26 Toplu Konutların Çevresel Etkileri
Toplu konutların meydana getireceği olumsuz etkileri tamamen ortadan kaldırmak mümkün olmasa bile, bu etkileri hem çevrenin, hem de insanın geleceği için azaltmak mümkündür. Sonuçta etkinin yönü iki türlüdür. Çevrenin olumsuz etkilenmesi, ya da toplu konutların çevresel faktörler açısından uygun olmayan yerlerde konumlandırılması, insanların sağlık, ekonomik, sosyal durumlarını etkileyebilir; hatta can ve mal kaybına neden olabilir. Örneğin, verimli tarım topraklarının yerleşim alanı olarak seçilmesi hem ekolojik hem de ekonomik bir kayıptır. ÇEV438

27 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 1. Mevcut alan kullanımlarının yer değiştirmesi ·         Konutun yapılacağı arazi özellikleri ile I. sınıf tarım alanları, ormanlık alanlar veya toplum için önemi olan doğal habitatlar gibi farklı işlevleri bulunan arazi özelliklerini göz önünde tutarak, konut alanı yer seçiminin en uygun şekilde yapıldığından emin olun. ·         Mevcut planlama ve tasarım standartlarını araştırarak yerel şartlara uygun olduğundan ve arazilerin gereksiz yere tahrip edilmediğinden emin olun. ·         Gerekiyorsa daha uygun yeni taslak düzenlemeler üzerinde çalışın. ÇEV438

28 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 2. Çevresel açıdan kritik öneme sahip alanların tahribi Orman alanları, yüzey suları ve sulak alanlar, ender ve tehlikede olan türleri içeren habitatlar gibi bölgesel olarak kritik öneme sahip alanların belirlendiğinden ve proje için yer seçimiyle riske atılmadığından emin olun. ÇEV438

29 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 3. Tehlikeli doğa şartlarının ikamet edenlere getireceği riskler Proje alanının aşağıdaki bölgelerde yer almadığından emin olun: ·         Taşkın alanları ·         Kıyı bölgesi su baskın alanları ·         Güvenilir olmayan topraklar veya alt katman şartları ·         Tuzluluğu yüksek topraklara sahip alanlar ·         Heyelan riski olan bölgeler ·         Sismik veya volkanik açıdan aktif olan alanlar ·         Aşırı derecede dik veya sulak alanlar ·         Hastalık vektörlerinin varlığına bağlı önemli risklerin olduğu veya önemli doğal afet riski taşıyan bölgeler Proje alanı değiştirilemiyorsa bu durumda şartlara uygun tasarımlar yapın. ÇEV438

30 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 4. İnsan yapımı unsurların ikamet edenlere getireceği riskler ·         Dolgu araziler, madencilik faaliyetleri sonucu çökme riski olan alanlar, yer altı suyu, petrol veya diğer sondaj işlemleri gibi insan yapımı unsurlardan dolayı önemli tehlike arz eden alanları belirleyin. ·         Katı, sıvı veya toksik atıkların depolandığı, ya da daha önce boşaltılmış olduğu alanları belirleyin. ·         Uygun jeoteknik ve kimyasal test prosedürlerini kullanarak arazinin durumunu araştırın. ·         Özel şartlar söz konusu ise, yeterli finansal ve teknik uzmanlık hizmetlerinden faydalanabileceğinizden emin olun. ·         Başka alternatif alanları araştırın. ÇEV438

31 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 5. Komşu veya yakın diğer arazilerdeki kullanımlardan kaynaklanan su, hava veya gürültü kirliliğinin ikamet edenlere getireceği tehlikeler ·         Proje alanının bu tarz kirlilik kaynaklarından uzakta olmasını sağlayın. ·         Bacalar gibi önemli hava kirliliği kaynaklarını rüzgar yönüne doğru konumlandırmayın. ·         Havaalanları, ana yollar vb.’nin çevresindeki gürültü perdelerini belirleyin. ·         Konut alanı ile kirlilik kaynakları arasında yeterli genişlikte tampon alanlar veya benzer başka kullanımlar oluşturun. ·         Uygulanabildiği durumlarda kirliliği kaynağında azaltacak önlemler (örneğin, ekspres yollar boyunca gürültü perdeleri oluşturulması) alın. ·         Başka alternatif alanları araştırın. ÇEV438

32 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 6. Proje alanının sık sık sıcaklık tersellemesine maruz kalan bir bölgede olmasından dolayı meydana gelen hava kirliliğinin ikamet edenlere getireceği riskler ·         Kirlilik, kontrol altına alınması veya ortadan kaldırılması zor olan bir kaynaktan oluşuyorsa alternatif proje alanları araştırın. ·         Aksi takdirde, projeyi düşük yoğunluklu ve ısınma, yemek pişirme gibi aktivitelerin kirletmeyen teknolojilerle gerçekleştirildiği biçimde tasarlayın. ÇEV438

33 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 7. Mevcut ikamet eden nüfusun dağılması/parçalanması Arzu edilmeyen yeni yerleşimlerin/düzenlemelerin uygun standartlarla yapıldığından emin olun, ya da başka alternatif bölgeleri düşünün. ÇEV438

34 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 8. Tarihi veya kültürel kaynakların tahribi Alternatif başka alanları düşünün, ya da tarihi ve kültürel açıdan önemli bölgeleri zonlamak ve yerleşim bölgesinden ayırmak için önlemler alın. ÇEV438

35 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 9. Mevcut altyapı ve hizmetlere aşırı yüklenilmesi ·         Bölge için diğer planlama amaç ve hedefleriyle işbirliği içinde çalışın. ·         Uygulanabiliyorsa mevcut altyapı ve hizmetlerin kapasitesini artırın. ·         Alternatif başka alanlar düşünün. ÇEV438

36 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 10. Kereste ya da yakıt gibi kaynakların aşırı derecede tüketilmesi, ya da tuğla yapımı gibi geleneksel endüstrilere fazla yüklenilmesi ·         Büyük ölçekli inşaat ve yenileme faaliyetleri için yerel kaynak ve endüstrilerin kapasitelerini araştırın. ·         Materyalin seçimini ve tasarım kriterlerinin belirlenmesini yerel şartlara ve kaynakların durumuna uygun yapın. ·         Maksimum malzeme ve enerji kullanım etkinliği sağlayacak tasarımlar yapın. ·         Yerel inşaat gelenek ve tekniklerini cesaretlendirin ve proje tasarımına bu teknikleri adapte edin. ÇEV438

37 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER YEREL VE ALAN ÖLÇEĞİNDEKİ ETKİLER 11. Özellikle toprak, vejetasyon ve drenaj ağı gibi doğal kaynaklardaki/sistemlerdeki bozulmalar sonucu bölge ve yakın çevresinin zarar görmesi ·         Bir alanın ve yakın çevresinin temel doğal sistemlerini belirleyin ve açık alan, tampon bölgeler vb. koruyucu önlemler alın. ·         Kalıplaşmış geometriler konusunda ısrar etmek yerine çalışmayı doğal desenlere (pattern) adapte edin. ÇEV438

38 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 12. Bölünmeler neticesinde habitatların tahrip olması Nehir koridorları gibi doğal alan özelliklerini izleyerek açık alan ağları/sistemleri oluşturun ve lokal, yerel ve bölgesel ölçekteki açık alan sistemlerini birleştirin. ÇEV438

39 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 13. Yapılaşmış alanlar sonucu artan yağmur suyu akışı neticesinde oluşan önemli taşkın/kuraklık döngüleri, artan erozyon ve toprak taşınması, nehir biyotasının ve nehir boyu vejetasyonunun tahribi vb. sorunlar ·         Mevcut vejetasyonu, özellikle de bozulmamış doğal habitatları koruyun. ·         Aşağıdakine benzer stratejiler içeren yağmur suyu yönetim planı oluşturun: Su geçirimsiz alanların minimize edilmesi, Yeniden dolum alanlarını kullanarak toprağın suyu filtreleme yeteneğinin artırılması, Boru yerine doğal vejetasyonlu bataklıkların kullanılması veya Kademeli su boşaltım kontrol yapılarından oluşan su tutma önlemlerinin alınması. ·         Toprak ve kıyı stabilizasyonu için strüktürel önlemler yerine vejetatif stabilizasyon (toprak biyomühendisliği) gibi daha yumuşak mühendislik tekniklerini kullanın. ÇEV438

40 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 14. Yerel yeraltı su kaynaklarının tahribi ve/veya kirlenmesi ·         Projelendirilen yeraltı suyu kullanımının kendini yenileyebilmesine olanak verecek şekilde doğal sistem kapasitesini aşmadığından emin olun. ·         Özellikle, kurak iklimlerde yeraltı suyu çıkarmaktan kaçının. ·         Daha az su, damlama sulama gerektiren veya gölgede yetişebilen yerel bitki türlerini kullanın. ·         Toprağın fosseptik veya diğer alanda yapılacak uygulamalar için uygun olduğundan emin olun. ·         Yağmur suyu yönetimini yukarıda belirtildiği şekilde yapın; özellikle suyu tutmak ve yağmur suyunu temizlemek için vejetasyondan faydalanın. ÇEV438

41 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 15. Sıkıştırma işleminden dolayı toprak örtüsünün erozyona uğraması, taşınması ve toprak strüktürünün bozulması ·         Hem inşaat sırasında geçici, hem de daha sonrası için sürekli erozyon kontrol planları oluşturun. Geçici kontrol planları için aşağıdakilerin olması gereklidir: Kum/çamur perdelemesi Geçici kum/çamur tutma havzaları Özellikle eğimlerde açıkta kalan toprak alanlarının kısa vadeli olarak tohumlanması veya malçla örtülmesi Toprağın sıkışmasını önlemek için ağır iş makinalarının erişimlerine ve malzeme stoklamaya sınırlama getirilmesi ·         Sürekli erozyon kontrol planları, yerel bitki türlerinin araziye yerleştirilmesi üzerinde yoğunlaşmalıdır. ·         İnşaat alanındaki üst toprağın sıyrılıp ileride kullanılmak üzere depolanmasını ve yasal olmayan şekillerde araziden uzaklaştırılmamasını sağlayın. ÇEV438

42 Toplu konutlar - etkiler
Potansiyel olumsuz etkiler Etkileri azaltma önlemleri DİREKT ETKİLER 16. Gerekli olmayan sökümler veya iş makinalarının verdiği zararlar sonucu vejetasyonun kaybedilmesi veya tahrip olması ·         Önemli vejetasyon alanları, geniş sürekli orman alanları veya diğer habitatla, dik eğimler, nehir koridorları veya bataklık alanlardaki vejetasyonları belirleyin. ·         Bu alanları tasarımınızın içine veya açık alan sistemine dahil edin. ·         Bu tarz alanları inşaat aşamasında geçici bariyerler kurarak ve ağır iş makinaları ve malzeme stoklamaya sınırlamalar getirmek suretiyle koruma altına alın. ÇEV438